czwartek, 6 listopada 2014

Ełk

(dawniej Łek,niem.Lyck,prus.Luks)miasto i gmina w północno-wschodniej Polsce,w województwie warmińsko-mazurskim.Największe i najludniejsze miasto na Mazurach oraz główny ośrodek przemysłowy i kulturalny w regionie.Do 31 maja 1975 i od 1 stycznia 1999 siedziba władz powiatu ełckiego,a od 1992 siedziba rzymskokatolickiej diecezji ełckiej.Miasto zajmuje 3.miejsce pod względem ludności i 4.miejsce pod względem powierzchni w województwie warmińsko-mazurskim.Jest największym w województwie miastem,które nigdy przed 1945 nie znalazło się w granicach państwa polskiego(Elbląg i Olsztyn należały do Polski w latach 1466-1772),największym miastem współczesnej Polski na ziemiach,które należały do Prus Książęcych i największym miastem leżącym na ziemiach,które nigdy przed 1945 nie były integralną częścią państwa polskiego(w latach 1466-1657 Ełk był lennem Korony Królestwa Polskiego).W latach 1946-1975 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego,a w latach 1975-1998 do województwa suwalskiego.
Toponimia
Pierwszym,który wymienia nazwę Łek jest Długosz,według Jaćwingów słowo oznaczało najprawdopodobniej„białą wodę”.Nazwa osady wzięła się od rzeki,nad którą ją założono.Wysuwano też hipotezę,że nazwa wywodzi się od słowa łęg nadbrzeżna łąka.Obecna forma Ełk powstała z miejscownika„we Łku”;„e”z przyimka„we”zaczęto używać jako przynależne do nazwy i tak powstało„w Ełku”.Krzyżacy nadali osadzie nazwę w brzmieniu niemieckim.W późniejszych źródłach podawano ją różnie:Licke,Lik,Licce,Lueck,Lyck.Nazwa Ełku w innych językach:
litew.Lukas łot.Elka niem.Lyck prus.Luks ros.Элк
Położenie
Ełk położony jest na Pojezierzu Ełckim,będącym częścią Pojezierza Mazurskiego.Miasto leży nad Jeziorem Ełckim,jeziorem Sunowo i rzeką Ełk,będącą dopływem Biebrzy.Ponadto w obrębie miasta znajdują się dwa niewielkie jeziora:Selmęt Mały i Szyba.Miasto znajduje się w centrum Zielonych Płuc Polski.To jeden z najcenniejszych ekosystemów w kraju i w Europie.Obszar charakteryzuje się unikatową różnorodnością przyrody:lasów,jezior,przez równiny i doliny morenowe,aż po zielone pagórki.Według danych z 2002 Ełk ma obszar 21,07 km²,w tym:użytki rolne 24%,użytki leśne 4%.Miasto stanowi 1,9% powierzchni powiatu.
Demografia
Podział demograficzny(dane z 31 grudnia 2013):
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 59790 100 30988 51,83 28802 48,17
Gęstość zaludnienia[mieszk./km²] 2837,68 1470,72 1366,97
Według danych z 2010 średni dochód na mieszkańca wynosił 2606 zł.Według danych z roku 2012 średni dochód na mieszkańca wynosił 3063 zł.W Ełku mieszka mniejszość romska licząca około 200 osób oraz działa stowarzyszenie romskie.W mieście działa od 1991 roku także Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej„Mazury”w Ełku,liczące ok.130 członków z miasta i regionu.
Historia
Miasto powstało jako podgrodzie zamku krzyżackiego w końcu XIV wieku,uzyskało prawa miejskie w 1445.Przed reformacją parafia ełcka należała do archiprezbiteratu w Reszlu.Od XVI w.aż do 1945 dominowali ewangelicy.Ośrodek ruchu mazurskiego.Według danych niemieckich w 1890 w mieście Polacy stanowili 13%,a w powiecie(Landskreis Lyck)71% mieszkańców.Pod koniec 1896 w Ełku powstała Mazurska Partia Ludowa,a w grudniu 1923 Masurenbund(Związek Mazurów).W latach 1896–1902 wydawano również Gazetę Ludową,redagowaną w języku polskim i przeznaczoną dla ludności mazurskiej.Silne zniszczenia w czasie I wojny światowej.Szybka odbudowa i rozkwit gospodarczy po jej zakończeniu.W okresie międzywojennym siedziba Konsulatu Polskiego.W czasie II wojny światowej miejsce pracy przymusowej wielu obywateli państw okupowanych.Teren działania wywiadu AK.24 stycznia 1945 opustoszałe miasto zdobyły wojska radzieckie(Siły niemieckie mające bronić Ełku,wycofały się na chwilę przed pojawieniem pierwszych oddziałów Armii Czerwonej).Po zajęciu Ełku Czerwonoarmiści dokonali grabieży oraz umyślnego niszczenia budynków.Zniszczeniu uległo blisko 50% zabudowy.6 kwietnia 1945 zdewastowane miasto zostaje przekazane administracji polskiej.Po wojnie Ełk był wyludnionym miastem powiatowym.Zasiedlono go głównie mieszkańcami z okolicznych powiatów(np.szczuczyńskiego,augustowskiego),w mniejszym stopniu przesiedleńcami z Kresów(głównie Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny).Miasto znalazło się pierwszy raz od czasów swojego istnienia w granicach państwa polskiego,aczkolwiek w wiekach poprzednich niejednokrotnie było zdobywane przez Polaków,w latach 1466-1657 było wasalne wobec Polski(stanowiło jej lenno),a w wiekach XIX i XX znajdował się w mieście silny ośrodek polskości.Obecnie duże zakłady mięsne,przetwórnia owoców,zakłady elektrotechniczne,drzewne,odzieżowe,węzeł kolejowo-drogowy.Rodzinne miasto znanego mazurskiego poety Michała Kajki.Do lat 90.XX wieku przyszłość Ełku upatrywano w intensywnej rozbudowie przemysłu,w szczególności przemysłu przetwórczego,rolno-spożywczego oraz drzewnego.Po przemianach ustrojowych w 1989 nowe samorządowe władze postawiły na turystykę i ekologię.W 1992 miasto przystąpiło do realizacji strategii Zielone Płuca Polski.Cel programu to zarządzanie miastem i gminą oparte na idei ekorozwoju.Rozpoczęto rekultywację jeziora oraz modernizację oczyszczalni ścieków.W 1989 miasto osiągnęło liczbę 50 tysięcy mieszkańców.Zmiany ustrojowe,wzrost ludności oraz powstanie nowych osiedli umożliwiło powołanie nowych parafii i budowę nowych kościołów.W latach 1988-1992 powołano siedem nowych parafii rzymskokatolickich.25 marca 1992 miasto zostało siedzibą rzymskokatolickiej diecezji ełckiej,a pierwszym biskupem został Wojciech Ziemba.8 czerwca 1999 miasto odwiedził Jan Paweł II.W pierwszą rocznicę mszy papieskiej odsłonięto pomnik Jana Pawła II,a Plac Sapera,na którym stoi,przemianowano na Plac Jana Pawła II.Także w 2000 roku oddano do użytku krytą pływalnię.W kolejnym roku otworzono Centrum Edukacji Ekologicznej oraz Centrum Studiów Bałtyckich w Ełku,będące pierwszym zamiejscowym punktem kształcenia Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.W 2002 roku działalność rozpoczął nowy szpital miejski na Barankach.W 2008 roku doszło do głośnego konfliktu władz miasta oraz władz gminy wiejskiej Ełk w związku z planowanym poszerzeniem granic miasta o wsie Konieczki i Siedliska.Wydarzenia,w tym strajk głodowy w siedzibie gminy,były opisywane przez największe krajowe media,co doprowadziło do upadku projektu 28 lipca tegoż roku.W lipcu 2011 działalność zakończyło Kino Polonia ostatnie ełckie kino,jednakże 21 października tego samego roku działalność rozpoczęło nowe kino w Ełckim Centrum Kultury.
Zabytki Ełku
Zabytki rejestrowane
  • Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa największy i najstarszy kościół Ełku,zbudowany w latach 1847-1850,pierwotnie ewangelicki,po 1945 katolicki
  • Katedra św.Wojciecha Biskupa i Męczennika neogotycki kościół zbudowany w 1893 roku z częściowo gotyckim wyposażeniem,w 1992 podniesiony do rangi katedry
  • Ruiny zamku krzyżackiego ruiny XV-wiecznego zamku krzyżackiego na wyspie Jeziora Ełckiego,od 1888 do 1970 roku więzienie
  • Wieża ciśnień jedna z najlepiej zachowanych wież ciśnień na Mazurach,wybudowana w 1895 roku,eksploatowana do lat 70-tych XX wieku,obecnie siedziba Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej„Mazury”w Ełku oraz Muzeum Kropli Wody
  • Kościół Chrześcijan Baptystów neogotycki kościół baptystyczny z początku XX wieku
  • Park Solidarności zabytkowy odrestaurowany park miejski w Centrum z alejkami pieszymi,ławkami,XIX-wieczną fontanną,XX-wiecznymi pomnikami oraz pomnikami przyrody
  • Most na Jeziorze Ełckim żelbetowy most drogowy przez Jezioro Ełckie zbudowany w 1910 roku
  • Budynek Szkoły Artystycznej dawna kamienica mieszkalno-handlowa z 1919 roku,będąca od 2008 siedzibą Szkoły Artystycznej w Ełku
  • Budynek Sądu Rejonowego dawna kamienica mieszkalna z 1911 roku,pełniąca obecnie funkcję siedziby sądu
  • Stara szkoła muzyczna eklektyczny budynek z początku XX wieku,po przeprowadzce Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia do odnowionego budynku Szkoły Artystycznej siedziba straży miejskiej
  • Budynek Wyższego Seminarium Duchownego w Ełku zabytkowy budynek z początku XX wieku,od 1992(to jest od powołania diecezji ełckiej)siedziba Wyższego Seminarium Duchownego w Ełku
  • Sala sportowa przy ul.Armii Krajowej sala sportowa użytkowana przez klub bokserski Mazur Ełk
  • Kamienice mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku,w tym:
    • Kamienica przy ul.3 Maja 11
    • Kamienica przy ul.Armii Krajowej 23
    • Kamienica przy ul.Armii Krajowej 25
  • Domy mieszkalne(XIX wiek)
  • Parowozownia normalnotorowa
  • Ełcka Kolej Wąskotorowa
Zabytki poza rejestrem zabytków
  • Poczta Główna w Ełku gmach poczty głównej,wybudowany w 1881 roku
  • Ratusz w Ełku gmach z 1912 roku,w którym urzędują władze miejskie i powiatowe
  • Kamienice z XIX i XX wieku
  • Gmachy szkolne:I Liceum Ogólnokształcącego,Szkoły Podstawowej nr 2 i Gimnazjum nr 1,Zespołu Szkół nr 1,Zespołu Szkół nr 6,Zespołu Szkół Mechaniczno–Elektrycznych
Zabytkowe cmentarze
  • Cmentarz Komunalny i Wojskowy założony w 1788 roku
  • Cmentarz Katolicki z XIX wieku
  • Cmentarz wojenny żołnierzy niemieckich z I wojny światowej
  • Cmentarz wojenny żołnierzy rosyjskich z I wojny światowej przy ul.11 Listopada
  • Cmentarz wojenny żołnierzy rosyjskich z I wojny światowej w Ełku-Szybie
Przynależność państwowa
Od uzyskania praw miejskich Ełk znajdował się pod panowaniem następujących państw:
  • 1445-1466 państwo zakonu krzyżackiego
  • 1466-1525 Prusy Zakonne,lenno Korony Królestwa Polskiego
  • 1525-1618 Prusy Książęce,lenno Korony Królestwa Polskiego
  • 1618-1657 Brandenburgia-Prusy,lenno Korony Królestwa Polskiego
  • 1657-1701 Brandenburgia-Prusy
  • 1701-1867 Królestwo Prus
  • 1867-1871 Związek Północnoniemiecki,Królestwo Prus
  • 1871-1878 Rzesza Niemiecka,Królestwo Prus
  • 1878-1919 Rzesza Niemiecka,Królestwo Prus
  • 1919-1933 Rzesza Niemiecka
  • 1933-1935 Rzesza Niemiecka
  • 1935-1938 Rzesza Niemiecka
  • 1938-1945 Rzesza Wielkoniemiecka
  • 1945-1952 Rzeczpospolita Polska
  • 1952-1989 Polska Rzeczpospolita Ludowa
  • od 1989 Rzeczpospolita Polska
Gospodarka
W Ełku znajduje się podstrefa Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej,gdzie obowiązują preferencyjne warunki prowadzenia działalności gospodarczej dla firm krajowych i zagranicznych.Do najbardziej znanych firm należy zaliczyć:„PORTA DRZWI”fabryka drzwi i ościeżnic,„MG MURBET”stalowe centrum serwisowe,„IMPRESS DECOR”fabryka papieru dla przemysłu meblowego,„CEZAR”fabryka listew do glazury i przypodłogowych.Reprezentowany jest kapitał polski,austriacki,szwajcarski,koreański i tajwański.Poza strefą największymi zakładami przemysłowymi są zakłady mięsne Animex„Mazury Ełk”,założone w 1907,obecnie produkujące między innymi na rynek Unii Europejskiej.Branża motoryzacyjna jest reprezentowana przez dwie duże firmy:„Zakład Elektrotechniki Motoryzacyjnej”producenta wiązek samochodowych kabli elektrycznych i „SUNGSAN-ZEM Polska”producenta oświetlenia samochodowego.W Ełku rozwija się także przemysł drzewny.W ramach zatwierdzonego w 1992 programu Ełk miasto ekologiczne promuje się inwestycje związane z ochroną środowiska.18 października 2012 roku nastąpiło otwarcie Parku Naukowo-Technologicznego służącego do tworzenia innowacyjnej działalności gospodarczej oraz prowadzenia badań i tworzenia nowych miejsc pracy.
Parki,place,deptaki
  • Park Solidarności zabytkowy park w centrum miasta
  • Promenada nad Jeziorem Ełckim ciąg pieszy i rowerowy wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Ełckiego
  • Plac Jana Pawła II plac i park w południowo-centralnej części miasta przy rzece Ełk i ul.Kilińskiego,z centralnie zlokalizowanym pomnikiem Jana Pawła II,mierzący 5 m.(najwyższa figura w Polsce)
  • Park przy ul.Słowackiego przy Urzędzie Gminy Ełk
  • Park przy ul.Dąbrowskiego przy dworcu PKP
  • Skwer na rogu ulic Armii Krajowej i Małeckich
  • Park Mikołaja Kopernika(w budowie)
  • Skwer Zesłańca Sybiru(zlikwidowany w 2012 roku)
Pomniki przyrody
Na terenie miasta rosną następujące pomniki przyrody:
  • park przy ul.Słowackiego:klon jawor 205 cm,nr ew.521;klon zwyczajny 219 cm,nr ew.523.Do 2013 roku w parku rósł jeszcze jeden pomnik przyrody klon zwyczajny o obwodzie 210 cm.
  • park Solidarności przy ul.3-go Maja:3 buki zwyczajne dwa z nich o nazwach„Adam”,„Ewa”o obwodach 170 i 240 cm oraz trzeci bez nazwy 254 cm,nr ew.525 i 526.Do 2010 roku w parku rósł jeszcze jeden pomnik przyrody klon jawor o obwodzie 254 cm.
Transport
Transport drogowy
Ełk jest położony na przecięciu dróg krajowych nr 65 i nr 16.Środkami komunikacji miejskiej są głównie autobusy Miejskiego Zakładu Komunikacji i taksówki.W mieście znajduje się 207 dróg miejskich i 4 zarządzane przez GDDKiA.Dostępne są ponadto drogi rowerowe,przede wszystkim wzdłuż promenady i niektórych ulic miasta.Łączna długość ścieżek rowerowych oscyluje w granicach 25-30km.
Najdłuższe ulice
  • ul.Przemysłowa 3705 m
  • ul.Suwalska 2800 m
  • ul.Sikorskiego 2300 m
  • ul.Kilińskiego 1710 m
  • ul.Wojska Polskiego 1640 m
Najkrótsze ulice
  • ul.Czarna 59 m
  • ul.Jasna 75 m
  • ul.Wiosenna 85 m
  • ul.Dębowa 98 m
  • ul.Świerkowa 100 m
Odległości od Ełku
  • Olecko 31 km
  • Gołdap 51 km
  • Pisz 52 km
  • Olsztyn 153 km
  • Giżycko 53 km
  • Grajewo 22 km
  • Białystok 104 km
  • Suwałki 65 km
  • Warszawa 224 km
  • Kraków 525 km
Tranzyt
Przez Ełk przebiegają:
  • droga krajowa 65 Gołdap Olecko Ełk Grajewo Mońki Białystok Bobrowniki
  • droga krajowa 16 Dolna Grupa Grudziądz Olsztyn Ełk Augustów Ogrodniki
  • droga wojewódzka nr 656
Planowane drogi
  • Via Baltica droga ekspresowa S61 Ostrów Mazowiecka Łomża Stawiski Szczuczyn Ełk Raczki Suwałki Budzisko,jako część trasy europejskiej droga międzynarodowa E67 Helsinki Kowno Warszawa Praga
Obwodnica Ełku
Droga omijająca miasto Ełk,znajdująca się w ciągu drogi krajowej nr 16 i drogi krajowej nr 65.Budowa ełckiej obwodnicy rozpoczęła się w 2004 roku i została podzielona na 5 etapów.Odcinek I znajduje się w ciągu ulicy Przemysłowej,długość odcinka 3,8 km.Odcinek II o długości 1,7 km stanowi ulica Kolonia.Odcinek III i IV został wybudowany w latach 2010-2012,zawiera najwięcej trudnych obiektów inżynierskich:most,wiadukt kolejowy,pięć wiaduktów drogowych oraz przepust zwierząt.Zaś V etap zrealizowano w 2005 roku,wykonano przebudowę ronda u zbiegu ulic Grajewskiej,Kilińskiego i Przemysłowej,oświetlenie,kanalizacje deszczową,dobudowaną nową nitkę drogi na ulicy Grajewskiej wraz z budową chodnika i ścieżki rowerowej.
Transport autobusowy
Komunikację autobusową zapewnia lokalny oddział przedsiębiorstwa PKS Suwałki.Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Warszawą,Białymstokiem,Łomżą,Suwałkami,Piszem,Giżyckiem,Oleckiem,Augustowem,Grajewem i Gołdapią.
Komunikacja miejska
System komunikacji miejskiej w Ełku istnieje od 5 kwietnia 1973 roku.Uruchomienie pierwszej linii autobusowej nastąpiło 20 lipca tego samego roku.W mieście kursuje 35 autobusów.Miejski Zakład Komunikacyjny prowadzi obecnie 18 linii autobusowych.Autobusy przejeżdżają rocznie ponad 1,5 mln km i przewożą 4,8 mln pasażerów.
Transport kolejowy
Ełk posiada największą stację węzłową na Mazurach,w której krzyżują się linie do Białegostoku(przedłużona do Brześcia,zelektryfikowana w 1990),Korsz,Gołdapi,Olsztyna i Czerwonki.Z Ełku kursują bezpośrednie pociągi m.in.do Warszawy,Poznania,Gdańska,Szczecina,Katowic,Gdyni,Częstochowy i Sosnowca.Z Ełku można też wyjechać zabytkową kolejką wąskotorową,obsługującą linie Turów-Zawady Tworki.Miasto posiada dwa dworce kolejowe:Ełk przy ulicy Dąbrowskiego oraz Ełk Wąskotorowy przy ulicy Wąski Tor w którym funkcjonuje niewielkie muzeum poświęcone historii kolei w Ełku.Miasto posiada ponadto trzy przystanki kolejowe:Ełk Zachód,Ełk Szyba Wschód,Ełk Szyba Zachód oraz dwie stacje towarowe Ełk Towarowy I,Ełk Towarowy II.
Lotnisko
W 2012 roku rozpoczęła się realizacja projektu„Odlotowa Polska Wschodnia”w planach jest utworzenie trawiastego lotniska w pod ełckiej miejscowości Pisanica w gminie Kalinowo
Polityka i administracja
Ełk ma status gminy miejskiej i jest siedzibą władz miasta,powiatu ełckiego oraz gminy wiejskiej Ełk.Mieszkańcy wybierają do rady miejskiej 23 radnych.Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta.Siedziby władz miasta oraz powiatu(dawnego niemieckiego Landskreisu Lyck)się wielokrotnie zmieniały.Dziś powiat i gmina dzielą gmach Landratsamtu z 1912 roku przy ul.Piłsudskiego.W przeszłości istniał ratusz miejski,a kilkaset lat temu starosta urzędował w dawnym zamku krzyżackim.Miasto jest członkiem Związku Miast Polskich.
Prezydenci Ełku(od 1990)
  • Adam Puza(1990–1994)
  • Zdzisław Fadrowski(1994–2002)
  • Janusz Nowakowski(2002–2006)
  • Tomasz Andrukiewicz(od 2006)
Miasta partnerskie
  • Galatone Włochy
  • Lida Białoruś
  • Lørenskog Norwegia
  • Nettetal Niemcy
  • Olita Litwa
  • Orbassano Włochy
  • Oziorsk(pol.Darkiejmy)Rosja
Osiedla
Podział na osiedla nie jest ustanowiony prawnie i w większości odzwierciedla podziały zwyczajowe.Głównym wyjątkiem jest osiedle Jeziorna,traktowane przez większość mieszkańców jako część sąsiadujących Baranek.Najstarszym osiedlem jest Centrum.Dość liczną zwartą zabudowę sprzed 1939 roku można znaleźć także na osiedlach:Grunwaldzkim,Kochanowskiego,Północ I,na Szybie oraz na Zatorzu.Najmłodszym osiedlem jest Osiedle Tuwima powstałe po 2000 roku.Współczesne inwestycje deweloperskie niekiedy są nazywane osiedlami,jednakże leżą w obrębie już istniejących,jak Sosnowa na Szybie czy Nowe Miasto na Konieczkach.
  • Baranki
  • Bogdanowicza
  • Centrum
  • Grunwaldzkie
  • Jeziorna
  • Kochanowskiego
  • Konieczki
  • Pod Lasem
  • Północ I
  • Północ II
  • Szyba
  • Tuwima
  • Wczasowe
  • Zatorze
Szpitale
  • 108 Szpital Wojskowy z Przychodnią SPZOZ ul.Kościuszki 30
  • Mazurskie Centrum Zdrowia„Pro Medica”ul.Baranki 24
Oświata i nauka
Szkoły podstawowe
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im.I Dywizji Tadeusza Kościuszki
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im.Henryka Sienkiewicza
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4 im.Władysława Szafera
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im.Marii Konopnickiej
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6 w Zespole Szkół Samorządowych
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 z oddziałami integracyjnymi
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 9 im.Jana Pawła II
  • Specjalna Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole Szkół Specjalnych nr 4
  • Specjalna Szkoła Podstawowa nr 2 w Zespole Szkół Specjalnych nr 4
Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1
  • Gimnazjum nr 2
  • Gimnazjum nr 3 im.Kard.Stefana Wyszyńskiego
  • Gimnazjum nr 4
