piątek, 30 sierpnia 2013

Bełżyce

Miasto w woj.lubelskim,w powiecie lubelskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bełżyce.Położone na Równinie Bełżyckiej.Historycznie położone są w Małopolsce(w ziemi lubelskiej).W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do starego woj.lubelskiego.
Położenie 
Bełżyce położone są nad rzeką Krężniczanką,która jest dopływem Bystrzycy.Od Lublina oddalone są o 25 km.Przez miasto przebiega droga 747 łącząca Lublin z Iłżą w województwie Mazowieckim,droga 827 do Nałęczowa oraz droga 834 do Bychawy.Najbliższe stacje kolejowe znajdują się w odległym o 10 km od Bełżyc Motyczu oraz w Niedrzwicy Dużej.8 km od Bełżyc znajduje się lotnisko Lublin-Radawiec.
Etymologia nazwy
Językoznawcy nie są zgodni,co do pochodzenia nazwy Bełżyce.Według Stefana Warchoła pochodzi najprawdopodobniej od imienia Bełz,należącego do naczelnika rodu.Bełżyc to syn Bełza,a Bełżyce to synowie Bełza.Słowo"Bełz"oznaczało dawniej"błyszczy".Stanisław Rospond twierdzi,że nazwa ta może pochodzić też od ukraińskiego belz głęboka zarośnięta dolina potoku.
Historia
Czasy prehistoryczne
Pewne jest,że w czasach prehistorycznych na terenie obecnych Bełżyc istniało osadnictwo.Znaleziono tu zabytki pochodzące z przełomu późnego neolitu i początków epoki brązu(koniec III i początek II tysiąclecia p.n.e.)Nie ma wielu szczegółów na temat życia ówcześnie mieszkających tam ludzi,ani ciągłości osadnictwa.
Średniowiecze
Przypuszczalnie na terenie obecnego miasta przed XIV w.powstał gród królewski.Później król oddał go w dzierżawę Dzierżykrajowi z Wielowsi herbu Mądrostki.W 1349 roku trafiła w posagu Dzierżysławy z Wielowsi do Rafała z Tarnowa herbu Leliwa(syna Spycimira,kasztelana krakowskiego).W tymże roku,na wniosek Rafała z Tarnowa,król Kazimierz Wielki wydał dokument,przenoszący osadę z prawa polskiego na niemieckie.Jest tu wymieniana jako Belsszice(Bełzice).W tym okresie król nadał Bełżyce na pełną własność jego właścicieli.W bitwie pod Grunwaldem brały udział chorągwie wystawione przez dziedziców wsi:Jana z Tarnowa i jego brata Spytka.Na 27 kwietnia 1416 r.jest datowana pierwsza wzmianka o istnieniu w granicach dóbr bełżyckich zamku warownego.Budynek umiejscawia się przy granicy dóbr z Jaroszewicami.W 1416 r.rozpoczyna się proces lokacyjny miasta.17 maja 1417 r.król Władysław Jagiełło udziela przywileju pozwalającego je założyć.W czasie lokacji miasta erygowana zostaje parafia katolicka,wznosi się również drewniany kościół parafialny pw.nawrócenia św.Pawła,przy którym od połowy XV w.funkcjonuje szkoła parafialna.Późniejsze rodziny,mające miasto w posiadaniu to:Pileccy,Bziccy,Spinkowie,Orzechowscy,Gałęziowscy,Szaniawscy,Osuchowscy,Kossowscy i Brzezińscy.Bełżyce w początkowym okresie po uzyskaniu praw miejskich zasiedlają rolnicy,rzemieślnicy oraz kupcy,a także producenci alkoholu.Od 11 lutego 1432 r.dzięki przywilejom przymusu drogowego oraz prawa składu miasto prężnie się rozwija.Żyją tu mieszczanie różnych wyznań i religii:katolicy i prawosławni zajmujący się rolnictwem oraz protestanci zajmujący się rzemiosłem,pod koniec XV w.osiedlają się tu także Żydzi,obsługujący handel na szlaku Kraków Wilno.W 1446 r.ma tu miejsce zjazd możnowładztwa małopolskiego.Został zorganizowany przez ówczesnego właściciela miasta Jana Pileckiego oraz właściciela Kurowa Piotra Kurowskiego.Prawdopodobnie pomysł zwołania zjazdu przedstawiła królowa Zofia.24 kwietnia 1446 r.uczestnicy zjazdu wystawiają dokument,w którym proponują objęcie polskiego tronu Kazimierzowi Jagiellończykowi. 24 listopada 1464 r.Kazimierz Jagiellończyk nadaje miastu prawo do odbywania jarmarków:na św.Małgorzatę Pannę i św.Michała.
Lata dominacji protestanckiej
W okresie reformacji,w XVI i XVII wieku jest to jeden z ważniejszych ośrodków małopolskiego kalwinizmu,następnie znaczący ośrodek braci polskich,miejsce zjazdów i synodów,aż do połowy XVII w.W 1558 r.ówczesny właściciel miasta,Andrzej Bzicki przekazuje tutejszy kościół w ręce kalwinów.Wydaje on również nakaz uczęszczania przez mieszczan w nabożeństwach w przekształconym ze świątyni katolickiej zborze.W przeciwnym wypadku mieszkańcowi Bełżyc grozi kara pieniężna(5 groszy)lub więzienia.W latach 1618–1663 przy tutejszym zborze działa kalwińskie gimnazjum prowincji małopolskiej.Funkcjonuje tu drewniany wodociąg,doprowadzający wodę ze stawów nad rzeką do zamku i domostw.W 1617 r.dobra bełżyckie wraz z wsiami Będki,Podole i Wzgórze zostały wydzierżawione Mikołajowi Siestrzewitowskiemu za 21 tysięcy złotych na trzy lata.Około 1620-1630 r.katolicy podejmują pierwszą,nieudaną próbę odzyskania budynku kościoła.W 1646 r.król Władysław IV wydaje przywilej zezwalający na założenie cechu bednarzy i kołodziejów.W 1648 r.miasto jest pustoszone przez kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego.Dokonują oni też pogromu Żydów.Koniec XVII i początek XVIII w.to dla miasta kolejne napaści zbrojne,pożary i tumulty wyznaniowe.Mieszkańcy są dziesiątkowani epidemiami cholery i tyfusu.31 lipca 1645 r.miasto od króla Władysława IV uzyskuje przywilej organizowania jarmarków:na św.Michała,na NMP Gromniczną i na Niedzielę Śrópostną.W 1654 Trybunał Koronny w Lublinie nakazuje kalwinom zwrócić katolikom budynek kościoła.Dziedzic Bełżyc(Paweł Orzechowski)buduje nowy zbór,mniejszy i drewniany.W 1662 r.podjęto decyzję o wypędzeniu z Bełżyc arian.2 czerwca 1667 r.król Jan Kazimierz udziela zezwolenia na cztery dodatkowe jarmarki w mieście:na Święto Trójcy,na Św.Idziego Opata,na Św.Dominika i Wyznawcy,oraz na Wszystkich Świętych.W 1670 r.zostaje odbudowany i na nowo erygowany budynek kościoła katolickiego.W 1721 r.ma miejsce wizytacja archidiakonatu lubelskiego,z której można się dowiedzieć,że na terenie parafii bełżyckiej było około tysiąca katolików i kilku kalwinów.W 1783 r.ma miejsce pożar zboru kalwińskiego,który kończy obecność protestantów w mieście.Na początku XVIII w.przez Bełżyce przebiega szlak przemarszów wojsk szwedzkich i rosyjskich,a także wojsk koronnych i litewskich,którym towarzyszą rekwizycje i grabieże.Aby ratować chylące się ku upadkowi miasto król August II nadaje mu kolejne przywileje.
Pod zaborami
Bełżyce od 1796 r.znajdują się w Galicji Zachodniej(zabór austriacki),a od 1810 r.należą do Księstwa Warszawskiego,natomiast od 1816 r.wchodzą w skład Królestwa Polskiego.Do 1821 r.istnieje tu fabryka sukiennicza.W 1822 r.ma miejsce pożar kościoła,który po nim zostaje wyremontowany dopiero w 1855 r.W 1829 r.tutejszy zamek zostaje przebudowany na browar i gorzelnię.W 1860 r.miasto zajmuje obszar około 930 ha.Znajduje się w nim 25 domów murowanych i 115 drewnianych.Są tu:drewniany młyn,oraz wspomniane gorzelnia i browar.Właścicielami miasta są wtedy bracia Witold i Konstanty Brzezińscy.W 1866 r.wybucha pożar,który trawi 25 budynków.Straty szacuje się na 8970 rubli.Miasto traci prawa miejskie po upadku powstania styczniowego w 1869 r.a odzyskuje w 1958 r.Od 1874 r.działa tu apteka.W 1913 r.wybucha pożar,który trawi Bełżyce prawie w całości.Niszczy on starą synagogę,12 domów mieszkalnych,14 stodół,18 obór i budynek spółdzielni mleczarskiej.Po pożarze w mieście zaczyna funkcjonować straż pożarna,zostaje wybudowana remiza strażacka.W tym samym roku na ulicy Prebendarskiej zostaje zbudowany przez rodzinę Szubartowskich duży młyn.W 1917 r.osada Bełżyce jest zamieszkana przez 3666 osób,w znacznej części narodowości żydowskiej.Mieści się tu siedziba władz gminnych i sąd.Działają tu:Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe z kasą,Stowarzyszenie Spożywców„Gwiazda”,Ochotnicza Straż Ogniowa,3-klasowa szkoła ludowa,2 masarnie,2 herbaciarnie,4 piwiarnie i kilkanaście sklepów pozostających głównie w rękach żydowskich właścicieli.Bełżyckie rzemiosło składa się wtedy z cechów murarzy,szewców,bednarzy,kowali,stelmachów,krawców i garncarzy.W mieście pracuje również lekarz i kilku felczerów.
II Rzeczpospolita
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Bełżyce znajdują się w powiecie lubelskim,w województwie lubelskim.W 1919 r.powstaje dom parafialny z dużą salą i sceną.W 1922 r.dawne dobra bełżyckie zostają ostatecznie rozparcelowane.W byłym dworze władze miasta otwierają szpital komunalny,którego prowadzeniem zajmuje się dr Szymon Klarner.W 1925 dr Klarner umiera,a jego stanowisko zajmuje dr Władysław Grażewicz.W 1929 r.w mieście i gminie działają:Spółdzielnia Bankowa„Kasa Spółdzielcza”,Spółdzielnia Budowlana,Stowarzyszenie Spożywców,młyny wodne i wiatraki.W 1936 r.zostaje założona Spółdzielnia Rolniczo-Handlową„Rolnik”,funkcjonują także spółdzielnie żydowskie.W latach 30-tych powstaje tu elektrownia,która dostarcza prąd mieszkańcom miasta i okolicznych miejscowości.
Okupacja niemiecka
Podczas II wojny światowej,we wrześniu 1939 roku Bełżyce zajmują wojska niemieckie.Miasto znajduje się w dystrykcie lubelskim w Generalnym Gubernatorstwie.W 1940 roku Niemcy zakładają w Bełżycach getto,do którego przywożą Żydów ze Szczecina(300 osób),Krakowa(500 osób) i Lublina(500 osób).W maju 1942 roku dociera tutaj transport z kilkoma tysiącami Żydów z Niemiec.W październiku 1942 roku około 3 tysięcy Żydów zostaje wywiezionych do ośrodka zagłady w Sobiborze.W marcu 1943 roku Niemcy przeprowadzają akcję likwidacji getta,wywożąc wszystkich Żydów do obozu koncentracyjnego Majdanek.Część Żydów rozstrzelano na miejscu,a około 600 wywieziono do obozu pracy przymusowej w Budzyniu.Podczas okupacji hitlerowskiej ginie tu 3,5 tys.osób,60% mieszkańców.Na cmentarzu w Bełżycach stoi zbiorowa mogiła więźniów obozu na Majdanku.W 1942 r.budynek gorzelni(dawny zamek)został przebudowany na zakład mleczarski.Na początku sierpnia 1944 uruchomiono elektrownię obsługującą Bełżyce i okoliczne miejscowości.
Po 1945
20 lutego 1946 r.oddział WiN dowodzony przez“Renka”opanował posterunek MO w Bełżycach niszcząc dokumenty i sprzęt.Rozstrzelano komendanta posterunku.23 czerwca 1946 r.na polach w pobliżu Bełżyc rozstrzelano referenta wojskowego Starostwa Powiatowego w Lublinie Mieczysława Piątkowskiego.23 września 1946 r.ponad 30-osobowy oddział WiN dowodzony przez zastępcę Hieronima Dekutowskiego“Zapory"kpt.Aleksandra Głowackiego ps.“Wisła"opanował posterunek MO w Bełżycach.Po jego zdemolowaniu oddział wycofał się do Lasu Krężnickiego i tu zorganizował zasadzkę na szosie Bełżyce Chodel.Rankiem 24 września wpadła w nią grupa pościgowa składająca się z 30 żołnierzy z Mazowieckiej Jednostki Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego,20 funkcjonariuszy MO i 3 pracowników Urzędu Bezpieczeństwa.Zginęło 14 żołnierzy i 4 milicjantów,oddział WiN zdobył kilka ciężarówek,radiostację i wiele broni bez strat własnych.W 1947 r.w mieście wybuchł pożar,spłonęły zabudowania przy ówczesnej ulicy Urzędowskiej.W tymże roku w Bełżycach mieszkało 3227 osób.22 lutego 1947 r.Hieronim Dekutowski“Zapora"prowadził,w budynku szkoły w Bełżycach,rozmowę z przedstawicielami Urzędu Bezpieczeństwa,na temat ujawnienia się.4 sierpnia 1947 r.grupa z oddziału“Zapory"zastrzeliła w restauracji w Chodlu komendanta posterunku MO w Bełżycach Bronisława Pikułę,członka PPR.W nocy z 14 na 15 października 1948 r.grupa ok.50 ludzi“Zapory"w ubraniach cywilnych i mundurach Wojska Polskiego w Spółdzielni Rolniczo-Handlowej w Bełżycach zarekwirowała materiały włókiennicze,galanteryjne i spożywcze o wartości ok.200 tys.zł i 1050 zł w gotówce.W grudniu 1948 r.powstał w Bełżycach Komitet Gminny PZPR.W 1954 r.rozpoczęto budowę nowej remizy strażackiej.W 1956 r.osada stała się stolicą nowo utworzonego powiatu bełżyckiego.W 1958 r.przywrócono Bełżycom prawa miejskie.W 1971 roku utworzyła w Bełżycach swój zakład Warszawska Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego“Warmasz".Po 1974 roku zakład ten przejęła Fabryka Aparatury Mleczarskiej“Spomasz".W 1975 r.po likwidacji powiatów miasto stało się siedzibą gminy.W dotychczasowej siedzibie władz powiatowych rozpoczął pracę szpital.W połowie lat 70.stworzono nową oczyszczalnię ścieków oraz ujęcie wody,rozbudowano sieć wodociągową oraz kanalizacyjną.Po ogłoszeniu stanu wojennego,w Bełżycach powstała Miejsko-Gminna Rada Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego.Jej przewodniczącym został Jan Szubartowski.W 1983 r.doprowadzono do miasta gaz ziemny.
Po 1989
Przed wyborami parlamentarnymi w 1989 roku w mieście rozpoczął działalność Komitet Obywatelski"Solidarność",któremu przewodniczył Stanisław Listoś oraz“Solidarność"Rolników Indywidualnych,z przewodniczącym Romanem Jaroszyńskim.W 1990 r.rozpoczęła działalność lokalna gazeta"Gazeta Bełżycka".W 1997 r.uroczyście obchodzono 580 rocznicę lokacji miasta.3 maja 2000 roku,w 95 rocznicę urodzin Tadeusza Kościuszki,odsłonięto w Bełżycach jego nowy pomnik,gdyż poprzedni skradziono w marcu 1999 r.
Kultura
W 1987 roku z inicjatywy nauczycielki miejscowego liceum Ireny Kawy i animatora kultury Józefa Kasprzaka został założony Teatr"Nasz".Od 1992 r.działa pod obecną nazwą.Co roku we wrześniu odbywa się tu ogólnopolskie spotkanie teatralne pod hasłem Scena Dramatyczna.Trwa dwa dni.Przedsięwzięcie to powstało w 1991 r.Współorganizatorami są:Miejski Ośrodek Kultury i Towarzystwo Przyjaciół Teatru w Bełżycach oraz Wojewódzki Ośrodek Kultury w Lublinie.Co roku,w czerwcu odbywają się w mieście Dni Bełżyc.Składają się one na cykl imprez kulturalno-sportowych.Zazwyczaj trwają trzy dni.W okresie letnim jest również organizowany Dzień Jagielloński.W latach 2006-2007 dwukrotnie(13 lipca)odbył się Jarmark Jagielloński.
Zabytki
  • zamek obecnie całkowicie przebudowany
  • późnorenesansowy kościół(prezbiterium wzniesione przed 1650,z nawą budowaną do 1706)
  • dawny zajazd z przełomu XVIII i XIX w.
  • cmentarz żydowski z XIX w.
  • dwór Brzezińskich wybudowany w latach 40.XIX w.wraz z kompleksem parkowym.
Edukacja
W Bełżycach znajdują się cztery zespoły szkół,oraz przedszkole.
Zespół Szkół nr 1 im.Jana Pawła II
Szkoła powstała w latach 30.XX w.Na początku mieściła się przy ulicy Bychawskiej.W 1975 r.przeniosła się z budynku,który dzieliła z Liceum Ogólnokształcącym im.M.Kopernika,na ówczesną ulicę XX-lecia PRL(obecnie ks.bp.Tomasza Wilczyńskiego).Przez krótki okres,do 1984 r.funkcjonowała jako Zbiorcza Szkoła Gminna.Od 1984 r.nosiła nazwę Szkoła Podstawowa nr 1,a po reorganizacji oświaty w 1999 funkcjonuje jako Zespół Szkół nr 1.17 października 2005 r.szkoła przyjęła imię Jana Pawła II.
Kierownicy i dyrektorzy szkoły
  • 1966-1970 Kazimierz Mazurek
  • 1970-1974 Maria Bęczyńska
  • 1974-1975 Ryszard Baran
  • 1975-1984 Maria Bakalarz
  • 1984-1999 Wanda Plewik
  • od 1999 Zbigniew Dyguś
Zespół Szkół nr 2 im.Królowej Jadwigi
Szkoła powstała w 1870 r.na mocy postanowienia władz carskich.Na początku funkcjonowała w drewnianym domu jako szkoła ludowa.Od 1915 r.była tu 3-klasowa szkoła polska.Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę otwarto 4-klasową Szkołę Powszechną.W roku szkolnym 1920/21 miała 287 uczniów.W 1924 r.wybudowano nowy obiekt szkolny o 7 izbach lekcyjnych.Powstał on z inicjatywy ówczesnego dyrektora szkoły Piotra Wiszniewskiego.5 lutego 1925 roku budynek został poświęcony.W 1936 r.przebudowano go uzyskując 4 sale lekcyjne.W 1937 r.szkoła uruchomiła świetlicę dla młodzieży wiejskiej,a latem 1938 r.dzieciniec dla dzieci wiejskich.Na początku lat 60.w ramach akcji 1000 szkół na 1000-lecie Państwa Polskiego wybudowano nowy obiekt szkolny.W latach 1994-1999 placówka funkcjonowała jako Szkoła Podstawowa nr 2 w Bełżycach.1 września 1999 r.uchwałą Rady Miejskiej w Bełżycach utworzono Zespół Szkół Nr 2 w Bełżycach składający się ze Szkoły Podstawowej Nr 2 i Gimnazjum Nr 2.We wrześniu 2001 roku do Zespołu dołączyła Szkoła Filialna we Wronowie.
Kierownicy i dyrektorzy szkoły
  • 1929-1937 Piotr Wiszniewski
  • 1937-1952 Józef Sady
  • 1952-1959 Jan Mikosz
  • 1959-1968 Krystyna Czwórnóg
  • 1968-1969 Franciszek Malicki
  • 1969-1972 Elżbieta Żarnowska
  • 1972-1991 Wanda Zawiślak
  • 1991-1999 Marianna Rumińska
  • od 1999 Cecylia Król
Zespół Szkół Technicznych im.Tadeusza Kościuszki
Powstała w 1970 r.jako Zasadnicza Szkoła Rolnicza w Jastkowie.W 1974 r.została przeniesiona do Babina,a w 1981 r.do Bełżyc.Od tego czasu,aż do 1992 r.funkcjonowała w budynku Zespołu Szkół w Bełżycach(przy ulicy Bychawskiej).W tymże roku dyrekcja placówki zdecydowała o przeniesieniu szkoły do obiektów pozostałych po zlikwidowanym Państwowym Ośrodku Maszynowym.W 1996 r.uregulowano sprawy związane z własnością.W latach 1997-2000 trwała budowa nowego skrzydła szkoły oraz nowej pełno wymiarowej sali gimnastycznej.Od 1999 r.placówka funkcjonuje jako Zespół Szkół Technicznych im.Tadeusza Kościuszki.
Kierownicy i dyrektorzy szkoły
  • 1976-1983 Bronisław Dąbek
  • 1983-1998 Alina Wójtowicz
  • od 1998 Wiesław Choduń
Zespół Szkół im.Mikołaja Kopernika
Krótko przed II wojną światową powstał Komitet Budowy Szkoły.3 września 1939 r.odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego.Rozpoczęto budowę,którą przerwały działania wojenne.Została wznowiona po wojnie.W październiku 1953 r.oddano do użytku budynek przeznaczony na internat.Ze zlikwidowanego Liceum Ogólnokształcącego w Garbowie przywieziono rozmaite sprzęty i pomoce dydaktyczne.Szkoła funkcjonowała wtedy jako Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące w Bełżycach.W roku szkolnym 1956/57 przystąpiono do budowy sali gimnastycznej,którą oddano do użytku w 1959 r.W 1967,w wyniku reorganizacji szkolnictwa,nastąpił podział administracyjny szkoły:wyodrębniono Szkołę Podstawową oraz Liceum Ogólnokształcące.W 1973 r.placówka przyjęła imię Mikołaja Kopernika.Od 1974 r.w obiektach szkoły rozpoczęła działalność Zasadnicza Szkoła Zawodowa,działająca jako filia Zasadniczej Szkoły Zawodowej Nr 2 w Lublinie.W 1975 r.budynek opuściła Zbiorcza Szkoła Gminna.W roku 1979 rozpoczęto kapitalny remont budynku,podjęto też decyzję o likwidacji internatu.13 kwietnia 1975 r.odbyła się uroczystość wręczenia sztandaru szkoły,który ufundował Państwowy Ośrodek Maszynowy w Bełżycach.22 marca 1980 r.utworzono Zespół Szkół w Bełżycach.W jego skład weszły:Liceum Ogólnokształcące,Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Technikum Mechaniczne dla pracujących.W 1983 r.powołano 5-letnie Technikum Mechaniczne.1 września 1987 r.uruchomiono Technikum Mechaniczne.W listopadzie 1995 r.w ramach Zasadniczej Szkoły Zawodowej otwarto Stację Kontroli Pojazdów i Dział Naprawy Samochodów.W roku szkolnym 2000/2001 rozpoczęła działalność Policealna Szkoła Zawodowa kształcąca w zawodzie technik informatyk.19 grudnia 2001 na mocy uchwały Rady Pedagogicznej imię Mikołaja Kopernika,które dotychczas przysługiwało Liceum Ogólnokształcącemu,przyjął cały Zespół Szkół.W latach 2005-2007 w szkole powstały dwie nowe pracownie komputerowe i dwa centra multimedialne.W 2009 r.utworzono Technikum kształcące w zawodzie technik informatyk.W tym samym roku ukończono budowę nowej klatki schodowej,szatni i sali konferencyjnej,zaadaptowano również dawną halę warsztatów szkolnych na salę sportów siłowych.
Kierownicy i dyrektorzy szkoły
  • 1953-1956 Leopold Nowakowski
  • 1956-1958 Zdzisław Hawrylak
  • 1958-1964 Stefan Tarnowski
  • 1964-1972 Kazimierz Mazurek
  • 1972-1980 Mieczysław Bojar
  • 1981-1982 Bogdan Czuryszkiewicz
  • 1982-1989 Norbert Krzyżanek
  • 1989-2003 Stanisław Banach
  • od 2003 Elżbieta Kaszlikowska
Samorządowe Przedszkole Publiczne
W maju 1919 r.otwarto ochronkę dla dzieci przy ulicy Polnej.W 1948 r.powołano jedno-oddziałowe przedszkole z siedzibą przy ulicy Lubelskiej,a w 1965 r.zostało przekształcone w dwuoddziałowe.W 1987 r.przedszkole przeniesiono do obecnej siedziby,przy ulicy Bychawskiej.
Kierownicy i dyrektorzy placówki
  • 1919-1945 ks.Stanisław Siennicki
  • 1948-1951 Krystyna Zielińska
  • 1951-1955 H.Kamola
  • 1955-1973 Janina Ciekot
  • 1973-1975 Krystyna Żarnowska
  • 1975-1984 Irena Wilczyńska
  • 1984-2002 Alina Kozińska
  • od 2002 Anastazja Dorota Minik
Transport
W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
  • 747 kierunek Lipsko Kamień Opole Lubelskie Bełżyce Lublin
  • 827 kierunek Nałęczów
  • 834 kierunek Bychawa
Sport
Miejscowe Centrum Kultury Fizycznej i Sportu jest organizatorem wielu imprez sportowych,takich jak np.Bełżycka Liga Piłki Halowej,Liga Tenisa Stołowego.W hali sportowej,mieszczącej się przy Zespole Szkół NR1 rozgrywane są turnieje,różnych dyscyplin sportowych.Przez miasto kilka razy przebiegała trasa Tour de Pologne.W Bełżycach działa także Bełżyckie Towarzystwo Narciarskie:belzyce-btn.pl
Unia Bełżyce
Klub powstał 25 kwietnia 1970 r.Wtedy to w ówczesnym Powiatowym Domu Kultury odbyło się pierwsze zebranie założycielskie.6 maja 1970 roku wybrano pierwszego prezesa,Czesława Bartuzi,ustalono plan pracy oraz zaproponowano powołanie komisji budowy obiektów sportowych przy klubie.Uruchomiono następujące sekcje:piłki nożnej,zapasów,piłki siatkowej i tenisa stołowego.24 czerwca 1970 roku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie zatwierdziło nazwę stowarzyszenia na Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy w Bełżycach i wpisało je do rejestru stowarzyszeń i związków Urzędu Spraw Wewnętrznych pod numerem 296.W 1974 roku dokonano zmiany w statucie klubu,ustalając nową nazwę na Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy"Unia"Bełżyce.W sezonie 1974/75 klub grał w klasie B i uzyskał awans do wyższej klasy rozgrywkowej,z której spadł rok później.W wyniku reorganizacji rozgrywek w sezonie 1976/77"Unia"trafiła do grupy wschodniej klasy B.Zespół był wtedy kierowany przez trenera Szczepana Bogusza.Klub znów uzyskał awans o szczebel wyżej i grał na nim przez kilka kolejnych sezonów.Od sezonu 1991/92 drużyna występowała w lubelskiej klasie okręgowej.Od 1994 roku klub jest jedno-sekcyjny,działa tylko sekcja piłki nożnej.28 czerwca 1996 roku odbył się w Bełżycach Dzień Piłkarza zorganizowany przez działaczy klubu w związku z zakończeniem sezonu rozgrywkowego 1995/1996.Po sezonie 2001/2002,w wyniku połączenia MLKS Unii Bełżyce z BKS Lublin,zespół przyjął nazwę BKS Unia Bełżyce.Rok później zespoły rozdzieliły się,jednak dawna Unia przyjęła nazwę BKS Unia Bełżyce.W 2009 r.zostały wyremontowane trybuny stadionu,zapowiedziano też zmodernizowanie w przyszłości murawy.Klub został zlikwidowany po sezonie 2011/2012.
Miasta partnerskie
  • Barand Węgry
  • Brody Ukraina
Związani z Bełżycami
  • Rafał z Tarnowa(1320-1373)
  • Jan z Tarnowa(przed 1349-1409)
  • Jan Tarnowski(1367-1433)
  • Jan Pilecki(zm.1496)
  • Andrzej Bzicki(zm.1567)
  • Teodor Konstanty Orzechowski(zm.1730)
  • Paweł Orzechowski(ur.ok.1550,zm.1612)
  • ks.bp.Tomasz Wilczyński(1903-1965)
  • ks.abp.Zygmunt Kamiński(1933-2010)
  • Stefan Wójtowicz(malarz)(1913-1998)

Konrad IV Starszy

Konrad IV Starszy(oleśnicki)(ur.1380-1390,zm.9 sierpnia 1447 r.w Jelczu),biskup wrocławski w latach 1417-1447,książę oleśnicki w latach 1412/13-1416,potem samodzielny pan na Kątach,Bierutowie,Prudniku i Sycowie.
Pochodzenie Konrad IV Starszy był najstarszym synem księcia oleśnickiego Konrada III Starego i bliżej nieznanej Guty.Co ciekawe imię Konrad nosili również czterej jego młodsi bracia wyróżniani przez historyków tylko dzięki liczbie porządkowej i przydomkowi.Konrad IV,mimo,że był najstarszy i roztaczała się możliwość odziedziczenia po ojcu księstwa oleśnickiego wybrał karierę duchowną.
Kariera kościelna
Kariera nawet jak na książęcego syna rozwijała się błyskawicznie.Najpóźniej z końcem 1399 r.został bowiem klerykiem wrocławskim.Wprawdzie zabiegi rok później o kanonię wrocławską i probostwo w Domasławiu zakończyły się niepowodzeniem,lecz nie zniechęciło to Konrada,który od co najmniej 1410 r.był kanonikiem wrocławskim,a w latach 1411-1417 prepozytem kapituły.W 1411 r.książę rozpoczął starania o biskupstwo warmińskie.W tym celu udał się nawet w daleką podróż do Rzymu i chociaż wyprawa zakończyła się niepowodzeniem to jako rekompensatę otrzymał tytuł magistra i notariusza papieskiego.W 1412 r.zrezygnował z kanonii w Ołomuńcu.Po rezygnacji biskupa Wacława papież Marcin V mianował go 17 grudnia 1417 r.biskupem wrocławskim.Święcenia biskupie Konrad otrzymał 22 stycznia 1418 r.z rąk sufragana wrocławskiego Jana Tylemanna w kolegiacie św.Mikołaja w Otmuchowie.
Początek wielkiej polityki
Mimo zaangażowania od wczesnej młodości w sprawy kościelne Konrad IV żywo interesował się również polityką.Już w 1402 r.wstąpił do świeżo zawiązanego związku książąt śląskich.W 1409 r.wraz z ojcem na polecenie króla Wacława IV pośredniczył w zawarciu rozejmu pomiędzy Polską i Krzyżakami.W 1412 r.książę pośredniczy w załagodzeniu konfliktu pomiędzy książętami opolskimi a Wacławem IV i Wrocławiem.Wreszcie w 1416 r.wspólnie z braćmi zawiera układ sojuszniczy skierowany przeciwko Polsce z mistrzem krzyżackim Michałem Kűchmeistrem.W 1412 lub 1413 r.w związku ze śmiercią ojca i małoletnością młodszych braci Konrad IV zostaje udzielnym księciem oleśnickim.Stan ten utrzymuje się do 1416 r.kiedy to książę mający już nadzieję na objęcie beneficjów kościelnych rezygnuje na rzecz braci z większości obszarów księstwa zachowując kontrolę nad Kątami Wrocławskimi,Sycowem,Bierutowem i Prudnikiem.Lata rządów w diecezji wrocławskiej(wiązała się z tym dodatkowa władza nad księstwem nysko-otmuchowskim)przypadły na niezwykle burzliwy okres wojen husyckich,co w dużej mierze zdeterminowało styl prowadzenia polityki przez księcia-biskupa.
Wojna z husytami
Na początku 1420 r.Konrad wraz z pozostałymi książętami śląskimi na zwołanym do Wrocławia sejmie Rzeszy złożył hołd lenny Zygmuntowi Luksemburczykowi i następnie udał się ze swoim suwerenem do Pragi,gdzie Zygmunt koronował się na króla Czech.Wierność biskupa nie zachwiała się nawet,kiedy rok później,w związku z detronizacją Luksemburga,władza króla uznawana była na Śląsku,Łużycach,w części Moraw i Czech(np.Pilzno,Czechy południowe,cześć wschodnich,np.ziemia kłodzka i dobra broumowskie).Konrad IV brał udział również zorganizowanej w tym roku krucjacie zakończonej zajęciem Broumova.W 1422 r.Zygmunt Luksemburski mianował Konrada namiestnikiem(starostą królewskim)na Śląsku i oficjalnie powierzył mu rolę organizatora walki z husytami.Według nowszych badań był to urząd starosty wrocławskiego z niektórymi kompetencjami dla całego Śląska.W styczniu 1423 r.Konrad IV wziął udział wraz z innymi książętami śląskimi w przymierzu zawartym między Zygmuntem Luksemburczykiem a Zakonem Krzyżackim skierowanym przeciwko Polsce Władysława Jagiełły.W układzie tym gwarantowano w razie klęski Polski i jej rozbioru nabytki terytorialne książętom śląskim.Ostatecznie do realizacji porozumień nie doszło z uwagi na rozmowy Jagiellona z Luksemburczykiem podjętymi w tym samym roku w Kieżmarku.Biskup szybko pogodził się z tym stanem rzeczy i w kwietniu roku następnego udał się wraz bratem Konradem V do Kalisza,gdzie doszło do ponownego ocieplenia stosunków z Polską.W 1425 r.ruszyła do Czech kolejna krucjata,na której czele stanął biskup wrocławski,zakończona jednak tak jak poprzednie klęską.Od 1427 r.Husyci zdecydowali się na wyprawy odwetowe na ziemie sojuszników znienawidzonego króla Zygmunta i jeszcze w tym samym roku podczas wyprawy na Łużyce zniszczeniu uległy przygraniczne Złotoryja i Lubań.W celu zneutralizowania zagrożenia husyckiego część książąt śląskich i niektóre większe miasta(m.in.Wrocław i Świdnica)powołali do życia związek pod przewodnictwem biskupa wrocławskiego mający na celu wzajemną pomoc.Związek miał okazję wykazać się już w roku następnym(raczej z dość miernym wynikiem),kiedy na Śląsk wkroczyła armia czeska pod dowództwem Prokopa Gołego.Większość książąt zawarła wówczas układ z Husytami,którzy w zamian za wysoki okup i swobodne przejście przez ich terytorium gwarantował im nienaruszalność dóbr.Pomimo jawnej zdrady przez niektórych książąt zawartego zaledwie przed rokiem układu Konrad IV nie rezygnował i zgromadziwszy oddziały biskupie(posiłki przysłały również niektóre miasta i książę ziębicki Jan)wydał w grudniu 1428 r.husytom bitwę(do starcia doszło niedaleko Nysy),która zakończyła sie sromotną klęską.W bitwie zginął książę ziębicki,a Konrad tylko dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności nie wpadł w ręce swoich zaciekłych wrogów.Po bitwie armia Prokopa nieniepokojona już przez nikogo bez przeszkód ruszyła w głąb Śląska paląc i niszcząc większość obszaru Dolnego Śląska i części Górnego skupiając się zresztą głównie na plądrowaniu dóbr biskupich(z wyjątkiem oczywiście tych terenów,które należały do książąt i miast które się wcześniej wykupiły).Dla politycznej i militarnej równowagi szczególnym zagrożeniem stał się fakt przyłączenia do Husytów księcia opolskiego Bolka V.W latach następnych nie zważając na wcześniejsze klęski biskup starał się kontynuować wojnę z husytyzmem na Śląsku,finansując zresztą wraz patrycjatem Wrocławia większość przedsięwzięć.W 1430 r.na Śląsk ruszyła kolejna wyprawa Husytów,wspieranych przez najemników polskich Zygmunta Korybutowicza.Konrad IV musiał się wówczas pogodzić ze stratą dwóch ważnych warowni biskupich w Niemczy i Otmuchowie(odzyskał je dopiero pięć lat później i to dopiero po wykupie ze swojej prywatnej szkatuły od dowódców husyckich).Wreszcie w 1432 r.poważnemu zniszczeniu uległa ojcowizna biskupa księstwo oleśnickie(spalono wówczas m.in.Oleśnicę oraz klasztory w Lubiążu i Trzebnicy).W celu zabezpieczenia katolickiego stanu posiadania w 1433 r.Konrad zdecydował się na odnowienie"Związku książąt śląskich"na którego czele ponownie stanął.
Wojny domowe na Śląsku
Pod koniec 1437 r.zmarł cesarz rzymski i król czeski Zygmunt Luksemburski.Jego śmierć ponownie wprowadziła Czechy i Śląsk w wojnę domową.Luksemburczyk umierając przekazał bowiem prawa do swoich posiadłości zięciowi Albrechtowi Habsburgowi,jednak część elektorów zdecydowała się wybrać młodszego brata króla Polski Kazimierza Jagiellończyka.Do walk na Śląsku doszło w 1438 r.kiedy armia polska ogniem i żelazem próbowała zachęcić książąt śląskich do uznania władzy Kazimierza,jako króla czeskiego.Biskup wraz z bratem księciem oleśnickim Konradem V usiłowali wówczas namówić Polaków do odwrotu(co rzeczywiście nastąpiło,głównie jednak na skutek wkroczenia na Śląsk silnej armii austriackiej).Wobec ostatecznego wycofania się Polaków Albrecht mógł bez przeszkód przyjąć hołdy książąt śląskich we Wrocławiu.Względny spokój na Śląsku utrzymał się niecałe dwa lata.W 1440 r.ponownie nastąpiła podwójna elekcja tym razem syna Albrechta Władysława Pogrobowca oraz króla polskiego i węgierskiego Władysława Jagiellończyka.Tym razem sprawa była o wiele bardziej zagmatwana,gdyż obie kandydatury miały licznych zwolenników(m.in.Habsburga popierał biskup wrocławski,a Jagiellona młodszy jego brat Konrad VII Biały).Długotrwałe walki wyniszczające ziemię śląską zrujnowaną niedawno przez wyprawy husytów zakończyły się dopiero w 1444 r.po uwięzieniu przez Konrada IV młodszego brata.
Trudności finansowe i spór z kapitułą
Olbrzymie zniszczenia jakich doznało biskupstwo wrocławskie podczas wojen husyckich i domowych,przyczyniły się do tego,że Konrad IV w ostatnich latach rządów popadł w olbrzymie długi(sięgnęły 8500 guldenów węgierskich),z których i to z wielkim trudem udało się wyjść dopiero jego następcom.Sprawy finansowe,a zwłaszcza fakt popierania papieża Eugeniusza IV przeciwko soborowi w Bazylei(do tego doszło zagarnięcie przez Konrada sum pieniędzy zbieranych na unię kościołów zachodniego z prawosławnym na terenie diecezji)doprowadziły do tego,że biskup 1 sierpnia 1444 r.pod naciskiem kapituły zrezygnował z diecezji.Oficjalnym powodem były ogromne długi osobiste i brak środków na utrzymanie dworu.Papież Eugeniusz IV odmówił zatwierdzenia tej decyzji i bullą z 21 lipca 1445 r.nakazał ponowne objęcie urzędu.Do pogodzenia biskupa z kapitułą nastąpiła dopiero w 1446 r. i to pod naciskiem militarnym wojsk Konrada.Umożliwiło to wydanie statutu diecezjalnego,który zreformował życie kościoła wrocławskiego.
Śmierć Konrada IV i opinia o nim Jana Długosza
Książę biskup zmarł 9 sierpnia 1447 r.w godzinach wieczornych w Jelczu i został pochowany w katedrze wrocławskiej.Według Jana Długosza biskup Konrad był to"mąż czarniawy i złośnik,małej nauki,niskiego wzrostu,oddany obżarstwu,nieumiarkowany względem kobiet,w wydatkach rozrzutny,tłustego ciała,oczy miał ropiejące,w mowie jąkał się i bełkotał.Zmyślny do układania prozy i nowych piosenek i z przyrodzenia do tego mając zdolności,wiele pieśni ułożył i chciał,aby je za jego czasów w kościele śpiewano.Łatwy do siebie dawał przystęp.Był wolny od ceremonialnego obejścia i pychy,a nawet pochopny od wszelkiej płochości.Wina mołdawskiego,włoskiego i wszelkiego słodkiego zagranicznego na równi z piwem używał.Wprowadził zaś zwyczaj,że nie inaczej nadawał komuś beneficjum mające jakąś wartość,jak dopiero wtedy,kiedy ów dostarczył mu jako wynagrodzenie baryłkę wina mołdawskiego,albo włoskiego"
Konrad IV w kulturze
Konrad IV jest jedną z postaci drugoplanowych w trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego,której tłem są wojny husyckie.

Elżbieta Granowska

Elżbieta z Pilczy(Pilicy)Granowska(ur.ok.1372,zm.12 maja 1420 w Krakowie)trzecia żona Władysława Jagiełły,królowa Polski,wojewodzianka sandomierska,starościanka ruska i sandomierska,generałówna-starościanka wielkopolska.
Pochodzenie Była jedynym dzieckiem wojewody sandomierskiego Ottona z Pilczy i Jadwigi Melsztyńskiej(matki chrzestnej Jagiełły 5 II 1386).Miała bardzo burzliwe życie.Po śmierci ojca stała się spadkobierczynią olbrzymiego majątku:odziedziczyła dobra łańcuckie oraz Pilicę.W okresie niepełnoletności Elżbiety kuratelę nad nią sprawowała wdowa po Ottonie,a jej matka Jadwiga.
Porwanie przez Wisła Czambora
Najpewniej po 9 maja 1389 Elżbieta została porwana i zaślubiona przez śląskiego rycerza i tenutariusza kruszwickiego Wisła Czambora,syna Henryka Czambora z Kazanowa i Księginic.W dawnej literaturze uważano go za przedstawiciela czesko-morawskiego rodu Wisenburgów.Król Władysław II Jagiełło wysłał jej na ratunek Jana z Jičina,pana z Kravař,który przed 14 grudnia 1390 uwolnił Elżbietę.
Małżeństwo z Janem z Jičina
Wkrótce po uwolnieniu Jan z Jičina,otrzymawszy błogosławieństwo od króla,poślubił Elżbietę.Wiseł po uwolnieniu go latem 1392 z Przedecza,gdzie był więziony przez Bartosza z Odolanowa,zaczął upominać się o swą małżonkę.Zapewne pod koniec 1393 Jičiński mając zgodę króla,zasadził się na Wisła w Krakowie.Gdy Czambor wychodził z łaźni,12 kuszników Jičinskiego zastrzeliło go.W 1395 zmarł Jičiński i Elżbieta ponownie została wdową.Paprocki w Herbarzu podaje małżeństwo z Wincentym Granowskim"Helżbieta córka jego była za Granowskiego,a potem będąc wdową szła za Jagiełłę",nie ma wzmianki o innych małżeństwach,być może do wcześniejszych małżeństw nie doszło.
Małżeństwo z Wincentym Granowskim
Po owdowieniu Elżbieta zamieszkała u swego wuja,wojewody krakowskiego Spytka z Melsztyna,który przed 2 października 1397 wydał ją za mąż za kasztelana nakielskiego Wincentego Granowskiego.Wincenty z Granowa należał do otoczenia królewskiego i wkrótce został starostą generalnym Wielkopolski.
Z małżeństwa tego pochodziło pięcioro dzieci:
  • Jadwiga,która po 10 maja 1404 poślubiła Jana z Leksandrowic,
  • Otton,
  • Elżbieta,która w marcu 1418 poślubiła księcia opolskiego Bolka V,
  • Jan,protoplasta rodu Pileckich herbu Leliwa,
  • Ofka,która ok.1423 poślubiła Jana z Jičina,pasierba swej matki.
Latem 1410 Wincenty Granowski,zarządzając Toruniem został prawdopodobnie otruty z inspiracji Krzyżaków.
Małżeństwo z Władysławem II Jagiełłą
W 1416 Jagielle zmarła małżonka Anna Cylejska,więc zaczęto obmyślać plany jego kolejnego małżeństwa.Władysławowi bardzo do gustu przypadła wdowa po Granowskim,Elżbieta córka Ottona.2 maja 1417 w Sanoku miał miejsce ich ślub.Tego samego roku 19 listopada została koronowana na Wawelu.Wiele osób miało za złe Jagielle to małżeństwo.Stanisław Ciołek,sekretarz królewski,napisał z kolei alegoryczną bajkę,w której lew(Władysław Jagiełło)poślubia świnię(Elżbietę),po tym jak ta rzuciła na niego czary.Pochodzenie królowej,niekrólewskie choć jak najbardziej dostojne,było powodem wielu złośliwych plotek na jej temat."Helżbieta,córka Ottona,była za Granowskim;ta potem będąc wdową,dla pięknej urody,acz w leciach podeszła,szła za Jagiełłę"...
Choroba i śmierć
W 2 lata później u Elżbiety zaczęły się ujawniać objawy gruźlicy,na którą umarła w 1420 w Krakowie.Została pochowana w kaplicy Mansjonarskiej katedry wawelskiej.Po dwustu latach szczątki królowej usunięto,aby przygotować miejsce na pochówek Stefana Batorego.Nie wiadomo,gdzie je przeniesiono.Marcin Bielski zanotował jednak,że z kości znać jeszcze było,że ta białogłowa musiała być subtelna i cudna.
Elżbieta w literaturze historycznej
Istnieją jednak prace naukowe(np.Klemensa Kanteckiego),które zupełnie inaczej przedstawiają życie Elżbiety.Jako datę jej urodzenia podawany jest rok 1382.Byłaby więc o 10 lat młodsza i w momencie ślubu z Jagiełłą liczyłaby 35 lat.Dwa jej pierwsze małżeństwa są podawane w wątpliwość.Istnieje hipoteza,że drugi mąż Elżbiety Jańczyk Hińczyński(Jan z Jičina)jest postacią fikcyjną.Historię o wcześniejszych związkach królowej wymyślił być może Jan Długosz,aby zdyskredytować Elżbietę,nie pochodzącą z rodziny królewskiej.
Inne
  • Imię królowej nosi Zespół Szkół w Pilicy.

Grabów nad Prosną

(niem.Grabow)miasto w województwie wielkopolskim,w powiecie ostrzeszowskim,w Kotlinie Grabowskiej,nad Prosną,w Kaliskiem,na ziemi wieluńskiej;siedziba gminy Grabów nad Prosną;zakłady przemysłu spożywczego.Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 1960 mieszkańców.W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie kaliskim.
Położenie Grabów leży w Kotlinie Grabowskiej,na wschodnim skraju Wzgórz Ostrzeszowskich(części Wału Trzebnickiego),na lewym brzegu Prosny,na wysokości 219 m n.p.m.28 km na południe od Kalisza i 17 km na północny-wschód od Ostrzeszowa;węzeł drogowy,krzyżują się w nim drogi wojewódzkie:
  • nr 447:Antonin Grabów Kraszewice
  • nr 449:Syców Grabów Błaszki
  • nr 450:Kalisz Grabów Wieruszów
Przez Grabów przebiega linia kolejowa Ostrzeszów Grabów Namysłaki tzw.Grabowska Toczka(zamknięta w 1999 i ponownie otwarta 30 sierpnia 2008 jako turystyczna kolej drezynowa). Historia
Pierwsze wzmianki o Grabowie pochodzą z 1264.Było to starostwo niegrodowe obejmujące trzy klucze:grabowski,kuźnicki i mikstacki.Siedzibą starostów był zamek zajęty w 1396 roku przez Władysława Jagiełłę.Grabów otrzymał prawa miejskie w 1416.Za herb obrano pelikana karmiącego własną krwią swoje pisklęta.Miasto rozwijało się dobrze(między innymi dzięki korzystnemu położeniu)do połowy XVI w.kiedy to zniszczyły je pożary i wojny.W 1628 powstał tu nowy zamek,ale dotrwał on tylko do połowy XVII w.Wojenna pożoga nawiedzała miasto jeszcze kilkanaście razy do czasów zaborów.Od 1795 aż do końca I wojny światowej z krótką przerwą w latach 1807-1815 miasto znajdowało się w granicach Prus.Kongres wiedeński w 1815 wytyczył granicę prusko-rosyjską na rzece Prośnie,na ponad 100 lat sytuując położony na zachodnim brzegu rzeki Grabów w roli pruskiego miasta granicznego.Wiek XIX,szczególnie od 1871,to okres presji germanizacyjnej i oporu przeciwko niej przez dominującą w mieście ludność polską.Mieszkańcy czynnie uczestniczyli w powstaniach,działało Towarzystwo Czytelni Ludowych.W 1905 miasto liczyło 1806 mieszkańców,w tym niemal 84% Polaków,11% Niemców i 6% Żydów.82% ludności Grabowa stanowili katolicy,protestanci zaś niecałe 12%.Miasto korzystało z szybkiego rozwoju cywilizacyjnego Niemiec w II poł.XIX w.jednak jego przygraniczne położenie nie przekładało się na wzrost znaczenia.W 1910 Grabów uzyskał połączenie kolejowe ze stolicą powiatu Ostrzeszowem.W 1919 miasto znalazło się w granicach odrodzonego państwa polskiego,zaś Prosna straciła swoją graniczną funkcję.Dzięki temu w okresie międzywojennym zaznaczyło się przyspieszenie rozwoju Grabowa,który stał się ośrodkiem handlowym i usługowym także dla obszarów położonych w dawnym zaborze rosyjskim.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.kaliskiego,a przed rokiem 1975 i od 1999 do powiatu ostrzeszowskiego.W 1999 zamknięta została linia Ostrzeszów-Namysłaki,jedyne połączenie kolejowe Grabowa ze światem.Ponowne jej otwarcie nastąpiło 30 sierpnia 2008 już jako turystycznej Kolei Drezynowej"Grabowska Toczka".
Zabytki
  • kościół pofranciszkański,barokowy,z 1642,główny ołtarz rokokowy,z lat 1751-1752,sześć bocznych ołtarzy z połowy XVIII w.z barokowymi obrazami,
  • klasztor pofranciszkański,barokowy,wzniesiony po 1642,obecnie biblioteka i Izba Pamiątek,
  • kościół z lat 1622-1684,barokowy,bazylikowy,trzynawowy,
  • neogotycki kościół ewangelicki z 1887(opuszczony,elementy wyposażenia zdemontowane)
  • dwór z XVIII/XIX w.masywny,murowany budynek z wieżyczką pośrodku dachu,obecnie Urząd Miasta i Gminy Grabów nad Prosną,
  • zespół stacji kolejowej z 1910(używana przez Kolej Drezynową"Grabowska Toczka")
  • grodzisko na lewym brzegu Prosny,miejsce dawnego zamku,
  • krzyż Pawła Brylińskiego.
Przyroda
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Prosny i Kotlina Grabowska,
  • Park Miejski,stare założenie parkowe,drzewa pomnikowe.
Wspólnoty wyznaniowe
  • Parafia Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny i św.Mikołaja w Grabowie nad Prosną
  • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa.
Miasta partnerskie
  • Emlichheim
Ludzie związani z Grabowem
  • profesor Teofil Ciesielski(1846-1916)znawca pszczelarstwa,profesor botaniki Uniwersytetu Lwowskiego urodzony w Grabowie nad Prosną;
  • doktor Władysław Biegański(1857-1917)lekarz,twórca współczesnej metodologii lekarskiej,czołowy filozof polski XX w.urodzony w Grabowie nad Prosną.Obecnie przychodnia w Grabowie nad Prosną nosi jego imię.Od 1999 jest siedzibą NZOZ"Przychodnia Rodzinna"S.C.
  • ksiądz Jan Kompałła(1776-1844)dziekan ostrzeszowski,proboszcz w Grabowie,założyciel Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Ostrowie Wielkopolskim;
  • Franciszek Cegiełka(1908-2003)ksiądz pallotyn,działacz polonijny,teolog dogmatyk,urodzony w Grabowie nad Prosną;
  • Wacław Cegiełka(1887-1966)polski działacz społeczny i polityczny,urodzony w Grabowie nad Prosną;
  • Adam Wiedemann(ur.1967)poeta,prozaik,tłumacz,krytyk literacki i muzyczny;laureat Nagrody Kościelskich 1999,trzykrotnie nominowany do nagrody Nike.Laureat Nagrody Literackiej Gdynia 2008 za tom Pensum.Mieszka w Grabownie nad Prosną.
  • Szymon Jonczyk(ur.1988)najmłodszy doktor nauk matematycznych w historii Politechniki Wrocławskiej.Obecnie wykłada na uczelniach w Stanach Zjednoczonych.

Lwówek

(niem.Neustadt bei Pinne)miasto w woj.wielkopolskim,w powiecie nowotomyskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lwówek.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.poznańskiego.Przez miasto przepływa rzeka Czarna Woda,dopływ Obry.Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 2939 mieszkańców.
Historia Historia osadnictwa na terenie dzisiejszego Lwówka sięga do ok.200 roku przed naszą erą.Świadczą o tym zachowane ślady z czasów rzymskich(cmentarzysko kultury wielbarskiej).Dopiero w roku 1406 pojawia się pierwsza pisana wzmianka o wsi Wojszyno,należącej do Wojszy(Wojsława).Prawa miejskie,na prośbę wojewody poznańskiego Sędziwoja Ostroroga,zostały nadane przez króla Władysława II Jagiełłę,przebywającego w obozie wojskowym pod Brodnicą.Ustalono także cotygodniowe targi w poniedziałek.W 1419 roku Sędziwoj przeniósł miasto i nazwał je Lwowem.Następnie osada rozwijała się,niszczona parokrotnie przez pożary.Podczas okupacji niemieckie władze nazistowskie wprowadziły nazwę niemiecką Kirschneustadt(1943-1945).
Zabytki
  • późnogotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz św.Jana Chrzciciela i św.Jana Ewangelisty,parafialny z II poł.XV w.rozbudowany w I poł.XVI w.wyposażenie późnobarokowe.Halowy.
  • kościół cmentarny pw.św.Krzyża z ok.1780 r.późnobarokowy,na planie krzyża greckiego.
  • dawny kościół ewangelicki z 1778 r.późnobarokowy
  • barokowy pałac z 1728 r.
  • rynek w centrum miasta
  • zegar na rynku
  • spichlerz z 1851 r.(ul.Długa)
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
  • Francja,Chartres de Bretagne
  • Litwa,Kozłowa Ruda
  • Polska,Lwówek Śląski
Znani mieszkańcy
  • Jan Kaczmarek(1945-2007),poeta i satyryk,twórca kabaretu"Elita",urodził się w Lwówku i mieszkał tam do czasu wyjazdu na studia do Wrocławia.
  • Stanisław Burdajewicz(1926-2001)entomolog urodzony we Lwówku

Rozejm pod Brodnicą 1414

W kwietniu 1414 roku Polska i Litwa,po unii horodelskiej z 1413 roku,na zjeździe na Kujawach w miejscowości Grabie,ponownie wysunęły wobec zakonu krzyżackiego program roszczeń rewindykacyjnych,obejmujący Pomorze Gdańskie,ziemię chełmińską,ziemię michałowską oraz posiadłości zakonu na Kujawach,Drezdenko i Santok oraz Żmudź i Jaćwież.Roszczenia polskie zostały przez władze krzyżackie odrzucone,co doprowadziło do rozpoczęcia tzw.wojny głodowej i wkroczenie w lipcu 1414 roku na teren Prus armii polsko-litewskiej oraz wojsk księcia śląskiego Konrada VII Białego.W trzymiesięcznej kampanii wojska przeszły szlakiem z 1410 roku przez okolice Grunwaldu do Nidzicy i dalej aż pod Elbląg niszcząc okolice w pobliżu których się znajdowały.W wyniku tej kampanii,wielki mistrz Michał Küchmeister zgodził się na ustępstwa wobec Polski,obejmujące możliwość zwrotu kujawskich posiadłości Zakonu,części południowej Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej oraz Żmudzi.Ustępstwa te zostały przez Jagiełłę odrzucone ponieważ uznał je za niewystarczające.Siły krzyżackie unikały otwartej walki ukrywając się w warownych zamkach,co spowodowało zawrócenie armii polsko-litewskiej na ziemię chełmińską pod Brodnicę.W wyniku przeciągającego się oblężenia Brodnicy oraz szerzącej się epidemii,a także poparcia Krzyżaków przez stany pruskie w wyniku znacznych zniszczeń dokonanych przez armię podczas jej marszu,Jagiełło przyjął propozycję zawarcia rozejmu,wystosowaną przez legata papieskiego biskupa lozańskiego Jana.Dwuletni rozejm został zawarty 8 października 1414 roku pod Brodnicą.Postanowieniem rozejmu obie strony oddawały swój spór do rozstrzygnięcia papieżowi,Zygmuntowi Luksemburskiemu lub soborowi,który właśnie rozpoczynał obrady w Konstancji.Tym sposobem konflikt Polski i Litwy z Zakonem przeniósł się na forum międzynarodowe i stał się przedmiotem dyskusji hierarchów na Soborze w Konstancji.Termin obowiązywania rozejmu przedłużono aż do 1418 roku,a więc na czas trwania soboru.Powołana tam komisja nie potrafiła go rozstrzygnąć,w związku z tym oddała decyzję sprzyjającemu Krzyżakom Zygmuntowi Luksemburskiemu,co w konsekwencji doprowadziło do wydania 6 grudnia 1420 roku niekorzystnego wyroku i nowej wojny,która rozpoczęła się w 1422 roku.

Brodnica

(niem.Strasburg in Westpreußen,Strasburg an der Drewenz)miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim,w powiecie brodnickim obecnie położone po obu stronach rzeki Drwęcy.Historyczne centrum miasta leży na prawym(zachodnim)brzegu rzeki,w ziemi chełmińskiej.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.Według danych z 2010 miasto miało 27731 mieszkańców.
Struktura powierzchni Według danych z roku 2006 Brodnica ma obszar 23,15 km²,w tym:
  • użytki rolne:38%
  • użytki leśne:8%
Miasto stanowi 2,2% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 32588 100 17449 52,3 15139 47,7
gęstość zaludnienia(mieszk./km²) 1205,1 630,6 574,5
W 2008 roku miasto Brodnica liczyło 28837 mieszkańców,w ciągu dwóch lat ich liczba spadła o 1106 do stanu 27731 w roku 2010.
Historia
Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263.Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298.Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym,a druga umocnień w rejonie Żmijewa,zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta.Ziemie na lewym brzegu Drwęcy,ziemia michałowska,stała się własnością zakonu krzyżackiego w 1303(książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowskie Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę,Krzyżacy ostatecznie wykupili je od książąt kujawskich w 1317).Budowa zamku w Brodnicy rozpoczęła się w 1305.Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich.Pierwszy zapis dotyczący miasta Brodnicy pochodzi z 1298,pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował,iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica.Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św.Katarzyny pochodzi z 1310.Po raz pierwszy jako"civitas"a więc miasto,lokowane na prawie niemieckim Brodnica była wzmiankowana w 1317.W 1320 rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto,realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich:Mazurskiej i Chełmińskiej(zwanej również Kamienną),w 1370.Najprawdopodobniej w 1305 rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego,pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339.Trzy dni przed Małgorzatą[tj.13 lipca]1388 r.(...)był tak duży deszcz na obszarze Prus,że na skutek powodzi min.w Brodnicy zostały zniszczone młyny.W 1415 budowniczy Mikołaj Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku.Początkowo władzę w mieście sprawował wójt.Około 1343 powołana została rada miejska wraz z burmistrzem.Rozwój miasta był pomyślny.W 1380 zbudowano szpital i kościół św.Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej.Pod koniec wieku ratusz,częściowo rozebrany w 1868,którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj.W 1466 wraz z Prusami Królewskimi weszła w skład Polski.W 1481 r.starostwo brodnickie od Kazimierza Jagielończyka za 4500 guldenów otrzymał Franciszek Gliwicz szlachcic małopolski herbu Starykoń.Miasto zostało zniszczone podczas pożarów w 1553 i 1661.Od 1772 Brodnica leżała w granicach Prus,w latach 1806-1815 należała do Księstwa Warszawskiego,następnie znów do Prus i (od 1817)Prus Zachodnich.Do Polski powróciła po okresie zaborów w 1920 na mocy traktatu wersalskiego.We wrześniu 1921 miasto liczyło 11903 mieszkańców.We wrześniu 1939 Brodnica znalazła się pod okupacją niemiecką.Miesiąc później miasto wraz z całym powiatem zostały wcielone do Rzeszy jako część rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie.Lucyna Langer szacuje,iż w latach 1939-1945 Niemcy zamordowali ok.650 mieszkańców powiatu brodnickiego,przy czym 1/5 ofiar miała pochodzić z samej Brodnicy.Stefan Bilski oceniał z kolei liczbę zamordowanych na ok.1000.Najwięcej ofiar pochłonęła tzw.akcja politycznego oczyszczania terytorium przeprowadzona jesienią 1939.Niemcy aresztowali wówczas ok.450-500 mieszkańców Brodnicy i okolicznych miejscowości.Większość z nich została następnie rozstrzelana w lesie koło majątku Birkenek(Brzezinki)w gminie Zbiczno.Okupację niemiecką zakończyła ofensywa Armii Czerwonej,której oddziały zajęły Brodnicę w dniu 23 stycznia 1945.Żołnierze sowieccy dopuścili się w mieście szeregu rabunków i zniszczeń.Wiosną 1945 z miasta i powiatu aresztowano,a następnie deportowano do łagrów blisko 700 osób w tym licznych Polaków zmuszonych do podpisania volkslisty oraz zatrzymanych przez NKWD przedstawicieli inteligencji
Zabytki
  • gotycki kościół św.Katarzyny budowany od ok.1285,budowa prezbiterium ukończona w 1320,do ok.1370 budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza;z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium;wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w.z drewna lipowego,wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe,poza tym kilka gotyckich rzeźb(głowa św.Jana Chrzciciela na misie,grupy Ukrzyżowania)
  • ruiny zamku krzyżackiego z 1-2 ćwierci XIV w.rozbudowywanego w 4 ćw.XIV w. i 1415 i rozbieranego od 1785 do 1842 r.zachowała się wysoka ośmioboczna wieża i dolne partie murów
  • fragment ratusza z końca XIV w.
  • na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku,przebudowywany w XVII w.
  • fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w.w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej
  • spichlerze barokowe z XVII w.
  • barokowy zespół poreformacki:kościół NMP z lat 1752-61 i klasztor
  • dawny kościół ewangelicki z ok.1850 r.wg proj.Stanisława Hebanowskiego(obecnie tzw.kościół szkolny)
  • Kościół św.Jerzego obecnie nieistniejący
  • rynek miejski o nietypowym kształcie(często błędnie opisywany jako trójkątny,co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)
  • wieża ciśnień z roku 1905,w 2006 częściowo rozebrana
  • zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego
Muzea
Muzeum w Brodnicy zostało powołane do życia 29 marca 1973 roku jako Muzeum Regionalne w Brodnicy.Od 1989 r.nazwa placówki brzmi Muzeum w Brodnicy.Od początku jest placówką naukowo-oświatową realizującą zadania statutowe w ramach działów:archeologii,historii,etnografii i przyrody,obszarem działania jest szeroko rozumiany region brodnicki.
Oddziały brodnickiego muzeum:
  • Spichlerz,ul.Św.Jakuba 1
  • Piwnice zamkowe,ul.Zamkowa 1
  • Brama Chełmińska(galeria„Brama”),ul.Mały Rynek 4
  • Prywatne Muzeum pana Jacka Bielickiego,ul. Kamionka
Religia
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wspólnoty wyznaniowe:
  • Kościół Rzymskokatolicki:
    • parafia św.Katarzyny
    • parafia Niepokalanego Poczęcia NMP(przy klasztorze franciszkańskim sanktuarium św.Antoniego)
    • parafia MB Fatimskiej
    • parafia Jezusa Miłosiernego
  • Kościół Zielonoświątkowy
    • misja
  • Świadkowie Jehowy
    • zbór
Gospodarka
Największym obiektem przemysłowym na terenie Brodnicy są Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego Polmo,produkujące tłumiki i filtry do samochodów.Przemysł spożywczy reprezentuje Fabryka Żelatyny,mleczarnia Bromilk,Vobro i młyn.Miasto jest także ośrodkiem przemysłu odzieżowego działają tu takie firmy jak Henri Llyod,VITO.Rozwija się przemysł drzewny,meblarski("sits") i papierniczy(Wytwórnia Opakowań Kartonowych,Samin druk),znajdują się tu firmy takie jak Saminex,Seni.W mieście jest również firma z branży spożywczej DLS.Znajdują się również zakłady branży tworzyw sztucznych(Vorwerk,Cofresco),materiałów opatrunkowych(Seni) i przemysłu maszynowego.
Komunikacja
Przez Brodnicę przebiega droga krajowa:
  • droga krajowa nr 15(Olsztyn)Ostróda Brodnica Toruń Gniezno Krotoszyn Trzebnica(Wrocław)
Miasto ma również połączenia drogowe z Sierpcem(droga wojewódzka nr 560),Jabłonowem Pomorskim(droga wojewódzka nr 543 od Szabdy) i Działdowem(droga wojewódzka nr 544).
Tranzyt
Brodnica nie posiada obwodnicy,a większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się drogą krajową nr 15 przez centrum miasta.Od września 2010 r.tzw.mała obwodnica,wraz z nową przeprawą mostową na Drwęcy,łączy drogę krajową nr 15(ul.Sądowa)z drogą wojewódzką nr 560(ul.Podgórna).
Mosty
Szeroka rzeka Drwęca,nad którą leży Brodnica,jest wciąż dużą barierą komunikacyjną.Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen.Kilkadziesiąt lat po ostatniej z nich liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb rozwijającego się dynamicznie miasta.Obecnie w Brodnicy jest siedem mostów drogowych,dwa kolejowe oraz dwie kładki dla pieszych.Jeden most drogowy jest częścią tzw.małej obwodnicy miasta(Południowo-Zachodnia Trasa Przemysłowa).Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnego mostu w Michałowie oraz remont obecnie istniejących mostów.
Kolej
Z Brodnicy kursują pociągi do Grudziądza,Jabłonowa Pomorskiego,Bydgoszczy i Laskowic Pomorskich oraz Warszawy i Krakowa.
Autobusy
Komunikacja miejska w Brodnicy składa się z 9 linii(1,2,2BIS,3,3BIS,4,5,6,8).Obsługuje je PGK sp.z o.o.
Ścieżki rowerowe
W Brodnicy w 2010 było zaledwie kilka km ścieżek rowerowych;obejmują one tylko trzy ulice miasta:Podgórną,Aleję Leśną oraz Aleję Józefa Piłsudskiego(Południowo-Zachodnią Trasę Przemysłową).
Media
  • Nowości Brodnickie(mutacja Nowości Toruńskich)
  • Gazeta Pomorska wydanie toruńskie(codziennie jedna strona poświęcona wydarzeniom w Brodnicy i Nowym Mieście Lubawskim)
  • Czas Brodnicy tygodnik
  • Ziemia Michałowska miesięcznik
  • TVK ELtronik
  • Brodnicki oddział Multimedia Polska z programem lokalnym TVK Brodnica
  • Telewizja TELETOP Brodnica
  • Brodnica.net
  • ebrodnica.pl
Edukacja
Przedszkola
  • Przedszkole nr 6
  • Przedszkole nr 8
  • Przedszkole nr 9
  • Przedszkole Niepubliczne
Zespoły szkół
  • Zespół Szkół nr 1 im.Karola Wojtyły Jana Pawła II
  • Zespół Szkół nr 3(specjalna)
Szkoły podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im.Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im.Polskich Olimpijczyków
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im.700-lecia Brodnicy
  • Szkoła Podstawowa nr 5(specjalna)
  • Szkoła Podstawowa nr 7 przy Zespole Szkół nr 1 im.Karola Wojtyły-Jana Pawła II
  • Społeczna Szkoła Podstawowa(Organ prowadzący:Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)
Szkoły muzyczne
  • Państwowa szkoła muzyczna pierwszego stopnia im.Fryderyka Chopina(administrowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)
Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im.Władysława Jagiełły
  • Gimnazjum nr 2 przy Zespole Szkół nr 1 im.Karola Wojtyły-Jana Pawła II
  • Społeczne Gimnazjum(Organ prowadzący:Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)
Szkoły ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im.Filomatów Ziemi Michałowskiej
  • III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 im.Karola Wojtyły-Jana Pawła II
  • Zespół Szkół Rolniczych
  • Zespół Szkół Zawodowych
  • Technikum Ekonomiczne
  • Liceum Handlowe
  • Liceum Profilowane
  • Technikum Informatyczne
  • Technikum Budowlane
  • Technikum Mechaniczne
  • Technikum Logistyczne
  • Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego
Wyższe uczelnie
  • Wydział zamiejscowy Społecznej Akademii Nauk z Łodzi
Biblioteki
Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im.Ignacego Łyskowskiego w Brodnicy została powołania do życia w 1945 r.uchwałą Powiatowej Rady Narodowej jako Biblioteka Powiatowa.
Przez lata swojej działalności systematycznie powiększała swoje zbory i rozbudowywała swoje filie,których dziś jest IV:
  • Filia nr 1 ul.Wyspiańskiego 10A
  • Filia nr 2 ul.Graniczna 1A
  • Filia nr 3 ul.Wiejska 9
  • Filia nr 4 ul.Kazimierza Wielkiego 8 B
Zbiory biblioteczne są w pełni skomputeryzowane.Biblioteka Pedagogiczna im.gen.bryg.prof.Elżbiety Zawackiej w Toruniu Filia w Brodnicy na ul.Matejki 5
Kina
  • Aktualnie nie ma żadnego kina
Sport
W mieście działa w chwili obecnej wiele klubów i towarzystw sportowych m.in.:
  • Brodnicki Klub Sportowy Sparta piłka nożna
  • Nauczycielski Klub Sportowy Belfer futsal
  • Międzyszkolny Klub Sportowy Brodnica piłka ręczna
  • Brodnickie Towarzystwo Żeglarskie Pojezierze żeglarstwo
  • Uczniowski Klub Sportowy Pojezierze żeglarstwo
  • Uczniowski Klub Sportowy Remus wioślarstwo
  • Uczniowski Klub Sportowy Siódemka Brodnica pływanie
  • Miejski Uczniowski Klub Lekkoatletyczny Brodnica lekkoatletyka
  • Uczniowski Klub Sportowy OSiR lekkoatletyka,tenis stołowy,tenis ziemny,kręgle,baseball,taniec,fitness
  • Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Karate Shotokan karate
  • Brodnicka Akademia Aikido aikido
  • Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej szachy
W Brodnicy czynne są różnego rodzaju obiekty sportowe zarówno kryte jak i otwarte.Funkcję reprezentacyjną pełni niedawno oddana do użytku hala widowiskowo-sportowa„Księżniczka”,obiekt może pomieścić 650 widzów na trybunach i dodatkowo kilkaset na placu boiska.Miasto posiada także dwa stadiony lekkoatletyczne wraz z boiskami do piłki nożnej,jeden należący do OSiR-u i drugi nowszy obiekt z nawierzchnią tartanową przy Zespole Szkół nr 1.Na terenie miasta znajdują się także dwie kręgielnie(bowling i kręgle klasyczne),skatepark,kryta pływalnia,korty tenisowe,siłownie,dwa boiska sportowe typu„Orlik”,boiska do piłki plażowej,siatkowej i koszykówki oraz sześć mniejszych hal sportowych przy miejskich szkołach.Planowana jest także budowa aquaparku.
