niedziela, 24 marca 2013

Elbląg

Łac.Elbinga,Elbingus,niem.Elbing, prus.Elbings,rus.Эльблонг miasto na prawach powiatu w województwie warmińsko-mazurskim,siedziba władz powiatu elbląskiego(Elbląg nie wchodzi w jego skład,stanowi odrębną jednostkę samorządu terytorialnego),a także siedziba gminy Elbląg.Od 1992 stolica diecezji elbląskiej.Najstarsze miasto w województwie,jedno z najstarszych w Polsce(rok założenia 1237,prawa miejskie 1246).Także najniżej położone miasto w Polsce.Leży u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego.Według danych z 30 czerwca 2012 r.ma 123977 mieszkańców.Elbląg to ośrodek przemysłu ciężkiego(Scana Zamech zajmująca się produkcją śrub napędowych do statków oraz Zakład Metalurgiczny ALSTOM Power),przemysłu spożywczego(browar wchodzący w skład Grupy Żywiec),również turystycznego(Kanał Elbląski ze słynnymi pochylniami).Największy jednak rozwój miasta przypadał na okres od 1 czerwca 1975 do 31 grudnia 1998,kiedy Elbląg był stolicą województwa.Miał wtedy miejsce znaczny napływ ludności do miasta.Oddano niedawno do użytku węzeł Elbląg-Wschód,znacznie skracający szlak z Gdańska i Warszawy do Elbląga i obwodu kaliningradzkiego(tzw.Berlinka,teraz droga ekspresowa S22 Elbląg Grzechotki).Wraz z nowo budowanym przejściem Grzechotki Mamonowo II będzie to najkrótsza droga z zachodu na wschód Europy.Obecnie trwa przebudowa na odcinku Elbląg-Wschód Jazowa w kierunku Gdańska.Dzięki dotacjom z Unii Europejskiej rozbudowywany jest Port Morski,sieć tramwajowa,a także odbudowywane Stare Miasto.Jednocześnie budowane są nowe osiedla mieszkaniowe:Modrzewina-Północ,Krasny Las,Dąbrowa oraz przemysłowa Modrzewina-Południe.Elbląg jest jednym z najlepiej spenetrowanych archeologicznie polskich miast.Dzięki temu elbląskie muzeum posiada unikalne eksponaty(np.średniowieczną windę).
Nazwa
Nazwa Elbląg pochodzi od rzeki Ilfing(dzisiaj rzeka Elbląg),nazwaną tak przez podróżnika Wulfstana w 890 roku.Miasto przejęło nazwę(Elbing)od rzeki w 1237 roku.
Historia
Średniowiecze
Niedaleko miejsca w którym do IX wieku znajdowała się pruska osada handlowa Truso,wiosną 1237 roku Krzyżacy pod dowództwem Hermanna von Balk wybudowali na wyspie u ujścia rzeki Elbląg niewielki drewniano-ziemny gródek.Po tym gdy fortyfikacja ta została prawdopodobnie zniszczona przez plemiona pruskich Pogezanów,Krzyżacy po roku 1240 przenieśli się w miejsce dzisiejszego Starego Miasta,w którym w miejscu dzisiejszego Podzamcza istniała już osada zasiedlona od połowy X wieku.Do osady,której nazwa wywodziła się od pruskiej nazwy rzeki rzeki Ilfing,Krzyżacy sprowadzili kolonistów niemieckich i stąd prowadzili ekspansję militarną w kierunku ziem zamieszkanych przez Prusów.W 1242 roku Elbląg był jednym z nielicznych miejsc,które oparły się atakom Prusów w trakcie I powstania pruskiego i najazdowi księcia gdańskiego Świętopełka II,co oznacza,że już wtedy miejsce to musiało być ufortyfikowane.Osada ta już pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego,bardzo szybko,bo już w 1246 roku,uzyskała przywilej miejski na prawie lubeckim,a także znacznie większe przywileje niż sąsiednie miasta lokowane na prawie chełmińskim.Podobnie jak w innych państwach nadbałtyckich ulice wytyczono prostopadle do rzeki,a przecinająca je w poprzek ulica stanowiła rynek.Dzięki dogodnemu położeniu i umiejscowieniu w 1251 roku na zamku siedziby mistrza krajowego,przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego,jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego.W 1246 roku po raz pierwszy pojawiła się wzmianka o komturze elbląskim o imieniu Aleksander.Zbudowany na południe od miasta w okolicach ujścia rzeki Kumieli do rzeki Elbląg,zamek krzyżacki,był uważany za najpotężniejszy i najpiękniejszy zamek zakonny po zamku w Malborku.Do czasu wybudowania tego ostatniego,pełnił do 1309 roku rolę centrum administracyjnego Państwa Krzyżackiego i był miejscem spotkań kapituły pruskiej.Elbląg oparł się plemionom Prusów podczas II powstania pruskiego w latach 1260-1274.Po założeniu i rozbudowie Malborka oraz przeniesieniu z Wenecji na malborski zamek w 1309 r.siedziby wielkiego mistrza,zamek elbląski stał się w 1312 roku siedzibą wielkiego szpitalnika zakonu i jednocześnie komtura elbląskiego.Źródłem zamożności miasta było nadanie mu przez Krzyżaków znacznych posiadłości na Żuławach i Wzniesieniu Elbląskim.Podstawą rozwoju miasta był handel morski,który powodował napływ nie tylko towarów,ale i osadników z różnych krajów.W Elblągu osiedlali się Niemcy z Saksonii,Westfalii czy Lubeki,Holendrzy,Anglicy,Francuzi i Szkoci.Miasto żywo uczestniczyło w życiu Hanzy.Kupcy elbląscy zasiadali w mieście kantorowym Brugii i decydowali o przyjmowaniu do związku kolejnych miast.Także Krzyżacy doceniali wagę Elbląga,wznosząc tu wielki zamek,zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej.Od połowy XIV wieku Elbląg zaczął stopniowo tracić na znaczeniu w stosunku do innych pruskich miast portowych.Wpłynęło na to wiele czynników.Po podboju Prusów Elbląg przestał być wojenną bazą wypadową na wschód,a po zagarnięciu przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego i ustanowieniu stolicy państwa w Malborku,Elbląg stracił charakter głównego ośrodka politycznego i gospodarczego państwa.Skierowanie głównego ujścia Wisły ku Gdańskowi utrudniło żeglugę do Elbląga,a rozwój korzystniej położonego Gdańska zaczął przyciągać do niego większość statków z północy i zachodu Europy.Silnym ciosem dla miasta było założenie przez Krzyżaków konkurencyjnego Nowego Miasta Elbląg w 1337 r.i nadanie mu przywileju lokacyjnego w dziesięć lat później.Od końca XIV wieku Elbląg stopniowo tracił znaczenie na rzecz Gdańska,który później zmonopolizował handel polskim zbożem.Do osłabienia pozycji miasta przyczyniła się także przyroda.Przejścia morskie przez Mierzeję Wiślaną stopniowo się zamulały,co uniemożliwiało coraz większym statkom wpłynięcie do portu.Jednak regres nie był tak znaczny,jak się dotychczas sądziło.Dowodem są licznie zgromadzone obiekty archeologiczne,świadczące o względnym dobrobycie miasta w epoce nowożytnej.Po klęsce Krzyżaków z wojskami polsko-litewskimi pod Grunwaldem w 1410,mieszczanie elbląscy zdobyli i wypędzili załogę wraz z Wielkim Szpitalikiem i tutejszym komturem.Elblążanie 22 lipca 1410 złożyli hołd polskiemu królowi Władysławowi Jagielle.Jednak we wrześniu 1410 zamek ponownie wrócił we władanie Krzyżaków.W 1440 roku to właśnie w Elblągu powstał Związek Pruski.12 lutego 1454 w wyniku powstania anty krzyżackiego,elbląscy mieszczanie zdobyli po 5 dniowym oblężeniu zamek krzyżacki,a następnie w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków,zniszczyli go.W tym samym roku elblążanie na opanowanym zamku krzyżackim złożyli hołd królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi.W 1454 Elbląg otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka wielki przywilej potwierdzający stare prawa,rozszerzający władze samorządu polskiego,zwiększający kompetencje Sądu Miejskiego i powiększający terytorium miasta niemal dwukrotnie.Miasto ponadto przejęło dotychczasowe prawa rybackie komturów,ich młyny i inne dobra.W zamian za to Elbląg czynnie uczestniczył w rozgromieniu floty Zakonu w bitwach morskich na Zalewie Wiślanym.Według postanowień pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 Elbląg przyznano Polsce,do której należał przez około 300 lat,aż do roku 1772.
Złoty wiek Elbląga i jego upadek
Przełom XVI/XVII wieku,to okres rozwoju miasta i handlu morskiego,spowodowany wojną Stefana Batorego ze zbuntowanym Gdańskiem.Cały polski eksport i import przechodził wówczas przez port elbląski aż do czasu ugody króla z mieszczaństwem Gdańska.Na skutek Wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły,w latach 1626-1635 w mieście stacjonował szwedzki garnizon,który wycofał się z miasta po podpisaniu Rozejmu w Sztumskiej Wsi.W czasie Potopu wojska szwedzkie zajęły miasto 22 grudnia 1655 roku.Zniszczenia spowodowane okupacją szwedzką w latach 1656-1660 zahamowały rozwój,a towarzyszące jej zarazy wyludniły miasto.W czerwcu 1698 król Polski August II na zjeździe w Jańsborku podpisał z elektorem Fryderykiem I Hohenzollernem tajny układ,na mocy którego uzyskał on zgodę na zajęcie miasta w zamian za 150 tys.talarów.Oblężenie rozpoczęte w październiku tego samego roku zakończyło się aktem kapitulacji podpisanym przez radę miejską 10 listopada.Wzburzenie polskiej opinii publicznej i zdecydowana,mimo obłudnego postępowania Augusta II,dążność do odzyskania Elbląga,a nadto próby mediacji ze strony Danii,Szwecji i cesarza skłoniły elektora do przyjęcia propozycji rozmów dyplomatycznych.Zostały one zakończone układem z 17 grudnia 1699,który przyniósł zgodę na zwrot Elbląga Polsce pod warunkiem spłaty należności wobec elektora.Było to tylko chwilowe zwycięstwo,gdyż już w 1703 Fryderyk I Hohenzollern zajął posiadłości ziemskie Elbląga,pozbawiając miasto 50% rocznych dochodów.Podczas wielkiej wojny północnej miasto okupowane było kolejno przez oddziały szwedzkie(1703-1710),rosyjskie(1710-1712) i saskie(1712).Kolejne pobyty obcych wojsk uszczuplały kasę miejską.Podupadłe miasto stało się łatwym łupem dla Prus.Na początku XVIII wieku miejski handel był już w upadku,zamierała praca stoczni.Pod rządami pruskimi największe obok Królewca miasto Prus Wschodnich stało się głównym portem dorzecza Wisły,ale tylko do czasu zajęcia przez Fryderyka II Gdańska.Dwadzieścia lat działania w uprzywilejowanych warunkach pozwoliło Elblągowi wybić się gospodarczo dzięki usprawnieniu pracy portu pogłębieniu Nogatu,rzeki Elbląg,redy portowej i rozbudowie urządzeń portowych.Ożywienie gospodarcze było jednak krótkotrwałe,a intensywne zamulenie toru wodnego ponownie zahamowało rozwój portu i handlu.Już podczas I rozbioru Polski w 1772,Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim.Wojska zaborcy opanowały miasto 12 września.Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów,odebrano mu prawo lubeckie,a tym samym zniesiono mu samorząd.Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym.Elbląg stał się prowincjonalnym miastem powiatowym.Dążąc do gospodarczego uzależnienia Polski od Prus zaborca nałożył cło na polskie towary.Odbiło się to ujemnie na,pozostających jeszcze w granicach Polski,Gdańsku i Toruniu,a dodatnio na obrotach handlowych Elbląga,do którego zaczęli się przenosić liczni kupcy.Nie trwało to jednak długo,gdyż już w 1807 rozpoczął się kryzys handlowy.
XIX wiek i rewolucja przemysłowa
Od 1815 do 1920 r.Elbląg należał do rejencji gdańskiej w pruskiej prowincji Prusy Zachodnie(przejściowo w latach 1829-1878 Prusy).W 1818 utworzono powiat ziemski Elbląg(Elbing),a w 1874 wydzielono z niego dodatkowo powiat miejski Elbląg.Na początku XIX wieku miasto zostało zdegradowane do roli portu rzecznego w lokalnym handlu.Elbląg szukał nowych dróg rozwoju gospodarczego i powoli zaczął przeradzać się w ośrodek przemysłowy,administracyjny i wojskowy.Już w II poł.XIX wieku obok Szczecina,a przed Gdańskiem i Królewcem,był silnym pruskim ośrodkiem przemysłu metalowego.Miejscowi kupcy zaczęli inwestować w manufaktury i fabryki.Rozwinął się przemysł tkacki,farbiarski i szklarski.Powstawały liczne zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego,tytoniowe,mydlarnie,olejarnie,krochmalnie.Ważnym działem przemysłu pozostawała nadal budowa statków.Dużą rolę w tej dziedzinie odegrał Ferdinand Schichau,który w 1837 otworzył fabrykę maszyn,a w 1854 swoją stocznię,będącą głównym niemieckim producentem torpedowców.XIX-wieczny Elbląg stawiał przede wszystkim na rozwój nowoczesnego przemysłu.W tym okresie powstały m.in.odlewnia żelaza Tiessena,zakłady metalowe Neufelda,fabryka cygar Losera&Wolffa,fabryka samochodów Komnicka.Rozwój gospodarczy przyniósł ze sobą tworzenie się klasy robotniczej,której trzon stanowili metalowcy.Zatrudnianie dzieci,zbyt długi dzień pracy,niskie zarobki doprowadziły do wzrostu nastrojów rewolucyjnych.W mieście rozpoczęły się strajki rzemieślników.Na terenie miasta swoją działalność rozpoczęły komórki Socjaldemokratycznej Partii Niemiec.Robotnicy zaczęli się formować w organizacje,które prowadziły szeroko zakrojoną akcję propagandową.Do wybuchu I wojny światowej przez miasto przetaczały się kolejne fale wystąpień,niekiedy brutalnie tłumionych przez policję.Nie zahamowało to jednak gospodarczego rozwoju miasta,który trwał do światowego kryzysu ekonomicznego w 1918.Wraz z wybuchem wojny sytuacja miasta znacznie się pogorszyła.Już od 1914 przez Elbląg przewijały się dziesiątki tysięcy uciekinierów.Rezultatem tego był powszechny chaos,brak żywności itp.Dekoniunktura gospodarcza lat wojny spowodowała zamknięcie wielu zakładów przemysłowych,a w rezultacie narastanie bezrobocia.W końcowych latach wojny tysiące mieszkańców cierpiało głód,często brakło też dachu nad głową.
Dwudziestolecie międzywojenne
Po przegranej przez Niemcy wojnie,w wyniku postanowień traktatu wersalskiego z 1919,od 28 listopada 1920 Elbląg,wraz z wschodnią część Prus Zachodnich,pozostałą w Niemczech po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego,czyli tzw.polskiego korytarza,znalazł się w prowincji Prusy Wschodnie.Ograniczenia narzucone Niemcom i utrata naturalnych rynków zbytu doprowadziły elbląską gospodarkę do kryzysu.Miasto było zmęczone wojną,panował chaos,bezrobocie i drożyzna.W tej sytuacji dochodziło do strajków i demonstracji,miały one jednak charakter bardziej ekonomiczny niż polityczny.W mieście działała komórka niemieckiej organizacji rewolucyjnej Związku Spartakusa.11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza,ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców.Niemniej jednak utworzona pod koniec tego roku placówka Komunistycznej Partii Niemiec miała pewne wpływy w mieście aż do dojścia Hitlera do władzy.W latach trzydziestych nastąpił ponowny rozkwit przemysłu na terenie miasta.Elbląg stał się jednym z większych miast garnizonowych w III Rzeszy.Przy utworzonym już w czasie wojny lotnisku powołano szkołę lotnictwa wojskowego.W różnych częściach miasta zostały wzniesione budynki koszarowe dla artylerii,kawalerii,wojsk inżynieryjnych i piechoty.Zgromadzenie w mieście dużej ilości wojska nadało mu charakter militarny,a z drugiej strony spowodowało rozwój infrastruktury miejskiej.Pojawiły się liczne nowe osiedla mieszkaniowe,oddano do użytku nowoczesny szpital wojskowy.W mieście rozwijało się szkolnictwo,powstała Wyższa Szkoła Pedagogiczna,Wyższa Szkoła Inżynierska,Wyższa Szkoła Rolnicza.W mieście działały dwa muzea,biblioteka,archiwum,a wśród wielu urzędów i instytucji były także konsulaty:szwedzki,szwajcarski i polski.Pomyślny stan elbląskiej gospodarki pozwolił miastu na nowe inwestycje komunalne i przemysłowe.Podjęto modernizację sieci gazowej i kanalizacyjnej,przebudowano linie tramwajowe,unowocześniono port,pogłębiono tor wodny na Zalew Wiślany.
II wojna światowa
Podczas II wojny światowej całe życie gospodarcze i społeczne Elbląga zostało podporządkowane potrzebom wojny.Miasto było przeludnione w wyniku przesiedleń ludności z Meklemburgii,Mazur,a także jeńców różnej narodowości.Od marca 1940 istniał tu jeden,a później dwa podobozy obozu koncentracyjnego Stutthof.Wprowadzono racjonowanie żywności.Gdy na początku 1945 Armia Czerwona wkroczyła do Prus Wschodnich,do Elbląga zaczęli napływać żołnierze niemieccy.Pierwsze oddziały wojsk radzieckich zbliżyły się do Elbląga 23 stycznia 1945.W krótkim czasie miasto zostało otoczone z trzech stron.Rozpoczęły się ciężkie walki,które zakończyły się dopiero 10 lutego 1945.Miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną.Od momentu rozpoczęcia wojny Elbląg był niemal nietknięty przez działania zbrojne.Zaciekłe walki na przełomie stycznia i lutego obróciły go w gruz.Zniszczona została zabytkowa zabudowa Starego Miasta,a także całe Śródmieście.Trudne do określenia były straty ludzkie.Szacuje się,że w czasie walk zginęło ok.5 tys.żołnierzy niemieckich,bardzo dużego uszczerbku doznała ludność cywilna.Wielu spośród przedwojennych elblążan utonęło w czasie panicznej ucieczki na Zachód przez Zalew Wiślany.W pierwszych miesiącach po przejściu frontu Ziemie Północne były zarządzane przez radzieckie władze państwowe.W ciągu kilku miesięcy dokonały one wywozu w głąb ZSRR wszystkich maszyn i wyposażenia elbląskich fabryk.Niektóre źródła kalkulują,że straty poniesione z tego powodu przewyższają straty spowodowane działaniami wojennymi.
Powrót Elbląga do Polski i lata PRL
19 maja 1945 r.przed ratuszem odbyła się uroczystość przekazania przez radziecką Komendanturę symbolicznych kluczy do miasta władzom polskim,które powołano 3 kwietnia.Po ponad 170 latach Elbląg ponownie znalazł się w granicach państwa polskiego.Priorytetem nowych władz stało się nadanie miastu polskiej tożsamości narodowej i deportacja ludności niemieckiej.Rozpoczęto reorganizację nadwerężonej gospodarki oraz powolną odbudowę zniszczonego miasta.Niestety odbudowa ta przyniosła zniszczenie wielu zabytków kultury,gdyż podobnie jak w innych miastach Pomorza i Śląska,zabytki zostały uznane za niemieckie i w ramach propagandowego hasła"Cały naród buduje swoją stolicę"elbląskie Stare Miasto zostało do końca wyburzone,a zabytkowe cegły przeznaczono na odbudowę Warszawy.Na miejscu zdemolowanego w wyniku rabunkowej polityki władz PRL Starego Miasta planowano początkowo wybudować blokowisko.Jednakże brak funduszy uniemożliwił realizacje tych planów.Po wojnie rodowici elblążanie stanowili tylko 2% mieszkańców.W 1949 r.miasto dotknął terror stalinowski w wydarzeniach znanych jako Sprawa Elbląska.Podczas wydarzeń z"Grudnia 1970"roku w Elblągu zastrzelony został Tadeusz Marian Sawicz.Od 1 czerwca 1975 r.na mocy ustawy z 28 maja 1975 r.Elbląg stał się stolicą województwa,składającego się ze wschodnich powiatów dawnego województwa gdańskiego(powiaty:elbląski,nowodworski,malborski,sztumski,kwidzyński),oraz z północno-wschodniej części dawnego województwa olsztyńskiego(powiaty:braniewski,pasłęcki,część iławskiego i morąskiego).W latach osiemdziesiątych przystąpiono do budowy centrum miasta,jednakże zamiast odbudowywać kamienice by przypominały te przedwojenne,wybudowano nowoczesne budynki o kształcie i wielkości zbliżonej do średniowiecznych.Prace przy fundamentach spowodowały,że odsłonięto fundamenty dawnych budynków,co ukazało wielkość i zamożność dawnego Elbląga.
Przełom XX/XXI wieku
Funkcję stolicy województwa Elbląg pełnił do ostatniej reformy administracyjnej w roku 1999,kiedy to od 1 stycznia 1999 r.na prawach powiatu wszedł w skład województwa warmińsko-mazurskiego wbrew woli większości mieszkańców,którzy opowiedzieli się zdecydowanie za przynależnością miasta do województwa pomorskiego.W tym samym roku jako jedyne polskie miasto dostał nagrodę Unii Europejskiej za dokonania w dziedzinie ekologii oraz prestiżową nagrodę Flagę Europy.Obecnie Elbląg jest wciąż rozwijającym się miastem.W przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat dwukrotnie powiększył swą powierzchnię.Jest silnym ośrodkiem gospodarczym,a także nowoczesnym ośrodkiem miejskim posiadającym istotne walory transportowe.Ma szanse zostać w przyszłości pomostem łączącym Polskę z państwami nadbałtyckimi,a w szczególności z obwodem kaliningradzkim.
Zabytki istniejące
  • Kościół katedralny św.Mikołaja,XIII-XV wiek,przebudowany po pożarze spowodowanym wyładowaniem atmosferycznym 26 stycznia 1777,z cennym wyposażeniem wnętrza(późnogotyckie tryptyki,gotyckie drewniane figury apostołów w nawie głównej,chrzcielnica brązowa z 1387,gotycki relikwiarz Krzyża św.płyty nagrobne z połowy XIII wieku)
  • Brama Targowa z 1309 i pozostałości fortyfikacji miejskich
  • Kanał Elbląski
  • Ścieżka kościelna
  • kościół podominikański NMP,XIII-XVI wiek(obecnie Galeria "El"),częściowo zburzony w 1945,zrekonstruowany w latach 60.dawny ołtarz główny zachował się kościele katedralnym,pozostałe wyposażenie(prospekt organowy,epitafia, empory)uległo zniszczeniu
  • Kościół św.Wojciecha
  • Kościół Bożego Ciała,XIII-XV wiek(przed pożarem z 1405 istniał tu kościół św.Jerzego wraz z lapidarium)
  • Kościół Świętego Ducha,XIV wiek
  • Kościół św.Antoniego,XIV wiek
  • Kościół bł.Doroty,szachulcowy z XVIII wieku,przeniesiony z Kaczynosu
  • Kościoł św.Jerzego,1 połowa XIV wieku
  • Kościół św.Pawła Apostoła,1895 r.
  • Kościoł św.Trójcy,1838 r.
  • Kościół polskokatolicki Dobrego Pasterza,1880-1890
  • Pałac Augusta Abbegga
  • Muzeum w Elblągu
  • Zespół dawnego zamku i podzamcza
  • kamienice późnogotyckie,renesansowe i manierystyczne(w większości zniszczone w 1945 r.)
Zabytki niezachowane
  • Kościół Trzech Króli,1881-1885,neogotycki,wcześniej gotycki(XIV wiek),nieznacznie uszkodzony w 1945,zburzony wiosną 1954 roku
  • Kościół św.Anny,1900-1901,neogotycki,częściowo zniszczony w 1945,zburzony wiosną 1954 roku
  • Stary kościół św.Anny,1621,zburzony w 1899 roku
  • Kościół baptystów,1898,rozebrany po 1945 r.
  • Kościół Matki Boskiej Królowej Polski(dawniej baptystów),zburzony w 1989,w jego miejscu stoi nowy kościół pod tym samym wezwaniem
  • Kościół św.Jakuba,XIV wiek,rozebrany w 1601 roku
  • Kościół zamkowy św.Andrzeja,XIII-XIV wiek,zniszczony w 1454 roku razem z zamkiem krzyżackim,następnie rozebrany
  • kamienice Starego i Nowego Miasta
  • Ratusz Nowego Miasta,rozebrany w XIX wieku
  • Ratusz Starego Miasta,XIV wiek,spalony w 1777 roku,później rozebrany
  • Ratusz Miasta Elbląga,1891-1894,w stylu manieryzmu niderlandzkiego,częściowo spalony w 1945 r.rozebrany w 1948 roku
  • stary gmach sądu,1858,spalony po działach wojennych w 1945 roku,rozebrany w 1961 r.
  • willa Schichaua,XIX wiek,spalona w 1945,później rozebrana
  • willa Ziesego,koniec XIX wieku,spalona w 1945,rozebrana w 1961 r.
Miejsca historyczne,pamiątkowe
  • Wieża Bismarcka w Elblągu
  • Skwer im.Ofiar Sprawy Elbląskiej
  • Synagoga żydowska,1824,spalona w czasie nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku,później rozebrana
Znaleziska archeologiczne
Znaleziono dzięki temu ponad 800 tysięcy przedmiotów,w tym kilka unikatów:
  • XV-wieczne okulary w rogowej oprawie,najstarsze zachowane w Europie
  • giterna średniowieczny instrument muzyczny,jedyna zachowana w Europie
  • XIII-wieczna winda towarowa,jedna z trzech zachowanych w Europie.Zbudowana z dębu,wysokości ok.70 cm i średnicy 60 cm.Działała na zasadzie kabestanu
  • zapinka żółwiowata z ok.połowy X wieku
W 1982 r.elbląski archeolog dr Marek Jagodziński odkrył w Janowie Pomorskim 7 km na południe od miasta pozostałości wczesnośredniowiecznej osady.Prowadzone wykopaliska dowiodły,że było to poszukiwane długo,również w Elblągu,Truso wspominane przez średniowieczne kroniki.
Gospodarka
Elbląg jest ośrodkiem przemysłu ciężkiego(turbiny parowe i gazowe),meblowego i spożywczego.Ze względu na swoje strategiczne położenie(węzeł komunikacji drogowej i kolejowej,port morski)jest to obszar atrakcyjny inwestycyjnie.Tutaj znajdują się również tereny Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej,a wykwalifikowaną kadrę zapewniają elbląskie uczelnie wyższe.W mieście działa 7 centrów handlowych,4 markety elektroniczne,3 hipermarkety,market budowlany oraz 24 dyskonty spożywcze.
Ochrona przyrody
W granicach miasta znajduje się część Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej Zachód.
Ludność
Najwyższa jak dotąd liczba ludzi mieszkała w Elblągu na przełomie lat 1999/2000 i wynosiła niespełna 131 tysięcy.Obecnie ustabilizowała się ona w przedziale 128-130 tysięcy osób,na co ma wpływ duża emigracja zarobkowa(głównie do Wielkiej Brytanii i Niemiec),niż demograficzny oraz przenoszenie się zamożniejszych mieszkańców do pod elbląskich gmin.
Podział miasta na osiedla i dzielnice
Elbląg nie jest podzielony na osiedla w sensie administracyjnym(jednostki pomocnicze gminy).Poniższy spis zawiera osiedla wyodrębnione historycznie,których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców,nie stanowią one jednak oficjalnego podziału administracyjnego miasta.
Dzielnice i osiedla południowe
  • Śródmieście
  • Stare Miasto
  • Łasztownia
  • Zawodzie
  • Osiek
  • Zatorze
  • Dębica
  • Nowe Miasto
  • Nowe Pole
  • Dąbki
  • Warszawskie Przedmieście
  • Przy Młynie
  • Witoszewo
  • Winnica
  • Wyspa Spichrzów
  • Truso
  • Stagniewo
  • Rakowo
Dzielnice i osiedla północne
  • Ogrody
  • Stawnik
  • Kępa Północna
  • Zawada
  • Zakrzewo
  • Osiedle Marynarzy
  • Kamionka
  • Nad Jarem
  • Na Stoku
  • Dąbrowa
  • Drewnik
  • Zajazd
  • Bielany
  • Modrzewina
  • Rubno Wielkie
  • Krasny Las
  • Próchnik
  • Bażantarnia park leśny stanowiący integralną część miasta

Komunikacja i transport 
Komunikacja miejska
Komunikacją miejską w Elblągu nadzorowana jest przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu Sp.z o.o.Transport publiczny obsługiwany jest przez 4 cztery spółki przewozowe:Autobusowe Linie Prywatne ALP Spółka z o.o.,Tramwaje Elbląskie Spółka z o.o.PKS Elbląg i Przedsiębiorstwo Komunikacji Autobusowej w Elblągu Spółka z o.o.ZKM w Elblągu swoim zasięgiem działania obejmuje miasto Elbląg oraz przyległe do niego miejscowości.Od 1 września 2011 r.ceny biletów autobusowych i tramwajowych wynoszą 1,20 ulgowy,2,40 normalny.
Kolej
Elbląg ma bezpośrednie połączenia kolejowe z Gdańskiem,Słupskiem,Koszalinem,Szczecinem,Olsztynem,Ełkiem,Białymstokiem,Malborkiem,Braniewem,Fromborkiem(tylko w okresie wakacyjnym),Berlinem(tylko w okresie wakacyjnym) i Kaliningradem(od 28 maja do 10 października).Przez miasto przebiega linia kolejowa z Berlina do Kaliningradu(którą uruchomiono 19 października 1852).W 1897 rozpoczęto pierwsze prace przy budowie Kolei Nadzalewowej,która miała połączyć Elbląg z Królewcem.W maju 1899 oddano do użytku odcinek z Elbląga do Fromborka,zaś we wrześniu tego roku odcinek z Fromborka do Braniewa.W tym czasie oddano też do użytku dworzec Elbląg Miasto i dworzec Elbląg Angielskie Źródło.Stację Elbląg Miasto łączyła z dworcem wschodnim linia kolejowa biegnąca przez centrum miasta,która to istniała do początku lat 80.XX w.Zlikwidowano ją po wybudowaniu w latach 1975-1982 obwodnicy łączącej stację Elbląg,czyli dawny Dworzec Wschodni ze stacją Elbląg Zdrój.
Dworce i przystanki kolejowe
obecne
  • Elbląg
  • Elbląg Zdrój
  • Rubno Wielkie
dawne
  • Elbląg Miasto
  • Elbląg Most Zwodzony
Komunikacja lotnicza
Elbląg nie posiada własnego portu lotniczego.Najbliższy znajduje się w odległości ok.70 km od miasta w Gdańsku-Rębiechowie jest to Międzynarodowy Port Lotniczy Gdańsk im.Lecha Wałęsy
Lotnisko w Elblągu
W dzielnicy Nowe Pole istnieje od 1915 trawiaste lotnisko,obecnie aeroklubowe.Rozważany jest jego rozwój i przekształcenie go w komunikacyjny port lotniczy.Alternatywnie,rozważane jest przekształcenie pobliskiej bazy lotniczej lotniska Królewo Malborskie,w port lotniczy Trójmiasto-Elbląg,która w przeciwieństwie do trawiastego lotniska w Elblągu posiada pełnowymiarową betonową drogę startową.
Komunikacja wodna
W Elblągu mieści się port morski.Nowe nabrzeża zostały wybudowane kosztem 30 mln złotych.Obok części towarowej znajduje się terminal pasażerski punkt odpraw granicznych o przepustowości jednorazowej 200 osób i 30 samochodów osobowych.Niezwykle istotną inwestycją dla miasta oraz całego regionu jest planowany przekop Mierzei Wiślanej w okolicach wsi Skowronki.Skróci to i ułatwi szlak wodny pomiędzy Elblągiem,a innymi międzynarodowymi portami oraz wpłynie na dalszy,dynamiczny rozwój miasta.Elbląg jako jeden z dwóch portów na Zalewie Wiślanym(obok Fromborka)ma morskie przejście graniczne,umożliwiające odprawę jachtów udających się do obwodu kaliningradzkiego.
Szkoły wyższe
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu
  • Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna
  • Szkoła Wyższa im.Bogdana Jańskiego w Elblągu Zamiejscowy Wydział Szkoły Wyższej z Warszawy
  • Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych Regent College Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu
  • Uniwersytet Warmińsko-Mazurski,Wydział Prawa i Administracji Administracja w Elblągu
  • Uniwersytet Gdański,Wydział Nauk Społecznych Politologia w Elblągu
Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność religijna prowadzą następujące kościoły i wspólnoty:
Chrześcijaństwo
  • Kościół rzymskokatolicki
    • Parafia Katedralna św.Mikołaja kościół katedralny św.Mikołaja
    • Parafia św.Wojciecha kościół św.Wojciecha
    • kościół św.Antoniego
    • Parafia bł.Doroty z Mątów kościół bł.Doroty z Mątów
    • Parafia Świętej Rodziny
    • Parafia św.Rafała Kalinowskiego
    • Parafia św.Pawła Apostoła kościół św.Pawła Apostoła
    • Parafia św.Józefa Robotnika
    • Parafia św.Jerzego
    • Parafia św.Brata Alberta
    • Parafia bł.Franciszki Siedliskiej Kościół bł.Franciszki Siedliskiej w Elblągu
    • Parafia św.Floriana
    • Parafia Wszystkich Świętych
    • Parafia Świętej Trójcy
    • Parafia św.Brunona z Kwerfurtu
    • Parafia Matki Bożej Królowej Polski
    • Parafia Wojskowa Miłosierdzia Bożego
  • Kościół Polskokatolicki
    • Parafia Dobrego Pasterza
  • Kościół greckokatolicki
    • Parafia Narodzenia św.Jana Chrzciciela
  • Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
    • Parafia św.Marii Magdaleny
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia w Elblągu
  • Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
  • Parafia w Elblągu
  • Kościół Chrześcijan Baptystów
  • Zbór w Elblągu
  • Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór"Nowe Życie"
  • Kościół Chrystusowy
  • Zbór w Elblągu
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór w Elblągu
  • Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
  • Zbór w Elblągu
  • Świadkowie Jehowy
  • Sala Królestwa
Buddyzm
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
Opieka medyczna
  • Wojewódzki Szpital Zespolony
  • Elbląski Szpital Specjalistyczny z Przychodnią SPZOZ
  • Szpital Miejski im.Jana Pawła II
  • Szpital EL-VITA
Wojsko
  • 13 Elbląski Pułk Przeciwlotniczy rozformowany 2011-12-02
  • 16 Żuławski Batalion Remontowy
  • 16 Batalion Dowodzenia im.Ziemi Elbląskiej
  • 16 Kompania Chemiczna im.Kazimierza Jagiellończyka rozformowana 2010-12-31
  • 16 Batalion Zaopatrzenia
Kultura,rozrywka i sport
Ośrodki kultury w Elblągu
  • Centrum Spotkań Europejskich Światowid
  • Młodzieżowy Dom Kultury w Elblągu
  • Centrum Tańca"Promyk"
  • Osiedlowy Zespół Społeczno-Kulturalny"Jar"
  • Spółdzielczy Dom Kultury"Zakrzewo"
Kina i teatry
  • Teatr im.Aleksandra Sewruka(dawniej Teatr Dramatyczny)
  • Teatr Alter Ego
  • Multikino kino
  • Światowid kino
Galerie
  • Centrum Sztuki Galeria El galeria sztuki
  • Galeria Art Miś galeria sztuki
  • Galeria Atrium hotelu Arbiter galeria sztuki
  • Galeria Zachętka
  • Galeria Sztuki ART-PIK