Szkoły ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im.Stefana Żeromskiego
  • II Liceum Ogólnokształcące im.Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
  • Zespół Szkół nr 1 im.Jędrzeja Śniadeckiego
  • Zespół Szkół nr 3 im.J.H.Małeckich
  • Zespół Szkół nr 5 w Ełku im.Karola Brzostowskiego
  • Zespół Szkół nr 6 im.Macieja Rataja
  • Zespół Szkół Mechaniczno–Elektrycznych
  • Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Samorządowych
Szkoły muzyczne
  • Szkoła Muzyczna I i II stopnia
  • Studium Prywatne Elżbiety Lickiewicz tylko fortepian
Szkoły wyższe
  • Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
  • Centrum Studiów Bałtyckich
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Ełku
  • Mazurska Szkoła Wyższa w Ełku z siedzibą w Ełku
  • Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania,filia w Ełku
  • Wyższa Szkoła Gospodarki,oddział Ełk
Kultura
W Ełku odbywają się jedne z największych imprez w Polsce:
  • Hip Hop Raport Projekt Ełk jest największym w Polsce festiwalem kultury hip-hop
  • Mazurski MotoShow odbywa się co roku i należy do czołówki polskich imprez motoryzacyjnych.
Ełckie Centrum Kultury
Na terenie miasta działa Ełckie Centrum Kultury,w którym istnieje między innymi Teatr Współczesny w Ełku,Ełcki Teatr Tańca,Teatr 30 Minut,Mazurski Zespół Pieśni i Tańca EŁK.Dom kultury posiada pracownie:modelarską,ceramiczną,plastyczną i fotograficzną.Często odbywają się tam różne uroczystości i konkursy(np.Złota Nutka).
Ełckie Centrum Kultury oprócz mniejszych działań,realizuje cztery wielkie festiwale:
  • Międzynarodowy Festiwal Folkloru Dzieci i Młodzieży TĘCZA
  • Festiwal Tańca Współczesnego IMPRESJE
  • Festiwal Sztuk Pirotechnicznych EŁK,OGIEŃ&WODA(wcześniej Festiwal Teatrów Plenerowych EŁK,WIND&FIRE)
  • Mazurskie Lato Kabaretowe MULATKA
W Ełckim Centrum Kultury działają różnorodne grupy:
  • Mazurski Zespół Pieśni i Tańca EŁK
  • Ełcki Teatr Tańca
  • Teatr Współczesny
  • Teatr 30 Minut
  • Teatr Nowy
  • Teatr im.Józefa Węgrzyna
  • Poeci XXI wieku
  • Zespół Seniora POJEZIERZE
  • Grupa Tańca Współczesnego ABC
  • Dyskusyjny Klub Filmowy KINOMAN
  • Pracowania modelarska
  • Pracownia ceramiczna
  • Pracownia plastyczna
  • Pracownia fotograficzna
Biblioteki
  • Miejska Biblioteka Publiczna w Ełku ul.Armii Krajowej 17 B
  • Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna Filia w Ełku ul.Kajki 8,
  • Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego ul.Kościuszki 9
Muzea
  • Muzeum Zabytków Kolejnictwa i Skansen Pszczelarski ul.Wąski Tor 1
  • Muzeum Kropli Wody(Wieża Ciśnień)ul.11 Listopada 2
  • Muzeum Jeziora w Centrum Edukacji Ekologicznej ul.Parkowa 12
  • Muzeum Historyczne w Ełku
Kino
  • Kino w Ełckim Centrum Kultury sala widowiskowa 3D
  • Planet Cinema
  • Mazurskie Kino pod Gwiazdami w każdy pogodny wtorek lipca i sierpnia o godz. 21:30 w amfiteatrze.
Media
Radio i telewizja
  • Radio 5 Ełk
  • Radio Bayer FM
  • TVP Olsztyn redakcja Ełk
  • Amazing Ełk(dawniej Tele-Top Ełk)
Prasa
  • Bezpłatna Ełcka Gazeta Powiatowa
  • Gazeta Współczesna
  • Gazeta Olsztyńska Rozmaitości Ełckie
  • Extra Tygodnik Mazur gazeta bezpłatna
  • Dwutygodnik Mazurski gazeta bezpłatna
Internet
  • InfoSerwis Ełk informator miejski
  • Regionalny portal informacyjny Twoje Miasto w Sieci Elk24.pl
  • ElkOnline.pl Portal Miejski Ełku
  • EłckiSport Sportowa Wizja Informacji
Historyczne pisma
Ełk był jednym z głównych miast Mazur oraz miastem przygranicznym Królestwa Prus a następnie zjednoczonych Niemiec,co sprzyjało rozwojowi prasy.
Wśród wydawanych w Ełku tytułów były:
  • Gazeta Ludowa polski tygodnik społeczno-kulturalny i polityczny wydawany w latach 1892–1902
  • Ha-Magid żydowskie pismo wydawane od 1856 roku
  • Poselstwo Prawdy mazurskie pismo wydawane od 1903 roku
  • Przyjaciel Ludu Łecki polskie pismo wydawane w latach 1842-1850
Wspólnoty wyznaniowe
W Ełku są zlokalizowane liczne parafie i zbory chrześcijańskie.Najliczniej reprezentowany jest katolicyzm 11 parafii.Ełk jest siedzibą utworzonej przez papieża Jana Pawła II w 1992 roku diecezji ełckiej.Głównymi i najstarszymi świątyniami Ełku są neogotyckie kościoły św.Wojciecha Biskupa i Męczennika oraz Najświętszego Serca Pana Jezusa.Większość protestantów zrzeszonych jest w zborach:Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego,Kościoła Chrześcijan Baptystów i zielonoświątkowych.Prawosławnych reprezentuje jedna parafia.Świadkowie Jehowy tworzą w Ełku trzy zbory.W przeszłości w Ełku istniała synagoga.
Katolicyzm
  • Parafia Chrystusa Sługi
  • Parafia Ducha Świętego
  • Parafia św.Jana Apostoła i Ewangelisty
  • Parafia bł.Jana Pawła II
  • Parafia bł.Karoliny Kózkówny
  • Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Apostołów
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • Parafia Opatrzności Bożej
  • Parafia św.Rafała Kalinowskiego
  • Parafia św.Tomasza Apostoła
  • Parafia Katedralna św.Wojciecha Biskupa i Męczennika
Protestantyzm
  • Parafia Ewangelicko-Metodystyczna Miłości Bożej
  • Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów
  • Kościół Chrześcijański"Słowo Wiary"
  • Zbór Ewangelicznych Chrześcijan w Duchu Apostolskim
  • Filiał Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego
  • placówka zamiejscowa Kościoła Zielonoświątkowego zbór Betel z Gołdapi
Prawosławie
  • Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Inne
  • Świadkowie Jehowy 3 zbory(Sala Królestwa ul.Władysława Szafera 1)
Sport
W Ełku działa Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji udostępnia mieszkańcom swoje obiekty i organizuje sekcje.W mieście znajdują się korty tenisowe,siłownie,wypożyczalnie sprzętu wodnego i rowerów,wioślarski basen treningowy.Można też korzystać z usług Ośrodków Sportowych Wodnych,kąpielisk miejskich i Parku Wodnego.Miasto posiada halę widowiskowo-sportową.Może ona pomieścić 1500 osób.
W Ełku istnieją różne kluby sportowe:
  • Płomień Ełk,UKS Rona 03 Ełk i Mazur Ełk(piłka nożna),
  • MKB Mazur Ełk(boks),
  • Jaćwing Ełk i Ełcki Klub Koszykówki„Dwutakt”Ełk(koszykówka),
  • Ełcki Klub Karate Kyokushin(Karate Kyokushinkan-kai),
  • MOS Ełk(wioślarstwo,żeglarstwo,pływanie),
  • MKS ŻAK EŁK(JUDO)
  • MMA Team Ełk(MMA),
  • LUKK Ełk(kolarstwo),
  • KS Megatron II Ełk(trójbój siłowy),
  • UMKS FPP Mikro Ełk(siatkówka),
  • UMKS Mosir Ełk(piłka ręczna),
  • EKS Delfin(pływanie),
  • Bractwo Rycerskie Ziemi Ełckiej,
  • Grupa akrobatyczno-taneczna Jumper Steps.
Turystyka
Ełk jest ośrodkiem turystycznym głównie ze względu na swoje położenie wśród lasów i jezior.Jeziora w większości połączone są ze sobą rzekami i strumieniami,co stwarza warunki do uprawiania turystyki wodnej,podwodnej i wędkarstwa.W mieście i okolicach zlokalizowane są piesze i rowerowe szlaki turystyczne.Główną atrakcją w mieście,jest przejazd stuletnią„wąskotorówką”.Można nie tylko wyruszyć w niespieszną podróż pociągiem w stylu retro,ale również odwiedzić Muzeum Kolejnictwa lub Skansen Pszczelarski z pracownią rzeźby.W sezonie letnim odbywa się tutaj wiele koncertów i imprez plenerowych,o których możemy dowiedzieć się w Centrum Informacji Turystyczno-Kulturalnej(ul.Wojska Polskiego 47,Ełckie Centrum Kultury)
Szlaki turystyczne
Szlak Tatarski(26 km)
  • Trasa:Ełk Góra Tatarska Ostrykół Prostki Bogusze
Szlak„Dookoła Ełku”(18 km)
  • Trasa:Ełk Szeligi Ełk Miluki Oracze
Szlak Ełk Wierzbowo(38 km)
  • Trasa:Ełk Miluki Płociczno Kleszczewo Szeszki Wierzbowo
Szlak Czerwony Dwór Augustów(116 km)
  • Trasa:Czerwony Dwór Wronki Połom Malinówka Ełk Sypitki Borzymy Reszki Bargłów Kościelny Augustów
Rowerowe
Szlak„Wokół Jeziora Selmęt Wielki”(49 km)
  • Trasa:Ełk Mrozy Wielkie Sordachy Koziki Giże Brodowo Laski Małe Sypitki Makosieje Laski Wielkie Sędki Lega Szeligi Ełk
Szlak„Morenowych Wzgórz”(47 km)
  • Trasa:Ełk Oracze Płociczno Straduny Piaski Malinówka Bałamutowo Czerwonka Woszczele Chrzanowo Ełk
Szlak„Tatarskim Szlakiem”(38 km)
  • Trasa:Ełk Szarejki Nowa Wieś Ełcka Barany Lipińskie Małe Prostki Ostrykół Regiel Mrozy Wielkie Ełk
Osoby związane z Ełkiem
  • Karol Bahrke polski drukarz i wydawca,działacz mazurski
  • Artur Balazs były minister rolnictwa i rozwoju wsi
  • Leszek Błażyński polski bokser,dwukrotny brązowy medalista olimpijski z Monachium(1972) i Montrealu(1976)
  • Mariusz Daniszewski polski wioślarz,olimpijczyk z Aten(2004)
  • Janusz Duchnowski polski piłkarz,zawodnik Stali Mielec
  • Karol Foks niemiecki duchowny katolicki,pierwszy proboszcz w polskim Ełku
  • Michał Kajka polski poeta ludowy,działacz mazurski
  • Andrzej Klimaszewski polski skoczek w dal,olimpijczyk z Moskwy(1980)
  • Sebastian Kosiorek polski wioślarz,olimpijczyk z Aten(2004) i Pekinu(2008)
  • Wojciech Kossakowski poseł na Sejm RP(Prawo i Sprawiedliwość)
  • Siegfried Lenz niemiecki pisarz,honorowy obywatel Ełku
  • Hieronim Malecki polski pastor,drukarz,założyciel Akademii Mazurskiej
  • Jan Malecki polski teolog luterański,poeta,drukarz,prekursor polskiej oświaty na Mazurach
  • Irena Misztal polska pisarka
  • Witold Mroziewski polski piłkarz i trener
  • Fredy Müller niemiecki lekkoatleta,olimpijczyk z Amsterdamu(1928)
  • Czesław Nalborski oficer Armii Krajowej,harcmistrz
  • Michał Olszewski polski pisarz i publicysta
  • Gustaw Sawicki mazurski działacz
  • Paweł Sobolewski polski piłkarz,zawodnik Korony Kielce
  • Cezary Zamana polski kolarz,zwycięzca Tour de Pologne(2003)

