Życiorys
Syn Stefana i Stanisławy z Popowiczów.W 1915 r.ukończył gimnazjum w Wilnie,a następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie.Należał w tym czasie do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej.W 1917 r.przerwał studia i wyjechał do Warszawy,gdzie zaciągnął się ochotniczo do wojska.Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.W latach 1922-1926 był współpracownikiem,a następnie redaktorem dziennika„Rzeczpospolita”,wówczas związanego z chadecją.Jako felietonista używał wówczas pseudonimu C.hr.Zan.W pisanych artykułach poruszał m.in.sprawę aresztowania gen.Juliusza Malczewskiego,zaginięcia gen.Włodzimierza Zagórskiego i pobicia posła Jerzego Zdziechowskiego.W 1927 r.Dołęga-Mostowicz został pobity przez nieznanych sprawców.Jak pisze w przedmowie do„Kiwonów”Józef Rurawski,pisarz został porwany 8 września 1927 z ulicy Grójeckiej,siłą wciągnięty do samochodu,wywieziony do Janek pod Warszawą,pobity w lesie i wrzucony do dołu ziemnego.Uratował go od śmierci przechodzący przypadkowo rolnik.Wydarzenie głośno komentowała prasa opozycyjna,która podejrzewała przedstawicieli władzy sanacyjnej o sprawstwo lub inspirację tego pobicia,czemu jednak zaprzeczali przedstawiciele obozu władzy.Według opozycji miała to być próba zastraszenia(lub nawet unieszkodliwienia)krytycznego wobec rządu felietonisty.Po porwaniu i pobiciu pisarz stracił zdrowie i wycofał się z działalności dziennikarskiej na rzecz pracy literackiej.W 1932 r.ukazała się najważniejsza jego powieść"Kariera Nikodema Dyzmy",w której ukazał mechanizmy kierujące elitami władzy.Po wielkim sukcesie wydawniczym powieści,Dołęga-Mostowicz zajął się już tylko działalnością literacką.W latach 30-tych został autorem kilkunastu bardzo poczytnych książek oraz kilku zrealizowanych scenariuszy filmowych.W ciągu roku pisał średnio dwie nowe powieści(do końca życia napisał ich 16).Dzięki twórczości dorobił się znacznego majątku(ze sprzedaży praw autorskich miał dochody rzędu 15 tys.zł miesięcznie).W stopniu kaprala podchorążego brał udział w wojnie obronnej Polski 1939 r.Istnieje kilka wersji ostatnich chwil Tadeusza Dołęgi-Mostowicza.O ile bezspornym jest,że poległ w granicznym miasteczku Kuty,o tyle okoliczności tego wydarzenia nie są do końca jasne.Prawdopodobnie stało się to w czasie walki polskiego patrolu osłonowego,którym dowodził,z sowieckimi żołnierzami.W wersji Zygmunta Antoszewskiego pisarz miał zawrócić do Kut znad granicy polsko-rumuńskiej,by rozdać głodującym mieszkańcom chleb pozostawiony w budynku koszar.W tym czasie do miasta wkroczyły wojska radzieckie i trzy sowieckie czołgi ostrzelały samochód z niosącymi pomoc polskimi żołnierzami.Wedle innej wersji pisarz zginął z rąk sowieckich żołnierzy,gdy zwlekał z poddaniem się i oddaniem broni.Istnieje również relacja mówiąca,że Dołęgę zabił sowiecki żołnierz zainteresowany jego butami.Również dokładna data jego śmierci pozostaje nierozstrzygnięta.Wśród historyków przeważa dzień 20 września,jednak popularna jest także opinia,że Mostowicz zginął dwa dni wcześniej,tj.18 września.Jego prochy sprowadzono do Warszawy 24 listopada 1978 i pochowano w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego.
Twórczość
Autor kilkunastu powieści,m.in."Ostatnia brygada"(druk w odcinkach 1930 r.wyd.książkowe 1932 r.)"Kariera Nikodema Dyzmy"(1932 r.)"Kiwony"(druk w odcinkach 1932 r.wyd.książkowe 1987 r.)"Prokurator Alicja Horn"(1933 r.)"Bracia Dalcz i S-ka"(1933 r.)"Doktor Murek zredukowany" i "Drugie życie doktora Murka"(1936 r.)"Znachor"(1937 r.)"Trzy serca"(1938 r.)"Profesor Wilczur"(1939 r.)czy"Pamiętnik pani Hanki"(1939 r.)Mniej znane obecnie powieści(lecz także bardzo popularne w latach trzydziestych)to te zaliczane do tzw.literatury dla kobiet:"Trzecia płeć"(1934 r.)"Świat pani Malinowskiej"(1934 r.)oraz dylogia:"Złota Maska"(1935 r.) i "Wysokie Progi"(1935 r.)Ostatnią jego książką napisaną tuż przed wybuchem II wojny światowej był"Pamiętnik pani Hanki"(1939 r.)pełna humoru powieść w formie pamiętnika(z licznymi przypisami autora)ukazująca postać młodej,pełnej życia i wiary w siebie bogatej mężatki(żony dyplomaty),której akcja dzieje się w środowisku tzw.wyższych sfer Warszawy.Bohaterka,podejrzewająca męża o romans z inną kobietą,wbrew woli wplątuje się w aferę szpiegowską.W tle powieści daje się już odczuć podmuchy nadchodzącej wojny.Wszystkie jego utwory z wyjątkiem"Kariery Nikodema Dyzmy","Znachora" i "Profesora Wilczura"objęte były w 1951 r.zapisem cenzury w Polsce,tj.podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.
Adaptacje filmowe powieści
Już przed wojną znaczna część jego powieści doczekała się adaptacji filmowych,z których niektóre zyskały dużą popularność.
Były to filmy:
- "Prokurator Alicja Horn"(1933 r.)z Jadwigą Smosarską
- "Znachor"(1937 r.)z Kazimierzem Junoszą-Stępowskim
- "Profesor Wilczur"(1938 r.)kontynuacja Znachora
- "Ostatnia brygada"(1938 r.)
- "Doktór Murek"(1939 r.)
- "Trzy serca"(1939 r.)
- "Złota maska"(1939 r.premiera 1940 r.)
Nakręcono także"Testament profesora Wilczura"(1939 r.)film,który był kontynuacją"Znachora" i "Profesora Wilczura",nie był on oparty na powieści pisarza,lecz na napisanym przez niego scenariuszu.W tym samym roku powstawał również film"Przygody pana Piorunkiewicza",który na skutek wybuchu wojny nie został ukończony.
Po wojnie nakręcono filmy:
- "Nikodem Dyzma"(1956 r.)z Adolfem Dymszą
- "Pamiętnik pani Hanki"(1963 r.)
- "Znachor"(1981 r.)ponowna ekranizacja w reż.Jerzego Hoffmana
oraz powstały seriale telewizyjne:
- "Doktor Murek"(1979 r.)
- "Kariera Nikodema Dyzmy"(1980 r.)z Romanem Wilhelmim
Także komedia filmowa"Kariera Nikosia Dyzmy"(2002 r.)luźno nawiązuje do powieści.
Ciekawostka
Tadeusz Dołęga-Mostowicz jest autorem aforyzmu:Są trzy rzeczy wieczne:wieczne pióro,wieczna miłość i wieczna ondulacja.Najtrwalsze z tego wszystkiego jest wieczne pióro.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz