Geneza utworu
W okresie,w którym powstawała powieść,tematyka chłopska była bardzo popularna w sztuce i literaturze.Tego typu wątki pojawiały się również często we wczesnych utworach Reymonta.Jednocześnie niektórzy badacze sugerują,że bezpośrednim impulsem do napisania powieści chłopskiej mogła być dla pisarza"Ziemia"Emila Zoli"Chłopi"mieliby,zgodnie z tą hipotezą,być polemiką z utworem francuskiego powieściopisarza.Reymont nie znał jednak języka francuskiego w stopniu umożliwiającym mu swobodne czytanie tego utworu,mógł się więc zaznajomić z nim najwyżej za sprawą relacji przyjaciół.Oba utwory łączy też niewiele elementów:tematyka chłopska,opisy prac i uroczystości wiejskich oraz podział akcji na cztery pory roku.Zbieżności te wynikać jednak mogą z samej tematyki tych dzieł.
Okoliczności powstania i publikacji powieści
Pierwsza wersja powieści była gotowa już w 1901 roku,jednak niedługo przed oddaniem tekstu do druku Reymont postanowił przeredagować początek powieści.Przeglądając rękopis uznał jednak,że całość utworu nie jest zgodna z jego zamierzeniami.Niezadowolony pisarz zdecydował się więc zacząć pracę od nowa i spalić napisaną już powieść.Zniszczeniu uległo w sumie 11 tys. ierszy. Pierwszą wersję utworu mogło znać zaledwie kilka osób,jedną z nich był prawdopodobnie Julian Ochorowicz.Właściwa wersja"Chłopów"powstawała w latach 1901–1908.Duża część powieści pisana była w czasie pobytu pisarza w Paryżu,gdzie,jak twierdził Reymont,łatwiej było mu się skupić na pracy niż na ziemiach polskich.Reymont narzucił sobie dużą dyscyplinę pracy,codziennie pisząc zaplanowaną część powieści chłopskiej,jednocześnie pracował również nad innymi utworami.Powieść po raz pierwszy ukazywała się w druku w odcinkach w„Tygodniku Ilustrowanym”od 18 stycznia 1902 do 26 grudnia 1908.W formie książkowej utwór ukazywał się partiami pierwsze dwa tomy zostały wydane w 1904 roku,tom trzeci w 1906 r.natomiast czwarty w 1909 r.
Kompozycja i konstrukcja powieści
Miejsce akcji
Akcja powieści dzieje się we wsi Lipce,miejscowość ta nie odpowiada jednak rzeczywistej wsi o takiej nazwie,obecnie nazywanej Lipcami Reymontowskimi.Przede wszystkim nie zgadza się topografia okolicy.W powieści brakuje również wzmianki o warszawsko-wiedeńskiej linii kolejowej,która przebiegała tuż obok rzeczywistych Lipiec i odgrywała znaczącą rolę w życiu wsi.Z kolei rozplanowanie powieściowej wsi było typowe dla wielu ówczesnych tego typu miejscowości na ziemi łódzkiej,a nie tylko dla rzeczywistych Lipiec.
Czas w powieści
Akcja utworu obejmuje 10 miesięcy rozpoczyna się pod koniec września,a kończy pod koniec lipca.Nie jest znany dokładny rok,w którym dzieje się akcja(musi mieć ona jednak miejsce po 1890 roku,ponieważ bohaterowie używają kosy,która dopiero wtedy zaczęła w Polsce wypierać sierp).Powieść podzielona jest na cztery pory roku,w każdej z części znajdują się opisy charakterystycznych dla tego okresu świąt liturgicznych,zwyczajów i prac gospodarskich.Jednoczesne osadzenie akcji w rytmie jednego roku kalendarzowego i liturgicznego oraz nieokreślenie dokładnego historycznego momentu,w którym ma on miejsce,pozwalało pisarzowi na osiągnięcie efektu ciągłego trwania i poza historyczności wydarzeń.W utworze występują jednak aluzje do konkretnych wydarzeń historycznych,m.in.do udziału chłopów w powstaniu styczniowym.Za wątek patriotyczny i wpisanie akcji"Chłopów"w historyczny czas Polski(rozciągający się aż do początków polskości)odpowiada postać Rocha,opowiadającego legendy o podłożu historycznym.Jest to również jedyna postać,która w utworze odwołuje się do zdarzeń mogących mieć miejsce w przyszłości.Czas powieściowy wydłuża się niejednokrotnie w powieści dla konkretnych bohaterów,np.kiedy Antek pracuje w tartaku do Godów brakuje tylko pięciu dni,ale narrator pisze,że bohaterowi ciężko mijały dzień za dniem,tydzień za tygodniem.Czas wewnętrzny Antka wydłuża się w stosunku do czasu realnego,ponieważ znajduje się on w trudnej sytuacji psychologicznej.