Wazowie

(szw.Vasaätten)dynastia szwedzka panująca w Królestwie Szwecji w latach 1523-1654,w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1587-1668 oraz na Śląsku w Księstwie Opolsko-Raciborskim w latach 1645-1666 i w Księstwie Nysko-Otmuchowskim w latach 1625-1655.Nazwa dynastii pochodzi prawdopodobnie od godła vase(pol.snopek,wiązka rózg,faszyna)znajdującego się w herbie rodu.
Historia dynastii
Dynastia Wazów została założona przez regenta Szwecji Gustawa Wazę,syna szwedzkiego możnowładcy Eryka Johanssona,straconego w 1520 na rozkaz króla duńskiego Chrystiana II.Gustaw I objął tron w(1523).Jego wnuk Zygmunt III Waza został wybrany w 1587 na króla Polski,w Szwecji był zwalczany ze względu na wyznanie katolickie i w 1599 pozbawiony korony na rzecz stryja Karola IX Sudermańskiego.Jednak synowie Zygmunta Władysław IV i Jan II Kazimierz panujący w Polsce używali nadal tytułów królów Szwecji,co było jedną z przyczyn wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku.Linia szwedzka panowała do abdykacji królowej Krystyny(córki Gustawa II Adolfa)w 1654 i wygasła wraz z jej śmiercią 9 kwietnia 1689.Linia polska skończyła się 16 grudnia 1672 na Janie II Kazimierzu(abdykował w 1668).
Królowie szwedzcy z dynastii Wazów(linia szwedzka)


Imię Data urodzenia Data śmierci Okres panowania


Gustaw I Waza 1496 1560 1521-1560


Eryk XIV 1533 1577 1560-1568


Jan III 1537 1592 1569-1592


Zygmunt 1566 1632 1592-1599 Szwecja/1587-1632 Polska


Karol IX Sudermański 1550 1611 1604-1611(regent 1599-1604)


Gustaw II Adolf 1594 1632 1611-1632


Krystyna 1626 1689 1632-1654
Królowie polscy z dynastii Wazów(linia polska)


Imię Data urodzenia Data śmierci Okres panowania


Zygmunt III Waza 1566 1632 1587-1632 Polska/1592-1599 Szwecja


Władysław IV 1595 1648 1632-1648


Jan II Kazimierz 1609 1672 1648-1668
Drzewo genealogiczne polskiej gałęzi rodu Wazów
          Zygmunt III Waza ur.20 VI 1566 zm.30 IV 1632







 
             








                                     

Katarzyna ur.19 IV 1594 zm.15 V 1594 Władysław IV ur.9 VI 1595 zm.20 V 1648 Katarzyna ur.IX 1596 zm.2 VI 1597 Jan Kazimierz ur.26 XII 1607 zm.9 I 1608 Jan II Kazimierz ur.22 III 1609 zm.16 XII 1672 Jan Albert ur.25 V 1612 zm.29 XII 1634 Karol Ferdynand ur.13 X 1613 zm.9 V 1655 Aleksander Karol ur.14 XI 1614 zm.19 XI 1634 Anna Konstancja ur.20 I 1616 zm.24 V 1616
Anna Maria ur.23 V 1593 zm.9 II 1600

Krzysztof ur.10 II 1598 zm.10 II 1598

Anna Katarzyna Konstancja ur.7 VIII 1619 zm.8 X 1651














 
























Władysław Konstanty(Wasenau)ur.ok.1635 zm.19 III 1698 Zygmunt Kazimierz ur.1 IV 1640 zm.9 VIII 1647 Maria Anna Izabela ur.8 I 1642 zm.7 II 1642
Maria Anna Teresa ur.2 VII 1650 zm.1 VIII 1651 Jan Zygmunt ur.6 I 1652 zm.20 II 1652 Maria Katarzyna ur.po 1669 zm.po 12 XII 1672
Królowie polscy 1506-1668(uproszczone drzewo genealogiczne ostatnich Jagiellonów i Wazów polskich)
Zygmunt I Stary król Polski 1506-1548 Jagiellonowie
żona od 1518 Bona Sforza królowa Polski 1518-1556




|

Zygmunt II August król Polski 1548-1572(koronowany 1529) Anna Jagiellonka królowa Polski 1575-1596 Katarzyna Jagiellonka królowa Szwecji 1569-1583

narzeczony Henryk III Walezy król Polski 1573-1574

mąż od 1576 Stefan Batory król Polski 1576-1586

mąż od 1562 Jan III Waza król Szwecji 1569-1592 Wazowie
|

|
Zygmunt III Waza król Polski 1587-1632
żona od 1592 Anna Habsburżanka królowa Polski 1592-1598
żona od 1605 Konstancja Habsburżanka królowa Polski 1605-1631





Władysław IV Waza król Polski 1632-1648
Jan II Kazimierz król Polski 1648-1668
Książęta Vasa
W 1829 roku nazwisko i tytuł księcia Vasa otrzymał od cesarza Franciszka II Gustaw von Holstein-Gottorp,syn zdetronizowanego króla Szwecji Gustawa IV Adolfa.Ostatnią,osobą która nosiła ten tytuł była Karola,królowa Saksonii.

Pisz

(dawniej Jańsbork albo Jansbork,niem.Johannisburg,prus.Pīsis)miasto w woj.warmińsko-mazurskim,w powiecie piskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz,położone w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich,nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego rzeką Pisą.Miasto otacza Puszcza Piska.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.suwalskiego.Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 19439 mieszkańców.Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 10,08 km².Gmina Pisz jest największą obszarowo gminą w Polsce 634 km².Około 2/3 jeziora Śniardwy leży w jej granicach.  

Historia
  • ok.160 informacja o Galindach w pracy geografa z Aleksandrii Klaudiusza Ptolemeusza
  • 1254 Papież Innocenty IV nadał Galindię we władanie książętom mazowieckim
  • 1255 Książę kujawski Kazimierz zrzekł się Galindii na rzecz Zakonu krzyżackiego
  • 1343 częściowe wytyczenie granicy z Mazowszem
  • 1344/1345 wzniesienie zamku obronnego na prawym brzegu rzeki Pisy,
  • 1361 oblężenie i spalenie zamku przez księcia litewskiego Kiejstuta,
  • 1366 ponowny szturm i zburzenie zamku przez Litwinów,
  • 1367 Komtur bałgijski Ulryk Fricke nadał prawa bartne osadzie przy zamku Johannisburg
  • 1379 Ziemię Piską odwiedził Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Winrich von Kniprode
  • 1422 początek planowego osadnictwa na terenie powiatu piskiego,Pisz powstał jako osada bartnicza,funkcjonująca jako wieś zagrodnicza,zasiedlona wolnymi pruskimi,posiadającymi prawo bartnictwa,rybołówstwa i myślistwa.Na początku XV w.(1424)pojawiła się w dokumentach wzmianka o sołtysie,co wskazywałoby na funkcjonująca już wieś.Wspomniany sołtys wymieniany jest także jako starosta bartny w 1450 r.Prawdopodobnie w tym czasie w pobliżu zamku funkcjonowały już karczmy i kramy rzemieślnicze.
  • 1449 Potwierdzone istnienie kościoła i szkoły,budowa mostu zwodzonego na Pisie,
  • 1451 pobyt w Piszu wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena;nieudana próba lokacji miasta.Przywilej lokacyjny nadawał 200 łanów na prawie chełmińskim,a sołtysem i zasadźca jednocześnie był niejaki Wawrzyniec Allwun i otrzymał 30 łanów i trzy parcele w mieście.Na utrzymanie plebana wyznaczono 10 łanów.Mieszkańcy lokowanego miasta otrzymali 110 łanów wolnych od obciążeń oraz 50 łanów czynszowych,dla których wyznaczono 10 lat wolnizny.Wojna trzynastoletnia uniemożliwiła zasiedlenie miasta i nadanej ziemi.
  • 1455 powstanie chłopskie podczas wojny trzynastoletniej,zajęcie zamku piskiego przez powstańców
  • 1519-1521 ostatnia wojna polsko-krzyżacka;zajęcie zamku przez oddział polski pod dowództwem Jerzego Talfusa,
  • 1525 Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego;początki luteranizmu na Mazurach,
  • 1639 pobyt w Piszu króla polskiego Władysława IV,
  • 1645 Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka Wilhelma,
  • 1656-57 częściowe zniszczenie ziemi piskiej przez Tatarów w okresie potopu szwedzkiego,
  • 1658 osiedlenie arian(braci polskich)na Ziemi Piskiej,
  • 1665 synod ariański w Kotle,
  • 1694 pożar Pisza,
  • 1697-98 rozbudowa zamku
  • 1698 konferencja na zamku piskim króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka I Hohenzollerna.Podczas"wielkich łowów"towarzyszących wizycie padły ostatnie żubry w Puszczy Piskiej,
  • 1709-11 epidemia dżumy(w Piszu zostało przy życiu 14 mieszkańców),
  • 1709 i 1734 pobyt w Piszu króla Stanisława Leszczyńskiego,
  • 1794 działania wojenne związane z powstaniem kościuszkowskim,
  • 1798 rozpoczęto prace przy uspławnianiu rzeki Pisy
  • 1803 rozwiązanie zboru ariańskiego w Kosinowie,
  • 1805 powstanie zakładu hutniczego przerobu rudy darniowej w Wądołku(działał do 1889),
  • 1806-13 przemarsze wojsk francuskich i rosyjskich w epoce napoleońskiej,
  • 1809-1814 okres wojen napoleońskich(ograbienie miasta i okolic),
  • 1813 pobyt w Piszu cara Aleksandra I,
  • 1814 uruchomienie żeglugi z Pisza do Rynu i Gdańska,
  • 1818 Pisz został siedzibą powiatu,
  • 1830 organizowanie się ochotniczych oddziałów wojskowych na terenie ziemi piskiej wspierających powstanie listopadowe w Polsce,
  • 1843 odbudowa zniszczonego kościoła w Piszu,
  • 1856 powstanie w Piszu straży pożarnej,
  • 1863 udział mieszkańców ziemi piskiej w powstaniu styczniowym,
  • 1884-1885 połączenie kolejowe Pisza z Olsztynem i Ełkiem,
  • 1900 budowa ratusza,
  • 1901 w parafii piskiej mieszkało 5000 Polaków i 3800 Niemców,
  • 1903 oddanie do użytku cegielni silikatowej,
  • 1905 budowa linii kolejowej Pisz Orzysz,
  • 1907 założenie wodociągu i gazowni,
  • 1908 otwarcie szpitala powiatowego;budowa linii kolejowej Pisz Dłutowo,
  • 1910 w powiecie piskim 33.344 osoby zadeklarowały jako ojczysty język polski,zaś 16379 osób język niemiecki,
  • 1913 powstanie rzeźni miejskiej,
  • 1914 i 1915 dwukrotna okupacja Pisza przez Rosjan podczas I wojny światowej,
  • 1920 plebiscyt na Warmii,Mazurach i Powiślu;w powiecie piskim za Niemcami pada 33.817 głosów,za Polską jedynie 14
  • 1925 zbudowanie podstacji elektrowni,
  • 1933 przeprowadzenie generalnego remontu kościoła pod wezwaniem św.Jana Chrzciciela,
  • 24/25 I 1945 zajęcie Pisza przez żołnierzy Armii Czerwonej z 307 dywizji piechoty dowodzonej przez generała majora B.Dołmatowa;zniszczenie zabudowy miasta w niemal 70%
  • 1945 przyłączenie miasta do Polski,wysiedlenie ludności uznanej za niepolską
  • 1945
    • przeniesienie siedziby starostwa z Białej Piskiej do Pisza,
    • otwarcie szkoły podstawowej,
    • uruchomienie elektrowni i poczty,
    • powołanie Urzędu Ziemskiego,
    • powołanie spisu powszechnego(w powiecie mieszkało 700 osób),
    • powstał PSS"Osadnik w Piszu",
  • 1946 powołano Powiatową Radę Narodową,
  • 1948 uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek,
  • 1960 oddano do użytku budynek Domu Kultury w Piszu,
  • 1969 powstało Muzeum Ziemi Piskiej,
  • 1975 na skutek reformy administracyjnej w Polsce powiat Pisz został zlikwidowany,
  • 1987 w Turnieju Miast Pisz przegrał ze Słubicami,
  • 1989 pierwsze demokratyczne wybory do samorządu gminnego.Burmistrzem Pisza zostaje Andrzej Wróblewski.W następnych latach(do 2002)urząd ten piastuje Janusz Puchalski,
  • 1995 ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularno–naukowego"Znad Pisy",
  • 1998 podpisanie porozumienia o partnerstwie między Piszem a powiatem Schleswig-Flensburg;
  • 1999 po reformie administracyjnej ponowne powołanie starostwa powiatowego.Starostą zostaje Marek Konopka,
  • 2000 Radosław Sobczak z Pisza zakwalifikował się jako jedyny Polak do finału Konkursu Chopinowskiego,
  • 2002 4 lipca nad Puszczą Piską przechodzi największy w historii huragan.W samym tylko Nadleśnictwie Pisz w ciągu 15 minut uszkodzonych zostaje 12 tys.ha lasów,
  • 2004 uruchomienie ekologicznej ciepłowni dla miasta Pisz.Jest to największa tego rodzaju ciepłownia w Polsce,która wykorzystuje tylko odnawialne źródła energii biomasę.Inwestycja współfinansowana przez EkoFundusz.
  • 2009 26 czerwca nastąpiło otwarcie nowego mostu nad Pisą.
Zabytki
  • Kościół św.Jana Chrzciciela zabytkowy kościół,którego najstarszy element,wieża,pochodzi z 1694.Ściany z ryglówki wzniesione w 1737Wieża murowana i otynkowana;składa się z trzech kondygnacji z otworem wejściowym na osi,zamykającym się półkoliście.Dach wieży,namiotowy,przechodzi w latarnię ośmioboczną.Na niej znajduje się zegar,a od 1739 krzyż.Hełm wieży pochodzi z czasów późniejszych.Sam kościół,wzniesiony w ostatnich latach XVII wieku,został przebudowany w 1843.We wnętrzu kościoła zachował się ołtarz główny z okresu późnego renesansu,odnowiony w 1696 oraz barokowa ambona pochodząca z 1701.Z XVII wieku pochodzą:krucyfiks drewniany,polichromowany,polichromowany pelikan oraz chrzcielnic
  • Ratusz neogotycki ratusz z 1900 wzniesiony za pieniądze pochodzące z kontrybucji po wygranej wojnie z Francją w 1871.Mieszczą się w nim między innymi Muzeum Ziemi Piskiej,Starostwo Powiatowe i Urząd Stanu Cywilnego
  • Zespół ośmiu niemieckich schronów wojskowych wybudowanych w latach 1939-1944,w tym jedyny w Polsce schron bierny typu Regelbau 502 główny schron zespołu,odnowiony,zawierający ekspozycję militarno-historyczną.Ponadto na kompleks składają się także odnowiony schron bojowy CKM i działa przeciwpancernego oraz sześć nieodnowionych schronów bojowych i biernych.Kompleks tworzy trasę historyczną"Piska Pozycja Ryglowa" i jest dostępny do bezpłatnego zwiedzania
  • Pozostałości zamku fragmenty muru oraz fundamenty byłego zamku krzyżackiego przy ul.Gizewiusza
  • Miejska zabudowa mieszkalna:
    • Trzy domy w stylu barokowym:parterowy przy ul.Rybackiej 8 oraz piętrowe przy ul.Lipowej 5 i 22(stara numeracja).Dom przy ul.Rybackiej pochodzi z XVIII wieku,a domy przy ul.Lipowej z XIX wieku.Wszystkie są murowane,otynkowane,założone na planie prostokąta,dwudzielne
    • Domy przy ul.Rybackiej oznaczone numerami:9,12,13,15,16,17,18 i 30 pochodzące z I.połowy XIX wieku.Wszystkie są parterowe,murowane,tynkowane,założone na planie prostokąta
    • Przy placu Daszyńskiego,z bogatej niegdyś secesyjnej zabudowy miasta pozostały jedynie dwa zabytkowe budynki(nr 8 i 14).
  • Baszta neogotycki budynek dawnej słodowni nieistniejącego już browaru z końca XIX wieku.Mieści się na zapleczu ratusza
  • Wieża ciśnień nieczynna komunalna wieża ciśnień z 1907
  • Kamienna Baba pamiątka pozostawiona przez Prusów,odnaleziona w pobliskich Wejsunach w 1872.Obelisk z różowawego głazu(140 cm wys.)z niewyraźnie zarysowaną twarzą,przedstawia prawdopodobnie jakiegoś staropruskiego boga
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działają następujące kościoły i związki wyznaniowe:
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska
  • Kościół rzymskokatolicki
    • Parafia św.Jana Chrzciciela
    • Parafia Matki Miłosierdzia Ostrobramskiej
    • Parafia św.Józefa Oblubieńca
    • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • Kościół Zielonoświątkowy
    • Zbór w Piszu
  • Świadkowie Jehowy
    • Sala Królestwa(ul.Warszawska 46).
Sport
Klub piłkarski Mazur Pisz.Aktualnie występuje w klasie okręgowej,w I grupie warmińsko-mazurskiej.
  • Pełna nazwa:klub sportowy Mazur Pisz
  • Rok założenia:1951
  • Barwy:zielono-niebiesko-czerwone
  • Stadion:stadion miejski w Piszu
  • pojemność:2000
  • wymiary boiska:103 m x 67 m
Klub koszykarski TSK Roś.
  • Pełna nazwa:TSK Roś Pisz
  • Rok założenia:1996
  • Barwy:pomarańczowy
Sekcja MMA i brazylijskiego Jiu-Jitsu ALLIANCE TEAM
  • Pełna nazwa:ALLIANCE TEAM PISZ
  • Rok założenia:2012
  • Barwy:żółto-czarne
  • Osiągnięcia:II miejsce w kat.76kg i III miejsce w kat.65kg na V Mistrzostwach Polski Mazowsza ADCC 15.06.2013 r.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
  • Niemcy Schleswig-Flensburg
  • Estonia Mustvee
  • Litwa Olita
Transport
Ok.18 km na północny wschód od miasta znajduje się prywatne lądowisko Pisz-Rostki.
Urodzeni w Piszu
  • Jerzy Krzysztof Pisański(XVIII w.)uczony,autor pierwszej historii Prus
  • Gustaw Gizewiusz(XIX w.)działacz mazurski,autor głośnej pracy"Polska kwestia językowa w Prusach",współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach
  • Marek Szczech były piłkarz,reprezentant Polski,zmarł w 2003
  • Zbigniew Włodkowski(ur.30 kwietnia 1961 w Piszu)polski polityk(PSL),nauczyciel i samorządowiec,poseł na Sejm V kadencji,od 28 listopada 2007 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej.
  • Gerard Skok(ur.6 października 1930 w Łodygowie,zm.3 grudnia 1987 w Olsztynie)polski działacz społeczny na Mazurach,dziennikarz i polityk,poseł na Sejm PRL I i II kadencji(1952–1961)z ramienia PZPR.

środa, 5 listopada 2014

Kocioł

(niem.Gross Kessel,Kesselsdorf)wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim,w powiecie piskim,w gminie Pisz.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Historia
Wieś czynszowa,zapisywana w XV i XVI w.pod nazwami Kesseldorf,Kessel,lokowana w 1445(bez okresu wolnizny,co potwierdza istnienie już osadnictwa).Wzmiankowana w dokumentach już w roku 1424 jako dwór(hoff)na 30 łanach przy jeziorze Pisza Woda.Była to nieudana próba stworzenia majątku domeny krzyżackiej,kiedy to komtur bałgijski i wójt natangijski Eberhard von Wesenthau,za wiedzą wielkiego mistrza Konrada von Erlichshausena nadał Mikołajowi Sołtysowi wieś zwaną Kesseldorf,na 46 łanach na prawie chełmińskimWieś leżała między strumieniem Pisza Woda,strumieniem zwanym Rekelnigk i kolejnym strumieniem zwanym Steffenstock a wsią Pietrzyki.Wieś lokowana była na 46 włókach przez komtura bałgijskiego Eberharda w 1445.Komtur nadał Mikołajowi 6 włók sołeckich.Była to wieś czynszowa na prawie chełmińskim,a czynsz z włóki wynosił 0,5 grzywny i dwie kury.Przed 1471 sołtysem był niejaki Janik później otrzymał przywilej na dobra we wsi Gurskie,które zakupił od Piotra Rakowskiego.W 1472 Zygfryd Flach von Schwartzburg sprzedał młyn wraz z dwoma łanami i 6 morgami na prawie chełmińskim chorążemu mazowieckiemu Pawłowi Grabowskiemu(był nowym właścicielem Rakowa).W 1519 we wsi były dwie karczmy,podobnie w 1539 r.W 1519 wieś należała do parafii w Białej Piskiej.Jeszcze przed 1632 wieś należała do rodziny szlacheckiej von Rosteck(Toepp),albo Rostków(Kętrz).W drugiej połowie XVII w.wieś była w posiadaniu arianina Samuela Przypkowskiego.(Przypkowski miał też Kosinowo).W Kotle według Pisańskiego odbyły się trzy synody braci polskich w Prusach(znane są daty dwóch synodów)(w 1665 i 1668 r.).Pisański podał też,że w Kotle utworzono szkołę parafii ewangelickiej z Pisza.

Jan Kazimierz de Alten Bokum

Herbu Paprzyca(ur.w 1666,zm.30 czerwca 1721 w Byszwałdzie)biskup przemyski i chełmiński,podkanclerzy koronny,administrator apostolski diecezji pomezańskiej,sekretarz królewski.W latach 1690-1691 był sekretarzem króla Jana III Sobieskiego,odbywał wiele misji dyplomatycznych.W 1696 poparł elekcję Augusta II,za co ten wynagrodził go czyniąc sekretarzem wielkim koronnym.W 1701 został biskupem przemyskim.Jego siostra Urszula Katarzyna Bokum została wówczas kochanką króla i niechętni biskupowi w tym upatrywali tajemnicę jego szybkiej kariery.Wyznaczony w 1702 przez króla na urząd biskupa krakowskiego,nie został jednak zatwierdzony przez papieża.Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704 roku.W 1712 został podkanclerzym koronnym.W wyniku konfliktów z kapitułą przemyską 27 czerwca 1718 przeniesiony został na biskupstwo chełmińskie.Równocześnie(w latach 1718–1721)pełnił funkcję administratora apostolskiego diecezji pomezańskiej.