Administracja
Wszyscy mieszkańcy Brodnicy tworzą wspólnotę samorządową zwaną dalej"Miastem",która działa poprzez swoje organy.Organami miasta są Rada Miasta i Burmistrz.Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta 21 radnych.Organem wykonawczym władz jest Burmistrz Miasta.Siedziba władz miasta znajduje się na ul.Kamionka 23.Miasto jest siedzibą starostwa powiatu brodnickiego.Budynek starostwa mieści się na ul.Kamionka 18.Brodnica należy do kilku związków i stowarzyszeń:Związek Gmin Północnego Mazowsza,Stowarzyszenie Przedstawicieli Gmin Rejonu Brodnickiego,Związek Stowarzyszeń Grudziądzki Bank Żywności,Stowarzyszenie wójtów,burmistrzów,prezydentów i starostów województwa kujawsko-pomorskiego,Związek Powiatów Polskich,Zielone Płuca Polski.
Podział administracyjny
Osiedla Brodnicy:
  1. Michałowo
  2. Stare Miasto
  3. Chrobrego
  4. Gdynia
  5. Grażyny
  6. Grunwald Pierwszy
  7. Grunwald Drugi
  8. Grunwald Trzeci
  9. Karbowskie
  10. Matejki
  11. Mieszka I
  12. Morskie Oko
  13. Niskie Brodno
  14. Nowa Kolonia
  15. Ustronie
  16. Wyspiańskiego
Opieka zdrowotna
  • Powiatowy Szpital w Brodnicy na ul.Wiejskiej 9
  • Lądowisko sanitarne w Brodnicy
Bezpieczeństwo
W Brodnicy znajduje się Komenda Powiatowa Policji,Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej.Miasto posiada również Straż Miejską i oddział celny Urzędu Celnego w Toruniu
Brodnica jako garnizon wojskowy
Jednostki stacjonujące w 1920 r.
  • 36 Brygada Strzelców
Jednostki stacjonujące w 1939 r.
  • 67 Pułk Piechoty,w którym służyli m.in.
    • płk piech.January Grzędziński
    • major Marceli Cerklewicz
    • major Leon Kmiotek
    • major Franciszek Perl
    • major Zygmunt Reliszko
  • Batalion ON"Brodnica",w którym służył m.in.
    • major Jakiw Halczewśkyj
Wojna i okupacja
  • Inspektorat Brodnica AK
Jednostki stacjonujące po 1945 r.
  • 21 Pułk Moździerzy
  • 27 Brygada Moździerzy
  • 65 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej
Jednostki stacjonujące obecnie
  • 4 Pułk Chemiczny
Brodnica w filmach
Miasto znane jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Odwróceni,kręcono tu 8 odcinek tego popularnego serialu,w którym na ulicy Jatki w Brodnicy zastrzelono Władysława Różyckiego ps."Skalpel",kapitana mafii pruszkowskiej.W Brodnicy kręcono również sceny do osadzonego w realiach współczesnej Polski sensacyjnego serialu Defekt,z Magdaleną Cielecką i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych.
Urodzeni w Brodnicy
  • Wilhelm Burza malarz
  • Artur Maria Swinarski poeta,satyryk,dramatopisarz,plastyk
  • Dominik Sucheński lekkoatleta,olimpijczyk
  • Ryszard Kotewicz historyk,muzealnik,archiwista,nauczyciel akademicki
  • Ryszard Michałowski generał,Naczelny Prokurator Wojskowy,Zastępca Prokuratora Generalnego RP
  • Edward Zielski duchowny katolicki,biskup
  • Małgorzata Birbach lekkoatletka,olimpijka
  • Jolanta Szulc działaczka samorządowa,wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego
  • Ewa Kierzkowska wicemarszałek Sejmu
  • Waldemar Chełkowski motocyklista wyścigowy
  • Daniel Trojanowski wioślarz
  • Maciej Hreniak pływak
  • Justyna Laskowska zawodniczka karate
Znani mieszkańcy
Wybrane osoby,mieszkające na terenie miasta Brodnicy i powiatu brodnickiego podczas swojego życia:
  • Martin Truchsess von Wetzhausen wielki mistrz zakonu krzyżackiego
  • Rafał Działyński herbu Ogończyk starosta brodnicki
  • Erazm Gliczner pisarz,reformator religijny,pedagog,autor pierwszego w Polsce traktatu pedagogicznego o wychowaniu dzieci(1558 r.)
  • Szymon Syreński(Syreniusz)profesor Akademii Krakowskiej,lekarz,botanik.Był nadwornym lekarzem Anny Wazówny,ją też poprosił o sfinansowanie druku swojego"Zielnika"pierwszego powstałego w Polsce
  • Anna Wazówna polsko-szwedzka królewna,siostra króla Zygmunta III Wazy,starosta brodnicki i golubski
  • Wojciech Dębołęcki franciszkanin,kronikarz,pisarz,kompozytor,teolog,poliglota,kapelan lisowczyków,hulaka
  • Maciej Dobracki pisarz,tłumacz,pedagog,prawnik,autor podręczników do języka polskiego
  • Ernst Barczewski pastor ewangelicki,działacz niemieckiej mniejszości narodowej w II RP,poseł i senator RP
  • Ryszard Abramowski duchowny ewangelicki,tłumacz,redaktor,wydawca
  • Bronisława Kozłowska poetka ludowa
  • Andrzej Niemojewski,herbu Rola poeta,pisarz
  • Teofil Kuczyński duchowny katolicki,działacz narodowy i społeczny
  • Józef Wybicki lekarz,polityk,minister
  • Stanisław Bochnig fotografik,nauczyciel,krajoznawca
  • Józef Rozkwitalski duchowny katolicki,ksiądz,pedagog,rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie
  • Balbina Świtycz-Widacka rzeźbiarka,poetka
  • Franciszek Manthey ksiądz,filozof,religiolog
  • Franciszek Krengelewski prawnik,polityk,poseł na Sejm PRL
  • Witold Kiedrowski duchowny katolicki,weteran,kapelan,działacz polonijny i kombatancki,generał brygady
  • Michał Mędlewski poeta,pisarz,dziennikarz
  • Jan Zumbach podpułkownik dyplomowany pilot Wojska Polskiego,as myśliwski Polskich Sił Powietrznych na obczyźnie
  • Alfons Groszkowski duchowny katolicki
  • Jerzy Zdzisław Kędzierski prozaik,poeta,eseista,historyk
  • Halina Gaca,pseud.Biały Anioł,Lilia pielęgniarka,żołnierz Armii Krajowej
  • Ewa Rybak lekkoatletka
  • Henryk Strzelecki założyciel firmy"Henri Lloyd"
  • Patryk Kuchczyński piłkarz ręczny,reprezentant Polski
  • Mateusz Kopyciński piłkarz ręczny
Ciekawostki
  • W początkach 1807 r.przez dwa dni mieszkał w Brodnicy Napoleon Bonaparte cesarz Francuzów w latach 1804-1814
  • 5 października 1831 r.wojsko polskie wraz z 20 tys.ludzi i ostatnim wodzem powstania listopadowego gen.Maciejem Rybińskim przekroczyło granicę pruską pod Brodnicą i złożyło broń
  • Pod koniec lat trzydziestych XIX w.odwiedza po raz pierwszy Brodnicę następca tronu,późniejszy król Prus Fryderyk Wilhelm IV.Kolejny raz w Brodnicy pojawił się w 1840 r.
  • 18 stycznia 1920 r.wojska generała Józefa Hallera przynoszą brodniczanom wyzwolenie po 125 latach pruskiej niewoli,a miasto powraca w granice Polski
  • 15-18 sierpnia 1920 r.na Pomorze wkracza Armia Czerwona.Bolszewicy przez trzy dni okupują Brodnicę,a władzę w mieście przejmuje Tymczasowy Wojenny Komitet Rewolucyjny
  • 18 sierpnia 1920 r.wczesnym rankiem w wyniku kontrofensywy wojsk polskich spod Jabłonowa Pomorskiego dochodzi do bitwy pod Brodnicą.Całością operacji kieruje pułkownik Witold Aleksandrowicz.W wyniku zaciętych walk około godziny 19.00 miasto zostało wyzwolone.W bitwie pod Brodnicą zginęło 35 Polaków,a 308 zostało rannych.Straty rosyjskie to 400 zabitych w tym 3 oficerów niemieckich.Polacy zdobyli 3 sztandary,18 ckm,600 karabinów jednostrzałowych,1 samochód oraz amunicję i tabory wroga.Zwycięska bitwa brodnicka sprawiła,że bolszewicy wyparci zostali z korytarza pomorskiego,a polskie wojsko mogło połączyć się z armią generała Władysława Sikorskiego
  • 22 czerwca 1924 r.Brodnicę odwiedza prezydent RP Stanisław Wojciechowski.W czasie uroczystości na Dużym Rynku wręcza sztandar ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu 67 Pułkowi Piechoty
  • 24 stycznia 1945 r.Armia Czerwona„wyzwala”Brodnicę spod okupacji hitlerowskiej.Jest to okres,w którym wielu mieszkańców miasta zostaje wywiezionych w bydlęcych wagonach na Syberię przez niedawnych wyzwolicieli.W brodnickim UB maltretuje się i zabija ludzi,którzy nie chcą się pogodzić z nowymi porządkami zaprowadzanymi w kraju przez komunistów
  • W lutym 1945 r.w Brodnicy na ul.Przykop 3 przez trzy dni NKWD więzi zdegradowanego kapitana Armii Czerwonej Aleksandra Sołżenicyna rosyjskiego pisarza,przyszłego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1970 i autora trzytomowego Archipelagu GUŁag.Brodnica jest jednym z pierwszych etapów jego długiej drogi na Łubiankę,Butyrki,na miejsce bezterminowego zesłania w rejon Kok-Tereku,na skraj jałowych nieużytków Kazachstanu
  • 2 lipca 2010 r.Brodnicę odwiedza Marszałek Sejmu,przyszły Prezydent RP Bronisław Komorowski.
Współpraca zagraniczna
  • Strasburg(Uckermark)od 1996 r.
  • Kedainiai od 1998 r.
  • Chamalières od 2003 r.
  • Kristinehamn od 2003 r.
  • Koprivnica
  • Sewan od 2010 r.
  • Gmina Brørup od 1994 r.
  • Gmina Hummelno En Keppel od 1995 r. 
Sąsiednie gminy
Brodnica,Bobrowo,Zbiczno,Osiek,Brzozie,Bartniczka.