Narracja
Kazimierz Wyka w eseju"Próba nowego odczytania„Chłopów”Reymonta"wyróżnił trzy typy narracji w Chłopach i przyporządkował je trzem różnym narratorom,każdemu z nich przypisując inną rolę:
- Wsiowy gaduła narrator pochodzący z opisywanego środowiska,lubujący się w dokładnych i szerokich opisach,posługuje się gwarą.Nawiązuje do tradycji gawędy.Jest najczęściej pojawiającym się w powieści Reymonta typem narratora.Odpowiada przede wszystkim za warstwę fabularną utworu,ale także czasem za warstwę obyczajowo-obrzędowo-liturgiczną
- Stylizator młodopolski posługuje się językiem poetyckim i inteligenckim Młodej Polski.Jest drugim najczęściej występującym typem narratora w powieści.Odpowiada za te jej warstwy,które dotyczą porządku życia i śmierci oraz rytmu przyrody
- Realistyczny obserwator posługuje się językiem prozy realistycznej,wykształconym głównie w dobie pozytywizmu.Najrzadziej występuje w powieści.Jego obecność przejawia się po trosze we wszystkich jej warstwach
Wcześniejsi badacze(m.in.Maria Rzeuska,Julian Krzyżanowski,Lech Budrecki)wyróżniali w"Chłopach"jedynie dwa typy narratora:chłopskiego(opisującego wydarzenia z punktu widzenia osoby wewnątrz wsi) i inteligenckiego(posługującego się zewnętrznym wobec opisywanego środowiska punktem widzenia).
Bohaterowie
- Maciej Boryna najbogatszy gospodarz we wsi,ma(na początku powieści)58 lat,dwukrotny wdowiec dużo wymagający od siebie i innych,pracowity,pazerny,skąpy,jego trzecią żoną jest młoda Jagna.Ciężko ranny podczas bitwy o las po uderzeniu w głowę przez Borowego.Umiera podczas zasiewu.Przywódca gromady
- Jagna Paczesiówna dwudziestoletnia córka Dominikowej,utalentowana plastycznie,wychodzi dla majątku za Borynę.Nie kocha go,dlatego też zdradza męża z Antkiem i innymi
- Antek Boryna syn Macieja,ożeniony z Hanką Bylicówną.Ma podobny do ojca charakter.Z początku denerwuje go żona.Spotyka się z macochą(Jagną).W końcu zaczyna kochać Hankę i podziwiać ją.Mają trójkę dzieci.Po śmierci ojca obejmuje jego stanowisko przywódcy gromady
- Hanka Borynowa z domu Bylicówna żona Antka.Z początku nie ma zdania,nielubiana przez teścia i męża.Jest biedna.W miarę zdrad nabiera pewności siebie,staje się zaradna,chytra i dumna,przez co wprawia Antka w podziw
- Jagustynka stara,uboga chłopka,wypędzona przez dzieci po zapisaniu im ziemi.Pracowita i jednocześnie gderliwa,skora do zaczepek i złośliwa,ale potrafi być też dobrą i szczerą
- Magda córka Boryny,siostra Antka,żona Michała(kowala),upomina się o swoje wiano
- Józka małoletnia córka Boryny,zajmuje się gospodarstwem
- Kuba Socha uczestnik powstania styczniowego,parobek Borynów,dobry,pracowity,kłusownik chodzi na polowanie.Umiera w stajni,podczas wesela Macieja Boryny,wskutek wykrwawienia po samo amputacji nogi(postrzał w nogę przez Borowego w czasie kłusowania)
- Jacek krewny dziedzica,uczestnik powstania styczniowego,zesłany na Syberię ucieka z niej.Kuba uratował mu życie podczas powstania.Teraz Jacek szuka go.Niestety,odnajduje tylko jego grób.Jacek to bardzo dobry człowiek,pomaga Lipczanom
- Roch brał udział w powstaniu,uczy dzieci pisania i czytania,bardzo religijny.Ucieka ze wsi,bo ścigają go Rosjanie
- Jambroży również uczestnik powstania,kościelny,zna się na wielu rzeczach.Bardzo stary człowiek,ma drewnianą nogę
- Witek sierota,parobek Borynów,ma umiejętności manualne
- Pietrek parobek Borynów,przyjęty w miejsce Kuby,uczestnik wojny z Turkami,wrócił z branki
- Mateusz zalotnik Jagny.Awanturnik,potrafiący zbudować chatę i mnóstwo innych rzeczy
- Agata żebraczka pochodząca z Lipiec,wszystko co uzbiera zachowuje sobie na pogrzeb
- Dominikowa wdowa,matka Jagny,despotka wobec synów.Bije się z Szymkiem
- Szymek i Jędrzych synowie Dominikowej.Jędrzej boi się matki,Szymek bije się z nią,bo mu nie zezwala na małżeństwo
- Wójt urzędnik,zalotnik Jagny,kupuje dla niej prezenty z państwowej kasy,przez co zostaje aresztowany
- Bartek Kozioł ubogi,głupkowaty chłop,który żyje z kradzieży,jego żona wdaje się w bójkę z Wójtową
- Jasio syn organisty,młody kleryk,w którym podkochuje się Jagna
- Ksiądz nazywany przez mieszkańców Lipiec dobrodziejem,proboszcz miejscowy parafii.Dobry i pobożny
- Kowal mąż Magdy,zięć Boryny.Jest chytry,zabiega o majątek
- Weronka siostra Hanki,na początku kłóci się z nią.Żona Stacha.W czasie burzy ich chata ulega zniszczeniu
- Bylica ojciec Hanki i Weronki.Stary człowiek,czuje się ciężarem dla dzieci.Kupuje wnukom zabawki i uwielbia tabakę
- Jankiel Żyd,prowadzi karczmę
- Dziedzic szlachcic,który jest w sporze z Lipczanami o las
- Borowy bardzo silny człowiek,sługa dziedzica.Nienawidzi Lipczan.Jest bezpośrednią przyczyną śmierci Kuby i Boryny.Ginie podczas bitwy o las z ręki Antka
Adaptacje filmowe
- W 1922 roku na podstawie powieści nakręcono film pt."Chłopi"
- W 1972 roku powstał serial telewizyjny pt."Chłopi".Rok później stworzono kinową wersję serialu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz