wtorek, 22 października 2013

Jan Zamoyski

Jan Sariusz Zamoyski(Jan Zamojski)herbu Jelita(ur.19 marca 1542,zm.3 czerwca 1605)polski szlachcic,magnat,sekretarz królewski od 1565,podkanclerzy koronny od 1576,kanclerz wielki koronny od 1578 i hetman wielki koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów od roku 1581.Generalny starosta krakowski w latach 1580-1585,starosta bełski,międzyrzecki,krzeszowski,knyszyński,tykociński i dorpacki.Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego.Główny przeciwnik sukcesora po Batorym,Zygmunta III Wazy. Humanista-mecenas,filolog i mówca.
Biografia
Wczesne lata:królewskie wsparcie
Jan Saryusz Zamoyski urodził się 19 marca 1542 roku w Skokówce,a jego rodzicami byli Stanisław,kasztelan chełmski i Anna Herburtówna z Miżyńca.W 1551 ojciec Zamoyskiego przyjął wyznanie kalwińskie.Pierwsze nauki Jan odebrał w Krasnymstawie,a następnie został wysłany na studia do Paryża,skąd po kilku latach przeniósł się do Strasburga,a następnie do Padwy,gdzie przeszedł na katolicyzm.W 1563 został wybrany rektorem akademii padewskiej.Tam też napisał po łacinie swe dzieło De Senatu Romano Libri II("O Senacie Rzymskim Księgi Dwie),broszurę o starożytnym Rzymie,w której doszukiwał się odniesień zasad konstytucyjnych republiki rzymskiej do Korony Królestwa Polskiego.Od początku studiów poważnie interesował się polityką.Po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem króla Zygmunta II Augusta.W ostatnich latach jego panowania uczestniczył w porządkowaniu archiwum koronnego na Wawelu.Niektórzy historycy przypisują Zamoyskiemu,po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572,ogromny wpływ na ustanowienie w Rzeczypospolitej elekcji viritim,tj.wyboru króla przez ogół szlachty.Jest to jednak opinia przesadzona i niewątpliwie inspirowana relacją nadwornego kronikarza Zamoyskiego,Reinholda Heidensteina,co do którego wiarygodności można mieć wiele zastrzeżeń.Był ponoć przyjacielem Mikołaja Sienickiego i Hieronima Ossolińskiego.Podpisał konfederację warszawską 1573 roku.Był w opozycji do magnaterii,która chciała zaoferować polski tron Habsburgom.Podczas elekcji w 1573 popierał Henryka III Walezego,a podczas elekcji w 1575 jego faworytem był wrogi Habsburgom Stefan Batory.Był pomysłodawcą wyboru Anny Jagiellonki na króla Polski i przydania jej za małżonka Stefana Batorego.Za panowania Batorego został jego najbliższym politycznym współpracownikiem.W tym czasie był jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju,król mianował go kanclerzem wielkim oraz hetmanem wielkim koronnym.Wkrótce stał się jednym z najbogatszych polskich magnatów.Wspierał politykę Batorego przeciwną Habsburgom i imperium otomańskiemu oraz opowiadał się po stronie Batorego w jego dążeniach do wzmocnienia władzy królewskiej i osłabienia magnaterii.Wziął na siebie część przygotowań do wojny z Rosją w latach 1579-1581,podczas której zdobył Wieliż i Zawołocze.W zastępstwie króla dowodził całą polską armią podczas oblężenia Pskowa.W 1584 przyczynił się do ujęcia i stracenia banity Samuela Zborowskiego,co sprawiło,że stracił popularność w masach szlacheckich,a nawet wytoczono w 1585 sąd sejmowy,który zajął się analizą legalności jego działań.
Lata późniejsze:w opozycji do tronu
Po śmierci Batorego w 1586 r.pomógł Zygmuntowi III Wazie w zdobyciu polskiego tronu,pokonując siły wspierające kandydata Habsburgów,arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga w bitwie pod Byczyną w 1588,kiedy to magnaci wspierający Maksymiliana próbowali siłą zdobyć stolicę Polski,Kraków.Arcyksiążę został uwięziony na zamku w Krasnymstawie,po czym na mocy paktów będzińsko-bytomskich zrzekł się pretensji do polskiego tronu.Mimo wszystko,na samym początku rządów Zygmunta III,Zamoyski,który wiernie służył królom Rzeczypospolitej,dołączył do opozycjonistów walczących z polityką Zygmunta III,chcącego wzmocnić władzę królewską i przeobrazić Rzeczpospolitą w monarchię absolutną poprzez przymierze z Habsburgami w celu zapewnienia sobie ich pomocy w odzyskaniu szwedzkiego tronu.Nowy król obawiał się wpływów kanclerza,a zgodnie z prawem Rzeczypospolitej nie był w stanie odwołać go ze stanowiska.Z kolei Zamoyski traktował króla jak pionka w grze i ignoranckiego obcokrajowca.Jako przeciwnik króla przestrzegał przed niepotrzebną ingerencją Rzeczypospolitej w wojny dynastyczne w Szwecji,zwłaszcza,że ciągle istniało zagrożenie ze strony Imperium osmańskiego.Jego polityka i działania przeciwstawiały się(lub ewentualnie próbowały uniknąć)tendencjom w kierunku absolutyzmu,które charakteryzowały pozostałe państwa Europy.Otwarty konflikt między kanclerzem a królem wybuchł podczas sejmu w 1592 r.kiedy Zamoyski odkrył,że Zygmunt spiskuje aby scedować koronę polską dla Habsburgów w zamian za ich wsparcie w walce o szwedzki tron.Zamoyski nie zdołał zdetronizować króla,ale udało mu się wywalczyć wolną rękę podczas interwencji w Mołdawii,gdzie w 1595 pomógł hospodarowi Jeremiemu Mohyle w objęciu tronu(bitwa pod Cecorą(1595).W 1600 r.walczył przeciwko wołoskiemu Michałowi Walecznemu,który zdobył Mołdawię kilka miesięcy wcześniej.Pokonał go w bitwie pod Bukową 20 października 1600 r. i przywrócił tron mołdawski Jeremiemu Mohyle.Pomógł również jego bratu,Szymonowi Mohyle,w objęciu tronu Hospodarstwa Wołoskiego,rozciągając tym samym wpływy Rzeczypospolitej na te kraje aż po Dunaj.W latach 1600-1601 brał udział w wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu,dowodząc siłami polskimi w bitwach o Inflanty.W roku 1600 odbił z rąk Szwedów kilka zamków warownych,rok później zdobył Wolmar i Fellin,a w roku 1602 Biały Kamień.Kampania ta była dla niego zbyt surowa,dlatego w 1602 r.zrezygnował z dowództwa.W literaturze historycznej(St.Herbst)krytykowany jest za mało energiczne i schematyczne(według wzorów batoriańskich)prowadzenie walk o Inflanty.W 1580 r.założył miasto Zamość.W ciągu swojego życia zdążył bardzo się wzbogacić.Pozostawił swojemu spadkobiercy 11 miast i ponad 200 wsi oraz jako dzierżawca dóbr królewskich 12 miast i 612 wsi. Jego roczny dochód szacowany był na 200000 złotych.W 1589 r.w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku,utworzył Ordynację Zamojską,którą zarządzało po nim kolejno piętnastu ordynatów i która przetrwała do 1944 r.W 1595 r.ufundował Akademię Zamojską.Posiadał własne wojsko,w skład którego wchodziło 4000 piechoty(głównie piechoty węgierskiej)oraz 2000 jazdy.
Twórczość
Ważniejsze utwory
  • De senatu romano libri II,Wenecja 1563,drukarnia Ziletti;wyd.następne:Strasburg 1608;Strasburg 1670;unikat wyd.3.w Bibliotece w Uppsali
  • Oratio qua Henricum Valesium regem renuntiat,Paryż 1573,drukarnia Morelli;wyd.następne przy:S.Reszka De rebus in electione...Henrici regis Poloniae,Rzym 1574;przekł.polski pt.Mowa J.Zamoyskiego do Henryka Walezjusza,wyd.L.Niedźwiedzki(wraz z tekstem łac.)Paryż 1864;przekł.francuski:L.Le Roy,1574
  • 6 mów z lat 1575-1605,wyd.A.Małecki"Wybór mów staropolskich świeckich",Kraków 1860,Biblioteka Polska,zeszyt 6-8(tu również wiadomości o wcześniejszych przedrukach);Mowę na sejmie w Warszawie 1605,wyd.J.Czubek Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608,t.2,Kraków 1918;liczne mowy wyd.w:Archiwum Jana Zamoyskiego;por.B.Nadolski"Wybór mów staropolskich",Wrocław 1961,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 175;przekł.francuski mowy z roku 1605,wyd.K.Sienkiewicz,przy wyd.La deffaicte des Tartares et des Turcs faicte en 1589,Paryż 1859
  • Accusationis in Christophorum Sborovium actiones tres,Kraków 1585,drukarnia Łazarzowa(mowy łacińskie przeciw K.Zborowskiemu,wyd.pod nazwiskiem Andrzeja Rzeczyckiego).
Dialectica Ciceronis,wyd.Zamość 1604 jest dziełem Adama Burskiego,któremu Zamoyski dostarczył materiału,tzw.notat padewskich i poddał pomysł pracy.
Ważniejsze listy i materiały
  • Archwium Jana Zamoyskiego,t.1(1553-1579),wyd.W.Sobieski,Warszawa 1904;t.2(1580-1582),wyd.J.Siemieński,Warszawa 1909;t.3(1582-1584),wyd.J.Siemieński,Warszawa 1913;t.4(1585-1588),wyd.K.Lepszy,Kraków 1948,(tu m.in.korespondencja z różnymi osobami:Albrechtem księciem pruskim,Górkami,Henrykiem Walezym,S.Hozjuszem,S.Karnkowskim,W.Laureo,cesarzem Maksymilianem,P.Manucjuszem,P.Myszkowskim,A.Opalińskim,A.Possewinem,Radziwiłłami,Stefanem Batorym,K.Sygoniuszem,Zygmuntem III;z różnymi urzędami oraz korespondencja różnych osób dot.J.Zamoyskiego;wyd.po raz pierwszy z rękopisów,a także przedruki większości niżej podanych pozycji;zestawienie innych wyd.wcześniejszych pominięte w t.3 Archiwum...,znajdują się w kopiariuszu Andrzeja Opalińskiego,Biblioteka Kórnicka)
  • Do Pawła Manucjusza,dat.w Padwie 23 października 1562,2 kwietnia 1563,wyd.K.Miaskowski"Dwa nieznane listy J.Zamoyskiego do Pawła Manucjusza",Pamiętniki Literackie,rocznik 4(1905)
  • Korespondencja z lat 1574-1602 z Radziwiłłami,wyd.W.Nehring"Listy J.Zamoyskiego do Radziwiłłów",Kwartalnik Historyczny 1890
  • Do Fulwiusa Ursina,dat.w obozie pod Gdańskiem 24 czerwca 1577;do S.Reszki,dat.we Lwowie 13 września(brak roku),w Glinianach 22 września 1589;do biskupa Piotra Dunina Wolskiego,dat.w obozie pod Pskowem 24 grudnia 1581;do M.Kromera,dat.w Zamościu 4 listopada 1584;od W.Goślickiego,dat.w Książu 26 sierpnia 1590;od.J.Ursinusa,dat.w Padwie 31 grudnia 1599;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900
  • Korespondencja z lat 1577-1604 z Radziwiłłami,wyd.A.Sokołowski"Archiwum Domu Radziwiłłów",Scriptores Rerum Polonicarum,t.8(1885)
  • Pojedyncze listy(w całości i fragm.)z lat 1581-1582 do A.Bolognettiego,M.Kromera,wyd.L.Boratyński Monumenta Poloniae Vaticana,t.4(1915);E.Kuntze i C.Nanke Monumenta Poloniae Vaticana,t.5(1923/1933)
  • 9 listów z lat 1584-1600 do S.Reszki,wyd.A.Grabowski Starożytności historyczne polskie,t.2,Kraków 1840,s.390-404
  • Do S.Szymonowica,dat.w Czochowicach 13 kwietnia 1587;w Zamościu 12 marca 1593 oraz kilkanaście listów z lat 1589-1602 od S.Szymonowica,wyd.A.Bielowski"Szymon Szymonowic",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.
  • Do Zygmunta III,dat.spod Byczyny 25 stycznia 1588,wyd.A.Grabowski Starożytności historyczne polskie,t.2,Kraków 1840,s.79-80
  • 5 listów z roku 1592 do Zygmunta III,wyd.E.Barwiński"Dyjaryjusze i akta sejmowe z r.1591-1592",Scriptores Rerum Polonicarum,t.21(1911)
  • List do Stanisława Włodka,wojewody bełskiego,dat.w Zamościu 10 listopada 1599,uniwersał dat.w Zamościu 9 listopada 1599,wyd.F.Bostel Kwartalnik Historyczny 1891
  • Pojedyncze listy z lat 1581-1585 od:Stefana Batorego,A.Bolognettiego,Grzegorza XIII,A.Possewina,S.Reszki,H.Rozdrażewskiego;wyd.E.Kuntze i C.Nanke Monumenta Poloniae Vaticana,t.5(1923/1933);E.Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana,t.6(1938),t.7(1938/1948-1950)
  • Pojedyncze listy od różnych osób z roku 1582,wyd.I.Polkowski"Sprawy wojenne króla Stefana Batorego.Dyjaryjusze,relacyje,listy i akta z lat 1576-1586",Kraków 1887,Acta Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia,t.11
  • 5 listów od S.Szymonowica z lat 1593-1602 oraz kilka listów z lat 1591-1604 od różnych osób(m.in.A.Czahrowskiego,A.Kochanowskiego,E.Otwinowskiego,P.Skargi,J.Ursinusa),wyd.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 Dod.Warszawa 1852;listy od S.Szymonowica przedr.S.Węclewski przy:S.Szymonowic:Sielanki i kilka innych pism polskich,Chełmno 1864
  • Streszczenia listów od dygnitarzy tureckich z okresu 1578-1602,Dokumenty do dziejów Polski i krajów ościennych w latach 1455-1672,oprac.Z.Abrahamowicz,Warszawa 1959,Katalog Rękopisów Orientalnych ze Zbiorów Pol. PAN Zakład Orientalistyki,t.1,cz.1.
  • Notaty heraldyczno-sfragistyczne,wyd.F.Piekosiński Studia,rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego,t.7.II:Jana Zamojskiego notaty heraldyczno-sfragistyczne,Kraków 1907
  • Collectanea vitam resque gestas J.Zamoiscii...illustrantia,wyd.A.T.Działyński,Poznań 1861(tu m.in.De nuptiis...1583;Oratio ab A.Burscio;M.Dresseri Epistola,1607)
  • Dokumenty różne,dotyczące m.in.nominacji,spraw majątkowych;kwity,przywileje,uniwersały wyd.w:Archiwum Jana Zamoyskiego,t.1(1553-1579),wyd.W.Sobieski,Warszawa 1904;t.2(1580-1582),wyd.J.Siemieński,Warszawa 1909;t.3(1582-1584),wyd.J.Siemieński,Warszawa 1913;t.4(1585-1588),wyd.K.Lepszy,Kraków 1948
  • Dokumenty różne inne akta,dokumenty,korespondencja w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie
  • Wiadomości o rękopisach podają m.in.P.Savio"De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status constituunt",Watykan 1947,Studia Teologiczne XIII,s.96 E.Czapski"Documents polonais dans les archives des Gonzagues à Mantue",Antemurale(Rzym),t.3(1956)M.Bogucka"Polonica z XVI i XVII wieku w archiwach czeskich",Przegląd Historyczny 1957,zeszyt 1,s.84 K.Lepszy,J.Tazbir"Poszukiwania naukowe na Węgrzech",Kwartalnik Historyczny 1957,nr 2,s.279-280 A.Mączak"Wyniki poszukiwań źródłowych dotyczących wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660,dokonanych w Szwecji w r.1955",Przegląd Historyczny 1956,zeszyt 1
  • List do rektora Akademii Zamojskiej,dat.na rok 1585(wyd.M.Hornowska,Warszawa 1927, Prace Nauk.Oddz.Warsz.Komisji do Badań Dziejów Wychowania i Szkolnictwa w Polsce nr 1)nie jest autentyczny,jak stwierdził S.Łempicki(Minerwa Polska 1927).
Upamiętnienie
W 1938 imię hetmana otrzymał 2 Pułk Artylerii Ciężkiej,stacjonujący w garnizonie Chełm.Od 29 lipca 2004 htm w.kor.Jan Zamoyski jest patronem 34 Brygady Kawalerii Pancernej,stacjonującej w garnizonie Żagań.
Kultura masowa
  • Kanclerz serial telewizyjny z 1989

Chorzele

Miasto w woj.mazowieckim,w powiecie przasnyskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chorzele,nad Orzycem.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.ostrołęckiego.Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 2799 mieszkańców.Przez miasto przebiega droga krajowa 57 Bartoszyce Pułtusk oraz drogi wojewódzkie 614 do Myszyńca i 616 do Ciechanowa.25 km na północ od miasta zlokalizowany jest międzynarodowy port lotniczy w Szymanach.
Gospodarka
Największe zakłady przemysłowe w mieście to:firma Bel Polska sp.z o.o. i Spółdzielnia Mleczarska Mazowsze,oba działające w branży mleczarskiej.Ważną rolę odgrywa też przemysł drzewny.
Życie kulturalne
W Chorzelach odbywają się festyny,takie jak Spotkanie z folklorem czy Niedziele w mieście.Ponadto organizowane są konkursy plastyczne,recytatorskie i festiwal piosenki.W mieście działa Biblioteka Publiczna.Odbywają się również zawody strażackie.
Historia
  • 1472 pierwsze wzmianki o Chorzelach
  • 1542 prawa miejskie,miasto jest osadą królewską
  • 1690 nadanie przywilejów po zniszczeniu miasta przez Szwedów
  • 1795 w zaborze pruskim
  • XIX w.rozwój przemysłu,szybki wzrost znaczenia ludności żydowskiej
  • 1807 w Księstwie Warszawskim
  • 1815 w Królestwie Polskim
  • 1863–1864 miejsce zwycięskich bitew powstańców z wojskami rosyjskimi
  • 1870–1919 cofnięte prawa miejskie
  • 1905 Chorzele zamieszkuje 2.301 Żydów,stanowiąc 57% mieszkańców
  • 1916 uzyskanie połączenia kolejowego
  • 1939–1945 wcielone do III Rzeszy,całkowita eksterminacja ludności żydowskiej
  • 20 stycznia 1945 zajęcie Chorzel przez radzieckie oddziały 32 Dywizji Kawalerii 3 Armii
  • 1945 w grudniu oddział podziemia niepodległościowego rozbił areszt Milicji Obywatelskiej i uwolnił 14 żołnierzy podziemia
  • 1975 gmina Chorzele w ramach województwa ostrołęckiego
  • od 1999 r.w ramach powiatu przasnyskiego(woj.mazowieckie)
Zabytki
  • kościół parafialny z 1878-1930
  • nieistniejący obecnie drewniany wiatrak z XIX wieku
  • pomnik Tadeusza Kościuszki
  • cmentarz żydowski z XIX wieku,zdewastowany podczas okupacji niemieckiej
Wspólnoty wyznaniowe
Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej św.Mikołaja,należącej do metropolii białostockiej,diecezji łomżyńskiej,dekanatu Chorzele.W Chorzelach znajduje się też Sala Królestwa miejscowego Chrześcijańskiego Zboru Świadków Jehowy.
Znane osoby związane z miastem
  • Rajmund Rembieliński podprefekt powiatu przasnyskiego i departamentu płockiego w czasach Księstwa Warszawskiego.Odpowiedzialny za aprowizację wojsk francuskich i polskich w kampanii napoleońskiej
  • porucznik Karczewski dowódca jednego z oddziałów Brygady Syberyjskiej.Zginął wraz z żołnierzami w sierpniu 1920 roku w potyczce z wojskami bolszewickimi
  • Tomasz Kolbe(1828-1863)dzierżawca wsi Dąbrówka Ostrowska k Chorzel.Pierwszy naczelnik powstania styczniowego powiatu przasnyskiego.Jeden z inicjatorów insurekcji na terenach północnego Mazowsza.W powstańczej legendzie znany jako"Robespierre z Dąbrówki"
  • Prof.Jerzy Kłoczowski historyk"Naszej Europy".Dyrektor Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie.Przewodniczący Polskiego Komitetu ds.UNESCO.Autor około 700 prac dotyczących historii chrześcijaństwa i dziejów Europy Środkowo-Wschodniej.
Komunikacja
Chorzele nie posiadają obecnie komunikacji kolejowej(najbliższe czynne dworce kolejowe to Ciechanów i Szczytno),natomiast posiadają dość dobrze rozwinięte połączenia autobusowe.Miasto posiada bezpośrednie połączenie autobusowe z Warszawą,Olsztynem,Przasnyszem,Ciechanowem,Ostrołęką,Szczytnem,Mrągowem i Nidzicą,a w sezonie turystycznym również z Giżyckiem.Komunikację pasażerską w Chorzelach i okolicy zapewnia głównie przedsiębiorstwo PKS Przasnysz.Docierają tu również autobusy PKS Warszawa,PKS Olsztyn,PKS Mrągowo,PKS Ostrołęka,PKS Mława oraz przewoźników prywatnych.

poniedziałek, 21 października 2013

De revolutionibus orbium coelestium

(pol.O obrotach sfer niebieskich)dzieło Mikołaja Kopernika,które zawiera wykład heliocentrycznej i heliostatycznej budowy wszechświata.Na owe czasy stanowiło przewrót w nauce i ówczesnym światopoglądzie.Ukazało się drukiem w Norymberdze w 1543.
Historia powstania
W 1514 r.rozpoczęło się spisywanie Księgi I De revolutionibus orbium coelestium.W 1533 roku poglądy Mikołaja Kopernika wyłożone w rękopisie jego dzieła De Revolutionibus zreferowano papieżowi Klemensowi VII.Teolog norymberski,Andreas Osiander,usunął przedmowę Kopernika i dopisał własną niepodpisaną,z której wynikało,że jest to tylko hipoteza dzięki której można skonstruować efektywne modele matematyczne opisujące ruch planet.Zmienił także tytuł z De revolutionibus na De revolutionibus orbium coelestium.W roku 1542 pierwsze dwa arkusze De revolutionibus wyszły spod prasy drukarskiej.Mikołaj Kopernik wysłał do Norymbergi napisaną przez siebie przedmowę dedykowaną papieżowi Pawłowi III.Rozdziały 13 i 14 Księgi I ukazały się drukiem w Wittenberdze pod postacią osobnej książki De lateribus et angulis triangulorum...(O bokach i kątach trójkątów),z przedmową Retyka,który od roku 1541 był w posiadaniu rękopisu dzieła De revolutionibus orbium coelestium(O obrotach sfer niebieskich).Dzieło to następnie zaginęło,aby odnaleźć się w Pradze Czeskiej po prawie 200 latach.W roku 1953 rząd Czechosłowacji przekazał rękopis Polsce.Obecnie jest on przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej.
De Revolutionibus...a Indeks ksiąg zakazanych
  • 1543 r.wydanie drukiem De revolutionibus orbium coelestium,Libri VI.Brak oficjalnego stanowiska Kościoła katolickiego,zainteresowanie wyższych dostojników treścią,którą w przedmowie,napisanej przez wydawcę,przedstawiono jako hipotezę ułatwiającą obliczenia
  • 1559 r.wprowadzenie w Kościele katolickim Indeksu ksiąg zakazanych
  • 1566 r.drugie wydanie De Revolutionibus...Bazylea
  • 1616 r.pierwsza sprawa Galileusza.Eksperci Kościoła tezę o tym,iż"Słońce stanowi centrum świata i jest całkowicie nieruchome pod względem ruchów lokalnych",uznają za"bezsensowną i absurdalną z punktu widzenia filozoficznego"oraz"formalnie heretycką".Tezę,iż"Ziemia nie stanowi centrum świata,ani nie jest nieruchoma,lecz obraca się zarówno wokół samej siebie,jak i ruchem dobowym",uznają za podobnie absurdalną oraz"co najmniej błąd w wierze".Ogłoszenie przez Kongregację Kardynalską Inkwizycji,że Galileusz poddaje się wyrokowi.Równocześnie,dekretem z 5 marca,Kongregacja zakazuje De revolutionibus...,wpisując na Indeks"do czasu wprowadzenia poprawek"
  • 1617 r.trzecie wydanie De Revolutionibus...,pod tytułem Astronomia instaurata,Amsterdam
  • 1618-1621 publikacja Epitome Astronomiae Copernicanae Keplera;umieszczone na Indeksie
  • 1620 r.wskazanie przez Kongregację poprawek,jakie należy nanieść w De Revolutionibus...
  • 1632 r.publikacja głównego dzieła Galileusza:Dialogu o dwu wielkich systemach świata:ptolemeuszowym i kopernikowym,Florencja.Konfiskata i zakaz rozprowadzania
  • 1633 r.proces Galileusza;powtórzenie potępienia heliocentryzmu z 1616,umieszczenie Dialogu na Indeksie
  • 1644 r.bulla Aleksandra VII Speculatores domus Israel jako wstęp do wydanego przez niego Indeksu(Index librorum prohibitorum Alexandri VII Pontificis Maximi jussu editus)potępienie wszelkich dzieł utrzymujących,że Ziemia się porusza
  • 1751 r.wobec powszechnej akceptacji w środowisku naukowym heliocentrycznego obrazu naszego systemu planetarnego,objaśnianego mechaniką Newtona,papież-erudyta Benedykt XIV udziela imprimatur na druk Dzieł Zebranych Galileusza
  • 1757 r.w wydaniu Indeksu przejrzanym przez Benedykta XIV z tekstu dekretów znika zapis zakazujący dzieł traktujących o heliocentryzmie,na samej liście pozostają jednak książki wpisane na tej podstawie
  • 1819 r.ostatnie wydanie Indeksu zawierające De Revolutionibus...oraz inne dzieła heliocentryczne
  • 1820 r.Canon Settele usiłując opublikować w Rzymie podręcznik astronomii jednoznacznie uznający heliocentryzm za prawdziwy,spotyka się z odmową Mistrza Świętego Pałacu Apostolskiego.Po odwołaniu się do papieża(który przekazuje sprawę Kongregacji)otrzymuje zezwolenie na druk
  • 1822 11 września Kongregacja Kardynalska Inkwizycji stwierdza,że"druk i publikacja prac traktujących o ruchu Ziemi i nieruchomości Słońca,zgodnie z powszechną opinią współczesnych astronomów,są w Rzymie dozwolone".25 września papież Pius VII zatwierdza dekret.
  • 1828 r.dzieło Mikołaja Kopernika zostało zwolnione z Indeksu
  • 1835 r.kolejne wydanie Indeksu.Pius VII usuwa zeń De Revolutionibus...oraz pozostałe książki uznane wcześniej za heretyckie z powodu heliocentryzmu
  • 1854 r.ukazanie się pierwszego polskiego przekładu dokonanego przez Jana Baranowskiego

Mikołaj Działyński

Herbu Ogończyk(ur.1540,zm.24 listopada 1604)wojewoda chełmiński od 1584,starosta bratiański.Syn Jana i Elżbiety Wilkanowskiej,brat:Sylwestra,Stanisława i Erazma.Ożenił się w 1588 z Katarzyną Dulską i miał syna Pawła Jana oraz córkę Zofię.Jego nagrobek znajduje się w bazylice pw.św.Tomasza Ap.w Nowym Mieście Lubawskim

Stanisław Kostka

Herbu Dąbrowa(ur.najprawdopodobniej w grudniu 1550 w Rostkowie koło Przasnysza,zm.15 sierpnia 1568 w Rzymie)polski jezuita,święty katolicki,patron Polski.
Życiorys
Był synem Jana,kasztelana zakroczymskiego i Małgorzaty z Kryskich,pochodzącej z Drobina.Stanisław był drugim dzieckiem.Miał starszego brata Pawła oraz dwoje(brata i siostrę)lub czworo(dwóch braci i dwie siostry)młodszego rodzeństwa.Ochrzczony został w kościele parafialnym w Przasnyszu.Do 14 lat uczyli go rodzice,a następnie jego nauczycielem był Jan Biliński(Bieliński).W wieku 14 lat razem ze starszym bratem Pawłem został wysłany do szkół jezuickich w Wiedniu.Stanisław połączył naukę z życiem religijnym.W grudniu 1565 roku ciężko zachorował.Miał wówczas wizję,w której św.Barbara z dwoma aniołami przyniosła mu Komunię Świętą.Miał też drugą wizję,w której Matka Boża z Dzieciątkiem Jezus pochyla się nad nim i składa mu w ramiona Dzieciątko.Rano wstał zupełnie zdrowy.Stanisław pragnął wstąpić do zakonu jezuitów,ale nie uzyskał zezwolenia rodziców.W sierpniu 1567 roku,pieszo,w przebraniu,uciekł z Wiednia.W pogoń za nim ruszył jego brat Paweł.Dotarł do Dillingen w Bawarii(około 650 km) i zgłosił się do Piotra Kanizjusza.Ten wysłał go do Rzymu,gdzie Franciszek Borgiasz(Francisco de Borja y Aragón)przyjął go 28 października 1567 roku do nowicjatu.Mając 17 lat złożył śluby zakonne.10 sierpnia 1568 roku nagle zachorował na malarię i zmarł 15 sierpnia 1568 r.w Rzymie.
Kult
Kult zrodził się natychmiast i spontanicznie;kiedy w dwa lata później otwarto jego grób,znaleziono ciało świętego rzekomo nietknięte rozkładem.Został beatyfikowany w 1602 przez papieża Pawła V i kanonizowany przez Benedykta XIII 31 grudnia 1726,chociaż dekret kanonizacyjny wydał wcześniej już Klemens XI w 1714 roku.Temu świętemu przypisywano zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Chocimiem w 1621,Jan II Kazimierz Waza orędownictwu świętego przypisywał zwycięstwo w bitwie pod Beresteczkiem.Od 1983 z Przasnysza do Rostkowa wyruszają doroczne diecezjalne pielgrzymki młodzieży.
Relikwie
Relikwie świętego spoczywają w Kościele św.Andrzeja na Kwirynale w Rzymie.Dwieście lat po kanonizacji sprowadzono do Polski cząstkę jego relikwii.W uroczystościach jubileuszowych wziął udział prezydent RP Ignacy Mościcki.Od 18 września 2011 część relikwii spoczywa w Parafii św.Stanisława Kostki w Sulechowie.
Dzień obchodów
Święto liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest od 13 listopada 1670,kiedy to Klemens X zezwolił zakonowi jezuitów na odprawianie mszy świętej i brewiarza o Stanisławie.Od 1969,po reformie liturgicznej Pawła VI na II soborze watykańskim,święto obchodzone jest w polskim Kościele 18 września,podczas kiedy w pozostałej części Kościoła nadal 13 listopada.
Patronat
Stanisław Kostka został jednym z głównych patronów Korony Polskiej i Litwy w 1674,ale już od 1961 jest patronem: Polski,archidiecezji łódzkiej i warszawskiej oraz diecezji chełmińskiej i płockiej,miast:Gniezna,Lublina,Lwowa,Poznania i Warszawy.Jest też patronem studentów oraz nowicjuszy i nowicjuszek,alumnów,polskiej młodzieży,a także Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży(KSM).Papież Jan XXIII w 1962 roku potwierdził trwający od 1674 r.patronat św.Stanisława Kostki nad Polską.Św.Stanisław jest patronem szkoły podstawowej w Jazgarce,Gimnazjum i Liceum w Lublinie,popularnie zwanych Biskupiakiem.Jego imię nosi też Katolickie Gimnazjum i Liceum Jezuitów w Gdyni,Zespół Szkół w Starym Gralewie,Katolickie Gimnazjum i Liceum w Kielcach,Publiczne Gimnazjum w Jednorożcu,Publiczne Gimnazjum w Świedziebni,Publiczne Gimnazjum Jezuitów w Krakowie(zwane Kostka)oraz Katolickie Gimnazjum w Szczecinie oraz Gimnazjum Katolickie w Poznaniu,a także Szkoła Podstawowa nr 2 w Lubomierzu k.Limanowej oraz Katolickie Gimnazjum i Liceum w Zielonej Górze.Na terenie Anglii,w Manchesterze,znajduje się Polska Szkoła Przedmiotów Ojczystych im.św.Stanisława Kostki(The Polish Saturday School in Manchester).Szkoła została założona w 1949 r.przez Stowarzyszenie Polskich Kombatantów,którzy wspierają szkołę do dzisiejszego dnia.Także w Coventry,w zachodnio-centralnej Anglii(West Midlands),znajduje się Polska Parafia Rzymsko-Katolicka pod wezwaniem św.Stanisława Kostki założona w 1948 roku przez Stowarzyszenie Polskich Kombatantów nr 399 w Coventry.
Ikonografia
W ikonografii przedstawiany jest w stroju jezuity.Najczęściej jak przyjmuje Komunię Świętą z rąk anioła lub św.Barbary.
Atrybuty Atrybuty św.Stanisława to anioł podający mu Komunię,Dziecię Jezus na ręku,krucyfiks,laska pielgrzymia,lilia,Madonna i różaniec.

Jan Biliński

Jan Biliński(Bieliński)(ur.ok.1540,zm.1604)nauczyciel i wychowawca św.Stanisława Kostki.Pochodził z Krakowa.W semestrze zimowym 1559 r.zapisał się na Uniwersytet Jagielloński i tam ukończył studia w 1563.W tymże roku rozpoczął pracę pedagogiczną u Jana Kostki w Rostkowie k.Przasnysza.Jako wychowawca towarzyszył Stanisławowi i Pawłowi Kostkom podczas nauki w Wiedniu do 1567.W późniejszym wieku przyjął święcenia kapłańskie.W kwietniu 1578 otrzymał nominację na probostwo w Przasnyszu,a w grudniu tegoż roku został mianowany proboszczem parafii Radzanowo.Był kanonikiem płockim i pułtuskim(od 1583).W styczniu 1603 składał świadectwo w pułtuskim procesie beatyfikacyjnym Stanisława Kostki.

Bonawentura Hahn

(ur.1540 w Glogowie,zm.29 czerwca 1602 w Ołomuńcu)biskup elekt wrocławski w latach 1596-1599.Jego ojciec był rektorem szkoły miejskiej w Głogowie i później biskupim kanclerzem we Wrocławiu.Bonawentura Hahn ukończył gimnazjum w Nysie.Studiował w Wiedniu i Ingolstadt,gdzie w 1571 r.uzyskał doktorat z filozofii.W 1574 r.został kanonikiem kapituły katedralnej we Wrocławiu.W 1575 r.na zlecenie biskupa Andreasa Jerina pojechał do Rzymu.Tam został alumnem w Collegium Romanum i w 1577 r.uzyskał święcenia kapłańskie.Rok później został doktorem obojga praw na uniwersytecie w Bolonii.Po śmierci biskupa Jerina kapituła 5 grudnia 1596 r.wybrała Bonawenturę Hahna na biskupa.Jego konkurent kandydat cesarski Paweł Albert rozwinął ofensywę dyplomatyczną w Wiedniu.Cesarz Rudolf II wpłynął na papieża Klemensa VIII,który 19 lutego 1599 r.skłonił Hahna do rezygnacji,a kapitule polecił wybrać Pawła Alberta.Hahn wyjechał do Ołomuńca gdzie zmarł.

piątek, 18 października 2013

Kapela Rorantystów

Męski zespół wokalny ufundowany przez króla Zygmunta I Starego w 1540 r. i działający w Katedrze na Wawelu od 1543 do ok.1794 roku.
Historia
Był to średniej wielkości zespół męski,złożony wyłącznie z duchownych polskiego pochodzenia i zobowiązanych poza normalnymi zadaniami kapłańskimi do wykonywania obowiązków muzycznych.Rorantyści zamieszkali w Domu Katedralnym,a dochody na ich utrzymanie płynęły z żup wielickich i bocheńskich,cła krakowskiego i dziesięcin z podkrakowskich wsi.Zespół liczył 9 właściwych członków(ustanawianych przez biskupa)oraz kleryka i kierowany był przez prepozyta(przełożonego).Z czasem do tego składu dołączyło kilku zastępców,zwanych substytutami.Pierwszym przełożonym kapeli był Mikołaj z Poznania.Rorantyści śpiewali głównie w Kaplicy Zygmuntowskiej,a do ich obowiązków należało codzienne wykonywanie śpiewów we mszy świętej roratniej oraz w czasie większych świąt kościelnych.Repertuar zespołu był bardzo ambitny,śpiewali bowiem wielogłosowe utwory na 4-5 głosów równych a cappella,zarówno kompozytorów polskich,jak i obcych,wśród nich Palestriny,Orlando di Lasso,Certona i Goudimela.Zarówno skład jak i repertuar zespołu można odtworzyć na podstawie zachowanych dokumentów i rękopisów nutowych przechowywanych w Katedrze na Wawelu.W XVII w.poziom zespołu zaczął podupadać wskutek powstania konkurencyjnej wokalno-instrumentalnej kapeli katedralnej,lepiej odpowiadającej gustom epoki baroku.W 1794 r.zaprzestano finansować kapelę rorantystów,co spowodowało jej likwidację.Mimo to pamięć o polskiej kapeli była w porozbiorowej,patriotycznie nastawionej Polsce żywa.W 1819 roku Karol Kurpiński opublikował rozprawę Wiadomości o kompozytorach polskich...będącą najwcześniejszym przekazem dziejów kapeli.

Jerzy Fryderyk Hohenzollern(1539-1603)

(niem.Georg Friedrich)(ur.1539,zm.1603),margrabia Ansbach i Bayreuth,książę karniowski,książę opolsko-raciborski potem żagański,pan Bytomia,Tarnowskich Gór i Bogumina,od 1578 opiekun księcia Prus.
Rodzice
Urodził się 5 kwietnia 1539 r.w Ansbach,jako jedyny syn margrabiego Jerzego i jego trzeciej żony księżniczki saskiej Emilii.
Życie i działalność
Gdy miał niecałe pięć lat zmarł ojciec.Opiekunem został stryj,książę pruski Albrecht,który dziesięć lat później prawdopodobnie z powodu luterańskiego wyznania został odsunięty i zastąpił go król Czech Ferdynand I.Rządy sprawował za pośrednictwem urzędników książęcych z Karniowa.W imieniu Jerzego Fryderyka wydano rozporządzenie aby starostowie bytomscy znali oprócz języka niemieckiego także polski.W 1548 r.obiecano drukować ordynację górniczą w dwóch językach.W 1552 r.Ferdynand I odebrał Jerzemu Fryderykowi księstwo opolsko-raciborskie i w zamian dał księstwo żagańskie.Sześć lat później margrabia sprzedał je Habsburgowi.Za pełnoletniego uznano go w 1556 r.Wkrótce odziedziczył Bayreuth.W 1556 r.Ferdynand I(od 1555 r.także cesarz)wytoczył proces o dochody z kopalń.Śmierć monarchy przerwała postępowanie.Za czasów Jerzego Fryderyka zwiększył się jego osobisty majątek na ziemi bytomskiej.Ojciec miał dwa miasta i osiem wsi.On posiadał trzy miasta i siedemnaście wsi.W dniu 23 kwietnia 1561 r.w Karniowie nadał Żyglińskimi Górom prawa miejskie,nową nazwę Georgenberg(od imienia swego patrona)oraz szereg przywilejów gospodarczych.Rok później wydał dla nowego miasta także ordynację górniczą.Bytomianie otrzymali 30 kwietnia 1561 r.prawo do organizacji dodatkowych dwóch jarmarków.Nadał przywileje dla cechu kuśnierzy i krawców.Tarnogórzanom zezwolił na organizację dodatkowych jarmarków 1 września i 29 stycznia.W dniu 25 lipca 1562 r.w Karniowie nadał Tarnowskim Górom herb.Osada górnicza ostatecznie przekształciła się w miasto.Zezwolił ponadto na budowę składu soli,osobnego ratusza z browarem,wyszynkiem piwnym.Oddzielono władze górnicze od miejskich(do tej poru funkcje administracyjne sprawował Urząd Górniczy).W 1583 r.zalecił aby urzędnicy i starosta ziemski znali język niemiecki i polski.W 1573 r.powołując się na postanowienia traktatu krakowskiego z 1525 roku zażądał przekazania mu władzy nad chorym umysłowo księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem.Król polski Stefan Batory uznał jego roszczenia i w 1578 r.Jerzy Fryderyk złożył w Warszawie polskiemu monarsze hołd lenny.W dniu 19 września 1580 r.cesarz i król Czech Rudolf II Habsburg nadał bytomianom prawo do pobierania ceł i myt.Dwa lata później Jerzy Fryderyk rozpoczął bezskuteczne starania o nadanie mu ziemi bytomskiej i bogumińskiej w dziedziczne władanie(posiadał je tytułem zastawu).W 1588 r.w Bytomiu toczyły się polsko-austriackie rokowania w sprawie zakończenia walk o polską koronę między Wazami i Habsburgami.W dniu 20 października 1599 r.wydał przywilej generalny dla Tarnowskich Gór,w którym zawarł wszystkie dawne i nadał nowe przywileje„Wolnego Miasta Górniczego”.W 1596 r.wobec braku potomstwa wyznaczył na spadkobiercę Joachima Fryderyka,późniejszego elektora Brandenburgii.Jako dziedziczne miał przejąć on dobra we Frankonii oraz księstwo karniowskie.O ziemię bytomską i bogumińską miał starać się sam.Układ o dziedziczeniu zawarli oni 29 kwietnia 1599 r.w Magdeburgu.Potwierdzono go w tzw.układzie rodzinnym z Gery(niem.Geraischer Hausvertrag)z 11 czerwca 1603 r.Zmarł 26 kwietnia 1603 r.w Ansbach i pochowano go w Heilsbronn.

Henryk XI legnicki

(ur.23 lutego 1539 w Legnicy,zm.3 marca 1588 w Krakowie)książę legnicki z dynastii Piastów,opój i utracjusz.Syn księcia legnickiego Fryderyka III i Katarzyny,córki księcia Meklemburgii Henryka V.Mąż Zofii Hohenzollern,córki margrabiego Ansbach i księcia karniowskiego Jerzego Hohenzollerna(syna Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki).
Młodość
Henryk XI pierworodny syn Fryderyka III i Katarzyny meklemburskiej urodził się 23 lutego 1539 na zamku w Legnicy.W młodości był świadkiem,jak jego ojciec na mocy postanowienia cesarza Karola V Habsburga został odsunięty od rządów.Decyzja cesarska była podyktowana nielojalnym zachowaniem Fryderyka III,który dołączył do antyhabsburskiej koalicji protestanckich książąt Rzeszy,a na dodatek pojawił się na dworze zaprzysięgłego wroga Habsburgów,popierającego tę koalicję,króla Francji Henryka II.Ponieważ Henryk liczył zaledwie dwanaście lat,do administrowania księstwem legnickim wyznaczeni zostali regenci:cesarski namiestnik Śląska i biskup wrocławski Baltazar von Promnitz oraz książę brzeski(brat Fryderyka III)Jerzy II,na dworze którego Henryk spędził kilka lat,pobierając nauki,jednakże studiów uniwersyteckich już nie podjął.Po abdykacji cesarza Karola V Fryderyk III w 1556 lub 1557 r.po złożeniu obietnicy posłuszeństwa i lojalności nowemu cesarzowi Ferdynandowi I,odzyskał władzę w księstwie legnickim.
Książę legnicki
27 października 1559 Fryderyk III decyzją cesarza Ferdynanda I został po raz kolejny odsunięty od rządów.Ponieważ Henryk XI był już pełnoletni,to on,a nie jak osiem lat wcześniej jego stryj,Jerzy II,w Boże Narodzenie tego samego roku objął panowanie w księstwie legnickim.Natomiast Fryderyk III został uwięziony w areszcie domowym,w którym przebywał przez jedenaście lat,aż do śmierci 15 grudnia 1570.Henryk XI odziedziczył po ojcu księstwo,którego finanse znajdowały się w tragicznym stanie.Po rządach Fryderyka III pozostał dług w wysokości 80 tys.talarów.Henryk XI zamiast ten dług sukcesywnie spłacać,przewyższył marnotrawstwem swego ojca,pozostawiając na koniec swego panowania zadłużenie sięgające 700 tys.talarów.Książę legnicki usiłował zdobyć środki na spłatę swoich rosnących zobowiązań od stanów swej dzielnicy.W 1567 r.zaproponował im w zamian za 120 tys.talarów zrzeczenie się tzw.przywileju głogowskiego,który dawał panującemu prawo zajmowania lenna bezdzietnie zmarłego wasala.Jednakże pomysł ten nie został zaakceptowany.Natomiast 24 grudnia 1571 na zjeździe stanów księstwa legnickiego Henryk XI usiłował skłonić poddanych do spłacenia książęcych długów,ofiarowując pod zastaw własne dobra i kosztowności.Deklarował także oddanie ich w zamian za stałą pensję,zapewniające utrzymanie na odpowiadającym jego pozycji społecznej poziomie.Wobec nieprzyjęcia książęcych propozycji Henryk XI uwięził przedstawicieli stanów i trzymał ich w niewoli,dopóki nie podpisali zgody na zapłacenie ogólnostanowego podatku w wysokości ok.66 tys.talarów.Po odzyskaniu wolności przedstawiciele stanów wystosowali do cesarza Maksymiliana II skargę na księcia legnickiego.Habsburg wyznaczył specjalną komisję do zbadania tej sprawy.
W Rzeszy
W marcu 1575 Henryk XI,chcąc uspokoić sytuację w księstwie i odpocząć od trudów rządzenia,wyruszył w podróż po krajach Rzeszy.W czasie jego nieobecności księstwem legnickim miał administrować jego młodszy brat,Fryderyk IV,który już w grudniu 1571 został dopuszczony przed brata do współrządów,jednakże cały czas pozostawał pod jego kuratelą.W trwającej trzy lata wyprawie Henryk XI odwiedził m.in.Pragę(gdzie 22 września 1575 brał udział w uroczystościach koronacyjnych Rudolfa II na króla Czech),Wormację,Ratyzbonę,Augsburg,Heidelberg,Moguncję,Spirę,Ingolstadt,ponownie Pragę,Cieszyn,Norymbergę,Strasburg,Frankfurt nad Menem,Kolonię i Lipsk.W tym czasie Henryk XI gościł na dworach licznych książąt niemieckich.Przebywając w Palatynacie Reńskim,wstąpił na służbę u księcia Ludwika I Kondeusza,który werbował siły hugenotów do starcia z nowym katolickim królem Francji(i byłym królem Polski)Henrykiem III Walezym.Za otrzymane od niego pieniądze legnicki Piast zebrał blisko 9000 żołdaków.Sam pod komendą 4000 wyruszył do Lotaryngii,lecz w niedługim czasie musiał się wycofać.Kiedy jego suweren,cesarz Maksymilian II,dowiedział się o jego zaangażowaniu w walki we Francji,nakazał mu porzucenie służby.Jednakże książę legnicki nie posłuchał cesarskiego rozkazu,gdyż trwając przy boku Kondeusza,otrzymywał stały żołd.W maju 1576 wraz z podpisaniem pokoju w Bealieu,kończącego tzw.piątą wojną religijną,zakończyła się służba Henryka XI u francuskiego księcia.Nie otrzymując już wojskowego wynagrodzenia,wkrótce stracił wszystkie środki do życia.Zaczął zaciągać długi i tak długo żył z uzyskanych pożyczek,dopóki wszyscy potencjalni wierzyciele nie spostrzegli,że nie mogą liczyć na zwrócenie pożyczonych mu pieniędzy.Wówczas wiosną 1577 postanowił wrócić do swego księstwa.W sumie trzyletnia wyprawa Henryka XI do Rzeszy kosztowała 32 tys.talarów.
Powrót na Śląsk
Podczas gdy Henryk XI walczył po stronie hugenotów we Francji,Fryderyk IV postanowił wykorzystać ten moment,aby uwolnić się spod kurateli brata.Zwrócił się więc do cesarza Maksymiliana II z prośbą o dokonanie podziału ojcowizny.Specjalni komisarze na mocy cesarskiego dekretu z 13 marca 1576 w następnym miesiącu,17 kwietnia 1576,ustanowili go panem Legnicy.Fryderyk IV zobowiązany został do zapewnienia rodzinie Henryka XI,która pozostała na Śląsku,opieki,zaś jemu samemu miał co tydzień przekazywać deputat w gotówce i żywności.Jednocześnie na 29 września 1577 wyznaczony został termin dokonania podziału księstwa.Jednakże nie doszło do niego,gdyż 12 października 1576 zmarł cesarz Maksymilian II,a nowy cesarz Rudolf II chciał ponownie zbadać sprawę.Z powodu zobowiązania się Fryderyka IV do spłaty długów brata i ojca jego rządy cechowały rozwaga,gospodarność i oszczędność do granic skąpstwa.Ten styl rządów nie podobał się możnym i szlachcie księstwa,przyzwyczajonych do rozrzutności poprzednich władców.Z tego powodu z entuzjazmem powitali powracającego 9 listopada 1577 z podróży do Rzeszy Henryka XI,puszczając w niepamięć dawne urazy.Przed Henrykiem XI otworzyła się szansa odzyskania władzy w Legnicy,tym większa iż rok wcześniej nieprzychylnie do niego nastawionego Maksymiliana II zastąpił na cesarskim tronie Rudolf II,w którego koronacji na króla Czech Henryk XI uczestniczył w 1575 r.Jednakże nie mogąc doczekać się rozstrzygnięcia przeciągającego się sporu o ojcowiznę,Henryk XI opanował zamek w Grodźcu,skąd zaczął nękać okoliczne wsie,kupców,a także włości brata.Obronny charakter bazy wypadowej i zgromadzony w niej zapas amunicji uniemożliwiały Fryderykowi IV rozprawienie się z bratem.Proceder ten,pomimo prób mediacji,trwał kilka miesięcy do momentu,kiedy niespokojnemu Piastowi znudziło się zbójeckie życie.Zamek oddał w ręce hrabiego Zedlitza,a sam 16 listopada 1578 udał się w ponowną podróż do Rzeszy,odwiedzając Halle,Berlin i Rostock.W tym czasie jego żona,Zofia Hohenzollern,usilnie zabiegała na dworze cesarza Rudolfa II o restytucję męża.5 października 1580 cesarz wydał korzystny dla starszego z braci wyrok,anulując postanowienie z 17 kwietnia 1576.Bracia mieli wspólnie współrządzić księstwem legnickim.Henryk XI miał rezydować w Legnicy,zaś Fryderyk IV musiał się wyprowadzić do Chojnowa.28 października 1580 odbył się uroczysty wjazd Henryka XI do Legnicy.Książę legnicki nadal zachowywał się niesubordynowanie wobec swego suwerena.Pomimo upłynięcia kilku miesięcy od ogłoszenia cesarskiego wyroku Henryk XI nie złożył koniecznego hołdu lennego,a także nie uczestniczył w sejmach śląskich.Doprowadziło to do prewencyjnej wyprawy zbrojnej na Legnicę,którą 7 czerwca 1581 poprowadził cesarski namiestnik Śląska i biskup wrocławski Marcin Gerstmann.Jednakże uczestnikom wyprawy nie udało się zdobyć miasta przez zaskoczenie,gdyż Henryk XI zawczasu ściągnął do Legnicy posiłki z innych miast.Przystąpiono zatem do pertraktacji,w wyniku których Henryk XI zgodził się złożyć hołd lenny na ręce księcia ziębickiego Karola II,a także stawić się przed cesarzem w Pradze w lipcu 1581.Na dwór praski książę legnicki przybył 9 lipca 1581.Jednakże na audiencję u Rudolfa II musiał czekać miesiąc.Ten zamiast wypowiedzenia słów wybaczenia wydał surowy wyrok.Henryk XI został aresztowany i stracił władzę w księstwie na rzecz brata,który ponownie został zobowiązany do zapewnienia rodzinie uwięzionego księcia opieki,a jemu samemu wypłacania cotygodniowego deputatu w wysokości 30 talarów.Pierwszy rok niewoli Henryk XI spędził na zamku na Hradczanach,kolejne trzy na zamku we Wrocławiu,skąd wiosną 1585 z powodu grasującej w mieście zarazy został przewieziony do Świdnicy.Stamtąd 30 września 1585,upiwszy strażników,zdołał uciec.W pościg za nim ruszyły oddziały nowego biskupa wrocławskiego Andrzeja Jerina i księcia brzeskiego Jerzego II.Nie przyniósł on powodzenia,Henryk XI po czterech dniach przedzierania się przez lasy przedostał się do Polski,w której pozostał do końca życia.
Pobyt w Polsce
Henryk XI miał bardzo dobre kontakty z Polską.Wynikały one z rodzinnych powiązań jego dziad,Fryderyk II,najpierw poślubił Elżbietę Jagiellonkę,a następnie Zofię Hohenzollern(córkę Zofii Jagiellonki),zaś brat Fryderyka II,Jerzy I,pojął za żonę Annę pomorską,córkę innej Jagiellonki,Anny.Zygmunt II August miał nawet protegować na swojego następcę ojca Henryka XI,Fryderyka III.W 1569 r.legnicki Piast,korzystając z zaproszenia Jagiellona,uczestniczył w sejmie w Lublinie,na którym została zawarta unia lubelska.W drodze na sejm był chętnie przyjmowany przez magnatów polskich,wśród których zjednywał sobie przyjaciół.Na spotkaniu z Zygmuntem II Augustem w Lublinie podarował polskiemu monarsze dwa lwy oraz cenne klejnoty.Wyprawa do Polski przyniosła księciu legnickiemu niewątpliwy splendor,jednakże również wiele kosztowała 24000 talarów i niechęć dworu cesarskiego.W styczniu 1575 Henryk XI uczestniczył w Poznaniu w pogrzebie biskupa poznańskiego Adama Konarskiego,z którego młodszym bratem,Janem,łączyły go przyjacielskie stosunki.Zaś latem tego samego roku przybył do Krakowa,próbując zjednać poparcie do własnej kandydatury na króla Polski.Po ucieczce Henryka XI do Polski zarówno cesarz Rudolf II jak i książę brzeski Jerzy II bezskutecznie usiłowali przekonać króla Polski Stefana Batorego do wydania zbiega.Legnicki Piast po okresie gościny w majątku marszałka wielkiego koronnego Andrzeja Opalińskiego wybrał się w podróż po kraju swoich przodków.Gościł w Kruszwicy,Łowiczu,Warszawie.Następnie udał się do Grodna,gdzie przy boku Stefana Batorego pozostał trzy tygodnie.Na koniec swej wyprawy udał się do Królewca,by odwiedzić odsuniętego od rządów swego krewnego,Albrechta Fryderyka Hohenzollerna.W czasie elekcji w 1586 r.popierał kandydaturę księcia szwedzkiego Zygmunta Wazy.Udał się nawet z poselstwem do Sztokholmu jako osobisty wysłannik królowej Polski Anny Jagiellonki,której życzliwość zdążył sobie w krótkim czasie zaskarbić.W niedługim czasie Piastowi udało się nawiązać przyjacielskie stosunki z królem elektem,który obiecał mu podjęcie wszelkich dyplomatycznych starań w celu odzyskania dla niego dzielnicy ojca.9 grudnia 1587 Henryk XI uczestniczył w koronacji Zygmunta III Wazy na króla Polski.
Śmierć
Henryk XI zmarł niespodziewanie 3 marca 1588 w Krakowie.Prawdopodobnie został otruty na polecenie dworu habsburskiego.Wiele problemów sprawił pogrzeb księcia,który do końca życia pozostał luteraninem.Zygmunt III Waza zwrócił się do jego córek i brata z prośbą o odebrania ciała i pochowania go w Legnicy.Jednakże plany te pokrzyżował sprzeciw cesarza Rudolfa II,który nie zgodził się,aby ciało niesubordynowanego wobec niego poddanego spoczęło w jego państwie.Tymczasowo książęca trumna została złożona u franciszkanów w Krakowie,którzy w zamian za przyjęcie ciała protestanta na pewien czas zażądali sowitej zapłaty i zapewnienia,że wkrótce ciało księcia legnickiego zostanie od nich zabrane.Wobec niewywiązania się książęcej rodziny z żadnej z obietnic po upływie kilku miesięcy trumna z ciałem Henryka XI została wystawiona wprost na ulicę.Ostatecznie książę legnicki staraniem cechu białoskórników,do którego należało wielu Ślązaków,9 listopada 1588 spoczął w chórze należącej do cechu kaplicy przy kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny na Piasku.
Małżeństwo i potomstwo
W niecały rok po objęciu rządów w księstwie legnickim,11 listopada 1560,na zamku w Legnicy Henryk XI pojął za żonę Zofię Hohenzollern,córkę margrabiego Ansbach i księcia karniowskiego Jerzego Hohenzollerna(syna Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki)oraz Emilii Wettyn(córki księcia saskiego Henryka V Pobożnego).Ich pożycie nie układało się zawsze dobrze.Między małżonkami często dochodziło do ostrych kłótni i zwad(nierzadko na oczach całego dworu),najczęściej z powodu skłonności Piasta do towarzystwa innych kobiet.Zofia Hohenzollern zmarła 12 lutego 1587.Z małżeństwa z nią Henryk XI doczekał się czterech córek i dwóch synów.Starszy syn przyszedł na świat w styczniu 1565 prawdopodobnie martwy,zaś młodszy,Jerzy Fryderyk,przeżył zaledwie trzy miesiące.Krótki był też żywot najmłodszej córki,Sabiny Barbary,która zmarła rok po narodzinach.Pozostałe trzy córki przeżyły ojca.Najstarsza,Katarzyna Zofia,w lutym 1587 poślubiła palatyna Zweibrücken-Vohenstrauss-Parkstein Fryderyka Wittelsbacha.Z tego związku narodziło się troje dzieci,lecz wszystkie zmarły w dzieciństwie.Natomiast Anna Maria i Emilia do końca życia pozostały w stanie panieńskim.Na przeszkodzie do zawarcia przez nie związków małżeńskich najpierw stanął brak środków na posagi,a kiedy ich kuzyn,książę brzeski Joachim Fryderyk,ufundował im je,obydwie były już w wieku trzydziestu pięciu lat,toteż nie znaleźli się już odpowiedni kandydaci do ich rąk.
Genealogia
Fryderyk II Piastowicz ur.12 II 1480 zm.17 IX 1547
Zofia Hohenzollern1)ur.10 III 1485 zm.24 V 1537
Henryk V Meklemburski ur.3 V 1479 zm.6 II 1552
Helena Wittelsbach ur.9 II 1493 zm.16 VI 1524
         
     
  Fryderyk III Piastowicz ur.22 II 1520 zm.15 XII 1570
Katarzyna Meklemburska ur.14 IV 1518 zm.17 XI 1581
     
   
















Zofia Hohenzollern2)ur.23 III 1535 zm.12 II 1587OO  11 XI 1560
Henryk XI Piastowicz ur.23 II 1539 zm.3 III 1588

                   
                   
                   
Katarzyna Zofia Piastówna ur.7 VIII 1561 zm.10 V 1608
 
Anna Maria Piastówna ur.1 I 1563 zm.28 II 1620
 
Emilia Piastówna ur.26 XII 1563 zm.9 XI 1618
 
Jerzy Fryderyk Piastowicz ur.11 IX 1565 zm.14 XII 1565
 
Sabina Barbara Piastówna ur.19 I 1571 zm.14 II 1572
 
  1. córka Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki
  2. córka Jerzego Hohenzollerna,syna Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki

Izabela Jagiellonka

(węg.Izabella királyné ur.18 stycznia 1519 zm.15 września 1559)królewna polska i księżniczka litewska,jako żona Jana Zápolyi(1539-1540)królowa Węgier,następnie królowa-regentka Węgier w imieniu małoletniego syna(1540-1551).Po zrzeczeniu się praw do korony węgierskiej w latach 1551-1556 nominalna księżna na Ziębicach i Ząbkowicach oraz pani Opola w imieniu swego syna,Jana Zygmunta.Od 1556 do śmierci ponownie królowa Węgier(de facto tylko części wschodniej),sprawująca realną władzę w imieniu syna.Córka Zygmunta Starego,króla Polski i Bony Sforzy,księżniczki mediolańskiej i baryjskiej.
Dzieciństwo i młodość
Urodziła się w Krakowie 18 stycznia 1519 roku,około godziny 22.00,jako pierwsze dziecko pary królewskiej.Nazwano ją na cześć jej babki,księżnej Bari,Izabeli Aragońskiej.Wyrosła na dworze królewskim swojego ojca.Jej matka,z pochodzenia Włoszka,nauczyła ją języka włoskiego i wychowała w duchu kultury renesansowej.Jako ulubienica królowej Bony Izabela odebrała wraz z bratem Zygmuntem Augustem staranne wykształcenie.Posługiwała się czterema językami:polskim,włoskim,łaciną i niemieckim.Dzieciństwo spędziła w Krakowie i na Litwie,gdzie kilka lat spędziła z bratem i rodzicami.
Projekty matrymonialne
Małżeństwo Izabeli(w odróżnieniu od losu młodszych córek Bony:Zofii,Anny i Katarzyny)było dla polskiej królowej sprawą najwyższej wagi.Pierwsze projekty małżeńskie wiązały się z planowanym sojuszem polsko-francuskim,który miał być wymierzony przeciw Habsburgom.Poselstwo francuskie w Polsce sondowało w 1523 roku możliwość przyszłego mariażu między Izabelą a Henrykiem,młodszym synem ówczesnego króla Francji,Franciszka I.Obydwoje mieli wówczas zaledwie 4 lata,a małżeństwo miałoby charakter czysto polityczny:Henryk otrzymał od ojca tytuł księcia Mediolanu,jako,że Franciszek I zgłaszał do tego państwa pretensje.Izabela natomiast będąc po matce najstarszą wnuczką prawowitego księcia Mediolanu wzmocniłaby francuskie roszczenia do tego tytułu.Podpisane wiosną 1524 roku umowy małżeńskie między Jagiellonami a Walezjuszami nie doszły do skutku z powodu zmiany układu sił politycznych po wielkiej klęsce Francuzów w bitwie pod Pawią(25 lutego 1525).Podobnie nieskuteczne były swaty babki i imienniczki królewny Izabeli Aragońskiej,która chciała wydać wnuczkę za jednego z kuzynów jej zmarłego męża Franciszka Sforzę.Został on w 1521 osadzony na tronie Mediolanu przez Habsburgów.Niepewna sytuacja słabego księcia nie zachęcała jednak Zygmunta Starego do tego mariażu.Sama Bona natomiast spośród włoskich książąt na męża dla Izabeli proponowała Fryderyka Gonzagę,od 1530 roku księcia Mantui.Sam zainteresowany,prawdopodobnie pod wpływem dyplomacji habsburskiej,dokonał innego wyboru.Królowa Bona choć niechętna Habsburgom mogła też widzieć dobrze ożenek Izabeli z którymś z książąt austriackich.Byłby to na pewno prestiżowy dla Izabeli i całej rodziny mariaż.Habsburgowie jednak nie byli zainteresowani tego typu układem.Rozpoczęli natomiast starania o zaaranżowanie małżeństwa Jagiellonki z Domem Sabaudzkim.Powodem zainteresowania cesarza Karola V i jego brata Ferdynanda z Habsburgów ożenkiem polskiej królewny było pojawienie się wśród kandydatów do ręki Izabeli Jana Zápolyi,narodowego króla Węgier,który walczył o tron węgierski właśnie z Habsburgami.
Małżeństwo z Janem Zápolya(1539-1540)
Jan Zápolya,od 1526 roku król Węgier,rozpoczął starania o rękę Izabeli już na początku lat 30-tych XVI wieku.Ożenek ten miał przypieczętować sojusz polsko-węgierski,który Zápolya miał nadzieję utworzyć walcząc przeciw Habsburgom.Już wcześniej,za panowania Jagiellonów czesko-węgierskich Zápolya wydał za Zygmunta Starego swą siostrę,Barbarę(1512).Teraz chciał ponownie zacieśnić stosunki między Węgrami a Polską.Król Zygmunt był jednak niechętny temu małżeństwu z dwóch powodów:po pierwsze nie chciał wysyłać córki do kraju ogarniętego wojną,po drugie nie chciał otwarcie sprzeciwić się polityce Habsburgów.Uparte starania króla Jana zakończyły się sukcesem dopiero po kilku latach.Zygmunt wyraził zgodę na małżeństwo,pod warunkiem,że między Ferdynandem Habsburgiem a Zápolyą dojdzie do podpisania pokoju.Stało się to w 1538 roku,kiedy to zatwierdzono układ w Wielkim Waradynie.Na jego mocy Węgry zostały podzielone między Jana i Ferdynanda.Jan zachował dożywotni tytuł króla Węgier,ale jego następcą miał być Ferdynand i jego spadkobiercy.Tak więc ewentualni przyszli potomkowie Izabeli i Jana nie mieli praw do korony,w zamian mieli otrzymać odszkodowanie pieniężne,tytuł książęcy i dobra na Spiszu.Po pokonaniu tych przeszkód 23 lutego 1539 Izabela została żoną Jana Zapolyi i tym samym królową Węgier.Mimo,że małżonek Izabeli był od niej starszy o 32 lata,to kilka miesięcy po ślubie Izabela zaszła w ciążę.7 lipca 1540 roku urodziła w Budzie syna,któremu nadano imiona na cześć ojca i dziadka Jan Zygmunt. Król,który od kilku miesięcy przebywał w Siedmiogrodzie był w ciężkim stanie w maju doznał udaru mózgu i miał niedowład lewej połowy ciała.Izabeli ze względu na zaawansowaną ciążę nie przekazano złych wieści na temat zdrowia męża.Natomiast królowi wkrótce doniesiono o narodzinach syna.Jan zarządził uroczystości,w których wziął czynny udział.Spowodowało to nagłe pogorszenie się jego stanu i wkrótce śmierć króla(22 lipca 1540).
Królowa wdowa
Śmierć króla Jana była dla młodej Jagiellonki ciosem.Małżeństwo trwało zaledwie półtora roku i Izabela nie zdążyła jeszcze zdobyć na Węgrzech żadnej pozycji.Jej syn miał dopiero dwa tygodnie i według postanowień układu wielkowaradyńskiego ani ona ani mały Jan Zygmunt nie mieli prawa do korony węgierskiej.Wypełnienie postanowień traktatu okazało się jednak bardzo trudne dla każdej ze stron.Ferdynand Habsburg nie miał ani środków,ani ziem,by wypełnić ze swej strony zobowiązania wobec Izabeli.Królowa-wdowa nie mogła natomiast po prostu opuścić Węgier zostając postawioną przed faktami dokonanymi gdy nastrojona antyhabsbursko szlachta na zgromadzeniu narodowym w Rákos wybrała na kolejnego króla jej syna jako Jana II Zygmunta.Od tej pory Izabela rozpoczęła walkę o dziedzictwo swego męża,które chciała przekazać swemu jedynemu synowi.Musiała jednak liczyć się z silniejszymi od siebie politykami:arcyksięciem Ferdynandem,sułtanem tureckim Sulejmanem Wspaniałym,a na Węgrzech z wpływowym mnichem,biskupem Wielkiego Waradynu Jerzym Utiešenoviciem i głównym doradcą zmarłego króla.
W cieniu Utiešenovicia(1540-1551)
W latach 1540-1551 Izabela była formalną regentką Węgier w imieniu Jana Zygmunta,obranego,ale niekoronowanego króla Węgier.Władza Izabeli była w tym czasie jednak mocno ograniczona,zarówno terytorialnie jak i przedmiotowo.Po pierwsze zachodnią część kraju kontrolował Ferdynand Habsburg w świetle postanowień zjazdu wiedeńskiego z 1515 oraz układu wielkowaradyńskiego z 1538 prawowity król Węgier.Po drugie pretensje do zwierzchnictwa nad dziedzictwem Zápolyów i całymi Węgrami podnosił Sulejman Wspaniały,który uważał zmarłego króla Jana za swego lennika.Po trzecie władzę Izabeli ograniczał współregent królestwa i najbardziej utalentowany z ministrów Jana Jerzy Utiešenović.Izabela miała w chwili śmierci męża dopiero 21 lat i niewielkie doświadczenie polityczne.Mający silne zaplecze polityczne Utiešenović wysunął się na pierwszy plan zmuszając młodą królową do uznania jego władzy.Izabela jednak nigdy do końca nie poddała się jego dyktatowi i podjęła wkrótce walkę o władzę.
Podział i upadek Węgier
Pierwszym problemem jaki stanął naprzeciw królowej i Utiešenovicia było ułożenie stosunków z Ferdynandem.Przysłanych do Budy posłów austriackich Izabela zapewniała o swej dobrej woli i chęci wypełnienia postanowień układu z 1538 roku.W tym samym czasie jednak posłała posłów do ojca,króla Polski o radę i wsparcie.Jednak Zygmunt Stary,który w polityce kierował się niezwykłym dla władców kodeksem etycznym uważał,że nie może wesprzeć bezprawia jakim było ogłoszenie Jana Zygmunta królem wbrew umowie z Habsburgami.Z drugiej strony ojciec Izabeli nie uczynił nic przeciw Ferdynandowi,który wcale nie miał zamiaru wypełniać swoich zobowiązań wobec młodej wdowy i jej syna.Polityka dworu polskiego wobec Węgier stała się przedmiotem krytyki na sejmie 1542 roku.Uważa się,że niezwykle ostrożna i zachowawcza postawa Zygmunta wobec sprawy Zápolyów była po części rezultatem wieku króla,który w tym czasie miał już 73 lata.Pomimo pozytywnego dla Izabeli poselstwa polskiego w Stambule,które miało wyjednać u Sulejmana przyjaźń turecką dla młodego Zápolyi,król Zygmunt wezwał wkrótce córkę do opuszczenia Węgier.Izabela postanowiła jednak nie opuszczać stolicy Węgier,nie pozwolił jej na to również Utiešenović.Wbrew nawoływaniom króla polskiego do pokoju,wkrótce na Węgry uderzyła armia Habsburgów.W październiku 1540 siły Ferdynanda stanęły pod Budą,sytuacja Zápolyów stała się trudna i Izabela była gotowa poddać się Ferdynandowi.Inicjatywę przejął wówczas Utiešenović,który zatrzymał królową w areszcie domowym nie pozwalając na pertraktacje z Habsburgiem i wezwał do pomocy wojska Osmanów.Turcy pokonali wkrótce Austriaków,jednak dla Węgier nie był to sukces:armia turecka zajęła stolicę wraz z centralną częścią kraju(sierpień 1541).Malutki syn królowej został zabrany do obozu tureckiego,gdzie pokazano go samemu sułtanowi.Izabela musiała udać się z synem do Siedmiogrodu,który wraz z nadcisańską częścią Węgier i wschodnią Słowacją(ówcześnie Górnymi Węgrami)miał być odtąd krajem lennym wobec Porty Osmańskiej.
Pobyt w Siedmiogrodzie
Podział Węgier dokonany w roku 1541 okazał się trwały i granice wtedy ustalone miały z niewielkimi zmianami utrzymać się przez następne 150 lat.Węgry jakie podlegały formalnej władzy Izabeli miały stać się w przyszłości Księstwem Siedmiogrodu.Jednak za życia Izabeli była ona,podobnie jak jej syn,wciąż tytułowani władcami Węgier.Zwycięstwo tureckie pod Budą uczyniło Turcję najważniejszą siłą na Węgrzech.Polityka królowej i Utiešenovicia nadal jednak musiała polegać na lawirowaniu pomiędzy Habsburgami a sułtanem.W pierwszych latach pobytu w Siedmiogrodzie Izabela dążyła do porozumienia z Ferdynandem i wyrażała chęć opuszczenia niegościnnej i ubogiej w jej mniemaniu krainy.Mimo zawiłych pertraktacji i podpisania wstępnych porozumień do ostatecznej ugody nie doszło.Powodem był zarówno brak zaufania Izabeli co do intencji Habsburgów,jak i rady płynące od najważniejszych dla królowej osób.Zarówno królowa Bona jak i sam Utiešenović odwodzili ją od tej decyzji.Także osobisty list Roksolany,jednej z żon Sulejmana,skierowany do Izabeli był niecodziennym,ale równie ważnym argumentem za decyzją pozostania w nowym władztwie.
Wojna domowa(1549-1551)
Z czasem jednak rosnący despotyzm biskupa Waradynu doprowadził do wojny domowej między Izabelą a jej politycznym protektorem.W walce tej Jagiellonka usiłowała oprzeć się na pomocy sułtańskiej,zwłaszcza gdy Utiešenović coraz otwarciej wspierał pretensje Ferdynanda Habsburga.Zwrot w polityce biskupa był wynikiem rosnącego nacisku tureckiego na Węgry.Utiešenović postanowił poddać Siedmiogród Ferdynandowi,pozbyć się królowej i rządzić krajem samodzielnie w imieniu dalekiego Habsburga(traktat w Nyírbátor,1549).Izabela ze swej strony nie pozostała dłużna:wysyłała kolejne poselstwa do Stambułu,których zadaniem było zdyskredytowanie mnicha w oczach Sulejmana.Wreszcie sułtan na wieść o traktacie z Ferdynandem postanowił działać i rozkazał przygranicznym siłom interweniować w Siedmiogrodzie na rzecz królowej.Zanim nastąpiła interwencja wybuchła między Izabelą a biskupem Jerzym otwarta wojna(wrzesień 1550).Utiešenović był w tej walce górą:obległ królową w Gyulafehérvár i zmusił do porozumienia(13 października 1550),a następnie rozbił posiłki mołdawskie i tureckie(grudzień 1550).Mnich nie odważył się jednak podnieść ręki na królową.Gdy więc udał się na rokowania z Ferdynandem,Izabela zwołała pospiesznie sejm gdzie ogłosiła biskupa zdrajcą i usiłowała przeprowadzić koronację syna Utiešenović wrócił jednak z wojskiem na czas by pokrzyżować plany królowej.Sejm się rozjechał,a Jagiellonka została zmuszona do podpisania ugody z Ferdynandem i wydania węgierskich insygniów koronacyjnych(19 lipca 1551).
Wygnanie(1551-1556)
Według postanowień porozumienia zawartego z Ferdynandem Izabela zrzekła się praw do korony w imieniu swoim i swego syna.Jan Zygmunt miał otrzymać tytułem rekompensaty Księstwo Opolskie wraz z godnością księcia Rzeszy z rocznym dochodem 25 tys.florenów,a w razie zbyt niskich dochodów z księstwa Ferdynand miał przekazać ziemie wyrównujące dochody do podanej kwoty.Izabela w zamian za pozostawione na Węgrzech majątki miała otrzymać Księstwo Ziębickie i Ząbkowice i 100 tys.florenów tytułem wyrównania różnicy między pozostawionymi a otrzymanymi majątkami.Do czasu przekazania księstw(Boże Narodzenie 1551 roku)miała ex-królowa zatrzymać się w Koszycach otrzymując tam stosowne dochody na swoje utrzymanie.Kolejnych lat Izabela nie spędziła jednak na Śląsku a w Polsce.Przyczyną tego stanu rzeczy było niewywiązanie się przez Ferdynanda z umowy z królową.Księstwo Opolskie okazało się zrujnowane,po wcześniejszych rządach Hohenzollernów,którym Ferdynand przekazał je na 20 lat w zamian za pożyczkę.Nie było tam nawet rezydencji mogącej przyjąć dwór Jagiellonki.Podobnie było w Ziębicach i Ząbkowicach.Habsburg nie miał natomiast pieniędzy by wypłacić umówione odszkodowania w gotówce.Izabela spędziła więc następne lata wraz z synem w Polsce,gdzie na jej potrzeby jej brat od 1548 nowy król Polski Zygmunt August,przekazał dochody kilku starostw(od matki dostała natomiast bogate starostwo samborskie).W tym czasie prowadzone były za polskim pośrednictwem ciągłe i jałowe rokowania między Izabelą a Ferdynandem.Habsburg łudził obietnicami zwrotu obiecanych sum,Jagiellonka zaś zarzekała się,jakoby szykowała swój powrót do Siedmiogrodu.Tymczasem władza habsburska w Siedmiogrodzie była krucha.Dwulicowego Utiešenovicia Ferdynand kazał szybko usunąć,jako zbyt niezależnego i zbyt ambitnego polityka(16 grudnia 1551).Nie poprawiło to jednak pozycji Austriaków,przeciw władzy których było zarówno wielu spośród mieszkańców krainy jak i przede wszystkim sułtan turecki.Izabela propozycję powrotu otrzymała już w połowie roku 1552.Jednak wcześniej chciała przygotować grunt pod udany powrót i udowodnić ówczesnej opinii publicznej,że to Ferdynand nie wypełnił swojej części umowy.Nie było to trudne,zważywszy,że Habsburg nie chciał przekazać jej pieniędzy w obawie by nie użyła ich przeciw niemu w Siedmiogrodzie.
Odzyskanie Siedmiogrodu(1556-1559)
29 lutego 1556 roku Izabela przybyła do Lwowa,oficjalnie by doglądać swoich dóbr w praktyce by być bliżej Węgier.Tu dowiedziała się o postanowieniach sejmu siedmiogrodzkiego,który zwołany 2 lutego w Tordzie postanowił wezwać Jagiellonkę i jej syna do Siedmiogrodu by oddać im władzę nad krajem.12 marca natomiast sejm zebrany w Szászsebes uchwalił wypowiedzenie posłuszeństwa Ferdynandowi i wybrał dawnego stronnika królowej Piotra Petrovicsa na namiestnika młodego króla.Wybuchły walki między stronnikami Habsburgów i Zápolyów.Ci drudzy wspierani przez wojska mołdawskie i wołoskie szybko opanowali cały kraj.Wobec faktów dokonanych Ferdynand postanowił zrzec się Siedmiogrodu nie chcąc wszczynać wojny z Turcją,która wspierała powrót królowej.Izabela opuściła Lwów 23 września,a miesiąc później przybyła do Kolozsváru.Na ziemi siedmiogrodzkiej witał ją przyszły książę tego kraju jak i przyszły król polski,młody wówczas możnowładca Stefan Batory.Obradujący w Kolozsvárze sejm oddał Izabeli pełnię władzy regencyjnej na lat pięć.Było to posunięcie dość nietypowe jeśli zwróci się uwagę na fakt,że Jan Zygmunt właściwy władca i dziedzic korony miał już ukończone 16 lat i w tym wieku mógł być uznany za pełnoletniego.Sejm przyznał królowej również sporo posiadłości skonfiskowanych od zwolenników Habsburgów.Władza Izabeli,jakkolwiek silniejsza niż przed wygnaniem,nie obejmowała już tak rozległego terytorium.Ziemie nad Cisą zajęli bowiem po 1551 roku Turcy.W ręku Jagiellonki pozostał już tylko Siedmiogród,o wschodnią Słowację i część Węgier przyszło walczyć z Ferdynandem.Udało jej się odzyskać Tokaj(koniec 1556),Chust(styczeń 1557),Wielki Waradyn(maj 1557).Habsburgowie zatrzymali jednak w swych rękach Koszyce.
Ostatnie lata i śmierć
Osobiste rządy Izabeli cechowała tolerancja religijna,której wymagała złożona sytuacja wyznaniowa Siedmiogrodu.Głównymi problemami królowej stały się bunty Sasów siedmiogrodzkich,którzy sprzyjali Habsburgom.Także niektórzy magnaci spiskowali przeciw królowej.Kilku z nich zostało okrutnie zamordowanych późnym latem 1558 roku.Królowa została oskarżona o to polityczne morderstwo,choć nie wydaje się aby wydała bezpośredni rozkaz usunięcia opozycjonistów.Tymczasem wciąż toczyły się walki z Habsburgami o tereny położone nad górną Cisą.Jesienią 1558 roku połączone wojska turecko-siedmiogrodzkie zostały pokonane przez Habsburgów nad rzeką Sajó.Po tej klęsce Izabela utraciła nadzieję na odzyskanie ziem na Słowacji i ze względu na pogarszający się stan zdrowia podjęła rokowania pokojowe z Ferdynandem,ówcześnie już cesarzem rzymskim.Pokój nie został jednak zawarty gdy Izabela zmarła 15 września 1559 w Gyulafehérvár(dzisiejsza Alba Iulia w Rumunii).Władzę objął po niej Jan Zygmunt,który wkrótce zrzekł się węgierskiego tytułu królewskiego i przyjął tytuł pierwszego księcia Siedmiogrodu.
Drzewo genealogiczne
Kazimierz IV Jagiellończyk ur.30 XI 1427 zm.7 VI 1492
Elżbieta Rakuszanka ur.1436 zm.30 VIII 1505
Gian Galleazzo Sforza ur.20 VI 1469 zm.21 X 1494
Izabela Aragońska ur.2 X 1470 zm.1 II 1524
         
     
  Zygmunt I Stary ur.1 I 1467 zm.1 IV 1548
Bona Sforza ur.2 II 1494 zm.19 XI 1557
     
   
















Jan Zápolya ur.2 II 1487 zm.22 VII 1540OO  23 II 1539
Izabela Jagiellonka ur.18 I 1519 zm.15 IX 1559

                   
               
                   
Jan II Zygmunt Zápolya ur.7 VII 1540 zm.14 III 1571

Wojciech Oczko

Inna forma nazwiska:Ocellus,(ur.1537 w Warszawie,zm.26 grudnia 1599 w Lublinie)doktor medycyny i filozofii,nadworny lekarz królów polskich:Zygmunta Augusta,Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy(sekretarz królewski tego pierwszego).Jeden z twórców medycyny polskiej,syfilidiolog i pisarz medyczny.Propagował uprawianie kultury fizycznej widząc w niej korzyści zarówno dla ciała,jak i dla ducha.Stryj Wincentego,kanonika gnieźnieńskiego.
Życiorys
Jego ojcem był warszawski stelmach,Stanisław Oczko.Początkowo nauki pobierał w miejskiej i katedralnej szkole w Warszawie.W 1559 roku rozpoczął studia w Krakowie,a w roku 1562 otrzymał tytuł bakałarza sztuk wyzwolonych.Powróciwszy do Warszawy nauczał w szkole katedralnej.Trzy lata później(1565)wyjechał na studia do Padwy i Bolonii,gdzie uzyskał doktorat medycyny. wkrótce potem zwiedził Hiszpanię i Francję(przebywając czasowo w Montpellier.W roku 1569 wrócił do Warszawy i rozpoczął praktykę medyczną w szpitalu Św.Marcina.Następnie był lekarzem biskupa krakowskiego F.Krasińskiego.W roku 1573 otrzymał w dożywotnie posiadanie,od opata hebdowskiego konwentu norbertanów,dobra Nekanowice.W latach 1576-1582 był,z przerwami,nadwornym lekarzem Stefana Batorego.W roku 1577 towarzyszył królowi w wyprawie gdańskiej.Z jego polecenia badał źródła lecznicze w Szkle i Jaworowie pod Lwowem.Następnie był lekarzem nadwornym Zygmunta III.W 1574 ożenił się z Elżbietą Obrąpalska(wdową po Stanisławie Obrąpalskim),a w 1596 z Jadwigą Umięcką.Z żadnego małżeństwa nie miał dzieci.Od 1598 roku mieszkał w Lublinie,gdzie zmarł rok później.W szczególności zalecał jazdę konną,zapasy,szermierkę,piłkę i tańce.Jest autorem powiedzenia,że Ruch zastąpi prawie każdy lek,podczas gdy żaden lek nie zastąpi ruchu,które w dzisiejszych czasach przybrało postać bardzo popularnego powiedzonka:żaden lek nie zastąpi ruchu.Data wydania Cieplic(1578)jest uważana m.in.za symboliczny początek uzdrowiska iwonickiego,którego wody zostały opisane w pracy.W roku 1881 wydało(wyd.jubileuszowe)Towarzystwo lekarskie w Warszawie tę pracę.
Twórczość
Napisał dwa fundamentalne dzieła w języku polskim,pisane w duchu nowoczesnej medycyny,z uwzględnieniem anatomii,chirurgii ale także i dietetyki,ustanawiając wiele nowych słów w polskiej terminologii medycznej.
Ważniejsze dzieła
  • Cieplice(pionierskie dzieło zapoczątkowujące polską balneologię,klasyfikujące wody mineralne i lecznicze występujące w Polsce,opisujące ich działanie oraz podające metody leczenia nimi),Kraków 1578,drukarnia Łazarzowa;przedr.E.Klink,Warszawa 1881(razem z Przymiotem);fragmenty przedr.W.Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku,Lwów 1928;także wyd.2 Warszawa 1955
  • Przymiot(zawierające całokształt ówczesnej wiedzy na temat kiły),Kraków 1581;przedr.E.Klink,Warszawa 1881
Listy i materiały
  • Listy do Jacynta Młodziejowskiego,podskarbiego nadwornego,dat.1584,ogł.w podobiźnie E.Klink przy wyd.Przymiot,Kraków 1581
  • Kwity dat.30 października 1576(również w podobiźnie);3 kwietnia 1581;ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900
  • Dokumenty dot.spraw majątkowych dat.30 lipca 1573;23 marca 1581;ogł.J.Lachs"Kronika lekarzy krakowskich do końca XVI w."Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce,t.12(1910),dod.s.173-174
Upamiętnienia
  • Jego imieniem została nazwana ulica na warszawskiej Ochocie,przy której znajdują się budynki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Szpitala Dzieciątka Jezus.
  • Na ścianie domu przy ul.Piwnej w Warszawie w miejscu,gdzie mieszkał,wmurowano poświęconą mu tablicę pamiątkową.Oczko mieszkał też w Kamienicy Jeleniowskiej przy Rynku Starego Miasta.
  • Imię Wojciecha Oczki noszą szpitale w Bełżycach i Przasnyszu.