czwartek, 30 kwietnia 2015

August Cywolka

August Fryderyk Cywolka(ros.Август Карлович Циволько ur.14 lipca 1812 w Warszawie,zm.16 marca 1839 na Nowej Ziemi)polski podróżnik w służbie rosyjskiej.Brał udział w wyprawach badawczych na Nową Ziemię.
Biografia
Dzieciństwo i młodość
August Cywolka pochodził z ubogiej rodziny mieszczańskiej,z Warszawy.Karol Cywolka,ojciec Augusta,był naczelnym maszynistą teatrów warszawskich.Przybył do Warszawy z Pomorza.Matka nazywała się z domu Helwich.Rodzice Augusta chcieli,aby został on aktorem,lecz go bardziej pociągały podróże.W wieku dziesięciu lat rozpoczął naukę w szkole wydziałowej przy ul.Królewskiej w Warszawie pod kierunkiem ówczesnego jej rektora,księdza Tecnera.Po ukończeniu czterech klas zapisał się do szkoły praktyczno-pedagogicznej na Lesznie,której rektorem był profesor Dziekoński.25 lipca 1829 roku opuścił tę szkołę.August Cywolka w szkołach wyróżniał się jako bardzo zdolny uczeń,co później pomogło mu dostać się do upragnionej szkoły morskiej.W późniejszym czasie posługiwał się biegle językiem rosyjskim,niemieckim,francuskim i angielskim.
Kariera w rosyjskiej marynarce carskiej
Cywolka chciał wstąpić do Korpusu Morskiego.Przeszkodą był jednak brak pochodzenia szlacheckiego.Ze względu na jego wyjątkowe uzdolnienia i dzięki wstawiennictwu kontradmirała księcia Aleksandra Mienszykowa,późniejszego ministra marynarki oraz generała Kołzakowa,car Rosji wyraził zgodę,aby August Cywolka został przyjęty na wydział nawigacyjny Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Kronsztadzie.19 sierpnia 1830 roku został kadetem I Załogi Nawigacyjnej.18 maja 1832 roku objął stanowisko konduktora Korpusu Nawigatorów Floty i dostał przydział do floty bałtyckiej.W latach 1830–1833 odbył kilka podróży po Morzu Bałtyckim i po jednej z nich zamieszkał w Kronsztadzie.Z propozycją uczestniczenia w wyprawie badawczej zwrócił się do niego znany badacz polarny,podporucznik Piotr Kuzmicz Pachtusow.Propozycję tę August Cywolka chętnie przyjął.
Wyprawy polarne
Pierwsza wyprawa do Nowej Ziemi wyruszyła 24 lipca 1834 roku z Archangielska na dwóch statkach:szkunerze"Krotow" i karabasie"Kazakow".Dowódcą wyprawy był Piotr Kuzmicz Pachtusow.Cywolka objął dowództwo„Krotowa”,a Pachtusow„Kazakowa”.26 sierpnia dotarli do Nowej Ziemi.W miejscu zimowania prowadzono obserwacje meteorologiczne.2 kwietnia 1835 roku opuszczono zimowisko,aby zbadać wschodni brzeg Nowej Ziemi.Po drodze opisali przylądki:Drowianyj i Rok.Następnie August Cywolka z grupą sześciu ludzi udał się wzdłuż wybrzeża na północ.Po drodze minął Zatokę Nieznaną i Zatokę Niedźwiedzią oraz Przylądek Pięciu Palców.Najdalej na północ dotarł do półwyspu,któremu nadał nazwę von Flotta.5 maja wrócił do bazy.Pachtusow próbował jeszcze wpłynąć na Morze Karskie,lecz statek ugrzązł wśród lodów,gdzie został zgnieciony.Załoga ewakuowała się z częścią żywności i ekwipunku.Podróżników uratował kupiec A.Jeremin,który zabrał ich z powrotem na zimowisko.Pachtusow zarządził powrót do Archangielska w dwóch grupach.Grupa z Cywolką została zabrana przez Jeremina do miasta Suma,z którego potem wrócili drogą lądową do Archangielska 27 listopada 1835 roku.Pachtusow ze swoją grupą został zabrany przez kupca Czełuzgina i wrócił do Archangielska 7 października,gdzie po miesiącu zmarł.Po zebraniu i opracowaniu materiałów z pierwszej wyprawy Cywolki i Pachtusowa na Nową Ziemię,zorganizowano następną.Jej dowódcą naukowym został profesor Karl Ernest von Baer,badacz przyrody.Z Archangielska wyruszono 19 czerwca 1837 roku na dwóch statkach:szkunerze"Krotow" i statku rybackim„Swiatoj Jenisiej”.17 lipca statki dotarły do cieśniny Matoczkin Szar oddzielającej wyspę północną od południowej archipelagu Nowa Ziemia.Podczas trwającego półtora miesiąca pobytu na Nowej Ziemi,prowadzono badania geologiczne,botaniczne i zoologiczne.Grupa naukowa Baera zebrała 130 gatunków roślin i 70 okazów fauny.Niezależnie od prac Baera,Cywolka dokończył opisu cieśniny Matoczkin Szar i prowadził obserwacje meteorologiczne,hydrograficzne oraz magnetyczne.Materiał zebrany przez Augusta Cywolkę spotkał się z dużym uznaniem kół naukowych.Dzięki jego pracy H.W.Dove wykazał,że Prąd Zatokowy dociera nie tylko,jak dotąd przypuszczano,do Morza Barentsa,ale dochodzi aż do zachodnich brzegów Nowej Ziemi.Główny Urząd Hydrograficzny postanowił zorganizować kolejną wyprawę na Nową Ziemię.Cywolka otrzymał awans do stopnia praporszczika szturmańskiego korpusu i objął dowództwo szkunera„Nowaja Ziemlja”,a jego podwładny,praporszczik Stiepan Andriejewicz Moisjejew,szkunera„Szpicbergen”.27 czerwca 1838 roku wyruszyli z Archangielska wraz z towarzyszącym im trzecim statkiem handlarza Gwozdariewa,na który załadowano składany dom oraz ekwipunek wyprawy.8 sierpnia wyprawa dotarła do Mietkoj Guby gdzie zbudowano dom i zaczęto przygotowania do zimowania.20 sierpnia Cywolka z sześcioma marynarzami wyruszył na badania zachodniego brzegu Nowej Ziemi.Jednak 24 sierpnia wrócił do bazy.Pomimo wystarczających zapasów żywności członkowie wyprawy szybko podupadali na zdrowiu.29 października Cywolka poczuł się źle.Zachorował na szkorbut i 16 marca 1839 roku zmarł.Najpierw pochowany został prowizorycznie w śniegu w miejscu zimowania,na wybrzeżu zatoki Miełkaja.Kiedy wiosną lody stopniały,jego ciało ponownie pochowano w wykopanym w ziemi grobie.Tej zimy ogółem zmarło dziewięciu uczestników wyprawy.Stiepan Andriejewicz Moisjejew kontynuował latem badania zachodnich brzegów Nowej Ziemi,a 10 września powrócił do Archangielska.
Cywolka w nazwach geograficznych
  • Zatoka Cywolki na południowej wyspie Nowej Ziemi nad Morzem Karskim
  • wyspa w grupie Wysp Pachtusowa na Morzu Karskim
  • najwyższy szczyt(o wysokości 1836 m n.p.m.)na wyspie północnej Nowej Ziemi
  • grupa wysp w Archipelagu Nordenskiölda na Morzu Karskim

Henryk Stroka

Ur.17 listopada 1839 w Bączalu Górnym,zm.27 sierpnia 1896 w Rzeszowie powstaniec styczniowy w randze porucznika,społecznik,wieloletni pracownik seminariów nauczycielskich,patriota,poeta,pisarz,pedagog i metodyk.Radny Miasta Rzeszowa.Profesor szkół Rzeszowa i Krakowa.
Dzieciństwo
Urodził się 17 listopada 1839 w Bączalu Górnym w rodzinie chłopskiej,mimo badań biograficznych nie udało się ustalić kim byli jego rodzice wiadomo tylko,że ojciec miał na imię Wincenty,a jego matka,Marianna,pochodziła z rodziny Słomków.Starszy brat Henryka,Wincenty Stroka,był profesorem w gimnazjum nowodworskim św.Anny w Krakowie.Henryk został ochrzczony w kościele św.Mikołaja w Bączalu Dolnym.Prawdopodobnie(nie można tego udokumentować)Henryk Stroka ukończył szkołę ludową w Bączalu Dolnym i wstąpił do Gimnazjum i Liceum im.Juliusza Słowackiego w Przemyślu,po czym został studentem wydziału prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.W czasach studenckich rozpoczął działalność w tajnych organizacjach patriotyczno-niepodległościowych.
Lata późniejsze:powstanie,praca
Brał udział w powstaniu styczniowym już w 1863 r.najpierw jako szeregowiec,a potem jako porucznik w batalionie Wysockiego pod Radziwiłłowem oraz batalionie Śląskiego pod Łąckiem i Borowem.Po upadku powstania"skompromitowany politycznie"przebywał dwa miesiące w więzieniu we Lwowie.Objął stanowisko guwernera w domu Tarnowskich,gdzie poznał Stanisława Tarnowskiego,późniejszego profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego.W Chorzelowie powstało jego pierwsze osiem wierszy.Wkrótce Stroka porzucił studia prawnicze i zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego.Po ukończeniu studiów otrzymał posadę w Gimnazjum św.Jacka w Krakowie,gdzie uczył około roku.Następnie pracował jako starszy nauczyciel w Seminarium Nauczycielskim Męskim w Krakowie,a także od 1876 roku był członkiem Komisji Egzaminacyjnej Nauczycieli i Nauczycielek Pospolitych Szkół Ludowych i Wydziałowych,pracował również w Szkole Głównej Dziewcząt u sióstr franciszkanek przy klasztorze św.Jędrzeja w Krakowie.Uczył języka polskiego,historii i geografii.10 kwietnia 1879 Henryk Stroka przestał być nauczycielem Seminarium Nauczycielskiego Męskiego(odwołało go Ministerstwo Oświaty).W Krakowie mieszkał około 13 lat.W tym czasie założył rodzinę,wraz z żoną Honoratą mieli pięcioro dzieci.Usunięty z Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Krakowie,jeszcze w tym samym roku otrzymał posadę w Seminarium Nauczycielskim w Rzeszowie pracował tu jako starszy nauczyciel do śmierci od 1879 do 1896 r.ucząc języka polskiego.Jako profesor Seminarium Nauczycielskiego Stroka czynnie uczestniczył w działalności organizacji oświatowych i nauczycielskich.Działał również w Towarzystwie Oświaty na terenie Galicji.Stroka pracował także w Towarzystwie Nauczycieli Szkół Wyższych skupiającym nauczycieli szkół średnich i seminariów nauczycielskich na terenie Galicji,pełniąc funkcje członka zarządu i sekretarza,był też prezesem Rzeszowskiego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych.Był również radnym miasta Rzeszowa.
Twórczość
Henryk Stroka przekazywał swoje doświadczenia pedagogiczne kolegom,wygłaszając odczyty na okręgowych konferencjach nauczycielskich.Napisał kilka opracowań o charakterze metodycznym,jak na przykład:"Praktyczny przewodnik udzielania początkowej nauki na podstawie elementarza,część I i II","Praktyczny przewodnik do udzielania nauki języka polskiego na podstawie pierwszej książki do czytania i nauki języka polskiego dla szkół ludowych,część III".Dodatek do pierwszej części na podstawie nowego egzemplarza."Praktyczny podręcznik do nauczania gramatyki polskiej w szkołach ludowych pospolitych jedno- dwu- trzy i czteroklasowych".Brał udział w wieczorkach mickiewiczowskich w latach 1886–1890.Na pierwszym z tych wieczorków 11 grudnia 1886 wygłosił słowo wstępne,mówiąc na temat Grażyny i patriotycznych walorów tego dzieła.Przemawiał również w dniu 30 czerwca 1890 na wieczorku mickiewiczowskim z okazji sprowadzenia zwłok Adama Mickiewicza.
