poniedziałek, 31 marca 2014

Heinrich Wenzel

Henryk Wacław Podiebradowicz,czes.Jindřich Václav z Minstrberka,niem.Heinrich Wenzel(ur.7 października 1592 prawdopodobnie w Oleśnicy,zm.21 sierpnia 1639 prawdopodobnie w Bierutowie)od 1608 r.rektor Uniwersytetu Viadrina,w latach 1617–1639 książę Bierutowa;książę Ziębic i hrabia Kłodzka;w latach 1629–1639 starosta generalny Śląska.Henryk Wacław był synem Karola II Podiebradowicza i Elżbiety Magdaleny brzeskiej.W 1608 r.studiował na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą.Był krótko jego rektorem.W 1617 r.został wraz z bratem Fryderykiem Karolem księciem oleśnickim obejmując dzielnicę bierutowską.Henryk Wacław był dwukrotnie żonaty.Syn i córka zmarli przed nim,a syn pogrobowiec narodził się martwy.

Johann Balthasar Liesch von Hornau

(ur.1592 r.zm.1661 r.)duchowny katolicki,biskup pomocniczy wrocławski od 1625 roku.
Biografia
Urodził się w 1592 roku.Studiował w Rzymie,gdzie przyjął święcenia kapłańskie w 1618 roku oraz w Perugi,gdzie uzyskał rok później doktorat z teologii.Był kanonikiem kapituły w Landshut w Bawarii oraz kapituły katedralnej we Wrocławiu.6 listopada 1625 roku został mianowany przez papieża Urbana VIII biskupem tytularnym Nico polis i biskupem pomocniczym diecezji wrocławskiej.Jego konsekracja biskupia miała miejsce 25 marca 1626 roku.Zarządzał biskupstwem podczas nieobecności jego ordynariuszy:Karola Ferdynanda Wazy i Leopolda Wilhelma Habsburga.Podczas wojny trzydziestoletniej był zmuszony uchodzić z diecezji przed Szwedami.Był uwikłany w konflikt między Polakami a Ślązakami.Założył fundację dla 12 wikariuszy,którzy muzyką i śpiewem mieli uświetniać nabożeństwa w katedrze.

Krzysztof Liebruder

(ur.22 marca 1592 w Białej Piskiej,zm.20 grudnia 1659 w Królewcu)polski duchowny luterański,pedagog.Kształcił się w gimnazjum akademickim w Toruniu,od 1607 studiował na uniwersytecie w Królewcu.Od 1618 był diakonem(duchownym pomocniczym),a w latach 1620-1659 pastorem(proboszczem)polskiej parafii ewangelickiej w Królewcu,od 1648 seniorem duchowieństwa miejskiego.Za zezwoleniem księcia Jerzego Wilhelma w 1634 przy parafii została uruchomiona polska szkoła miejska,dla której opracował 2 podręczniki,używane również w Prusach Królewskich i na Śląsku w XVII-XVIII w.Był to łacińsko-niemiecko-polski podręcznik gramatyki(według Jana Rheniusa;I wyd.Elbląg 1642) i polskie uzupełnienie niemieckojęzycznego podręcznika łaciny Jana Amosa Komeńskiego(I wyd.Królewiec 1647).W okresie jego urzędowania(1632)wznowiono odprawianie polskich nabożeństw w katedrze,na Starym Mieście i w Lipniku.W kościele polskim umieszczono epitafium(niezachowane).Zwany również Liebbruder,lub w formie łacińskiej Christophorus Liebruderus.

Sejm inkwizycyjny

(7 września-19 października 1592)na sejmie tym ujawnione zostały tajne projekty królewskie dotyczące przymierza z Habsburgami.Dokumenty te wywołały oburzenie szlachty i spowodowały ostry atak na króla ze strony Jana Zamoyskiego.

Jerzy Szoman

(w jęz. niem.Georg Schomann,ur.w 1530 w Raciborzu,zm.w 1591 w Chmielniku)działacz reformacyjny(kolejno:luterański,kalwiński i ariański),pisarz,polemista i duchowny protestancki,jeden z tłumaczy Biblii brzeskiej.W młodości wyróżniał się głęboką religijnością katolicką.W latach 1552-1554 studiował w Akademii Krakowskiej,a następnie w Wittenberdze,gdzie przyjął luteranizm.Wkrótce przeszedł na kalwinizm i przeniósł się do Pińczowa,gdzie w latach 1558-1561 wykładał w miejscowej szkole ewangelickiej oraz był duchownym w zborach w Pińczowie i w Książu.Był jednym z autorów przekładu kalwińskiej Biblii Brzeskiej.W Pińczowie ufundował księgozbiór(głównie dzieła reformatorów szwajcarskich)za sumę 40 dukatów.Tu także ożenił się z szesnastoletnią mieszczką.Zainteresowany doktryną anabaptyzmu,odbył w 1569 podróż do wspólnot braci huterskich,a w 1572 przyjął chrzest braci polskich i od 1573 rozpoczął działalność jako kaznodzieja ariański w Krakowie,w Lutosławicach(1586-1588) i w Chmielniku.Swoje radykalne poglądy społeczne przedstawiał w pismach polemicznych i w wielu dysputach,m.in.na sejmach i synodach;do najsłynniejszych należała dysputa Szomana z jezuitą Piotrem Skargą w domu żupnika Prospera Prowany w Krakowie(w domu tym gościli czołowi włoscy antytrynitarze,m.in.Jerzy Blandrata,Bernardino Ochino,Giovanni Alciato i Giovanni Valentino Gentile).Polemizował także z Socynem.Najważniejszym dziełem Szomana jest autobiograficzny Testamentum ultimae voluntatis(opublikowany w 1684 w Amsterdamie w"Bibliotheca antitrinitariorum"Ch.Sandiusa),tłumaczenie na język polski:Testament,tłum.I.Uchońska,w:"Literatura ariańska w Polsce XVI wieku.Antologia",oprac.L.Szczucki,J.Tazbir,Warszawa,1959.

Piotr Stoiński

(także:Stojeński,w jęz. franc.Pierre Statorius,ur.około 1530 w Thionville,zm.1591 w Krakowie)francuski i polski działacz reformacji(kalwiński i ariański),polemista innowierczy,pedagog,jeden z tłumaczy Biblii brzeskiej,autor pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego.
Życiorys
Studiował w Lozannie razem z Teodorem de Bèze i stał się jednym z ważnych propagatorów kalwinizmu we Francji i Szwajcarii.W 1551 zaproponowano mu stanowisko rektora szkoły kalwińskiej w Krakowie,jednak do Polski przybył dopiero w 1559 pieszo,uchodząc przed prześladowaniami.Osiedlił się w Pińczowie,dokąd sprowadził wiele dzieł teologicznych szwajcarskich i francuskich reformatorów.W kalwińskiej szkole w Pińczowie uczył języka greckiego.Statorius jeszcze w Lozannie spotkał się z ideą rozpowszechniania w nauce języków ojczystych za sprawą rektora szkoły w Lozannie,Maturina Cordiera,który zwalczał wyłączność łaciny jako przeżytek katolickiego średniowiecza i domagał się pełniejszego wyzyskania języka francuskiego.W myśl tych wskazówek Statorius ułożył program nauczania dla gimnazjum pińczowskiego.Polszczyzna pełniła w nim funkcję języka pomocniczego.W najniższej klasie uczyło się po polsku katechizmu,do zakresu zajęć w starszych klasach Statorius wprowadził po raz pierwszy w Polsce systematyczne nauczanie języka polskiego przy pomocy ćwiczeń w przekładaniu z łaciny na polski i odwrotnie.Piotr Statorius uczestniczył w pracach nad tłumaczeniem Biblii brzeskiej.Został naturalizowany jako Polak i zmienił nazwisko na Stoiński.Jego syn Piotr Stoiński(młodszy)(ur.około 1560)był również wybitnym działaczem reformacji w Polsce.
Twórczość
Gramatyka języka polskiego
Jego największym dziełem jest wydany w roku 1568 w Krakowie pierwszy(najstarszy)podręcznik do nauki gramatyki języka polskiego pt.Polonicae grammatices institutio.Badacze Przemysław Zwoliński i Władysław Kuraszkiewicz ustalili,że przytoczone w gramatyce przykłady pochodzą w 75% z Wizerunku Mikołaja Reja,pozostała jedna czwarta została zaczerpnięta z utworów Jana Kochanowskiego i z mowy potocznej.Gramatykę rozpoczynają podane w porządku alfabetycznym kolejnych liter przykłady wyrazów zawierających daną literę.Zestaw ten ilustruje określone cechy fonetyczne głosek występujące w tamtym okresie rozwoju polszczyzny.Statorius odróżnia"a"jasne(oznaczane przez"á")od"a"pochylonego.Nie zapisuje tej różnicy w wymowie"e",chociaż zdaje sobie sprawę z odmiennego brzmienia.Nie zaleca także odróżniania w piśmie"o"jasnego od pochylonego.Zaznacza jednak,że niektórzy zaczęli niedawno"o"pochylone odróżniać za pomocą kreski umieszczonej nad literą"o".Przestrzega przed graficznym mieszaniem"y"z"i".Największa część dzieła poświęcona jest fleksji.Podstawowym kryterium podziału rzeczowników jest kryterium rodzajowe z podziałem na deklinację męską,żeńską oraz nijaką.Paradygmat odmiany obejmuje sześć łacińskich przypadków.W ostatnim przypadku Ab.(ablativus)pomieszczono kilka obocznych form(N.Herb/Herby,Ab.Herbu/Herbem,a w liczbie mnogiej:Herbow/Herby/Herbiech).W wypadku fleksji przymiotników podano stopniowanie,formy odmiany prostej i złożonej.W części poświęconej fleksji werbalnej są zarejestrowane informacje o czasach,trybach i stronie.Statorius wypisuje również w formie gniazd słowotwórczych czasowniki derywowane za pomocą prefiksów od wspólnego rdzenia,np.bić i pochodne:dobić,obić,odbić,pobić itd.Znamienna w zakresie fleksji czasowników jest obecność liczby podwójnej odmienianych wyrazów(Stoimy/Stoicie/Stoią/Stoiwá/Stoitá).Gramatyka zawiera ponadto różnorodne typy semantyczno-morfologiczne rzeczowników, takie jak nazwy patronimiczne,odojcowskie nazwy kobiet(z przyrostkami -owná i -anká)czy żeńskie odpowiedniki osobowych i zwierzęcych nazw męskich(Dziewic/Dziewica,Łotr/Łotryni,Osieł/Oślica,Kozieł/Koza).Statorius wykazał się również dobrym wyczuciem przy rozpoznawaniu regionalizmów.O mazurzeniu pisze,że jest cechą Mazurów i niektórych kobiet.W odniesieniu do kobiet Statorius miał na myśli rozmyślne,pieszczotliwe seplenienie
  • Polonicae grammatices institutio.In eorum gratiam qui eius linguae elegantiam cito&facile addiscere cupiunt,Kraków 1568,drukarnia M.Wirzbięta;dedykację A.Dudyczowi przedr.I.Chrzanowski,S.Kot Humanizm i reformacja w Polsce,Lwów 1927,(najstarsza gramatyka polska,napisana w jęz.łacińskim;głównym źródłem przykładów jest w niej Wizerunek M.Reja z roku 1558)
Pozostałe utwory
  • De Jesu Christo Dei Patris hominumque mediatore ode diclos tetrastrophos(oda w 23 strofach);wyd.przy:Gaspar Helt Confessio de Mediatore,Pińczów 1559,drukarnia Daniel z Łęczycy
  • In Joannis a Lasko...funebris oratio,wygł.29 stycznia 1560,wyd.Pińczów 1560,drukarnia Daniel z Łęczycy
  • In duos Martini Cromeri dialogos,Pińczów 1560,drukarnia Daniel z Łęczycy(wyd.bezimiennie)
  • Brevis apologia...(Pińczów 1560,drukarnia Daniel z Łęczycy)
  • Gymnasii Pinczoviensis institutio,brak miejsca i roku wydania(według Estreichera ok.1560);z egz.Biblioteki Zamoyskich przedr.A.Karbowiak Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce,t.13(1914);fragmenty w przekł.polskim pt.Apel do polskiej szlachty protestanckiej ogł.S.Kot Źródła do historii wychowania(wybór),cz.1:Od starożytnej Grecji do końca w.XVII,Kraków 1929,s.221-223.
  • Emanuel seu de aeterno verbo,Pińczów 1561
  • Epistola,wyd.w:Junius Opera theologica,t.2,k.56,(list o dogmacie Trójcy św.pisany prawdopodobnie do T.Bezy).
Przekłady
  • Biblia święta,to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu,Brześć 1563,drukarnia B.Wojewódka(Statorius należał do grona tłumaczy Biblii brzeskiej).
Listy i materiały
  • Do J.Kalwina,dat.w Pińczowie 1 lutego i 20 sierpnia 1559,ogł.w:J.Calwin"Opera",t.17,Halle 1877,Corpus Reformatorum,t.45,nr:3004,3098.
  • Do R.Chełmskiego,dat.w Pińczowie 30 stycznia 1561;fragmenty ogł.S.Lubieniecki Historia reformationis Polonicae,Freistadt 1682,s.208;całość ogł.S.Zachorowski"Najstarsze synody arian polskich",Reformacja w Polsce 1921
  • Od J.Kalwina,dat.w Genewie 9 czerwca 1560,ogł.w:J.Calwin"Opera",t.18,Halle 1878,Corpus Reformatorum,t.46,nr 3209.
  • Od R.Chełmskiego,dat.w Łosku 25 stycznia 1561,ogł.S.Zachorowski"Najstarsze synody arian polskich",Reformacja w Polsce 1921
  • Od T.Bezy,dat.w Genewie:1 listopada 1565,12 lipca 1567,ogł.T.Beza Epistolarum theologicarum...liber unus,Genewa 1573,listy:15-16.
  • 3 listy dot.Statoriusa:F.Lismanin do J.Kalwina,dat.w Aleksandrowicach 15 kwietnia 1556;J.Kalwin do F.Lismanina,brak daty;J.Sylwiusz do J.Kalwina,dat.Olycserycias 20 października 1562;ogł.w:J.Calwin Opera,t.16,Halle 1877,nr:2431,2458;t.19,Halle 1879,nr 3866.
  • 3 listy dot.Statoriusa:F.Lismanin do H.Bullingera,dat.w Krakowie 3 listopada 1560;J.Blandraty do Grzegorza Pawła,dat.Alba Julia 30 listopada 1565;J.Łaskiego do T.Bezy,dat.w Krakowie 30 maja 1566;ogł.T.Wotschke"Der Briefwechsel der Schweizer mit den Polen",Archiv f.Reformationsgeschichte,Ergänzungband 3(1908).
Utwór o autorstwie niepewnym
  • t.1:Proteus abo Odmieniec

Krzysztof Lanckoroński

(Włodzisławski)herbu Zadora(zm.1591)kasztelan małogoski,kasztelan radomski,zwolennik reformacji,senior kalwinizmu w Małopolsce,dziedzic dóbr kurozwęckich,Kotuszowa,Jabłonicy,Korytnicy,Czernicy,Ponika i Strzelec.
Rodzina
Pochodził z gałęzi Lanckorońskich osiadłej na Włodzisławiu.Był synem Jana Wodzisławskiego Lanckorońskiego(poległego w 1564 podczas wojny o Inflanty) i Anny z Kurozwęk,starościanki szydłowskiej,córki Hieronima.Młodszym bratem Krzysztofa był Hieronim na Włodzisławiu Lanckoroński(zm.ok.1605),łowczy sandomierski.
Wywód genealogiczny
4.Adam z Brzezia Wodzisławski




2.Jan Wodzisławski(Lanckoroński)
5.Barbara Łaska






1.Krzysztof Lanckoroński
6.Hieronim Kurozwęcki



3.Anna z Kurozwęk

7.Barbara c.Erazma Krupki



Kariera
  • 1545 dworzanin królewski
  • 1546–1547 uczy się w Albertynie w Królewcu
  • 1551 łowczy sandomierski
  • 1563 kasztelan czechowski
  • 10 lipca 1567 kasztelan małogoski
  • 1573 bierze udział w elekcji i podpisuje akt wyboru Henryka Walezego
  • 25 października 1574 podpisuje w Krakowie list kalwińskiej szlachty małopolskiej skierowany do wszystkich sejmików z prośbą o radę i pomoc w ukaraniu winnych zburzenia zboru krakowskiego.
  • 1575 w czasie bezkrólewia jest obecny na sejmikach małopolskich w Nowym Mieście Korczynie i w Opatowie,
  • 1576 na zjeździe w Jędrzejowie wyznaczony na jednego z posłów do Wiednia.Posłowie mieli wpłynąć na cesarza,aby nie przyjął korony polskiej.W tym samym roku z polecenia króla Stefana Batorego jest posłem do Litwy,aby wezwać Litwinów na zjazd do Warszawy,
  • 1576 otrzymuje starostwo baldenburskie i hamersztyńskie(Czarne)w Prusach Królewskich,
  • z ramienia senatu prowadził lustrację dóbr podlaskich,bierze udział w sejmikach,prowadzi inną działalność publiczną,przez krótki okres jest patronem zborów kalwińskich w Kurozwękach.Jest posiadaczem licznych dóbr w województwie sandomierskim(w niektórych swoich dobrach likwiduje kościoły katolickie),
  • 1587 po śmierci Stefana Batorego wziął udział w konwokacji.W tym samym roku ponownie był wybrany deputatem do Rawy,a w następnym roku razem z Janem Boguszem,kasztelanem zawichojskim,opublikował w Opatowie uniwersał o wybieraniu poboru;uczestniczył także w przeglądzie wojskowym w Pokrzywnicy,
  • 15 czerwca 1589 otrzymuje od króla Zygmunta III Wazy kasztelanię radomską.
  • umiera w 1591 roku.
Dwukrotnie zawierał związki małżeńskie.Przed 1566 ożenił się z Anną Tęczyńską,a w 1582 z Zofią z Wzdowskich.Dziećmi Krzysztofa Lanckorońskiego z pierwszego małżeństwa byli:Zbigniew(podkomorzy sandomierski),Przecław,Krzysztof oraz Krystyna.

Jan Kazanowski

Herbu Grzymała(zm.1591)pierwotnie pleban w miejscowości Kozirynek(obecnie Radzyń Podlaski);od 1579 podsędek łukowski;1591 sędzia ziemski łukowski,arianin.Pisał się z Czeberowa.Ojciec jego Bartłomiej Kazanowski dał mu staranne wykształcenie prawnicze i teologiczne.Matką jego była Katarzyna Markuszowska.Jako kalwiński proboszcz,w 1555 roku przekształcił kościół katolicki w Radzyniu na zbór kalwiński.Wzniósł także nowy zbór w Żabikowie.Ożenił się z Dorotą Jacimierską.Był ojcem Jana Kazanowskiego rokoszanina.Bratankiem jego był Marcin Kazanowski(ok.1563-1636)hetman polny koronny.

Wacław Grodziecki

Lub Grodecki(ur.ok.1535,zm.1591)duchowny katolicki,kanonik wrocławski,ołomuniecki i brneński,kartograf.Urodził się w Grodźcu na Śląsku Cieszyńskim jako syn Macieja Grodzieckiego z Brodów,starosty cieszyńskiego i Heleny Starowiejskiej.W latach 1550-1555 studiował w Akademii Krakowskiej matematykę i filozofię.W 1556 r.wyjechał na dalsze studia na uniwersytet do Lipska.Prawdopodobnie w 1558 r.wyjechał do Rzymu,gdzie przebywał już jego brat Jan.W 1561 r.przez Pragę wrócił do Krakowa.Tu w 1564 r.ukończył studia z dyplomem magistra sztuk wyzwolonych.Wkrótce po ukończeniu studiów objął stanowisko kanonika w kapitule wrocławskiej,odstąpione mu przez brata Jana,który przeniósł się na Morawy.Po kilku latach Jan ściągnął brata do Ołomuńca,zabezpieczając mu kanonię w tutejszej kapitule i stanowisko dziekana kolegiaty brneńskiej.W Brnie obaj bracia doprowadzili do utworzenia kolegium jezuickiego.W 1572 r.po objęciu biskupstwa ołomunieckiego,Jan przekazał również Wacławowi funkcje scholastyka ołomunieckiego i prepozyta brneńskiego.W 1574 r.po śmierci brata Wacław zrezygnował z dwóch ostatnich funkcji,wiążąc się już na stałe z Brnem.Żył skromnie,nie angażując się w rozgrywki kościelnej hierarchii.Podczas pobytu w Lipsku Wacław Grodziecki opracował znaną mapę Polski,wydaną ok.1562 r.w Bazylei.Mapę wraz z indeksem do niej i rozprawką Melanchtona o pochodzeniu Słowian Grodziecki dedykował królowi Zygmuntowi Augustowi.W rzeczywistości mapa Grodzieckiego stanowiła pomniejszony i niewiele zmieniony fragment wcześniejszej wielkiej(podziałka ok.1:1000000)mapy Bernarda Wapowskiego,wydrukowanej w 1526 r.w Krakowie w drukarni Unglera.Ponieważ prawie cały nakład map Wapowskiego spłonął w czasie pożaru Krakowa w 1528 r.dzieło Grodzieckiego uchodziło przez długi czas za najlepszą mapę ziem polskich.Była często wznawiana i przerabiana,a swą popularność zawdzięcza m.in.zamieszczeniu jej w znanym atlasie Theatrum Orbis Terrarum Abrahama Orteliusa z 1570 r.W 1570 roku ze swoimi braćmi Janem i Henrykiem dokonał podziału majątku pozostawionego przez ojca;w 1573 roku Henryk sprzedał Grodziec Janowi i Wacławowi.

Jan Fredro

Łac.Joannin Fredro de Pleschowiczi(zm.ok.1591)herbu Bończa szlachcic polski,wojski sanocki,1578 kasztelan sanocki,1580 kasztelan przemyski,żona z domu Stadnicka.

Stanisław Warszewicki

Herbu Kuszaba(ur.ok.1530 w Warszewicach zm.3 października 1591 w Krakowie)polski pisarz,działacz kontrreformacyjny,tłumacz,znawca greki,jezuita.Brat przyrodni Krzysztofa.Był jednym z najwybitniejszych(obok Jakuba Wujka i Piotra Skargi)polskich jezuitów.Był wychowankiem Akademii Krakowskiej.Studiował w Wittenberdze,(pod kierunkiem F.Melanchtona,głównego reformatora niemieckiego szkolnictwa),na Uniwersytecie Padewskim Od 1556 r.był sekretarzem króla Zygmunta Augusta.Po wyświęceniu na księdza w 1562 r.otrzymał kanonię gnieźnieńską i poznańską.W 1567 r.wyjechał na studia do Rzymu i tegoż roku wstąpił do nowicjatu.W latach 1570-1572 organizator kolegium jezuickiego w Wilnie.W 1574 r.z inicjatywy papieża Grzegorza XIII i Anny Jagiellonki, przebywał w Szwecji z zadaniem nakłonienia Jana III Wazy do przejścia na katolicyzm.W latach 1578-81 był spowiednikiem żony Jana III i wychowawcą królewicza Zygmunta.Po zakończeniu misji w Szwecji skierowany został do Lublina,gdzie zajmował się kaznodziejstwem,dysputami z arianami oraz gromadzeniem środków na budowę gmachu kolegium i kościoła.W latach 1582-1590 rektor kolegium w Lublinie.Przełożył z greki na łacinę Etiopiki Heliodora(Aethiopicae historiae libri,Bazylea 1552,wydane z listem pochwalnym Filipa Melanchtona),które stały się w okresie baroku modnym wzorcem romansu dworskiego i przygodowego.Przetłumaczył na język polski utwory mistyka hiszpańskiego św.Ludwika z Granady:Przewodnik grzesznych ludzi(1567) i Zwierciadło człowieka chrześcijańskiego(1577).
Teksty
  • [1551]Oratio De Stanislao A Lasky,Palatino Siradiensi,et Lanciciensi Capitaneo,qui in familia veteri et nobilissima gentis Poloniae natus fuit,et sapientia,virtute et fide excelluit,Scripta A Stanislao Warschevicio.
  • [1552]Heliodori Æthiopicæ Historiæ libri decem nvnc primum è Græco sermone in Latinum translati.Stanislao Warsche,Vviczki Polono interprete.Adiectvm est etiam Philippi Melanthonis de ipso Autore,&hac eiusdem conversione,iudicium.Item locvples rervm ac verborum memorabilium index.Basileæ;Vrsellis,ex officina typographica Cornelii Sutorii.M DC I.[1601].
  • [1577]Zwierciadło człowieka chrześcijańskiego,[autor]Ludovicus de Granada,[tłumaczył]Stanisław Warszewicki.
  • [1579]Przewodnik Grzesznych Ludzi:który to wszytko pokazuje,co ma czynić Chrześcijanin od początku nawrócenia swego,aż do doskonałości;[autor]Ludovicus Granatensis,[tłumaczył]Stanisław Warszewicki,W Krakowie.
  • [1593]Nabożeństwo dla ludzi zabawnych,Poznań,(1693);[autor]Ludovicus de Granada,[tłumaczył]Stanisław Warszewicki.
Opracowania
  • [1938]BEDNARSKI,STANISŁAW,SI:Stanisław Warszewicki Studium z dziejów Kościoła w Polsce XVI w.Kraków,Wydawnictwo WAM,160 stron,Seria Prace i Źródła do Dziejów Jezuitów w Polsce.Seria Pierwsza.Prace,3.
  • [1949]BEDNARSKI,STANISŁAW,SI:Stanisława Warszewickiego pochodzenie,młodość,studia...[w]Studia z dziejów kultury polskiej;Warszawa,Gebethner i Wolff,stron 616.

Bernard von Waldeck

(ur.1561 w Landau,zm.11 marca 1591)biskup Osnabrücka w latach 1585-1591.Bernard był jednym z pięciu dzieci Jana I hrabiego Waldeck-Landau i jego żony Anny von Lippe.W 1585 roku został biskupem Osnabrück.Za panowania Bernarda biskupstwo podzielono na dwa:katolickie i protestanckie.Protestancki biskup dnia 29 stycznia 1586 złożył przysięgę na wierność decyzjom Soboru Trydenckiego.Bernard von Waldeck był bratankiem poprzedniego biskupa Osnabrücka,Franciszka von Waldecka.

Andrzej Niżankowski

(ur.1591 zm.3 kwietnia 1655 w Krakowie)polski organista i kompozytor,dominikanin.Kształcił się we Włoszech u Girolamo Frescobaldiego.Przez 3 lata był organistą kościoła Santa Maria sopra Minerva w Rzymie.Po powrocie do Polski pełnił funkcję organisty w klasztorze dominikanów w Krakowie.Był autorem utworów organowych(Preludium,Andante)z wyraźnym wpływem stylu włoskiego.

Andrzej Bobola

SJ herbu Leliwa(ur.30 listopada 1591 w Strachocinie k.Sanoka,zm.16 maja 1657 w Janowie Poleskim)polski duchowny katolicki,jezuita,misjonarz,kaznodzieja,męczennik,święty Kościoła katolickiego,autor tekstu ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza.Jeden z patronów Polski.
Życiorys
Święty Andrzej Bobola urodził się 30 listopada 1591 r.w Strachocinie.Jego ojciec Mikołaj Bobola był dzierżawcą sołectwa strachocińskiego,wchodzącego w skład dóbr królewskich.W 1606 r.gdy rozpoczynał studia,zginął jego kuzyn Wojciech Bobola w bitwie pod Moskwą.W latach 1606–1611 studiował w szkole jezuickiej w Braniewie,następnie(31 lipca 1611 roku)wstąpił do tego zakonu i nowicjat odprawił w Wilnie.Mistrzem-spowiednikiem św.Andrzeja Boboli w nowicjacie był ks.Wawrzyniec Bartilius(1569–1635)jezuita,filozof i teolog.Śluby zakonne złożył 31 lipca 1613.W latach 1613–1616 studiował filozofię na Uniwersytecie Wileńskim;w latach 1618–1622 studiował tam również teologię,nie zdał jednak ostatniego,najważniejszego egzaminu.12 marca 1622 otrzymał święcenia kapłańskie.Przez rok był rektorem kościoła w Nieświeżu(1623–1624),gdzie wspólnie z księciem Albrechtem Stanisławem Radziwiłłem dążył do uroczystego uznania w ślubowaniach przez Króla Polski,Matki Bożej Królową Polski,co zostało spełnione we Lwowie 1 kwietnia 1656 r.W latach 1624–1630 był kaznodzieją i spowiednikiem w kościele św.Kazimierza w Wilnie.Sprawował też funkcje rektora i doradcy prepozyta w tym kościele.2 czerwca 1630 złożył profesję(ślubowanie)czterech ślubów zakonnych w kościele św.Kazimierza w Wilnie,po czym został superiorem(przełożonym)domu zakonnego w Bobrujsku w latach 1630–1633.Następnie pracował w Płocku(1633–1636) i (1637–1638)jako prefekt kolegium i kaznodzieja,w Warszawie jako kaznodzieja(1636–1637).Kolejne cztery lata(1638–1642)spędził w Łomży,będąc doradcą rektora,kaznodzieją i dyrektorem szkoły humanistycznej.W okresie od 1642–1646 przebywał w Pińsku i okolicach prowadząc rozwiniętą działalność ewangelizacyjną,a w latach 1646–1652 ze względów zdrowotnych przebywał w Wilnie,przy kościele św.Kazimierza,głosząc kazania i prowadząc wykłady oraz misje.Wrócił ponownie na ziemię pińską,podejmując szeroko zakrojoną ewangelizację znany jest jako apostoł Pińszczyzny.16 maja 1657 w zamęcie konfliktów roznieconych przez powstanie Chmielnickiego dostał się we wsi Mohilno w ręce Kozaków.Torturowany i zamordowany w rzeźni w Janowie Poleskim przez Kozaków za to,że nawracał ludność prawosławną na wiarę katolicką.
Kult
O kanonizację Świętego Andrzeja Boboli zabiegał o.Marcin Godebski rektor kolegium jezuickiego w Pińsku i Aleksander Wyhowski biskup łucki.30 października 1853 został beatyfikowany,a 17 kwietnia 1938 kanonizowany przez papieża Piusa XI.16 maja 1957 roku Pius XII promulgował encyklikę Invicti athletae Christi w trzechsetną rocznicę męczeństwa św.Andrzeja Boboli.Zmumifikowane naturalnie zwłoki Boboli przez długie lata otaczane były czcią w kościele parafialnym w Połocku.W 1922 bolszewicy zabrali je jako osobliwość(z racji dobrego stanu mumifikacji)do Gmachu Higienicznego Wystawy Ludowego Komisariatu Zdrowia.W maju 1924 relikwie jako rodzaj„zapłaty”za pomoc w czasie głodu przekazano Stolicy Apostolskiej.Od 17 czerwca 1938 znajdują się w Warszawie.17 kwietnia 1988 złożono je w nowo wybudowanym Sanktuarium św.Andrzeja Boboli przy ul.Rakowieckiej.Sanktuarium św.Andrzeja znajduje się również w Strachocinie.Od 16 maja 2002 r.św.Andrzej Bobola jest drugorzędnym patronem Polski.Jest również patronem m.in.archidiecezji warszawskiej i warmińskiej.Święto liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 16 maja.
Stanowisko Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego
Działalność Andrzeja Boboli jest odbierana bardzo negatywnie przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny,dla którego jest on symbolem prześladowań i represji wobec tych wyznawców prawosławia,którzy po wprowadzaniu w życie postanowień unii brzeskiej odmawiali przejścia na katolicyzm.Według określenia teologa prawosławnego Michała Klingera,„jego praca apostolska miała znamiona prozelityzmu i sprowadzała się do przeciągania prawosławnych na katolicyzm”.Z tego względu środowiska związane z Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym sceptycznie odniosły się do decyzji polskiego Kościoła katolickiego,uznającego Andrzeja Bobolę patronem Polski,twierdząc,że próby skatolicyzowania prawosławnej ludności Rzeczypospolitej,które podejmował usilnie Andrzej Bobola,zrodziły tendencje odśrodkowe w postaci m.in.powstań kozackich,przyczyniając się w rezultacie do upadku państwa.

niedziela, 30 marca 2014

Jan Chrystian brzeski

(ur.28 sierpnia 1591 w Oławie,zm.25 grudnia 1639 w Ostródzie)książę brzeski z dynastii Piastów.Syn księcia legnicko-brzeskiego Joachima Fryderyka i Anny Marii z dynastii askańskiej.Mąż Doroty Sybilii Hohenzollern,córki elektora Brandenburgii Jana Jerzego Hohenzollerna,a po jej śmierci Anny Jadwigi von Sitzsch.Ojciec m.in.księcia brzeskiego Jerzego III,księcia legnickiego Ludwika IV i księcia legnicko-brzeskiego Chrystiana.
Młodość
Jan Chrystian drugi syn Joachima Fryderyka i Anny Marii anhalckiej urodził się 28 sierpnia 1591 na zamku w Oławie.Dwa tygodnie później,14 września,w tamtejszym kościele śś.Piotra i Pawła miał miejsce jego chrzest,na którym otrzymał imiona po stryju Janie Jerzym i wuju Chrystianie von Anhalt-Dessau.25 marca 1602 zmarł jego ojciec,Joachim Fryderyk.Jan Chrystian miał wówczas niepełne jedenaście lat,zaś jego brat,Jerzy Rudolf,był w wieku siedmiu lat,dlatego rządy regencyjne w ich imieniu w księstwie legnicko-brzeskim objęła ich matka,Anna Maria.Kiedy trzy lata później zmarła i ona,odtąd regencję w księstwie sprawował mąż ich ciotki,Elżbiety Magdaleny,książę oleśnicki Karol II Podiebrad.Przez pewien czas Jan Chrystian przebywał w należącym do margrabiów brandenburskich Krośnie Odrzańskim,gdzie poznał swoją pierwszą żonę,Dorotę Sybillę Hohenzollern.
Dzielnica Jana Chrystiana
W 1609 r.po osiągnięciu wieku predysponującego do samodzielnych rządów objął władzę w księstwie legnicko-brzeskim.7 października we Wrocławiu złożył hołd lenny cesarzowi Rudolfowi II.Samodzielne panowanie Jan Chrystian sprawował do 1612 r.kiedy to Jerzy Rudolf osiągnął lata sprawne.8 maja bracia podzielili między siebie ojcowiznę(wcześniejsze ustalenia w tej kwestii zostały uzgodnione w 1611 r.)Jerzy Rudolf wszedł w posiadanie:Legnicy,Złotoryi,Grodźca,Lubina,Prochowic,Wołowa,Wińska,Wąsosza,Ryczenia i Rudnej.Zaś Jan Chrystian utrzymał rządy w:Brzegu,Oławie,Strzelinie,Niemczy,Kluczborku i Byczynie.W swej dzielnicy Jan Chrystian rządził do 1633 r.a więc ponad dwadzieścia lat.Jego panowanie zdominowały wydarzenia wojny trzydziestoletniej.
Przejście na kalwinizm
W 1613 r.Jan Chrystian,dotąd luteranin,zaczął wyznawać kalwinizm.Razem z nim wyznanie zmienił jego brat,Jerzy Rudolf.Przechodząc na kalwinizm,Piastowie poszli za przykładem szwagra Jana Chrystiana,elektora Brandenburgii Jana Zygmunta,który już od dwóch lat wyznawał naukę Kalwina.Tym samym chcieli odnowić dawny sojusz pomiędzy Piastami brzesko-legnickimi a Hohenzollernami.
Czasy wojny trzydziestoletniej
W 1617 r.królem Czech został wybrany Ferdynand II.Nowy władca,wychowywany przez jezuitów na gorliwego katolika,już w czasie rządów w Styrii dał się poznać jako zdecydowany kontrreformator.Objęcie przez niego czeskiego tronu nie spotkało się zatem z przychylnością protestantów,tym bardziej gdy okazało się,że Ferdynand II nie zamierza darzyć ich tolerancją,zagwarantowaną im listem majestatycznym przez cesarza Rudolfa II.Konflikt między Czechami a Ferdynandem pogłębiły wykazywane przez niego aspiracje do wprowadzenia rządów absolutnych.W 1618 r.doszło w Czechach do przesilenia politycznego.W rozpoczętej wojnie domowej pomiędzy Czechami a Cesarstwem Habsburgów Jan Chrystian stanął po czeskiej stronie.Za namową książąt: karniowskiego Jana Jerzego Hohenzollerna,legnickiego Jerzego Rudolfa oraz oleśnickich Henryka Wacława Podiebrada i Karola Fryderyka Podiebrada jako starosta generalny(namiestnik)Śląska(funkcję tę sprawował od 1617 r.)podjął decyzję o sformowaniu oddziałów,które pod wodzą Jana Jerzego Hohenzollerna wyruszyły z pomocą czeskim powstańcom.W 1619 r.stany czeskie ogłosiły detronizację Ferdynanda II,zaś 26 lipca obrały królem elektora Palatynatu,wyznającego kalwinizm,Fryderyka V.Decyzję stanów czeskich 6 października zaaprobowały stany śląskie na zjeździe w stolicy księstwa Jana Chrystiana,Brzegu.Jan Chrystian był gorącym zwolennikiem nowego króla.Po wyborze Fryderyka V na króla Czech Jan Chrystian stanął na czele rządu krajowego Śląska.27 lutego 1620 na zjeździe we Wrocławiu stany śląskie złożyły hołd lenny Fryderykowi V,podczas którego formułę przysięgi lennej wygłosił brzeski Piast.Jan Chrystian działał także w dyplomacji na rzecz Wittelsbacha.W Polsce zabiegał o nieformowanie wojsk mających w wojnie domowej poprzeć Habsburga.Nawiązał także kontakty z antyhabsburską opozycją na Węgrzech,gdzie królem został obwołany książę Siedmiogrodu Gábor Bethlen.Na Śląsku przekonywał do wytrwania w obozie antyhabsburskim,obiecując wsparcie militarne.Jednakże po przejściu przez Śląsk wyróżniających się okrucieństwem i grabieżą lisowczyków,nastroje antyhabsburskie zaczęły gasnąć,a zgasły całkowicie 8 listopada 1620,gdy w bitwie na Białej Górze wojska prohabsburskie zadały dotkliwą klęskę oddziałom czeskim.Dzień później Praga została zajęta przez Habsburgów.Stojący cały czas wiernie u boku Fryderyka V Jan Chrystian nakłonił stany śląskie do przyjęcia podatków na dalsze prowadzenie wojny.Jednakże następne sukcesy Ferdynanda II spowodowały,że kolejni książęta Rzeszy przestawali popierać Wittelsbacha,który 23 grudnia uznał się za pokonanego i schronił się na dworze swojego szwagra,elektora Brandenburgii Jerzego Wilhelma Hohenzollerna.Rząd krajowy Śląska otrzymał od niego zgodę na pertraktacje ze zwycięzcami.28 lutego 1621 w Dreźnie przy mediacji elektora Saksonii Jana Jerzego I Wettyna została podpisana ugoda.Stany śląskie przysięgły cesarzowi wierność oraz zerwanie stosunków z jego wrogami.Ponadto za sumę 300000 guldenów uzyskały amnestię dla uczestników powstania(z wyjątkiem wodza naczelnego sił zbrojnych Śląska księcia karniowskiego Jana Jerzego Hohenzollerna)oraz zapewnienie dawnych przywilejów.W obawie o swe życie Jan Chrystian w kwietniu 1621 udał się do Frankfurtu nad Odrą(leżącego w granicach Brandenburgii rządzonej przez Jerzego Wilhelma,bratanka żony brzeskiego Piasta,Doroty Sybilli),gdzie już od końca lutego przebywała jego rodzina.Wówczas zrzekł się funkcji starosty generalnego Śląska,która decyzją cesarza Ferdynanda II przypadła jego bratu,Jerzemu Rudolfowi.Po kolejnych mediacjach elektora Saksonii 8 grudnia Jan Chrystian powrócił bezpiecznie do swojego księstwa.W kolejnych latach wojny trzydziestoletniej brzeski Piast nie angażował się w rozgrywki polityczne.Mimo to musiał po raz kolejny udać się na wygnanie.W 1630 r.do wojny trzydziestoletniej dołączył król Szwecji Gustaw II Adolf Waza.Pod jego naciskiem dotychczas wiernie stojący po stronie cesarza elektor Saksonii Jan Jerzy I przeszedł na stronę antyhabsburską.W 1632 r.wojska saskie dowodzone przez generała Jana Jerzego Arnima najechały Śląsk,zajmując wiele księstw,m.in.księstwo brzeskie wraz ze stolicą,którą wydał im sam Jan Chrystian.W następnym roku na Śląsk przybyły wojska cesarskie pod dowództwem Jana Ulryka Schaffgotscha,męża siostry Jana Chrystiana,Barbary Agnieszki.Dowodzone przez niego oddziały rozbiły pod Oławą jazdę saską i zajęły Strzelin,jednakże wkrótce musiały się wycofać.Mimo to wojska cesarskie zaczęły uzyskiwać przewagę i już na jesieni 1633 Śląsk był wolny od wojsk antyhabsburskich.Tymczasem Jan Chrystian został oskarżony o wpuszczenie do Brzegu saskiego garnizonu i musiał wraz z rodziną i dworem uchodzić ze stolicy swojego księstwa.Najpierw udał się do Wołowa,stamtąd przeniósł się do Wąsosza,skąd,czując zagrożenie ze strony oddziałów Schaffgotscha,wraz z bratem,Jerzym Rudolfem,12 października 1633 przedostał się do Polski,zatrzymując się w Lesznie.
W Polsce
20 października 1633 przybył do Torunia,gdzie wynajął dom,uzyskując uprzednio zgodę króla Polski Władysława IV Wazy na osiedlenie się w Polsce.W tym czasie elektor Brandenburgii Jerzy Wilhelm w ramach niewypłaconego dotąd posagu po zmarłej w 1625 r.żonie brzeskiego Piasta,Dorocie Sybilli,przekazał mu w zastaw dobra ostródzkie w Prusach Książęcych,na co również otrzymał pozwolenie polskiego władcy,suwerena tych ziem.W 1634 r.Jan Chrystian przybył na Śląsk,aby objąć przewodnictwo związku protestanckich księstw i miast.Wówczas,zapewne z jego inicjatywy,powstał nigdy niezrealizowany zamysł oddania się stanów śląskich pod zwierzchnictwo i opiekę króla Polski Władysława IV,który niejednokrotnie zwracał się do cesarza w obronie mieszkańców Śląska.Jan Chrystian już nigdy nie powrócił do księstwa brzeskiego,aby nim rządzić.W 1635 r.cesarz Ferdynand II powierzył je najstarszemu synowi brzeskiego Piasta,Jerzemu III,który pełnił funkcję administratora dzielnicy.W styczniu 1635 Jan Chrystian wrócił do Torunia.4 października 1636 po uzyskaniu zgody elektora Brandenburgii Jerzego Wilhelma na bezpośrednią administrację dobrami ostródzkimi przybył wraz z rodziną do Ostródy,gdzie pozostał aż do śmierci.
Śmierć
Jan Chrystian zmarł na zapalenie płuc 25 grudnia 1639 w Ostródzie,pół roku po swojej drugiej żonie,Annie Jadwidze von Sitzsch.Cztery miesiące później,19 kwietnia 1640,ciało księcia odwieziono do Brzegu,dokąd dotarło 1 maja.Jednakże pogrzeb Piasta odbył się dopiero w niecały rok po śmierci,12 grudnia 1640.Jego ciało zostało złożone w kościele zamkowym pw.św.Jadwigi w Brzegu obok pierwszej żony,Doroty Sybilli.
Małżeństwa
12 grudnia 1610 w Berlinie Jan Chrystian poślubił Dorotę Sybillę,brata elektora Brandenburgii Jana Zygmunta a córkę nieżyjącego elektora Brandenburgii Jana Jerzego z dynastii Hohenzollernów.Jako posag małżonka brzeskiego Piasta wniosła 30000 talarów.30 grudnia młodzi małżonkowie przybyli do Legnicy,gdzie mieszkali przez rok,skąd 6 grudnia 1611 przenieśli się do Brzegu.Dorota Sybilla zmarła tamże 9 marca 1624 po ponad czternastu latach małżeństwa,w czasie którego wydała na świat trzynaścioro dzieci.Jej ciało 14 maja 1625 zostało złożone w kościele zamkowym pw.św.Jadwigi w Brzegu.W następnym roku Jan Chrystian ożenił się powtórnie.13 września 1626 w Brzegu poślubił młodszą o dwadzieścia lat piętnastoletnią Annę Jadwigę von Sitsch,córkę marszałka dworu biskupiego Fryderyka von Sitscha.Panna młoda wywodziła się z tego samego rodu co Jan VI von Sitsch,pełniący w latach 1601-1608 godność biskupa wrocławskiego i funkcję cesarskiego namiestnika Śląska.Nie pochodziła ona jednak ze stanu książęcego,dlatego związek miał charakter morganatyczny.Układ sukcesyjny z 24 czerwca 1626 wyłączył potomstwo z tego związku z dziedziczenia w księstwie legnicko-brzeskim.Półtora roku później,7 grudnia 1627,cesarz Ferdynand II wydał dyplom,w którym podniósł Annę Jadwigę do godności baronowej,zaś po dwóch miesiącach,18 lutego 1628,podobny akt cesarz wystawił w Ratyzbonie dla najstarszego syna Jana Chrystiana i Anny Jadwigi,Augusta.Anna Jadwiga zmarła na pół roku przed Janem Chrystianem 16 lipca 1639 w Ostródzie,gdzie 5 października została pochowana.
Potomstwo
Ze swoich dwóch związków Jan Chrystian doczekał się aż dwudziestu potomków.Z małżeństwa z pierwszą żoną na świat przyszło ośmiu synów i pięć córek.Jednakże tylko pięcioro dzieci dożyło pełnoletności:Jerzy III po opuszczeniu Śląska przez Jana Chrystiana rządził w księstwie brzeskim;Ludwik IV panował w księstwie legnickim;Chrystian po podziale przez braci całości księstwa legnicko-brzeskiego rządził w najmniejszej części dzielnicy,jednakże wskutek bezpotomnych śmierci braci zjednoczył na powrót księstwo;Sybilla Małgorzata poślubiła Gerarda Denhoffa,wojewodę pomorskiego i wendeńskiego,zaufanego Władysława IV Wazy;zaś Zofia Magdalena wyszła za owdowiałego księcia oleśnickiego Karola Fryderyka Podiebrada.Syn Rudolf zmarł w wieku 16 lat.Pozostałe dzieci Jana Chrystiana i Doroty Sybilli:Joachim,bliźniacy:Henryk i Ernest,Anna Elżbieta,August,bliźniaczki:Dorota i Agnieszka zmarły w niemowlęctwie.Z drugiego morganatycznego małżeństwa przyszło na świat czterech synów i trzy córki:August po śmierci Jerzego Wilhelma bezskutecznie starał się o sukcesję po nim,rządził okręgiem Przeworno i Kantorowicami,jego dzieci zmarły w niemowlęctwie;Dorota Sybilla i Ernest zmarli w niemowlęctwie;Zygmunt był właścicielem Kondratowic,Janowa i Radzikowa,zmarł bezpotomnie;Joanna Elżbieta poślubiła czeskiego magnata Zdenka Howorę,jednakże małżeństwo to pozostało bezdzietne;Anna Krystyna zmarła w niecałe cztery lata po urodzeniu;30 czerwca 1629 Anna Jadwiga urodziła także martwego syna.
Genealogia
Jerzy II Piastowicz ur.18 VII 1523 zm.7 V 1586
Barbara Hohenzollern1)ur.10 VIII 1527 zm.2 I 1595
Joachim Ernest Askański ur.21 X 1536 zm.16 XII 1586
Agnieszka von Barby auf Mühlingen ur.1540 zm.1569









Joachim Fryderyk Piastowicz ur.29 IX 1550 zm.25 III 1602
Anna Maria Askańska ur.13 VI 1561 zm.11 XI 1605




















1 Dorota Sybilla Hohenzollern2)ur.9 X 1590 zm.9 III 1625OO  12 XII 1610 Jan Chrystian Piastowicz ur.28 VIII 1591 zm.25 XII 1639 2 Anna Jadwiga von Sitsch ur.13 I 1611 zm.16 VII 1639OO  13 IX 1626(morganatyczny)





















1
1
1
1
1
Jerzy III Piastowicz ur.4 IX 1611 zm.4 VII 1664 Joachim Piastowicz ur.20 XII 1612 zm.9 II 1613 Henryk Piastowicz ur.3 II 1614 zm.4 II 1614 Ernest Piastowicz ur.3 II 1614 zm.4 II 1614 Anna Elżbieta Piastówna ur.23 III 1615 zm.28 III 1616

1
1
1
1
1
Ludwik IV Piastowicz ur.19 IV 1616 zm.24 XI 1663 Rudolf Piastowicz ur.6 IV 1617 zm.8 II 1633 Chrystian Piastowicz ur.9 IV 1618 zm.28 II 1672 August Piastowicz ur.18 III 1619 zm.12 III 1620 Sybilla Małgorzata Piastówna ur.20 VI 1620 zm.26 VI 1657

1
1
1   2
2
Dorota Piastówna ur.16 VIII 1622 zm.26 VIII 1622 Agnieszka Piastówna ur.16 VIII 1622 zm.3 IX 1622 Zofia Magdalena Piastówna ur.14 VI 1624 zm.8 IV 1660 August Piastowicz ur.21 VIII 1627 zm.14 V 1679 Dorota Sybilla Piastówna ur.17 VII 1628 zm.18 VI 1629

2
2
2
2

Ernest Piastowicz ur.27 VI 1630 zm.16 III 1631 Zygmunt Piastowicz ur.31 I 1632 zm.14 VII 1664 Joanna Elżbieta Piastówna ur.8 VI 1636 zm.30 X 1673 Anna Krystyna Piastówna ur.18 X 1638 zm.5 IX 1642
  1. córka Joachima II Hektora i Magdaleny Wettyn,córki Jerzego Brodatego
  2. córka Jana Jerzego Hohenzollerna i Elżbiety Anny Askańskiej,siostry Anny Marii Askańskiej,żony Joachima Fryderyka Piastowicza

Powstanie Kosińskiego

Pierwsza rebelia kozacka w I Rzeczypospolitej,dowodzona przez samozwańczego hetmana kozackiego Krzysztofa Kosińskiego.U jego zarania leżał spór prywatny polskiego szlachcica Kosińskiego z Podlasia z ruskim magnatem kresowym Januszem Ostrogskim,który rościł sobie prawa do nadanych wcześniej Kosińskiemu dóbr Rokitno i Olszanice.Kosiński wraz z pułkownikostwem kozaków rejestrowych,otrzymał te dobra na sejmie w roku 1590,jednak jako człowiek ubogi nie był w stanie zasiedlić tych obszarów na własny koszt i ryzyko,co było warunkiem sine qua non.Pustynny kawał ziemi przeszedł wobec tego do rąk Aleksandra Wiśniowieckiego a potem Janusza Ostrogskiego.Kosiński zebrał wówczas pięć tysięcy kozaków i ogłosiwszy się ich atamanem ruszył na Ostrogskich dochodzić swoich praw.Zatarg prywatny szybko przeistoczył się w wojnę domową.29 grudnia 1591 roku napadł na Białą Cerkiew,gdzie splądrował dom kniazia Dymitra Kurcewicza Bułygi,a także zabrał i zniszczył dokumenty nadań ziemskich w województwie kijowskim.Miasto i mieszczan oszczędził.Po zdobyciu Białej Cerkwi wycofał się na Zaporoże,ale jego awanturnicza wyprawa była iskrą na prochy.Przeciwko Polakom krwawe rebelie wybuchły na Kijowszczyźnie,Bracławszczyźnie,Wołyniu i Podolu.Zatarg prywatny przeistoczył się tym samym w powstanie kozacko-chłopskie.Rozpoczęły się niczym niepohamowane łupiestwa polskich dworów,szczególnie dotkliwe na Wołyniu.Wojska Kosińskiego zdobyły silną twierdzę Ostropol,gdzie przez pewien czas rezydował hetman.Powstańcom udało się też zdobyć Trypol i Perejasław,a z kijowskiego zamku zabrali broń i amunicję.Sam Kosiński powoli zaczął tracić kontrolę nad niekarnym wojskiem kozackim,które coraz bardziej bezlitośnie łupiło swoich wczorajszych panów.Mediacje regimentarzy koronnych na nic się nie zdały i król Zygmunt III Waza ogłosił 16 stycznia 1593 roku uniwersał,zwołujący pospolite ruszenie szlachty województw:kijowskiego,bracławskiego i wołyńskiego.Do ostatecznej rozprawy z kozakami doszło 2 lutego podczas bitwy pod Piątkiem.Wojska Kosińskiego(5 tysięcy kozaków i 26 armat)początkowo miały nawet przewagę,ale gdy uderzyła na nich jazda Janusza Ostrogskiego zostały doszczętnie pobite.Starcie przekształciło się w rzeź;padło 2-3 tysięcy powstańców.10 lutego Kosiński i inni przywódcy kozaccy podpisali kapitulację wobec zwycięskich magnatów.Samozwańczy hetman nie dotrzymał jednak warunków kapitulacji i zbiegł na Zaporoże,gdzie zebrał 2-tysięczny oddział kozaków.Nawiązał kontakty z Rosją i Tatarami,wszędzie szukając poparcia przeciwko Rzeczypospolitej.W maju rozpoczął oblężenie sił polskich w Czerkasach.Tam też wkrótce został pobity przez wojska Aleksandra Wiśniowieckiego i zginął w niejasnych do dziś okolicznościach w czasie bitwy,czy też w burdzie karczemnej w Czerkasach.Wiosną 1593 roku sejm przyjął konstytucję„O Niżowcach”,w której uznał wszystkich buntowników Kosińskiego winnymi ciężkiej zdrady i skazał ich na śmierć.W sierpniu jednak nastąpiło wygaszenie powstania i podpisanie ugody,mocą której kozacy rejestrowi mogli zachować swoją broń i czajki,ogłoszono powszechną amnestię.

Marcin Ujazdowski

(zm.w 1590 roku)polski duchowny i filozof,profesor Akademii Krakowskiej.Opublikował Aristotelis de arte rhetorica libri III oraz In orationem Ciceronis post reditum in senatum commentarius(oba dzieła w 1577 roku).Inne przypisywane mu prace,Cosmographia Moscoviae et aliarum partium adiacontium oraz Commentaria in epistolam s.Pauli ad Romanos,znane są tylko z cytowań.

Dionizy Szyjka

(ur.ok.1530 r.w Bydgoszczy zm.1590 w Bydgoszczy)bernardyn,kantor,gwardian.Urodził się ok.1530 r.w Bydgoszczy.Zwany był„Szyjka”.Przez cztery lata był w klasztorze bernardyńskim w Wilnie,przez trzy w Poznaniu.Piastował tam godności zakonne kantora i gwardiana.W konwencie poznańskim wzniósł w miejscu drewnianego murowany refektarz.Był obdarzony pięknym,naturalnym basem.Pięknie śpiewał,a jego głos wyróżniał się nawet wtedy,gdy śpiewała setka braci.Opowiadano o nim,że w kościele bernardynów w Poznaniu,gdzie za młodu przebywał,śpiewał z taką silą,że od jego głosu drżały stalle.Potem był kantorem w kościele krakowskim.Tu z kolei opowiadano,że podczas jego śpiewu rorantyści z kaplicy wychodzili na zewnątrz kościoła,co czynili także wierni obecni na mszy św.obawiając się,że od potężnego głosu Dionizego zawali się sklepienie katedry.Gwardianem bydgoskim był w 1579 r. i przebywał tu do śmierci.Zmarł 6 marca 1590 r.w Bydgoszczy.

Kacper Karliński

Herbu Ostoja(zm.1590)starosta olsztyński 1563-1587.Był synem Abrahama,przeszedł do legendy ze względu na obronę Olsztyna w roku 1587 przed wojskami arcyksięcia austriackiego Maksymiliana Habsburga,pretendenta do tronu polskiego po śmierci Stefana Batorego.Karliński miał ośmiu synów,z których siedmiu zmarło lub zginęło w różnych wojnach.Do legendy przeszedł kiedy z załogą liczącą 80 żołnierzy bronił Olsztyna przed próbą zdobycia go przez wojska Maksymiliana Habsburga.Najpierw odmówił propozycji Maksymiliana wyniesienia do godności senatora jeżeli podda on zamek,potem kilkukrotnie odpierał ataki wojsk austriackich.Widząc,że oblężenie zamku nie daje przewidywanego skutku,arcyksiążę Maksymilian najechał za pomysłem swego poplecznika Stanisława"Diabła"Stadnickiego na posiadłości Karlińskiego,paląc je i porywając mu 6-letniego syna.Dziecko zostało następnie użyte jako żywa tarcza podczas kolejnego szturmu wojsk Maksymiliana.Kiedy załoga zamku się zawahała,Karliński sam odpalił działo,wymawiając słowa:"Wpierw byłem Polakiem niż ojcem".Dziecko zginęło na miejscu,wszystkie działa zamkowe ostrzelały następnie atakujących ogniem artylerii i ostatni szturm został odparty.Oblężenie zostało zwinięte,a arcyksiążę Maksymilian ruszył na Kraków.Pogrążony w żalu Karliński odmówił przyjęcia godności i zaszczytów,niedługo potem umarł.Wydarzenia te znalazły swój wyraz w twórczości m.in.Aleksandra Fredry,Władysława Syrokomli czy Władysława Bełzy.Ku pamięci postaci Kacpra Karlińskiego odbywa się coroczny Rajd Śladami Kacpra oraz od roku 2008 Turniej o szablę Kacpra Karlińskiego.

Piotr Dunin Wolski

Herbu Łabędź(1531-1590),biskup płocki od 1577 i przemyski od 1576,podkanclerzy koronny od 1574 i kanclerz wielki koronny od 1576.Był synem Pawła Dunin-Wolskiego kanclerza wielkiego koronnego,biskupa poznańskiego(1544-1546) i Doroty Wiewieckiej h.Jastrzębiec.Miał czterech braci i sześć sióstr.Studiował za granicą(Padwa,Rzym,Madryt).W 1545 otrzymał kanonię poznańską.Po powrocie z Włoch przebywał na dworze króla Zygmunta Augusta,gdzie dał się poznać jako człowiek szczególnie utalentowany do języków obcych i do służby w dyplomacji.Stąd też w 1560,po śmierci królowej Bony,został wysłany do Madrytu w Hiszpanii,gdzie przebywał 10 lat,starając się odzyskać tzw.sumy neapolitańskie.Po powrocie do Polski jeszcze raz został wysłany do Hiszpanii po śmierci Piotra Barzego,kasztelana przemyskiego i posła polskiego,który podjął błędne decyzje w sprawach państwowych,co wymagało natychmiastowej interwencji i naprawy.Jako poseł został również wysłany do papieża Grzegorza XIII.Do jego sukcesów dyplomatycznych przyczyniła się bardzo dobra znajomość języka włoskiego,francuskiego i hiszpańskiego.Odwołany z Hiszpanii powrócił do Polski w 1573.W dowód uznania jego talentu dyplomatycznego Henryk Walezy mianował go w 1574,na sejmie koronacyjnym podkanclerzym koronnym,a następnie Stefan Batory kanclerzem wielkim koronnym w 1576 i biskupem przemyskim.Wkrótce potem złożył pieczęć kanclerską na ręce Jana Zamoyskiego i nie mając jeszcze zatwierdzenia papieskiego na diecezję przemyską,otrzymał nominację na biskupstwo w Płocku,gdzie jego rządy trwały od 5 lipca 1577 r.aż do śmierci,28 sierpnia 1590 r.W 1575 podpisał elekcję cesarza Maksymiliana II Habsburga.Jako biskup płocki dwukrotnie przeprowadził synod diecezjalny w Płocku i Pułtusku(1586 i 1589),które przyczyniły się do recepcji reformy podjętej na soborze trydenckim w diecezji płockiej.Wybudował pałac biskupi w Wyszkowie(1589);odnowił kolegiatę w Pułtusku.Znany był również jako bibliofil sprowadzane z zagranicy książki kazał oprawiać w jasnożółty pergamin i brązową skórę.Zgromadzone księgi przekazał Uniwersytetowi Jagiellońskiemu(ok.1000 woluminów) i bibliotece kapituły płockiej(130 dzieł).

Jan Stoiński

Inna forma nazwiska:Stojeński,(ur.1590,zm.1654)ariański działacz reformacyjny w Polsce,duchowny,teolog,pisarz i poeta.
Życiorys
Pochodził z rodziny,związanej z ruchem braci polskich:jego ojcem był Piotr Stoiński(młodszy)a dziadkami Piotr Stoiński i Grzegorz Paweł z Brzezin.Urodził się prawdopodobnie w Lusławicach,gdzie jego ojciec był duchownym.Jego rodzina została nobilitowana w roku 1591.Później wraz z rodziną przeniósł się do Rakowa,gdzie sprawował urząd ministra ariańskiego.Wszechstronnie wykształcony,zyskał sławę doskonałego dialektyka i wielokrotnie uczestniczył w dysputach teologicznych.Brał udział w pracach zespołu,redagującego tekst Katechizmu Rakowskiego.Współpracował z Janem Jakubem Ryniewiczem-Trembeckim.Po edykcie z roku 1638,wyjechał do Holandii.Po wygnaniu arian z Rakowa i swym powrocie do kraju,przeniósł się na Litwę,gdzie był duchownym w zborach w Lachowiczach(1640-1644),dobrach rodziny Sieniutów,koło Krzemieńca.W roku 1644 został skazany wyrokiem trybunalskim na utratę czci i szlachectwa.Przez pewien czas był ministrem zboru u Moskorzewskich w Czarkowie(okolice Krakowa).Korespondował z H.Grotiusem.
Twórczość
  • Wiersz w:Jaśnie Wielmożnego...pana Andrzeja hrabiego z Leszna ciału...pamiątka,Kraków 1606;unikat:Biblioteka Narodowa,zniszczony w 1944,(wiadomość podała A.Gryczowa"Prasy Krakowa i Rakowa w służbie antytrynitaryzmu",Studia nad arianizmem,pod red.L.Chmaja,Warszawa 1959,s.327
  • De Jesu Christi divinitate,Raków 1618,drukarnia S.Sternacki
  • Modlitwy nabożne o różne potrzeby,Raków 1633,(wg J.Dürra-Durskiego napisane prawdopodobnie wspólnie z Janem Jakubem Ryniewiczem-Trembeckim);poszczególne modlitwy przedr.W.Sobieski"Modlitewnik arianki",Reformacja w Polsce 1921;J.Dürra-Durskiego Arianie polscy w świetle własnej poezji,Warszawa 1948;fragm.M.Piszczkowski"Obrońcy chłopów w literaturze staropolskiej",Kraków 1948,Biblioteka Arcydzieł Poezji i Prozy nr 54;wyd.2 Kraków 1951;egz.Biblioteka Jagiellońska,British Museum
  • liczne prace rękopiśmienne i drukowane(wątpliwe)wymienił F.S.Bock Historia Anti-Trinitariorum,t.1,Królewiec 1774,s.944-947
Listy
  • Korespondencja z H.Grotiusem z około roku 1638,ogł.w książce:H.Grotius Epistolae...Amsterdam 1687,s.455,476 nn.
  • Od Samuela Przypkowskiego,dat.z Dojlid 6 marca 1634,ogł.w:"Diariusz wojny moskiewskiej 1633 roku",wyd.A.Rembowski,Warszawa 1895,Biblioteka Ordynacji Krasińskich.Muzeum K.Świdzińskiego,t.13.

Stanisław Pstrokoński

Z Burzenina herbu Poraj,(ur.w 1590,zm.17 czerwca 1657 na Węgrzech)biskup chełmski(przed 22 grudnia 1644-17 czerwca 1657),jezuita,proboszcz płocki.
Biografia
Ojcem jego prawdopodobnie był magnat Zbigniew Pstrokoński herbu Poraj,a matką Barbara Gajewska.Był krewnym biskupa włocławskiego Macieja Pstrokońskiego(ok.1553-1609).Lata młodzieńcze spędził na dworze króla polskiego Zygmunta III Wazy,którego później został spowiednikiem.Początkowo zamierzał poświecić się służbie zakonnej i dlatego wstąpił 7 września 1613 r.w Rzymie do jezuitów,gdzie ukończył studia i otrzymał święcenia kapłańskie.Studiował filozofię,matematykę i astronomię w Kaliszu 1615-17.Był księdzem jezuitą w Poznaniu w 1622 r.gdzie studiował teologię(w l.1619-22).Został w tym mieście profesorem matematyki(w l.1618-19) i uczył w Kaliszu(w l.1623-25).Był misjonarzem w Lublinie(w l.1626-27),prefektem szkół oraz spowiednikiem ksieni benedyktynek w Sandomierzu(w l.1627-30).Został spowiednikiem księcia,a następnie króla Władysława IV Wazy(w l.1630-48),Na prośbę króla dyspensowany 6 marca 1644 r.w Wilnie od ślubów zakonnych przez papieża,stał się księdzem świeckim.Następnie został proboszczem płockim,kanonikiem warmińskim,archidiakonem kaliskim i opatem tynieckim.Został biskupem chełmskim,konsekrowany w Warszawie 19 marca 1645 r.Na dworze królewskim przebywali w tych czasach jezuici kaznodzieje królewscy:Sebastian Łajszczewski(1629-35),Maciej Kazimierz Sarbiewski(1636-39) i Stanisław Tomisławski(1641-44),oraz Andrzej Bobola.Brał udział jako kapelan królewski wyprawie moskiewskiej Władysława IV,w l.1633-34,a z nim księża;Jakub Marquart,Sebastian Łajszczewski i Jerzy Leyer.Był hojny dla kościołów i ubogich.Żył w bardzo ciężkich czasach najazdów kozackich,tatarskich,szwedzkich,węgierskich.Według jego relacji z 1653 r.54 kościoły parafialne zostały obrabowane,a dziesięć w tym również chełmską katedrę zniszczono lub spalono,36 księży zginęło,a 40 zmarło podczas zarazy.W 1648 r.w diecezji chełmskiej działały tylko 2 zbory braci polskich i 5 ewangelickich(przestały istnieć przed 1764 r.)Działalność biskupa koncentrowała się głównie na akcji charytatywnej.Troszczył się on o rozwój szpitali i przytułków,o chorych i kalek,o bezdomnych i wszystkich tych,których oczekiwali na pomoc.Wspierał w miarę posiadanych środków ubogie kościoły i parafie.W 1647 roku poświęcił zbudowany z własnych środków barokowy kościół w Burzeninie,przy którym planował założyć klasztor oo.Bernardynów.Aktywnie uczestniczył w pracach parlamentu jako biskup chełmski w latach 1644–1657,W 1654 Stanisław Pstrokoński wysyłał do Krasnobrodu komisję,na czele której stał sufragan bp Mikołaj Świrski i po wysłuchaniu świadków uznawał prawdziwość objawień.Zmarł w 17 czerwcu 1657 r.na Węgrzech.

Samuel Nadolski

Samuel Stanisław Nadolski h.Roch(ur.1590,zm.1655)starosta tczewski,kasztelan rozpierski,a później rawski,rotmistrz,kapitan piechoty.Pochodził ze znanej polskiej rodziny szlacheckiej.W roku 1627 wziął udział w bitwie pod Tczewem,gdzie,na skutek akcji podjętej z jego inicjatywy,ranny został król Szwecji,Gustaw Adolf.Od 1636 mąż Anny Nadolskiej,właściciel dóbr łaskich,a także Wiewiórczyna i Wronowic.W maju 1655 roku Samuel Nadolski za wierność królowi Janowi Kazimierzowi otrzymał od niego godność kasztelana raw­skiego.Tytuł ten posiadał krótko,gdyż zmarł w tym samym roku na Śląsku,gdzie wyjechał za królem Janem Kazimierzem.Ciało jego sprowadzono do Łasku i pochowano w podziemiach łaskiej kolegiaty.

Franciszek Bernard Mniszech

Franciszek Bernard Wandalin Mniszech herbu własnego(1590-1661)starosta sanocki,szczyrzycki,kasztelan sądecki,brat Maryny Mniszchównej carowej Rosji.Ojcem jego był:Jerzy Mniszech,a dziadkiem Mikołaj Mniszech przybyły z Wielkich Kończyc na Morawach.Żona;Barbara Mniszech Stadnicka ze Żmigrodu Stadnicka,ich syn;Jerzy Jan Wandalin Mniszech(1664),którego żoną była Anna Chodkiewiczówna wybudował dwór obronny zwany Janogrodem.Franciszek Mniszech kupił w 1636 r.część Dukli jaką otrzymała wdowa Męcińska,po poległym w czasie wyprawy na Moskwę w 1618 roku Franciszku Męcińskim.W 1638 r.przystąpił do odbudowy zamku w Dukli fortyfikując go wałami i bastionami.Jednak Duklę złupiły wojska Jerzego II Rakoczego 16 marca 1657 r.Zmarł w 1661 r w czasie epidemii w Dukli.

Jan Krieg

Lub Hans Krieg,Joan Krieg,Johan Krieg(ur.ok.1590 w Speicherdorf k.Królewca,obecnie Южный,zm.między 1643 a 1647 w Pelplinie)gdański malarz i rysownik okresu manieryzmu.
Życie
Zapewne był synem menonickich uchodźców z Holandii lub Niemiec.Kształcił się w Królewcu,prawdopodobnie podróżował do Niderlandów.W 1615 przybył do Gdańska,gdzie w 1616 został mistrzem cechu malarzy,w drodze wyjątku bez składania egzaminu.W 1927,jako zamożny mieszczanin,kupił kamienicę przy ul.Rzeźnickiej.Zapewne pod wpływem żony przyjął wiarę katolicką.Po jej śmierci w 1632 wstąpił do zakonu cystersów w Pelplinie.Na rzecz konwentu przekazał swoją kamienicę,znaczną kwotę pieniężną oraz srebra.Pracował nad wyposażeniem kościoła opackiego,wykonując prace marmoryzatorskie,pozłotnicze orac 4 emblemety do ołtarza św.Jakuba Starszego.
Twórczość
Jedynymi jego sygnowanymi pracami,które zachowały się do dzisiaj,są rysunki wykonane piórkiem i tuszem,kolorowane akwarelą.Początkowo wykonywał przedstawienia o charakterze alegorycznym,których bohaterami były personifikacje idei ogólnych,często zaczerpnięte z mitologii(np.niezachowana Alegoria pięciu zmysłów 1624).W późniejszym okresie w jego rysunkach pojawia się tematyka rodzajowa(np.Spacerująca para po 1620)oraz przedstawienia religijne(np.Archanioł Michał zwyciężający smoka 1637).Jego twórczość cechuje właściwe stylistyce manieryzmu teatralne ujęcie tematyki,znakomity zmysł obserwacyjny oraz racjonalna,rzeczowa interpretacja.Widoczne są w niej silne wpływy manieryzmu niderlandzkiego.
Wybrane dzieła
  • Widok Gdańska z Biskupiej Górki po 1620,Muzeum Narodowe w Gdańsku
Obraz namalowany na desce,która zapewne była wiekiem wyprawowej skrzyni ślubnej lub pokrywą instrumentu muzycznego,prawdopodobnie wirginału,przedstawia zaślubiny pary gdańskich mieszczan.Nowożeńcy otoczeni są wieloma innymi postaciami(wytworne towarzystwo na ganku bogatej budowli, żebrak,jeźdźcy w polskich strojach,młody mężczyzna z psem,chłopiec trzymający sokoła itp.)oraz ukazanymi z niezwykłą drobiazgowością scenkami rodzajowymi.W tle umieszczono panoramę Gdańska.
  • Powitanie św.Urszuli w Kolonii ok.1640,Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pelplinie,predella ołtarza św.Urszuli
Scena przedstawia przybycie świętej do Kolonii,którą malarz umiejscowił nad brzegiem morza.Przy nabrzeżu portowym z przycumowanymi dwoma okrętami trwają prace przeładunkowe.Z fotograficzną wręcz dokładnością odtworzony został roboczy dzień w porcie gdańskim w latach 40.XVII w.Wśród tłumu kręcącego się po nabrzeżu widzimy m.in.kobiety dostarczające pożywienie marynarzom,starego wilka morskiego z fajką,żebraczkę z worem na plecach,plotkujące zamożne mieszczki,ulicznego sprzedawcę jaj,księdza z ministrantem spieszącego do chorego marynarza oraz cztery kobiety odprowadzające przyjaciółkę.Malowidło cechuje subtelna kolorystyka,emalierska faktura i drobiazgowa,miniaturowa metoda obrazowania.Całość utzymana jest w konwencji obrazu rodzajowego,jedynie wizerunek gołębicy na tle nieba ponad głowami pierwszoplanowych postaci przypomina o pozaziemskiej sferze zdarzenia.Obraz uważany jest za najdoskonalszy widok marynistyczny polskiego baroku.
  • Apoteoza św.Barbary lata 40.XVII w.Klasztor Cysterek w Żarnowcu (przypisywany)
Obraz z cyklu 12 scen przedstawiających legendę o św.Barbarze.Obraz główny otaczają małe malowidła ze scenkami z życia świętej(2 w predelli,po 3 w uszakach ołtarza o raz 3 w jego zwieńczeniu).Malowidła te wzbogacone są scenkami rodzajowymi.
Zachowane rysunki
  • Wezwanie dla sztuki(Przemijanie sławy)1617,Muzeum Narodowe w Poznaniu 
    • Alegoria 1617,Zakład Narodowy im.Ossolińskich,Wrocław
    • MUSICA 1618,Muzeum Grafiki i Rysunku,Berlin
    • Dyskurs Minerwy z Chronosem 1619,Muzeum Grafiki i Rusunku,Berlin
    • Bellona 1620,Muzeum Narodowe w Warszawie
    • Pokój w więzach wojny 1622,Muzeum Narodowe w Poznaniu
    • Alegoria QUIT AD TE 1622,Muzeum Grafiki i Rysunku,Berlin
    • Archanioł zwyciężający smoka ok.1630,Muzeum Narodowe w Gdańsku
    • Spacerująca para po 1620,Muzeum Narodowe w Gdańsku
    • Madonna zjawiająca się św.Hieronimowi po 1620,Muzeum Narodowe w Gdańsku
    • Michał zabijający smoka 1637,Muzeum Narodowe w Gdańsku
    • Jeździec przed tarasem pałacowym 1643,Muzeum Narodowe w Gdańsku
    • Skalisty pejzaż ok.1640,Muzeum Narodowe w Gdańsku

sobota, 29 marca 2014

Maciej Głoskowski

Herbu Przerowa(ur.1590 w Sowinie,zm.1658),polski matematyk,kartograf i poeta.
Życiorys
Urodził się około roku 1590,prawdopodobnie w Sowinie,w rodzinie osiadłej w Wielkopolsce,w 3 wsiach:Głoski,Sowina i Kotarby.Był synem Bartłomieja i Florentyny z Tymienieckich,należał do Braci czeskich.W maju roku 1623 został opiekunem małoletnich dzieci Jana Szlichtynga,sędziego wschowskiego.Kilka lat później odziedziczył rodzinną wieś Sowinę,a około roku 1634 ożenił się z Urszulą Szczaniecką.Był rezydentem na dworze Leszczyńskich:Rafała,wojewody bełskiego i Bogusława,jego syna;co ułatwiło mu nawiązanie kontaktu ze szkołą braci czeskich w Lesznie.Na ich koszt,w latach 1636-1641,kształcił się w Holandii.Prawdopodobnie w Lejdzie,gdzie uczęszczał do szkoły inżynierii wojskowej.Jego wykładowcą był m.in.geometra Frans van Schooten.Przebywał na dworze księcia Fryderyka Henryka Orańskiego,stając się jego powiernikiem i nauczycielem jego następcy,Wilhelma II Orańskiego.Po powrocie do kraju został(prawdopodobnie pod koniec 1642)wybrany komornikiem granicznym województwa kaliskiego.W kwietniu 1644,bracia czescy wybrali go delegatem na synod kalwinów małopolskich w Chmielniku,zaplanowanym na lipiec roku 1644.Jako przedstawiciel swych współwierców,28 sierpnia roku 1645,brał udział w colloquium charitativum zorganizowanym w Toruniu.Później przebywał w Lesznie,a po jego pożarze(1657)schronił się we Wrocławiu.Prowadził korespondencję naukową z J.Heweliuszem,pisywał z J.Á.Komenským i J.Ursynem.Specjalizował się w geometrii praktycznej,wykorzystując ją przy fortyfikacjach,w miernictwie i kartografii(przygotowywał mapę Wielkopolski).Domagał się założenia w Polsce szkoły rycerskiej.Zmarł około roku 1658.
Twórczość
Ważniejsze utwory
  • wiersz łaciński na śmierć Jana Cyrillusa,w zbiorze Lachrymae super insperato ex hac mortalitate obitu,Leszno 1632,egz.nieznane;fragm.(12 heksametrów)przedr.H.Juszyński Dykcjonarz poetów polskich,t.1,Kraków 1820
  • Sława potomna...Rafała hrabie z Leszna,wojewody bełskiego,starosty hrubieszowskiego,Warszawa 1636,(wierszem)
  • wiersz łaciński w zbiorze Honori...nuptiali...Johannis Jonstoni...cum Christina Hortensia...votiva amicorum acclamatio,Leszno 1637,drukarnia W.Funckius
  • Griselida...napisana R.P.1641,prawdopodobnie:Kraków 1641;fragm.przedrukował A.E.Koźmian Rękopism historyczny polski,Wrocław 1845,s.165-166,(historia wierszem oparta na red.F.Petrarki noweli o Gryzeldzie z Dekameronu G.Boccaccia)
  • Geometria peregrinans(przegląd stanu wiedzy matematycznej w ówczesnej Polsce),powst.ok.1643,druk.Lubcz lub Leszno pomiędzy 1643 a 1648,(wyd.bezimiennie,nazwisko autora ukryto w anagramie.W dawnej literaturze naukowej dzieło występowało pod błędnym tyt.Geometra peregrinans,Geometra peregrinus lub Geometria peregrinus),fragm.przełożył T.Witczak w Wybór tekstów do dziejów kultury Wielkopolski,Poznań 1962,(postawionymi w nim 21 zadaniami z zakresu pomiarów zainteresował się holenderski geometra Frans van Schooten,który w dziele Exercitationes geometricae libri quinque,Lejda 1656 i we własnym przekładzie tegoż dzieła na język holenderski,przedrukował i podał rozwiązanie pierwszych 16 zadań M.Głoskowskiego)
  • Wiersz na cześć Władysława IV w 23 oktawach przy przekł.polskim D.Uffan Archelia albo Artilleria to jest nauka i informacja o strzelbie,1643
  • Zegarek abo pamiątka gorzkiej męki i śmierci Zbawiciela naszego Jezusa Pana na XXIV godzin rozdzielona.Przydane są rozmyślania i modlitewki,prawdopodobnie 1643-1648,wyd.następne:Lubcz nad Niemnem 1653,Królewiec 1714,prawdopodobnie Gdańsk 1740;fragm.podaje:A.E.Koźmian Rękopis historyczny polski,Wrocław 1845
  • wiersz łac.dedykowany A.Grodzieckiemu,kasztelanowi międzyrzeckiemu,z rękopisu Biblioteki Raczyńskich nr 149 k.136,ogł.J.Łukaszewicz"Dawna literatura polska.Maciej Głoskowski z Sowiny",Kwartalnik Naukowy 1835,t.1,s.174-175
Listy
  • Do J.Heweliusza,rękopisy z korespondencją Heweliusza w Bibliothèque Natioanle w Paryżu,sygn.MS.latin.nr 10347,(tu m.in.I.1 s.199 odpis listu z autografu Biblioteki Obserwatorium Astronomicznego w Paryżu,sygn.C.1,1 s.145 dat.26 marca 1648 w Leśnej)
  • Jonasz Szlichtyng Epistola ad Matthiam Gloskovium...in materia de satisfactione et merito Christi...1645,niewydane,(przeciwko M.Głoskowskiemu lub protestantom wyznania augsburskiego,w obronie arianizmu;zob.M.Wiszniewski Historia literatury polskiej,t.9,Kraków 1857,s.138)

Jakub Sobieski

Herbu Janina(ur.5 maja 1590 w Żółkwi,zm.13 czerwca 1646 tamże)polski magnat,poseł,pamiętnikarz,działacz polityczny,dowódca wojskowy,ojciec Jana III Sobieskiego,króla Polski.Czterokrotny marszałek Sejmu,senator i wojewoda bełski oraz ruski,u schyłku życia kasztelan krakowski,starosta krasnostawski.Syn kasztelana i wojewody Marka Sobieskiego i Jadwigi Snopkowskiej.Dwukrotnie żonaty:z Marianną Wiśniowiecką dwie córki z tego związku zmarły w dzieciństwie,a po jej śmierci z Zofią Teofilą Daniłowiczówną mieli razem siódemkę dzieci,z których jednakże tylko trójka dożyła dorosłości.
Wzrost potęgi
W młodości odbył podróż po Europie,m.in.w 1611 r.przebywał w Lyonie.Po powrocie do Polski jego pozycja znacząco wzrosła.Od 1617 był dworzaninem królewskim,krajczym wielkim koronnym od 1628 roku,podczaszym od 1636 roku,wojewodą bełskim od 1638 roku,wojewodą ruskim od 1641 roku,kasztelanem krakowskim od 1646 roku.Był starostą miast: Trembowla,Krasnystaw,Jaworów,Stryj,Kałusz,Bar,Tuchola i Gniew.Posiadane starostwa przynosiły mu znaczne dochody,co znacząco podniosło pozycję rodu Sobieskich.Wybrany jako poseł na siedem sejmów między 1623 a 1632 rokiem,jako marszałek sejmu prowadził obrady sejmu w Warszawie od 24 stycznia do 5 marca 1623 oraz od 27 stycznia do 10 marca 1626 roku,a także sejmu nadzwyczajnego w Warszawie od 27 czerwca do 18 lipca 1628 oraz sejmu elekcyjnego w Warszawie,który trwał od 24 września do 15 listopada 1632 roku.Jako marszałek Sejmu z 1626 r.witał Zygmunta III tradycyjną oracją,w której oddając hołd zasługom króla,wywodził wyższość wolnej elekcji i wolności szlacheckich nad rządami siły i despotyzmem."Zawstydziła w tej mierze Rzeczpospolita nasza te narody,którym dziedziczni rozkazują monarchowie"mówił wówczas.Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa ruskiego w 1632 roku.Po ślubie z Zofią Daniłowiczówną jego bogactwo wzrosło,ponieważ Zofia wniosła dziedzictwo rodziny Żółkiewskich i część dóbr rodziny Daniłowiczów.
Wyprawy wojenne
Był bardzo rozważny w swoich radach,był więc szanowaną osobą.Członek wielu komisji,często występował jako mediator lub jako obrońca osieroconych dzieci.W polityce przeważnie popierał plany króla,ale zawsze był obrońcą praw szlachty i tolerancji religijnej.Brał udział w wyprawie królewicza Władysława na Moskwę w 1617 r.zostając ranny przy nieudanym jej szturmie.Następnie uczestniczył w wyprawie chocimskiej w 1621 r.W kolejnych latach brał udział w prawie wszystkich wojnach Rzeczypospolitej,walcząc z Rosjanami,Turkami,Tatarami,Szwedami i Kozakami.Sobieski kształcił się w Krakowie i Paryżu.Nauki początkowe pobierał prawdopodobnie w domu rodzinnym,dalszym jego wykształceniem kierował poeta Szymon Szymonowic i zapewne z jego inicjatywy został Sobieski uczniem Akademii Zamojskiej.Następnie 8 stycznia 1604 podjął studia w Akademii.Krakowskiej,ale już w listopadzie 1605 był ponownie studentem w Zamościu,gdzie pozostał do końca 1606 r.Na dalsze stadia wyjechał wiosną 1607 do Paryża,gdzie pozostał cztery lata.Przez pierwsze dwa lata był w wyniku polecenia Szymonowica prywatnym uczniem humanisty i filologa I.Casaubona,dwa następne studiował w College Royal,m.in.pod kierunkiem F.Morela i G.Crithona.Zajmował się lekturą dzieł autorów starożytnych i nowożytnych,poetów,prawników i historyków.Ważną częścią jego edukacji była nauka języków obcych(francuskiego,włoskiego i hiszpańskiego),poznawanie kultury i zwyczajów francuskich.Uczestniczył w życiu towarzyskim,bywał na dworze królewskim,przyjmowany przez Henryka IV,był świadkiem jego morderstwa,pogrzebu oraz koronacji nowego króla Ludwika XIII.Z Paryża odbywał wycieczki po okolicach,przebywał także w Anglii,Niderlandach i zachodnich Niemczech.W lutym 1611 wyruszył w dłuższą podróż do Hiszpanii,Portugalii,południowej Francji,Sabaudii,Włoch(w Rzymie spędził zimę i wiosnę 1612) i Austrii.W czasie swoich podróży przyjmowany był przez króla Anglii Jakuba I Stuarta,namiestnika Niderlandów Maurycego Orańskiego,króla hiszpańskiego Filipa III,papieża Pawła V i cesarza Macieja I,poznaj wielu uczonych,polityków,arystokratów,wodzów.Sobieski prowadził diariusz podróży;notował w nim na bieżąco wydarzenia,opisy zwiedzanych miejsc i wrażenia.Był słynnym oratorem i parlamentarzystą.Uczestnik wypraw wojennych na Rosję w latach 1617-1618(tzw.Dymitriad),był członkiem rady wojennej króla Władysława IV.Brał udział w negocjacjach z Rosją w Dywilnie w 1618 roku.Brał udział w ekspedycji chocimskiej przeciw Imperium osmańskim w 1621 roku oraz ekspedycji przeciw Abazemu Paszy w 1633 roku.Negocjował również z Szwedami w rozejm w Sztumskiej Wsi w 1635 roku.
Śmierć
Pod sam koniec życia,w 1646 r.otrzymał nominację na najwyższy senatorski urząd świecki w Rzeczypospolitej kasztelanię krakowską.Kasztelan-nominat zmarł jednak wkrótce potem.Jego śmierć w Żółkwi na atak serca(13 czerwca 1646 r.)poprzedził konflikt z Władysławem IV na tle planowanej przez króla wojny z Turcją.10 sierpnia w Paryżu,gdzie wiadomość o śmierci ojca zastała synów Jana i Marka,odbyła się msza żałobna z udziałem wielu znaczących ludzi we Francji,celebrowana przez samego legata papieskiego.Oprócz aktu kurtuazji według synów,świadczyło to też o pozycji i prestiżu,jakim cieszył się zmarły.W opinii siedemnastowiecznego angielskiego biografisty był"osobą wybitną zarówno dzięki swym umiejętnościom w sprawach państwowych,jak też odwadze i zdolnościom dowódczym w polu".
Dzieła
Spuścizna pisarska Jakuba Sobieskiego jest dosyć obszerna.Należą do niej mowy,diariusze z wypraw wojennych(wyprawa chocimska,moskiewska,rokowań ze Szwedami w 1629 roku)oraz instrukcje Sobieskiego dla synów,których wysłał na studia do Krakowa w 1639 i do Francji w 1645 roku.Te ostatnie stanowią znakomite odzwierciedlenie ówczesnego programu wychowania magnackich dzieci.Po ekspedycji chocimskiej w 1621 roku napisał Commentariorum chotinensis belli libri tres(Pamiętnik wojny chocimskiej),który opublikował w 1646 roku w Gdańsku.Dzieła tego użył Wacław Potocki pisząc poemat Transakcja wojny chocimskiej.Jest autorem instrukcji napisanej na podróż jego syna do Krakowa(1640) i Francji(1645),która mieściła w sobie zasady najlepszego kształcenia.Jakub Sobieski jest również autorem Diariusza sejmu koronacyjnego w Krakowie w 1633 roku,który opublikowany został w 2008 r.w Wydawnictwie Uniwersytetu Opolskiego w opracowaniu Włodzimierza Kaczorowskiego.Do rangi dzieła urosła też instrukcja,którą wypisał w 1640 r.Pawłowi Orchowskiemu,opiekunowi jego synów w trakcie ich podróży na studia do Krakowa.Jakub Sobieski wyjaśnia w niej,dlaczego należy zdobywać wiedzę i które z dziedzin nauki należy pogłębiać,wypisując dalej listę języków obcych i umiejętności do nauczenia oraz sposobów,w jaki synowie mają je przyswoić,a także wskazówki dotyczące utrzymywania higieny osobistej,ćwiczenia pobożności i relaksu w czasie wolnym.Jakub Sobieski polecał zdobycie przez synów gruntownej znajomości języków:łacińskiego i niemieckiego.Polecał również przyswajanie francuskiego,włoskiego oraz rozpoczęcie nauki tureckiego.Oprócz nauki słownictwa i zasad gramatyki ojciec nakazywał też konwersację w językach obcych,tłumacząc,że"milczeniem żaden się żadnego języka nie nauczył".Kwintesencją instrukcji stał się jej punkt siódmy:"Głupimi szlachcie starożytnej w jakiejkolwiek u ojczyzny swojej ekspektacyjej szpetnie zgoła być.Nauka wszędzie człowieka zdobi i na wojnie i u dworu i doma i w Rzeczypospolitej widzimy to,że ludzie więcej sobie ważą chudego pachołka uczonego aniżeli pana wielkiego a błazna,co go sobie więc palcem pokazują".Instrukcja uznawana jest za wyraz ideału wychowawczemu,któremu hołdował Jakub Sobieski.Stał on w opozycji współczesnych tendencji sarmackich w oświacie oraz wychowaniu i nawiązywał do najlepszych wzorców renesansowych,co wystawia Sobieskiemu opinię niezwykle światłego i wyprzedzającego pod tym względem większość szlachty człowieka.Interesujące ze względu na trafne obserwacje i porównania jest dzieło Dwie podróże...odbyte po krajach europejskich odbyte w latach 1607-1613 i 1638.Wyjazd Sobieskiego wiosną 1607 roku do Paryża miał cele edukacyjne.W wyniku polecenia Szymona Szymonowica pozostawał on przez dwa lata prywatnym uczniem humanisty i filologa Izaaka Casaubona.Kolejne dwa lata studiował w College Royal pod kierunkiem F.Morela i G.Crithona.Zajmował się tam lekturą dzieł autorów starożytnych i nowożytnych,poetów,prawników i historyków.Uczył się też języków obcych(francuski,włoski i hiszpański).Czteroletni pobyt w Paryżu spowodował też poznanie kultury i zwyczajów francuskich co zaowocowało bujnym życiem towarzyskim na dworze królewskim.Jakub był świadkiem morderstwa króla Henryka IV,jego pogrzebu oraz świadkiem koronacji nowego władcy Ludwika XIII.Z Paryża podejmował też wycieczki po Francji.Udał się też do Niderlandów,gdzie był przyjmowany przez namiestnika Maurycego Orańskiego.Podczas pobytu w Anglii przyjmowany był z kolei przez Jakuba I Stuarta.W lutym 1611 roku wyruszył do Hiszpanii i Portugalii,gdzie spotkał się z królem Filipem III.Następnie zwiedził południową Francję i Włochy,gdzie w Rzymie przyjął go Paweł V.Ostatnim etapem europejskiej peregrynacji Jakuba był Wiedeń,gdzie podejmowany był przez cesarza Macieja.Pierwszą niedokładną edycje dzieła Jakuba Sobieskiego wydał Edward Raczyński w 1833 roku.Część pamiętnika powtórzył dwukrotnie na podstawie wcześniejszego wydania dotyczącą lat 1613 i 1638 wydał Aleksander Krasushar.Ostatnim i zarazem najpoprawniejszym wydaniem jest edycja w Bibliotece Narodowej dokonana przez prof.Józefa Długosza.Źródło to doczekało się również dwóch przekładów.Obydwa zostały dokonane na podstawie pierwszej edycji Edwarda Raczyńskiego.Pierwszy francuski został dokonany przez Leonarda Chodźko.Drugi fragmenty przełożone na język hiszpański dokonany został przez Feliksa Różańskiego.Został on następnie przedrukowany w zbiorze relacji o krajach Półwyspu Iberyjskiego w XVI i XVII wieku
Potomstwo
  • Marek,starosta krasnostawski,
  • Jan,marszałek,hetman i król Polski,
  • Katarzyna,poślubiła Władysława Dominika Zasławskiego i Michała Kazimierza Radziwiłła,
  • Anna,była zakonnicą,
  • dwóch Stanisławów,Zofia i dwie nieznane z imienia córki zmarły w dzieciństwie.

Kasper Drużbicki

SJ(ur.6 stycznia 1590 w Drużbicach k.Piotrkowa Trybunalskiego,zm.2 kwietnia 1662 w Poznaniu)polski duchowny katolicki,jezuita,kaznodzieja,rektor szkół,pisarz,mistyk.Autor pism o tematyce ascetyczno-mistycznej.
Życiorys
Pochodził z rodziny szlacheckiej(herbu Nałęcz).Do zakonu jezuitów wstąpił 14 sierpnia 1609 w Krakowie.Święcenia kapłańskie przyjął w 1621 w Poznaniu.W zakonie obejmował ważne stanowiska,m.in.był prowincjałem polskim(1629–1633,1650–1653),rektorem i mistrzem nowicjatu w Krakowie(1626–1629,1641–1644),rektorem Kolegium Jezuickiego w Kaliszu(1633–1634),instruktorem III probacji w Jarosławiu(1634–1636),rektorem w Ostrogu(1638–1641) i Poznaniu(1644–1647,1657–1662).Był również wykładowcą retoryki i poetyki w jezuickich kolegiach we Lwowie i Lublinie.Był gruntownie oczytany,miał świetną znajomość Biblii i kulturę duchową(znał mistykę nadreńską),humanistyczną,filozoficzną.Miał bogate życie wewnętrzne,w tym doświadczenia mistyczne.Zainicjował Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa,stając się w Europie prekursorem kultu Serca Chrystusa na długo przed objawieniami św.Małgorzaty Marii Alacoque w Paray-le-Monial.Jest wybitnym prozaikiem epoki baroku.
Twórczość
Autor licznych dzieł prozą po polsku i łacinie,m.in:
  • Droga doskonałości chrześcijańskiej,Kalisz 1665,druk.Kolegium Towarzystwa Jezusowego,wyd.następne:Lwów 1667,Kalisz 1741,Kalisz 1793
  • Nauka o przygotowaniu się do świątobliwej śmierci,Kraków 1669,druk.B.Śmieszkowic;wyd.H.Nostitz Jackowski,Kraków 1871
  • Przemysły zysku duchownego,Kraków 1671,druk.spadkobiercy K.Schedla,wyd.następne:Gdańsk 1672,Kalisz 1685,Lwów 1746,Poznań 1750,Poznań 1866
  • Meta cordium Kalisz 1683,druk.Kolegium Towarzystwa Jezusowego,wyd.następne:Poznań 1683,Kalisz 1691,Kalisz 1693,Lwów 1730;wyd.S.Stojałowski,Lwów 1875;Angers 1885,(przekł.angielski pt.Heart of Jesu the Goal of all Hearts,St.Helens Messager Office 1890;przekł.francuski:Paryż 1908)
  • Dyscypliny duszne,t.1-2,Kalisz 1685,druk.Kolegium Towarzystwa Jezusowego,wyd.następne:Poznań 1691,Kraków 1700,Kalisz 1730
  • Nabożeństwa na przedniejsze czasy i święta całego roku,Poznań 1694,druk.Kolegium Towarzystwa Jezusowego
  • Septem Gaudia et septem dolores s.Josephi,hymnus prima vice impressus ex authentico manuscripto,Starawieś 1890
  • Rozmyślania sandomierskie
Wydania zbiorowe
  • Operum asceticorum...tomus primus,Kalisz 1686...tomus secundus,Poznań 1691,druk.Kolegium Towarzystwa Jezusowego
  • Opera omnia ascetica aucta duobus opusculis De effectibus,fructu et applicatione Sanctissimi Missae Sacrificii et De sublimitate perfectionis religiosae,t.1-2,Ingolstadt 1732,druk.J.A.de la Haye
Listy i materiały
  • List do K.Lubienieckiego(młodszego),Lublin,10 czerwca 1636;list od K.Lubienieckiego,Jabłonna,9 czerwca 1636 ogł.H.Barycz"Dokumenty i fakty z dziejów reformacji.V.Ostatnia dysputacja braci polskich w Lublinie(1636)",Reformacja w Polsce 1953/1955,(wyd.1956)
  • Kilkanaście listów i innych pism w rękopisach:Archiwum Prowincji Polskiej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie;Biblioteka Jagiellońska