Wojna polsko-kozacko-tatarska

Wybuchła na skutek rywalizacji,jaka powstała między Rzecząpospolitą i Chanatem Krymskim na Ukrainie w końcowych latach wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667.
Wstęp
Po nieudanej wyprawie Jana Kazimierza na Zadnieprze w latach 1663-1664 i na skutek rokoszu Lubomirskiego wywołanego chęcią wprowadzenia w Rzeczypospolitej elekcji vivente rege coraz większa część arystokracji tatarskiej nie widziała sensu w dalszym utrzymywaniu dotychczasowego sojuszu z Polską i zaczęła myśleć o zerwaniu przymierza i zdobyciu Ukrainy dla Chanatu Krymskiego.Jednak chan Mehmed IV nie chciał zrywać sojuszu z Rzecząpospolitą,co na początku 1666 roku doprowadziło do buntu wśród tatarskiej arystokracji.Ponieważ Ukrainą zainteresował się także wielki wezyr Imperium osmańskiego Ahmed Köprülü,na pomoc buntownikom przybyły wojska tureckie.Ostatecznie w marcu Mehmed IV został obalony,a na tronie zastąpił go Adil Girej.Interwencja turecka świadczyła,że o podporządkowaniu sobie Ukrainy myśli już nie tylko arystokracja tatarska,ale także Turcja.
1666-1667
W końcu 1666 roku dawny pułkownik czerkaski,a obecnie hetman kozacki,Petro Doroszenko,poddał się Chanatowi Krymskiemu oraz Turcji.W grudniu Tatarzy wspólnie z kozakami Doroszenki rozbili pod Ścianą i pod Brahiłowem 6-tysięczną dywizję wojsk koronnych dowodzonych przez Sebastiana Machowskiego,którą wysłano na Bracławszczyznę.Dowódca wojsk polskich dostał się do tatarskiej niewoli.Zanim więc dobiegła końca wojna polsko-rosyjska,na Ukrainie zaczęła się nowa wojna.Opierając się na wynikach swego wywiadu hetman polny koronny Jan Sobieski ostrzegł w czerwcu 1667 roku ludność nie tylko Podola,ale nawet Lubelszczyzny przed grożącym niebezpieczeństwem najazdu tatarskiego.Zgodnie z przewidywaniami we wrześniu 1667 roku potężna armia tatarska dowodzona przez kałgę sułtana Krym-Gireja(16-20 tys.żołnierzy)ruszyła na Ruś Czerwoną.Z Tatarami połączyła się armia kozacka(15000 żołnierzy)Petra Doroszenki.Wyczerpana długotrwałymi wojnami,pogrążona w kryzysie Rzeczpospolita była nieprzygotowana do wojny.Z tego powodu Jan Sobieski musiał sam,wspólnie z miejscową ludnością,przygotować obronę.W końcu udało mu się łącznie z załogami twierdz i wojskami prywatnymi zgromadzić 15000 żołnierzy.Ponadto uzbroił wielu chłopów,którzy co prawda byli prawosławnymi Rusinami,jednak wobec groźby grabieży i okrucieństw tatarskich woleli stanąć przeciwko wojskom kozackim Doroszenki.By skutecznie przeciwstawić się przeważającym siłom nieprzyjaciela Sobieski podzielił swe siły.Obsadził załogami fortece na przewidywanym szlaku pochodu wojsk tatarskich,porozrzucał po kraju liczne oddziały jazdy dla obrony ludności cywilnej przed czambułami tatarskimi,a sam z 3000 żołnierzy stanął pod Kamieńcem Podolskim.Taktyka ta okazała się słuszna,a Tatarzy wszędzie napotykali opór,ponosząc przy tym dotkliwe porażki(m.in.pod Pomorzanami,Buczaczem i Narajowem).Jedynym miastem,które padło ofiarą łupiestwa był Zborów,który skapitulował bez walki.Widząc,że niczego nie zdziałają w rozproszeniu,Kozacy i Tatarzy skoncentrowali swe siły i ruszyli w kierunku Lwowa.Pod Podhajcami drogę zagrodził im Sobieski.Po 10 dniach walk podpisano ugodę,która tak naprawdę okazała się jedynie rozejmem.
1671
Gdy w 1670 roku Petro Doroszenko zażądał od Rzeczypospolitej szerokiej autonomii dla Ukrainy,został pozbawiony buławy hetmańskiej,którą oddano Michałowi Chaneńce.Ponieważ Adil Girej bez pytania o zgodę Turcji w maju 1671 roku zawarł przymierze z nowym hetmanem kozackim,natychmiast został usunięty z tronu.Sułtan Mehmed IV posadził na jego miejscu uległego Turcji Selima Gireja.Petro Doroszenko,który liczył,że przy tureckiej pomocy stworzy jednolite i w miarę możliwości samodzielne państwo,połączył swe siły z wojskami nowego chana,Selim Gireja i wznowił wojnę z Rzecząpospolitą.W tej sytuacji hetman wielki koronny Jan Sobieski,mając ze sobą jedynie 4000 żołnierzy,20 sierpnia kolejny raz ruszył z wojskiem na Ukrainę.W końcu sierpnia pobił Kozaków i Tatarów z Ordy Białogrodzkiej pod Bracławiem.Następnie opanował wiele miejscowości ukraińskich.Na koniec w październiku wojska Sobieskiego odniosły zwycięstwo pod Kalnikiem.Ponieważ chan krymski zaangażowany był w tym czasie w walki z buntującymi się Czerkiesami,istniała szansa całkowitego opanowania Ukrainy,pod warunkiem,że na miejsce przybędzie król z pospolitym ruszeniem oraz wojska litewskie.Do tego jednak nie doszło,gdyż 16 października na skutek intryg osobistego wroga Sobieskiego hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Paca stojąca w Dubience armia litewska rozwiązała się,a niezapłaceni żołnierze rozeszli się do domów.Także król Michał Korybut Wiśniowiecki,pamiętając przynależność Sobieskiego do stronnictwa francuskiego nie chciał oddawać mu pod komendę pospolitego ruszenia.Z inicjatywy dworu królewskiego wśród szlachty rozpuszczano wieści,że na Ukrainie nie ma żadnych Tatarów.W tej sytuacji wykorzystanie świetnych zwycięstw było niemożliwe.W styczniu 1672 roku do Warszawy przybył czausz turecki.Przywiózł on akt wypowiedzenia wojny.O panowanie nad Ukrainą wystąpiło teraz Imperium osmańskie,zapoczątkowując wojnę polsko-turecką 1672-1676.
Bitwy chronologicznie
  • 1666 Bitwa pod Brahiłowem lub pod Ścianą(19 grudnia)
  • 1667 Bitwa pod Podhajcami(6–16 października)
  • 1671 Bitwa pod Bracławiem(26 sierpnia)
  • 1671 Bitwa pod Kalnikiem(21 października)

Łęgonice

Wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim,w powiecie grójeckim,w gminie Nowe Miasto nad Pilicą.Leżą po lewej stronie Pilicy na wysokim brzegu naprzeciw wsi Łęgonice Małe.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
Historia
Łęgonice leżały w województwie rawskim.Pierwszy kościół powstał tu w 1521 r.erygowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego.Były własnością biskupów gnieźnieńskich.Doszły do biskupiego klucza łęgonickiego przed rokiem 1512,a w 1540 r.podzielono klucz łęgonicki na klucz konarski oraz Dobra Łęgonice.Łęgonice w 1512 r.miały 39 włók,w roku 1603 40 włók,a w roku 1786 było już tylko 32 włóki ziemi uprawnej.Prowadzono rybołówstwo na Pilicy i 3 wielkich jeziorach:Wielkim,Za Kowalem,Na Borku.W odległości 2 km od Łęgonic jest Przeprośna Górka miejsce gdzie w 1666 r.nastąpiło pojednanie rokoszan pod przywództwem Jerzego Lubomirskiego z królem Janem Kazimierzem.W miejscu tego wydarzenia stoi kościółek św.Rocha.W XVII w.Dobra Łęgonice pokrywały rozległe lasy,głównie sosnowe około 1000 ha.Las graniczył na wschodzie z Rosochą i Olszową Wolą na południu z Łęgonicami,na zachodzie z Jarochowicami,a na północy z Rokitnicą.Łęgonice należały do kapituły gnieźnieńskiej do końca XVIII w.W końcu XVIII w.dzierżawił je gen.Madaliński.W dokumentach nie ma informacji o ich sprzedaży.Ale jest uchwała sejmowa z 1775 r.o ich sprzedaży,która być może formalne zatwierdzała wcześniejszą sprzedaż niewykluczona zamiana za sprzedaż(dalej położonych)Łęgonic na zakupienie wsi położonych bliżej Gniezna.W II połowie XVIII w.powstaje z gruntów pustych i odebranych gromadzie obok dotychczasowego folwarku w Łęgonicach nowy folwark Zagórze położony 2 km od Łęgonic.W roku 1911 majątek Łęgonice,kupiony przez Kazimierza Zdziarskiego,przeszedł w ręce rodziny Zdziarskich.
Zabytki
  • Kościół drewniany pw.św.Jana Chrzciciela z XVIII w.rejestr zabytków nr:773/A/67 z 27.12.1967 i 84/A z 15.03.1981.
  • Drewniana dzwonnica(przy kościele)rejestr zabytków nr:774/A/67 z 27.12.1967 i 83/A z 15.03.1981.
  • Kościół św.Rocha
  • Zespół dworski rejestr zabytków nr:115/A z 7.07.1981,w tym klasycystyczny dwór wzniesiony około 1827 roku dla Franciszka Łabuńskiego(nr rej.:262/A/67 z 27.12.1967)oraz park(nr rej.:775 z 27.12.1967).