Mowę zakończył napisanym przez siebie wierszem:
Więc cześć Ci wieszczu cześć!Z piersi narodu rozbrzmiewa ten chór Bo Ty zdołałeś nas z nicości wznieść Zbudzić do życia od morza do gór Twórczość Stroki,zwłaszcza wiersze,świadczą o wpływie i chęci naśladowania Mickiewicza,był inicjatorem zbudowania w Rzeszowie pomnika Adama Mickiewicza przy ulicy o nazwie polskiego wieszcza.Był także autorem licznych felietonów i rozprawek drukowanych w"Dzienniku Literackim" i "Kurierze Rzeszowskim".Pisał wiele opowiadań,np.Z pamiętnika powstańca,Niebezpieczne poselstwo,Odpoczynek posłańca.Tworzył również dramaty,np.Ofiary 1863 r. i komedie,np.Przegrana Kompania,które wystawiano na kilku scenach teatrów galicyjskich.W 1887 r.rok po wydaniu wcześniejszych opowiadań,wydrukowane zostało opowiadanie Opryszki w ruinach zamku Odrzykońskiego,a w 1888 roku"Kurier Rzeszowski"opublikował nowelę Światło i cienie.Wiersze Henryka Stroki zostały natomiast wydane w Zbiorze Poezji w 1894 roku w Rzeszowie w wydaniu książkowym,zawierającym 90 stron,w sumie 40 wierszy.Tomik ten znajduje się do dziś w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie.Dominują w mim motywy narodowo-patriotyczne,religijne,osobiste i problemy kontaktu człowieka z przyrodą oraz epickie wiersze związane z historią powstania styczniowego,np.Bitwa pod Borowem.Zmarł 27 sierpnia 1896 w Rzeszowie w wielu 57 lat.Pochowany został na Starym Cmentarzu w Rzeszowie,którym opiekuje się członek Stowarzyszenia Miłośników Skołyszyna i Okolic zamieszkały na stałe w Rzeszowie.

Adolf Dygasiński

Ur.7 marca 1839 w Niegosławicach koło Pińczowa,zm.3 czerwca 1902 w Grodzisku Mazowieckim polski powieściopisarz,publicysta,pedagog,jeden z głównych przedstawicieli naturalizmu w literaturze polskiej.
Biografia
Jego ojcem był Jan Dygasiński,dworski oficjalista.Pochodząc z biednej i licznej rodziny,często cierpiał niedostatek i musiał pracować na swoje utrzymanie.Dygasiński wychowywał się we wsi Donatkowice.Początkowo kształcił się w Pińczowie,potem w Szkole Wyższej Realnej w Kielcach.W roku 1862 rozpoczął studia uniwersyteckie w Szkole Głównej w Warszawie,gdzie studiował językoznawstwo,przyrodę i geografię.W 1863 r.wziął czynny udział w powstaniu styczniowym.Dwukrotnie był więziony,w Szczekocinach i Olkuszu.Po upadku powstania ponownie podjął studia w Szkole Głównej.Przez krótki czas studiował w Pradze na Uniwersytecie Karola.Niedostatki finansowe nie pozwoliły mu jednak kontynuować studiów.Podjął się pracy guwernera na dworach ziemiańskich,był m.in.wychowawcą polskiego malarza Jacka Malczewskiego i Wacława Karczewskiego.W latach 1871–1877 przebywał w Krakowie,gdzie zajmował się pracą pedagogiczną,prowadząc pensjonat wychowawczy,prowadził też niewielką księgarnię wydawniczą.Zainicjował Bibliotekę Umiejętności Przyrodniczych,Wydawnictwo Dzieł Tanich,w latach 1875-1876 wydawał Szkice Społeczne i literackie.W tym okresie poznał i poślubił w 1872 roku Natalię Wyszkowską.Mieli kilkoro dzieci,ale tylko jedno(córka Zofia)dożyło wieku dojrzałego.Doprowadzony do bankructwa,opuścił Kraków w lipcu 1877 r. i wyjechał do Warszawy.W Warszawie był nauczycielem w kilku szkołach,m.in.w szkole Hermana Benniego(do 1885 r.)jednak pod zarzutem prowadzenia zajęć w języku polskim odebrano mu prawo wykonywania zawodu.W tej sytuacji ponownie podjął pracę prywatnego nauczyciela.Pisywał już wówczas do prasy warszawskiej,głównie na tematy pedagogiczne,m.in.w czasopismach„Niwa” i „Nowiny”.Jako pisarz zadebiutował w wieku 44 lat w 1883 r.opowiadaniem Za krowę w"Przeglądzie Tygodniowym".Dygasiński był założycielem i redaktorem„Przeglądu Pedagogicznego”.W latach 1884–1887 trafił do kolegium redakcyjnego tygodnika"Wędrowiec"czołowego pisma polskiego naturalizmu,a następnie został jego współredaktorem.Współpracował również z czasopismem"Głos"(1886 r.)a do 1888 r.z miesięcznikiem geograficzno-etnograficznym„Wisła”.W latach 1890–1891 Dygasiński wyprawił się w podróż do Brazylii,szlakiem polskiej emigracji"za chlebem"jako wysłannik„Kuriera Warszawskiego”.Powstał tam cykl listów opisujący tragiczne losy polskich emigrantów.Przez następne lata nadal utrzymywał się obejmując posadę guwernera i korepetytora licznych bogatych rodzin ziemiańskich(m.in.u hr.Chodkiewiczów).W 1901 r.odbył podróż do Francji i Włoch.Pod koniec życia osiadł w Warszawie.Zmarł po kilkumiesięcznej chorobie(udar mózgu).Pogrzeb odbył się 6 czerwca w Warszawie,gdzie został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Twórczość
Charakterystyka
W trakcie swojej kariery literackiej napisał 21 powieści i ponad 130 nowel;od 1884 roku(pierwszy tom nowel)jego utwory ukazywały się w formie książkowej.Cieszyły się sporym powodzeniem,były tłumaczone na rosyjski i niemiecki.Twórczość i poglądy Dygasińskiego są złożone i niejednorodne.Zaliczany jest do naturalizmu,jednak w jego twórczości obecne są też inne nurty,jak tradycja gawędowa czy stylizowana proza młodopolska.W podejściu do przyrody z jednej strony prezentował monizm,traktując ją jako jednorodną całość,poddaną deterministycznym naukowym prawidłowościom,z drugiej irracjonalny panteistyczny kult natury.Naczelnym prawem przyrody była dla Dygasińskiego walka o byt.Czasami unikał wartościowania tego prawa,przyjmując,że przetrwanie lepiej przystosowanych jest motorem postępu,innym razem brał w obronę jednostki słabsze.W swojej twórczości często poruszał tematykę życia mieszkańców wsi i małych miasteczek,podkreślając wspólnotę losów ludzi i zwierząt.Kwestionował przy tym początkowe założenia pozytywizmu i osiągnięcia pracy organicznej,głosząc,że chłop polski jest w stanie stworzyć oryginalne wartości kulturowe.Przejawiał ambiwalentny stosunek do warstw społecznych.Elementem naturalistycznym było traktowanie szlachty jako grupy anachronicznej,która powinna ustąpić miejsca chłopstwu warstwie żywotnej i ekspansywnej,chociaż brutalnej.Jednak np.w utworze Pan Jędrzej Piszczalski ukazywał odwagę i fantazję szlachcica,zaś postacie chłopskie w Dramatach lubądzkich przejawiają okrucieństwo i nikczemność.Oryginalnym wkładem Dygasińskiego w literaturze polskiej były nowele o tematyce zwierzęcej i motywy tego rodzaju wplecione w inne utwory.W opisach dzikich zwierząt pokazywał wzajemne uzależnienie gatunków tworzących całość pozostającą w dynamicznej równowadze.Opisując zwierzęta domowe,indywidualizował je i dokonywał antropomorfizacji,czasami z elementami humoru.Losy zwierząt i ludzi mogły też występować paralelnie.Naturalistyczny światopogląd przejawiał się również w powieściach Dygasińskiego.Wzorując się na Zoli,stworzył w latach 1884-1886 cykl powieści ukazujących dzieje von Molkena potomka polskiego arystokraty i włoskiej guwernantki(Na pańskim dworze, Von Molken,Głód i miłość,Na warszawskim bruku).Powieść Właściciele przedstawiała konflikt między ziemiaństwem i chłopstwem,Na złamanie karku emigrację brazylijską, zaś Gorzałka poświęcona była problemowi wódki.Do czytelnika młodzieżowego skierowana była dydaktyczna powieść Przygody młodzieńca,czyli Robinsona polskiego.Wartości moralne,jak odwaga,uczynność,wrażliwość na krzywdy,ostatecznie prowadzą bohatera do sukcesu zawodowego,jakim jest założenie stolarni.Podobnie intencje wychowawcze(odwaga,poświęcenie,przyjaźń między ludźmi i zwierzętami)miały Cudowne bajki oparte na wątkach folklorystycznych z elementami fantastyki.Pod koniec życia stworzył jedno ze swoich ambitniejszych dzieł Gody życia.Bohater utworu to mały ptak mysikrólik,potraktowany przez autora alegorycznie.Zależnie od sytuacji uosabia patriotę,poetę,idealistę,pacyfistę.Utwór utrzymany jest stylistyce poetyckiej i archaizującej,ale zawiera też fragmenty bardziej naturalistyczne.We wczesnej twórczości kompozycja utworów Dygasińskiego była zwięzła,zaś język neutralny.Z czasem pojawiła się luźniejsza kompozycja z elementami gawędy,dosadne dialogi,stylizacja gwarowa,również w narracji autorskiej.Luźna forma i ciąg słabo powiązanych sekwencji odbijały się ujemnie na warstwie fabularnej powieści Dygasińskiego.Największe walory miały jego nowele oraz formy średniej wielkości z późnej twórczości.
Ważniejsze publikacje
  • Wilk,psy i ludzie(1883 r.)
  • Ogólne zasady pedagogiki dotyczące wykształcenia umysłu,uczuć,moralności i religijności(1883 r.)
  • Na pańskim dworze(1884 r.)
  • Głód i miłość(1885 r.)
  • Na warszawskim bruku(1886 r.)
  • Z ogniw życia(1886 r.)
  • Z siół,pól i lasów(1887 r.)
  • Nowe tajemnice Warszawy(tom 1-2,1887 r.)
  • Właściciele(1888 r.)
  • Beldonek(1888 r.)
  • Z zagonu i bruku(1889 r.)
  • Jak się uczyć i jak uczyć innych(1889 r.)
  • Pan Jędrzej Piszczalski(1890 r.)
  • Przygody młodzieńca,czyli Robinsona polskiego(1891 r.)
  • Listy z Brazylii(1891 r.)
  • Na złamanie karku(1893 r.)
  • Gorzałka(1894 r.)
  • As(1896 r.)
  • Cudowne bajki(1896 r.)
  • Dramaty lubądzkie(1897 r.)
  • Żywot Beldonka(1898 r.)
  • W Swojczy(1899 r.)
  • Zając(1900 r.)
  • Listy z Brazylii(1900 r.)
  • Margiela i Margielka(1901 r.)
  • Gody życia(1902 r.)

Wojciech Roj(starszy)

Właśc.Wojciech Raj-Gąsienica(ur.3 stycznia 1839 w Zakopanem,zm.21 stycznia 1924 w Zakopanem)gazda,kowal i cieśla,przewodnik tatrzański.Był najstarszym dzieckiem gospodarza góralskiego Andrzeja Gąsienicy i Katarzyny z domu Budz.Rola Gąsieniców była nazywana„Rajem” i od niej,zgodnie z tradycją,przybrał przydomek Wojciech(w formie gwarowej„Roj”).Przydomku tego używał jako nazwiska.Pracował w różnorodnych dziedzinach.Od dzieciństwa pomagał w gospodarstwie rodziców,wyuczył się kowalstwa i ciesielstwa,sezonowo wyjeżdżał do pracy w kopalni węgla na Węgry.Miał kuźnię w Zakopanem.Od 1873 r.uczestniczył(początkowo jako tragarz)w wyprawach w góry zakopiańskiego proboszcza Józefa Stolarczyka oraz Tytusa Chałubińskiego;w wyprawach tych często pionierskich brali udział także inni górale znany gawędziarz Sabała i skrzypek Bartłomiej Obrochta.Po kilku latach jego rola w wyprawach Chałubińskiego znacznie wzrosła,stał się ich głównym organizatorem;Wojciech Kossak nazywał go„ministrem wszelkich spraw”.W trakcie górskich wypraw wykazywał się talentami organizatorskimi i kulinarnymi oraz życzliwością i troską o towarzyszy.W środowisko przewodnickie został wprowadzony przez starszych Macieja Sieczkę i Szymona Tatara starszego,a jego umiejętności w tej dziedzinie rozwinęły się na wyprawach z Tytusem Chałubińskim.W 1874 r.wspólnie z Tatarem wspiął się nową drogą na Gerlach i wprowadził na szczyt ks.Stolarczyka.Trzy lata później(28 czerwca 1877 r.)razem z Sieczką i Chałubińskim jako pierwsi zdobyli Mięguszowiecki Szczyt Wielki,co było jednym z większych osiągnięć taternickich drugiej połowy XIX wieku.W okresie tym Roj z Obrochtą próbowali pierwszego wejścia na Ganek,próba jednak zakończyła się na Galerii Gankowej.W roku 1884 dokonał drugiego wejścia na Baranie Rogi wraz z Karolem Potkańskim i Ludwikiem Chałubińskim,synem Tytusa.Na zaproszenie Chałubińskiego kilkakrotnie przebywał w Warszawie,gdzie dodatkowo wyuczył się ślusarstwa.Jako pierwszy,także za poradą Chałubińskiego,uprawiał w Tatrach rośliny pastewne.W latach 1881–1882 wybudował zakopiański dom Chałubińskiego.Znalazł się w gronie obdarowanych legatem testamentowym Chałubińskiego(1889 r.)Był czołowym wykonawcą domów w stylu zakopiańskim,realizatorem projektów zaprzyjaźnionego Stanisława Witkiewicza.Oprócz domu Chałubińskiego zbudował m.in.willę„Pod Jedlami”na Kozińcu dla Jana Gwalberta i Wandy Pawlikowskich.Był częstym gościem rodziny Pawlikowskich w Krakowie,Lwowie i Medyce,wysoko ceniono go za ciekawą osobowość,umiejętności gawędziarskie i inteligencję;podejmował u siebie i był przewodnikiem wielu wybitnych osobistości,m.in.Władysława Ludwika Anczyca,Henryka Sienkiewicza,Bronisława Dembińskiego,Jana Kasprowicza.Wspomnienia Roja o Chałubińskim spisał Adam Wrzosek,pozostała również korespondencja Roja z Chałubińskim z lat 1879–1884.Działał społecznie w organizacjach góralskich w Zakopanem,m.in.w Towarzystwie Zaliczkowym.Przemawiał podczas położenia kamienia węgielnego pod pomnik Chałubińskiego w Zakopanem(1901 r.)Był żonaty z Katarzyną z Ustupskich(ur.1843 r.zm.1919 r.)z którą miał syna Józefa(ur.1863 r.zm.1892 r.)nazywanego„adiutantem Chałubińskiego”młody Roj pomagał Chałubińskiemu w badaniach minerałów i mchów tatrzańskich.Bratanek Wojciecha,również Wojciech,był posłem na Sejm,działaczem PSL Piast.Po śmierci Tytusa Chałubińskiego chorował na reumatyzm i zaprzestał przewodnictwa górskiego.Problemy rodzinne śmierć syna,córki i zięcia oraz strata żony pogłębiły jego dolegliwości zdrowotne,a przy tym wzmocniły religijność.Roj zmarł w wieku 85 lat i został pochowany na Nowym Cmentarzu w Zakopanem.

Henryk Rzewuski

Herbu Krzywda,pseudonim Jarosz Bejła(ur.3 maja 1791 w miejscowości Sławuta na Wołyniu,zm.28 lutego 1866 w Cudnowie na Wołyniu)polski powieściopisarz i publicysta,wolnomularz.