  • Klub Galeria Studnia
Muzea
  • Muzeum w Elblągu muzeum archeologiczno-historyczne
Biblioteki
  • Biblioteka Elbląska im.Cypriana K.Norwida
  • Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu
  • Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej
Rozrywka i wypoczynek
  • stadiony,pływalnie,baseny:
    • stadion przy ul.Skrzydlatej
    • stadion Mlexer Elbląg
    • stadion miejski ul.Agrykola 8
    • stadion przy ul.Krakusa
    • basen odkryty przy ul.Spacerowej,zamknięty w 2012.r.
    • basen kryty przy ul.Karowej,
    • lodowisko przy ul.Karowej
    • Pływalnia Delfin
  • tereny zielone:
    • Las miejski Bażantarnia
    • Park Modrzewie
    • Park Michała Kajki
    • Park Dolinka
    • Park Romualda Traugutta
    • Park Wojska Polskiego
    • Park Planty
  • sporty zimowe
    • wyciąg narciarski na górze Chrobrego
  • hale sportowe
    • CSB Hala Widowiskowo-Sportowa,Centrum Sportowo Biznesowe
    • Hala MOSiR
  • inne
    • Kompleks Wypoczynkowy"Nowa Holandia"
Cykliczne imprezy w Elblągu
Piłka nożna
  • Olimpia Elbląg piłka nożna mężczyzn,II liga
  • Concordia Elbląg piłka nożna mężczyzn,II liga
  • Olimpia 2004 Elbląg piłka nożna mężczyzn,III liga
  • Concordia II Elbląg piłka nożna mężczyzn,klasa okręgowa
  • Olimpia II Elbląg piłka nożna mężczyzn,klasa okręgowa
  • Zalew Gmina Elbląg piłka nożna mężczyzn,B-klasa
Piłka ręczna
  • Start Elbląg piłka ręczna kobiet(Ekstraklasa)
  • Techtrans Darad Elbląg piłka ręczna mężczyzn(I liga)
  • MKS Truso Elbląg piłka ręczna mężczyzn,kat.juniorzy
Siatkówka
  • IKS Atak Elbląg siatkówka niepełnosprawnych,mężczyźni
  • MKS Truso Elbląg siatkówka kobiet,kat.młodziczki
Koszykówka
  • MKS Truso Elbląg koszykówka kobiet i mężczyzn,kat.młodziki,kadeci,juniorzy
Sporty walki
  • Boks:Tygrys Elbląg,Kontra Elbląg
  • Judo:MKS Truso Elbląg,UKS Tomita Elbląg
  • Capoeira:Abada Caporeira Elbląg,Cordao de Ouro Elbląg
  • Unifight:SSW Figter Elbląg
  • Sambo Bojowe:SSW Fighter Elbląg"
  • mma:Fight Club Elbląg
  • k1:Fight Club Elbląg
  • Aikido:Elbląska Szkoła Aikido RONIN
  • Karate:Elbląski Klub KARATE sekcja Karate(Shotokan) i sekcja kickboxingu,Akademia Karate Andrex(Shotokan)
  • Zapasy:Olimpia Elbląg
  • Aikido:Elbląskie Stowarzyszenie Aikido AIKIKAI
Inne
  • szkoła pływania:Maluchy Pływają
  • sporty wodne:Grupa Wodna
  • taniec towarzyski:Elbląski Klub Tańca"Jantar",Formacja"Lotos-Jantar"
  • lekkoatletyka:MKS Truso Elbląg
  • przystań jachtowa,żeglarstwo,kajakarstwo:Bryza Elbląg,Wodnik Elbląg,Energa Olimpia Elbląg
  • pływanie,strzelectwo,pięciobój nowoczesny:UKP Jedynka Elbląg,UKS Delfin 2 Elbląg,KS Orzeł Elbląg,UKS Orlik Elbląg,IKS Atak Elbląg(również siatkówka niepełnosprawnych)
  • lotnictwo sportowe:Aeroklub Elbląski
  • łyżwiarstwo:KS Orzeł Elbląg
  • hokej na sledgach:IKS Atak Elbląg
  • taniec nowoczesny:Hipnotic,Brodway,Destination,Dance Vision,Cadmans
  • Rugby:"Rugby Klub Elbląg"
Organizacje pozarządowe
  • Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
  • Elbląskie Towarzystwo Kulturalne
  • Fundacja Elbląg
  • Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
  • Stowarzyszenie Elbląg Europa
  • Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oddział w Elblągu
  • Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Elbląg
  • Regionalne Centrum Wolontariatu w Elblągu
  • Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych
  • Elbląskie Stowarzyszenie Organizatorów Pomocy Społecznej
  • Elbląskie Centrum Mediacji i Aktywizacji Społecznej
Media
Prasa
  • Elbląska Multiplatforma Miejska ELBLAG.net Elbląska gazeta internetowa
  • Elbląska Gazeta Internetowa portEl.pl
  • Dziennik Elbląski lokalna gazeta codzienna
  • Elblag24.pl całodobowe fakty z Elbląga i Regionu(reaktywacja)
  • Extra Elbląg gazeta bezpłatna wychodzi we wtorki
  • Nasz Elbląg gazeta bezpłatna wychodzi w czwartki
  • Tydzień w Elblągu dwutygodnik,ukazuje się 10 oraz 25 każdego miesiąca
  • Magazyn Elbląski kwartalnik
  • mlodyelblag.pl elbląski portal młodych
  • info.elblag.pl elbląski dziennik internetowy
  • ELNEWS.pl Elbląskie e-Wydarzenia
  • www.elblag.net Elbląska Multiplatforma Internetowa
Stacje radiowe
  • Radio Eska Elbląg(byłe Radio El)ogólnodostępna lokalna rozgłośnia prywatna
  • Radio Olsztyn regionalna rozgłośnia Polskiego Radia w województwie warmińsko-mazurskim,redakcja w Elblągu
  • Radio Gdańsk regionalna rozgłośnia Polskie Radio w województwie pomorskim,zasięg częstotliwości 103,7 MHz FM z okresu,gdy Elbląg był w województwie gdańskim,redakcja w Elblągu
Stacje telewizyjne
  • Telewizja Elbląska lokalny kanał TV-kablowej o tematyce elbląskiej
Współpraca międzynarodowa
Elbląg,dzięki swojemu przygranicznemu położeniu,bierze udział w wielu międzynarodowych projektach,w ostatnich latach szczególnie z obwodem kaliningradzkim.Z jego inicjatywy doszło także do stworzenia Euroregionu Bałtyk,który skupia w swoim zasięgu większość krajów wokół Morza Bałtyckiego(Polska,Rosja,Litwa,Łotwa,Szwecja,Dania).W Elblągu mieści się także jego stały międzynarodowy sekretariat.Na dowód ścisłej współpracy między Elblągiem a francuskim miastem Compiègne,powstające właśnie rondo przy ulicy Nowowiejskiej,zostanie nazwane Rondem Compiègne,a rondo,którym z Compiègne wyjeżdża się w kierunku Paryża,w 2003 roku zostało nazwane Rondem Elblag.
Obecnie Elbląg współpracuje z 14 miastami partnerskimi z 13 krajów:
  • Rosja:Kaliningrad i Bałtijsk
  • Niemcy:Leer(Ostfriesland)
  • Szwecja:Ronneby
  • Białoruś:Nowogródek
  • Estonia:Narwa
  • Litwa:Druskieniki
  • Ukraina:Tarnopol
  • Łotwa:Lipawa
  • Francja:Compiègne
  • Wielka Brytania:Trowbridge
  • Chile:Coquimbo
  • Chiny:Baoji
  • Tajwan:Tainan
W listopadzie 2007 r.miasto i port Elbląg zainicjowało międzynarodową kampanię"Bałtycka Ukraina",ukierunkowaną na zbudowanie w mieście ukraińskiego kompleksu portowego.Plany te są ściśle powiązane z decyzją rządu RP o budowie kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną.
Honorowi obywatele miasta Elbląga
Tytuły nadane przed 1945 r.
  • Adolf Hitler
  • Hermann Goering
  • Joseph Goebbels
Tytuły nadane po 1989 r.(data nadania tytułu)

  • Jan Paweł II(1999 r.)
  • Lech Wałęsa(2011 r.)
  • Lech Baranowski(1995 r.)założyciel pierwszego po wojnie Urzędu Pocztowego w Elblągu
  • Marian Biskup(2007 r.)profesor,wybitny znawca historii Pomorza Gdańskiego i dziejów Zakonu Krzyżackiego
  • Henryk Iwaniec(2006 r.)światowej sławy matematyk,zajmuje się liczbami pierwszymi
  • ks.Mieczysław Józefczyk(1994 r.)miłośnik historii Elbląga,kapelan"Solidarności",kapelan b.żołnierzy AK
  • o.Czesław Klimuszko(2004 r.)o.franciszkanin,zielarz i wizjoner
  • gen.bryg.Bolesław Nieczuja Ostrowski(1992 r.)legendarny dowódca 106 Dywizji Armii Krajowej
  • Stanisław Piekarski(1994 r.)tramwajarz,jeden z elbląskich pionierów
  • Helena Pilejczyk(2002 r.)łyżwiarka szybka,medalistka olimpijska
  • Ryszard Rynkowski(2002 r.)polski piosenkarz,dawniej związany z grupą"Vox",obecnie solista
  • Hans G.Schrock-Opitz(1997 r.)były mieszkaniec Elbląga,zamieszkały w Niemczech popularyzator i sponsor elbląskiego środowiska tanecznego
  • Hans J.Schuch(2003 r.)urodzony w Elblągu,zamieszkały w Niemczech emerytowany dyrektor muzeum WOLLBECK i przewodniczący Stowarzyszenia TRUSO
  • Stanisław Wójcicki(1993 r.)jeden z elbląskich pionierów,członek Morskiej Grupy Operacyjnej organizującej życie pierwszym mieszkańcom miasta
Parlamentarzyści
Mieszkańcy Elbląga wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Elbląg,a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego Olsztyn.
Fakty historyczno-geograficzne
  • Elbląg jest najstarszym miastem w województwie warmińsko-mazurskim i liczy obecnie 774 lat
  • Siedziba gminy wiejskiej Elbląg znajduje się w Elblągu,który jest obecnie największym miastem z siedzibą gminy wiejskiej w Polsce
  • skrzyżowanie ulic Nowowiejskiej,Traugutta oraz Górnośląskiej w Elblągu nosi nazwę"Rondo Compiegne",na pamiątkę współpracy z tym francuskim miastem.Co ciekawe,najważniejsze skrzyżowanie o ruchu okrężnym w Compiegne(odchodzi z niego droga na Paryż)nosi nazwę"Rondo Elbląg"
  • W Elblągu znajduje się największy odkryty basen w Europie o długości 340 m,szerokości 100 m i łącznej powierzchni lustra wody 3,4 ha.Został wybudowany w 1934 roku
  • Podczas zdobywania Elbląga(9 lutego 1945)został aresztowany Aleksander Sołżenicyn
  • W Elblągu znajdowała się drewniana wieża Bismarcka
  • W latach 1966-90 polska Marynarka Wojenna dysponowała okrętem nazwanym na cześć miasta ORP Elbląg
Elbląg na ekranie
  • 1964 r."Elbląg"reż.Lech Lorentowicz(film turystyczno-krajoznawczy)
  • 1970 r."Krajobraz po bitwie"reż.Andrzej Wajda(plenery w Bażantarni i na autostradzie)
  • 1974 r."Polewacz polany"(lub"Elbląg kino laboratorium")reż.Paweł Kwiek,Karol Cichecki(film eksperymentalny)
  • 1975 r."Elbląg"reż.Zbigniew Ryszard Frankowski(film dokumentalny)
  • 2002 r."Ojciec Święty w Elblągu"reż.Mirosław Salicki(film dokumentalny)
  • 2003 r."Nowe życie Starego Miasta"(film dokumentalny prod.rosyjskiej)
  • 2003 r.film dokumentalny prod.niemieckiej(TV ARD)
  • 2007 r."Nowa Europa Michaela Palina"(serial produkcji BBC)
  • 2007 r."Świadek koronny"reż.Jarosław Sypniewski,Jacek Filipiak(film sensacyjny);plenery w okolicach Elbląga
  • 2007 r."Odwróceni"reż.Jarosław Sypniewski,Michał Gazda(serial kryminalny);plenery w okolicach Elbląga
  • 2008 r."Travel 2008"program w polskiej wersji był realizowany w Elblągu(była także sekcja dotycząca Elbląga,Travel Channel)
  • 2012 r."Bitwa na głosy",II edycja zespół Ryszarda Rynkowskiego

Pruszków

Ros.Прушков;jidysz פּרושקאָוו,Pruszkow miasto i gmina w województwie mazowieckim,w powiecie pruszkowskim,położone nad Utratą.Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.Według danych z 30 czerwca 2012 r.miasto miało 58789 mieszkańców.Ośrodek przemysłowo-usługowy i mieszkaniowy.Różnorodny przemysł,zakłady farmaceutyczne(Herbapol) i kosmetyczne(L'Oréal),a także centra logistyczne(np.Millennium Logistic Park) i kolejowy terminal kontenerowy.Ośrodek sportu i rekreacji południowo-zachodniej części aglomeracji warszawskiej,który obejmuje:halę sportową"Znicz",Stadion piłkarski,Olimpijski Tor Kolarski"BGŻ Arena",na którym odbyły się we wrześniu 2008 roku Mistrzostwa Europy,a w 2009 roku Mistrzostwa Świata w kolarstwie torowym,Aqua Park"Kapry",cztery parki(w tym park Potulickich z unikatowym układem przestrzennym),zaplecze naukowo-dydaktyczne w postaci Wyższej Szkoły Kultury Fizycznej i Turystyki,siedziba Polskiego Związku Kolarskiego.Dojazd Warszawską Koleją Dojazdową,Szybką Koleją Miejską lub Kolejami Mazowieckimi z Pruszkowa do samego centrum Warszawy trwa od 21 do 26 minut.
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 19,19 km².Miasto stanowi 7,77% powierzchni powiatu.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.Do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie,których przedłużenie na terenie miasta stanowi aleja Wojska Polskiego.
Według danych z roku 2002 Pruszków ma obszar 19,15 km²,w tym:

  • użytki rolne:18%
  • użytki leśne:0%.
Sąsiednie gminy:Brwinów,Michałowice,Ożarów Mazowiecki,Piastów.

Historia




Jedna z pierwszych wzmianek o Pruszkowie pochodzi z XV wieku.W rękopisie Metryki mazowieckiej(zbiory AGAD)z czasów Janusza Starszego można przeczytać o rycerzu Święsku(Swansek),który pochodził"de Praskow"(październik 1414 roku).Prawa miejskie osada otrzymała w 1916 roku.Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku i w 1927 roku Elektrycznej Kolei Dojazdowej.W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz.We wsi Tworki(obecnie dzielnica Pruszkowa)w 1891 roku wybudowano szpital dla psychicznie chorych.W czasie I wojny światowej,12–18 października 1914 roku została stoczona bitwa o Pruszków.Podczas walk wojskom rosyjskim udało się odepchnąć Niemców na zachód.W 1923 roku założono klub sportowy Znicz Pruszków.W 1944 roku mieścił się tu niemiecki obóz przejściowy Dulag 121 dla wysiedlonych przez hitlerowców mieszkańców Warszawy(Dulag 121 Pruszków).W czasie II wojny światowej zginęło z rąk hitlerowców ok.1500 Żydów(prawie cała ludność żydowska mieszkająca w Pruszkowie).Prawie 100 mieszkańców Pruszkowa zginęło jako żołnierze Wojska Polskiego na frontach II wojny światowej,a przeszło tyle samo pruszkowian zginęło jako żołnierze AK.17 stycznia 1945 roku Pruszków został wyzwolony spod okupacji niemieckiej i zajęty przez należące do koalicji antyhitlerowskiej oddziały Armii Czerwonej.26 marca 1945 roku szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego,zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa,do willi przy obecnej al.Armii Krajowej,zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy.Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu.W Pruszkowie znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku.Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików(obejmujący północną część miasta),który był wzmiankowany już w 1236 roku.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2006:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 55452 100 29649 53,4 25803 46,6
gęstość zaludnienia(mieszk./km²) 2885 1540,6 1344,4

Ludność w latach
Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r.2678900 mieszkańców.

Osoby związane z Pruszkowem

  • Bogdan Bartołd ksiądz katolicki,wieloletni rektor kościoła akademickiego Św.Anny w Warszawie,proboszcz parafii archikatedralnej pw.Św Jana Chrzciciela w Warszawie
  • Bronisław Chajęcki pedagog,harcmistrz,żołnierz WP,zastępca prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego
  • Józef Cichecki samorządowiec,działacz społeczny,burmistrz Pruszkowa w latach 1920-1936,nastepnie burmistrz Wołomina;ur.1888 zm.1953,pochowany na cmentarzu w Pruszkowie.
  • Michał Głowiński pisarz,eseista,historyk i teoretyk literatury,wykładowca akademicki,
  • Jacek Gmoch piłkarz,trener,selekcjoner reprezentacji Polski,
  • Henryk Hoser arcybiskup
  • Piotr Ferdynand Hoser warszawski ogrodnik i hodowca roślin,pomolog,wykładowca akademicki
  • Roman Indrzejczyk proboszcz parafii św.Edwarda w latach 1966-1986,kapelan pruszkowskiej"Solidarności",kapelan Prezydenta RP w latach 2005-2010,poeta,
  • Kazimierz Janczewski litewski działacz społeczny i gospodarczy,jeden z liderów mniejszości polskiej na Litwie
  • Zbigniew Jerzyna poeta,dramaturg,eseista,edytor,
  • Aleksander Kamiński harcmistrz,pedagog,wychowawca,twórca metody zuchowej,autor"Kamieni na szaniec"
  • Koji Kamoji rzeźbiarz,malarz i grafik
  • Bronisław Komorowski polityk,Minister Obrony Narodowej,marszałek Sejmu,od 6 sierpnia 2010 r.Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
  • Andrzej Kolikowski przywódca gangu pruszkowskiego
  • Józef Kwasiborski polski dziennikarz i działacz chrześcijańsko-demokratyczny,samorządowiec II RP
  • Władysław Lasocki dowódca oddziału specjalnego Gwardii Ludowej w stopniu sierżanta.
  • Jan Lechoń poeta,prozaik,krytyk literacki,członek grupy poetyckiej Skamander,
  • Robert Lewandowski piłkarz Znicza Pruszków w latach 2006-2008,reprezentant Polski
  • Alicja Majewska piosenkarka,
  • Radosław Majewski piłkarz Znicza Pruszków w latach 2004-2007,reprezentant Polski
  • Wojciech Młynarski piosenkarz,autor tekstów,poeta,
  • Andrzej Stelmachowski prawnik i polityk,żołnierz AK,
  • Jan Twardowski ksiądz rzymskokatolicki,poeta,żołnierz AK,rektor kościoła sióstr Wizytek w Warszawie,
  • Stefan Woyda archeolog,twórca i dyrektor Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego
  • Wojciech Żukrowski pisarz,prozaik,poeta,reportażysta

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Katolickie

  • Kościół Rzymskokatolicki

Protestanckie

  • Kościół Zielonoświątkowy

Inne

  • Świadkowie Jehowy(Sala Królestwa)

Przemysł


  • Zakłady przemysłowe założone pod koniec XIX wieku:
    • fabryka ołówków"Majewski St.i S-ka"
    • fabryka wyrobów fajansowych Jakuba Teichfelda,później Zakłady Porcelitu Stołowego"Pruszków"
    • cegielnia"Żbików"braci Hoser,
    • fabryka ultramaryny"Sommer i Nower"
    • Warsztaty Naprawy Wagonów Towarowych,później ZNTK Pruszków
Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.

  • Zakłady przemysłowe założone na początku XX wieku:
    • elektrociepłownia
    • wytwórnia obrabiarek,później Zakłady Przemysłowe"1-go Maja"

  • Zakłady przemysłowe założone w drugiej połowie XX wieku:
    • Zakłady Zielarskie"Herbapol"Pruszków
    • fabryka telewizorów Daewoo Electronics Manufacturing Poland Sp.z o.o.

Zabytki
(wg wykazu KOBiDZ z 2009)

Centrum miasta



  • kościół par.pw.sw.Kazimierza,ul.Hubala,pocz.XX,nr rej.:1091/1041 z 27.12.1973
  • cmentarz par.rzym.-kat.ul.Cmentarna,1914,nr rej.:1338 z 5.09.1988
    • mauzoleum Bielawskich,nr rej.:j.w.
  • Cmentarz żydowski w Pruszkowie,ul.Lipowa 50,pocz.XX,nr rej.:1339 z 27.12.1988
    • dom pogrzebowy,nr rej.:j.w.
  • dworzec kolejowy,ul.Sienkiewicza 2,1924,nr rej.:A-778 z 7.01.2008
    • budynek gospodarczy,1924,nr rej.:j.w.
    • wodociągowa wieża ciśnień,1924-30,nr rej.:j.w.
  • willa„Orleówka”z ogrodem,ul.Dąbrowskiego 3,1930,nr rej.:1272-A z 23.09.1985
  • pałacyk„Sokoła”,ul.Kościuszki 41,1867,nr rej.:A-664 z 4.01.2006
  • zespół dworski Potulickich,ul.Prusa/Kościuszki,XIX,nr rej.:1089/491/62 z 26.03.1962:
    • pałacyk
    • park
    • lodownia,ul.Prusa 9,nr rej.:1287 z 16.02.1987
  • pałac,ul.17 Stycznia 77/Prusa 25/27,1900,nr rej.:889 z 24.05.1976

Żbików


  • Zakłady Napraw Taboru Kolejowego,ul.3 Maja 8,k.XIX-XX,nr rej.:1-A z 29.03.1999:
    • budynek dyrekcji
    • park
    • kuźnia
    • odlewnia
    • modelarnia
    • obręczarnia
    • hala remontu obrabiarek
    • hala napraw wagonów osobowych
    • hala napraw wagonów towarowych
    • bocznica kolej.z pomnikiem
    • brama z fragm.ogrodzenia
    • bunkier
    • 3 wieżyczki strzelnicze
  • kościół par.pw.Niepokalanego Poczęcia NMP,ul.3 Maja 126,pocz.XX,nr rej.:1092/1042 z 27.12.1973
  • cmentarz par.rzym.-kat.ul.Domaniewska,1 poł.XVIII–XX,nr rej.:1472 z 20.02.1991
  • zespół ogrodniczy Hosera,ul.Żbikowska 56,1898-XX:
    • willa,nr rej.:1501-A z 8.01.1992
    • park-arboretum,nr rej.:j.w.
    • ogrodzenie z bramą,nr rej.:j.w.
    • ogrodnictwo,nr rej.:1500-A z 8.01.1992:
    • budynek zarządcy
    • szklarnia
    • stajnia
    • piwnica
    • wiatrak
    • transformator
    • ogród
    • ogrodzenie

Tworki


  • zespół urbanistyczno-architektoniczny szpitala,ul.Partyzantów 2/4,1881-XX,nr rej.:1281 z 2.01.1987:
    • 22 budynki
    • cerkiew,ob.kościół rzymsko-katolicki
    • cmentarz z 1939 r.
    • ogrodzenie
  • cmentarz przy szpitalu psychiatrycznym,ul.Partyzantów 9,nr rej.:1342 z 27.09.1988
    • kaplica,nr rej.:j.w.

Sport

W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym Miejski Klub Sportowy"Znicz"(piłka nożna) i "Znicz Basket"(koszykówka mężczyzn)oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS"Lider"(koszykówka kobiet).Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych.
Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:

  • Amatorski Parafialny KS"Solidarni"lekkoatletyka
  • Karate Klubu Pruszków karate tradycyjne
  • Klub Sportowy"Kanku"sporty walki
  • Miejski Klub Sportowy"Znicz"koszykówka(I liga ),piłka nożna(II liga),piłka ręczna dziewcząt
  • Międzyszkolny Ośrodek Sportowy koszykówka chłopców,akrobatyka,piłka siatkowa dziewcząt
  • Młodzieżowy Klub Kolarski"Mazowsze Pruszków"kolarstwo
  • Polski Związek Kolarski
  • Pruszkowski Klub Kajakarzy"Karamura"
  • Pruszkowski Klub Kick Boxingu i Boksu"Kowal-Boxing"
  • Uczniowski Klub Sportowy"Kata"judo
  • Uczniowski Klub Sportowy"Lider"koszykówka dziewcząt
  • Uczniowski Klub Sportowy"New Power"kulturystyka
  • Uczniowski Klub Sportowy"Ósemka"piłka siatkowa dziewcząt
  • Pruszkowskie Towarzystwo Cyklistów(PTC Pruszków)kolarstwo
  • Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej"Zefir"Tenis ziemny
  • Uczniowski Klub Sportowy"Gladiatorzy Pruszków"Hokej na rolkach
Pruszków posiada też krytą pływalnię,kryty tor kolarski BGŻ Arena i halę widowiskowo-sportową.

Dzielnice i osiedla Pruszkowa

Miasto podzielone jest na osiedla i dzielnice:

  • Bąki północno-wschodnia część miasta,graniczy z Piastowem
  • Gąsin północno-zachodnia część miasta,Elektrownia Pruszków
  • Malichy północno-wschodnia część miasta,graniczy z Piastowem
  • Ostoja południowo-wschodnia część miasta
  • Osiedle Staszica(A i B)zachodnia część miasta
  • Tworki centrum miasta,Zakład Psychiatryczny
  • Osiedle Parkowe centrum miasta,park i dwór Potulickich
  • Osiedle Prusa południowa część miasta
  • Wyględówek wschodnia część miasta
  • Żbików północna część miasta.
  • Śródmieście centralna część Pruszkowa,obejmująca m.in.park"Sokoła"

Transport
Na terenie miasta znajduje się węzeł Pruszków autostrady A2.
W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

  • droga wojewódzka nr 718 kierunek Ożarów Mazowiecki
  • droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa-Pruszków-Żyrardów
  • droga wojewódzka nr 701
Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 1 Warszawa Katowice oraz linia WKD Warszawa Grodzisk Mazowiecki/Milanówek.Od 12 grudnia 2010 kursuje linia szybkiej kolei miejskiej S1 dojeżdżającej do stacji Otwock.Linia ta zastąpiła kursującą od 1 lipca 2006 r.linię S2.Od 1 stycznia 2013 r.na terenie Pruszkowa zaczęły kursować autobusy 4 linii miejskich.Linia 1 kursuje na trasie:Dworzec PKP Osiedle Staszica,linia:2 Osiedle Staszica Komorów,linia 3:Inżynierska Warszawska(Piastów),linia 4 robi objazd po Gąsinie zawracając na Inżynierskiej.W autobusach tych linii honorowane są długookresowe bilety ZTM Warszawa na drugą strefę.Nocą aż do osiedla Staszica dociera z centrum Warszawy linia N85 ZTM.Dojazd do Pruszkowa z centrum stolicy trwa 22-25 min.w przypadku SKM,27 min.w przypadku WKD i ok.50 min.linią nocną N85.
Władze Pruszkowa

  • Burmistrzowie:
    • Edmund Wargenau(1917–1919)
    • Józef Piltz(1919–1920)
    • Józef Cichecki(1920–1934)
    • Stanisław Gruszczyński(1934–1939)
    • Franciszek Piątek(1939)
    • Franciszek Jagodziński(1939–1940)
    • Antoni Hebrowski(1940–1941)
    • Stanisław Koper(1941)
    • Julian Winer(1941–1945)

  • Prezydenci:
    • Wacław Mańkowski(1945)
    • Stefan Witkowski(1945)
    • Edward Paszke(1945–1946)
    • Stanisław Koper(1946–1948)
    • Zygmunt Zmorzyński(1948–1950)
    • Andrzej Rokita(1980–1987)
    • Andrzej Antoni Pawliński(1987–1989)
    • Józef Michalak(1989–1990)
    • Konrad Kosiński(1990–1992)
    • Jerzy Sierak(1992–1995)
    • Euzebiusz Kiełkiewicz(1995–1998)
    • Jan Starzyński(od 1998)
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

  • Esslingen am Neckar
  • Impruneta
  • Prószków