Bitwa pod Mątwami

Miała miejsce 13 lipca 1666,gdy nad Notecią niedaleko Inowrocławia starło się 17-21 tysięcy żołnierzy królewskich Jana Kazimierza z 15-16 tysiącami wojsk byłego hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego.Bitwa zakończyła się klęską wojsk królewskich bezskutecznie próbujących zdławić rokosz Lubomirskiego.
Przebieg bitwy
12 lipca podjazdy królewskie dotarły w rejon Mątew(dziś południowa część Inowrocławia) i stoczyły(z niepomyślnym dla siebie rezultatem)potyczkę z oddziałami rokoszan strzegącymi przeprawy przez Noteć(brodu o szerokości nieprzekraczającej kilku metrów,miejscami tak głębokiego,że konie musiały płynąć).Następnego dnia awangarda wojsk królewskich(Litwini)korzystając z mgły zdołała niepostrzeżenie przeprawić przez rzekę kilkaset jazdy na drugi brzeg.Jednocześnie główne siły armii królewskiej ruszyły w stronę przeprawy.Litwini odnieśli pewien sukces w starciu z nielicznymi oddziałami rokoszan(dowodzonymi przez rotmistrza Zarudnego) i zdołali ich odepchnąć od bronionej przez nich przeprawy.Hetman litewski Pac zaprzepaścił jednak dogodną okazję do nadszarpnięcia wojsk rokoszan,czekając na resztę wojsk koronnych.Mylne wyobrażenie o ukształtowaniu terenu(rzekoma następna przeprawa)całkowity brak rozeznania o położeniu sił buntowników stworzyły wrażenie,że przyczółek jest bezpieczny,a główne siły rokoszan nie stwarzają zagrożenia.To skłoniło króla do powzięcia decyzji o przerzuceniu całej armii na drugi brzeg Noteci.W pierwszej kolejności przeszły bród oddziały dragonii i rajtarii litewskiej(razem do 400 ludzi)za nimi pułk jazdy Modrzejowskiego(500 ludzi) i dragonia koronna(2800).W dalszej kolejności na przeprawie znalazły się dwie chorągwie jazdy Sieniawskiego i Sobieskiego(razem 1000 ludzi).Nie ustanowiono jednego dowódcy dla wszystkich przeprawiających się oddziałów,a Sobieski jadący tylko dla rozpoznania sytuacji znalazł się na samym końcu kolumny.Przeprawiające się wojsko zaczęło formować na drugim brzegu następujący szyk:jazda litewska na lewym skrzydle,dragoni koronni w centrum,jazda koronna na prawym skrzydle.Sobieski popełnił kardynalny błąd,ustawiając jazdę przed dragonią(w późniejszej fazie bitwy jazda wycofując się stratowała dragonię,siejąc popłoch i umożliwiając masakrę wojsk królewskich).Tymczasem dowodzący strażą przednią rokoszan Zarudny pobity lecz nie rozbity przez Litwinów wycofał się na pobliskie wzgórza i utrzymał je co umożliwiło niedostrzeżone podejście znacznych oddziałów jazdy(pospolite ruszenie część chorągwi konfederackich)pod dowództwem Grzymułtowskiego,Pisarskiego i Borka.Za nimi podchodziły pozostałe chorągwie pod wodzą Ostrzyckiego i Polanowskiego.Jazda Sieniawskiego i Sobieskiego ściśnięta na przeprawie i naciskana przez następne oddziały weszła na dragonów w centrum i zaczęła się wysuwać przed ich szyki.I wtedy właśnie jazda rokoszan poszła do szarży(według niektórych historyków szarża jazdy była spontaniczna i nieplanowana).W tym samym momencie zaprawieni w bojach pospolitacy wielkopolscy zaatakowali centrum,chorągwie konfederackie pod dowództwem Borka prawe skrzydło wojsk królewskich,a krakowskie pospolite ruszenie uderzyło na Litwinów.Szarża rokoszan była kompletnym zaskoczeniem dla wojsk królewskich,wprawdzie na lewym skrzydle rowy powstrzymały krakowian ale rozstrzygniecie zapadło na prawym cześć chorągwi rokoszowych obeszła stanowiska jazdy koronnej i kombinowany atak od czoła i ze skrzydła szybko rozbił jazdę królewską,zatrąbiono na odwrót.Cofające się chorągwie wpadły na dragonów w centrum mieszając ich szyki i uniemożliwiając oddanie salwy.Sobieski próbował uratować sytuację rzucając się do szarży na czele 2 chorągwi jazdy,ale szybko został rozbity i sam musiał uciekać przez przeprawę(podobno ustrzelono konia pod nim,a przed dość prawdopodobną śmiercią uratował go jeden z żołnierzy królewskich).Do ucieczki porwała się także jazda litewska,a na polu bitwy pozostali jedynie dragoni,na których spadł teraz cały impet uderzenia.Strzelać mogły jedynie regimenty stojące na lewym krańcu ugrupowania(regimenty Briona i Bokuma)ale to nie mogło powstrzymać rokoszan.Dragoni zostali rozbici.Jan Kazimierz próbował zorganizować odsiecz dla walczących oddziałów,ale bród był kompletnie zatarasowany przez uciekających.W zaistniałej sytuacji król zarządził walny odwrót zostawiając walczące za rzeką oddziały samym sobie.W końcowej fazie bitwy nastąpił smutny i często pomijany w podręcznikach historii epizod:Polacy pod wodzą Lubomirskiego wymordowali kilka tysięcy jeńców żołnierzy królewskich.
Podsumowanie
W bratobójczej bitwie i w rzezi która nastąpiła później zginęło łącznie 3873 żołnierzy królewskich i niewielka,nieznana bliżej liczba rokoszan(według niektórych zaledwie ok.200).Pod Mątwami wyginął kwiat armii polskiej żołnierze Stefana Czarnieckiego,zahartowani w walkach w Polsce,Danii i na Ukrainie(Czarniecki nie brał udziału w bitwie,gdyż zmarł kilkanaście miesięcy wcześniej).W wyniku przegranej wojsk Jana Kazimierza,zawarto ugodę w Łęgonicach:król zmuszony został do rezygnacji z planów wprowadzenia w Polsce elekcji za życia króla(vivente rege).Jerzy Lubomirski przywrócony do czci,lecz nie do urzędów,miał przeprosić władcę i udać się na wygnanie.8 sierpnia w Jaroszynie nad Wisłą nastąpił akt pojednania.Lubomirski zmarł we Wrocławiu 31 grudnia 1667 roku.
Armie i dowódcy
Siły buntowników(dowodzone przez Jerzego Sebastiana Lubomirskiego):
  • ok.1200 dragonów(pod bezpośrednim dowództwem Lubomirskiego)
  • skonfederowane chorągwie komputowe(pod dowództwem marszałka związkowego Adama Ustrzyckiego)
  • pospolite ruszenie z Wielkopolski(pod Krzysztofem Grzymułtowskim)
  • pospolite ruszenie z Małopolski(pod Stanisławem Warszyckim i Achacym Pisarskim)
Siły królewskie(dowodzone przez króla Jana Kazimierza):
  • 3 tysiące dragonów(dowódca hetman wielki koronny Stanisław Rewera Potocki)
  • jazda polska(dowódca hetman polny koronny Jan Sobieski późniejszy król Polski)
  • 7–9 tysięcy piechoty
  • jazda litewska(pod hetmanem polnym litewskim Michałem Kazimierzem Pacem)
  • artyleria z ok.30 armatami i armatkami

Orłowo

Nadmorska,południowa dzielnica Gdyni.Znajduje się w niej molo orłowskie,a także charakterystyczny dla krajobrazu dzielnicy klif,z którym nazwę dzieli usytuowane w Orłowie centrum handlowe.Na terenie dzielnicy znajduje się m.in.I Akademickie LO,które współpracuje z trójmiejskimi szkołami wyższymi.W Orłowie znajduje się też stacja kolejowa i przystanek Szybkiej Kolei Miejskiej w Trójmieście Gdynia Orłowo.Na granicy Orłowa z Płytą Redłowską można zobaczyć wiele dział,bunkrów i transzei z początku lat 50.XX w.W latach 1931-1935 istniała gmina Orłowo Morskie.Swoją nazwę Orłowo zawdzięcza zapewne rybakowi Hansowi Adlerowi,który w 1828 kupił od miejscowego młynarza ziemię,na której postawił karczmę.Karczma ta,nazwana Adlershorst(w dosłownym tłumaczeniu:Orla Kępa lub Orle Gniazdo),dała nazwę miejscowości,która po 1920 r.została oficjalnie przemianowana na Orłowo(nazwę tą podaje już Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1886).W 1939 Niemcy przywrócili nazwę sprzed 1920.Nad morzem wyznaczono letnie kąpielisko Gdynia Orłowo o łącznej długości linii brzegowej 100 metrów.
Atrakcje turystyczne i zabytki
Do głównych atrakcji Orłowa należy spacerowe molo i okolice klifu,umożliwiające spacery i wycieczki widokowe.
  • Molo w Orłowie
  • Scena Letnia Teatru Miejskiego w Gdyni
  • były zajazd Adlerówka,ul.Orłowska
  • Dom Kuracyjny,ul.Orłowska
  • willa"Weneda",ul.Przebendowskich 1
  • Pensjonat"Gryf",ul.Przemysława 6
  • willa,ul.Inżynierska 111
  • zespół pałacowo-parkowy,stadnina koni,Kolibki,al.Zwycięstwa 291,dawna posiadłość Sobieskich
  • zespół pałacowo-parkowy,ul.Folwarczna 2,była siedziba I Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego
  • XVI-wieczny kościół pw.Matki Boskiej Bolesnej
  • Domek Żeromskiego,ul.Orłowska obecnie siedziba Towarzystwa Przyjaciół Orłowa i Rady Dzielnicy,Kawiarnia;tutaj tworzył Stefan Żeromski.
Przez wiele lat przy ulicy Orłowskiej 13 istniał jeden z najbardziej znanych klubów w Trójmieście Maxim,który m.in.spopularyzował zespół Lady Pank piosenką pt."Tańcz głupia tańcz",rozpoczynającą się tekstem U Maxima w Gdyni.
Położenie
Orłowo graniczy z dzielnicami Gdyni:Redłowo(od północy),Mały Kack(od zachodu),z miastem Sopot(od południa),a także z Zatoką Gdańską(od wschodu).Przez Orłowo przepływa rów Kacza,który tam też uchodzi do Morza Bałtyckiego.
Kościoły,parafie i zakony
Kościoły
Na terenie dzielnicy znajdują się następujące kościoły:
  • Kościół Rzymskokatolicki pod wezwaniem Matki boskiej Bolesnej.
  • Kościół Chrystusowy
  • Przed II wojną światową w Kolibkach znajdował się też kościół pw.św.Józefa.W 1764 świątynia była konsekrowana,w 1794 ustanowiona filią Wielkiego Kacka.W 1928 do parafii w Kolibkach należały 143 osoby.Ostatnim księdzem tam pracującym był ks.Roman Wiśniewski.W 1939 władze niemieckie rozebrały kościół pw.św.Józefa,chociaż nie był uszkodzony;rozbiórka trwała od jesieni 1939 do wiosny 1940.Zniszczono wszystko łącznie z fundamentami,ogrodzeniem cmentarza i kapliczkami.Obrazy przeniesiono do kościoła na Witominie,gdzie spłonęły w 1945.Po wojnie kościoła już nie odbudowano,a kościołem parafialnym został były kościół ewangelicki w Orłowie pw.Matki Boskiej Bolesnej.
Parafie
Na terenie dzielnicy znajduje się Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Gdyni.Parafia ta powstała w 1945 roku,gdy po II wojnie światowej ks.Stefan Kwiatkowski poświęcił kościół protestancki w Orłowie za przyzwoleniem Kurii Biskupiej w Pelplinie.
Zakony
Na terenie Orłowa są klasztory sióstr:
  • serafitek
  • urszulanek
  • elżbietanek
  • dominikanek
  • karmelitanek bosych.
Szkoły
  • Zespół Szkół Plastycznych w Gdyni
  • Zespół szkół nr.5 imienia Obrońców Helu Gimnazjum nr 5 i szkoła podstawowa nr 8
  • Technikum transportowe imienia Teofila Zegarskiego
  • Zespół szkół nr 6 imienia Obrońców Załogi ORP GROM Gimnazjum nr 7 i szkoła podstawowa nr 11
  • Liceum Ekonomiczne
  • Gdyńska Szkoła Filmowa