Życiorys
Pochodził z polskiej rodziny magnackiej,był synem Adama Wawrzyńca,pisarza politycznego i posła,prawnukiem Wacława Rzewuskiego,hetmana wielkiego koronnego,który w latach 1767–1773 zesłany został przez posła rosyjskiego Nikołaja Repnina do Kaługi.Brat Karoliny Rozalii Tekli Sobańskiej,Eweliny Hańskiej oraz Adama Rzewuskiego,generała rosyjskiego.W młodości służył w wojsku Księstwa Warszawskiego.Mieszkał przez kilka lat w Petersburgu i za granicą.Członek petersburskiej loży wolnomularskiej Orzeł Biały.Pod koniec życia udał się do Cudnowa,gdzie spędził resztę swego życia.Wiele podróżował,w roku 1825 na Krym razem z Mickiewiczem,z którym później spotkał się w Rzymie i wzbudził w nim zachwyt opowiadaniami z życia staroszlacheckiego,czym przyczynił się do pomysłu stworzenia„Pana Tadeusza”.Twórca tzw.gawędy szlacheckiej zapoczątkowanej utworem Pamiątki Pana Seweryna Soplicy,cześnika parnawskiego,odznaczającym się oryginalnością pomysłu,doskonałym wczuciem w atmosferę tradycji i obiektywnym humorem.Pod wpływem tego utworu Mickiewicz napisał Pana Tadeusza,czarowi pamiętników uległ także Sienkiewicz.Jest to cykl opowieści o barwnych postaciach kultury szlacheckiej,przede wszystkim o sławnym księciu Radziwille Panie Kochanku oraz klice jego tzw.klientów.Ideolog„koterii petersburskiej”grupy konserwatystów głoszących potrzebę utrzymania stosunków feudalnych i podporządkowania Rosji.W latach 1850–1856 urzędnik do specjalnych poruczeń namiestnika carskiego Paskiewicza oraz redaktor Dziennika Warszawskiego od 1851 r.
Dzieła
  • Pamiątki JPana Seweryna Soplicy,cześnika parnawskiego(1839 r.4 t.,wiele wydań,wyd.kryt.Z.Szweykowskiego,1928 r.Biblioteka Narodowa),w wydaniu przerobionym dla cenzury Pamiętniki starego szlachcica litewskiego(1844–1845)
  • Mieszaniny obyczajowe(1841-1843)pod pseudonimem Jarosza Bejły
  • Listopad(1845–1846),3-tomowa powieść,wiele wydań,wyd.kryt.K.Wojciechowskiego,1923 r.Biblioteka Narodowa;przekłady w językach:czeski,ros.niem.ang.)świetny obraz społeczeństwa polskiego,o mistrzowskich charakterystykach postaci i o wysokim artyzmie budowy i stylu
  • Zamek krakowski(1847–1848)
  • Teofrast polski(1851 r.)
  • Adam Śmigielski(1851 r.)
  • Rycerz Lizdejko(1852 r.)
  • Zaporożec(1854 r.)
  • Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego(1855–1857),próba rehabilitacji targowiczan,negatywnie oceniona przez Lucjana Siemieńskiego
  • Próbki historyczne(1868 r.)
  • Uwagi o dawnej Polsce przez starego Szlachcica Seweryna Soplicę Cześnika Parnawskiego napisane 1832 r.(rękopis wyd.2003 r.)
Ponadto wydane zostały zbiory powieści historycznych 1877–1882 6 tomów oraz monografia Z.Szweykowskiego(1922 r.)

Balladyna

Tytuł tragedii w pięciu aktach,napisanej przez Juliusza Słowackiego w Genewie w 1834 roku,a wydanej w Paryżu w roku 1839(w epoce romantyzmu).Wykonana na scenie po raz pierwszy w 1862 r.Autor poświęcił swój utwór Zygmuntowi Krasińskiemu,"autorowi Irydiona".Balladyna to również imię głównej bohaterki wspomnianego utworu.Utwór Słowackiego to opowieść o żądzy władzy i o dorastaniu do roli zbrodniarza.Nie przypadkiem też imię głównej bohaterki nawiązuje do ballady,w której zazwyczaj pojawiają się motywy fantastyczne i elementy wierzeń ludowych.
Treść
Balladyna i Alina to siostry,mieszkające wraz z matką w ubogiej chacie w lesie.Nimfa,królowa jeziora Gopła,Goplana,zakochana w kochanku Balladyny,Grabcu,przez swą zazdrość miesza się w ludzkie sprawy i gmatwa ich losy.Do chaty sióstr przyjeżdża bogaty książę Kirkor,wiedziony tam przez sługę Goplany,Skierkę.Goplana ma nadzieję,że Kirkor zakocha się w Balladynie,a wtedy Grabiec zostanie tylko dla niej.Jednak jej sługa,Skierka,sprawia,że książę zakochuje się w obu siostrach.Żeby zdobyć męża,dziewczęta współzawodniczą w zbieraniu malin.Ta z sióstr,która pierwsza zbierze pełny dzbanek,ma wziąć Kirkora za męża.Gdy okazuje się,że Alina wygrywa,Balladyna zabija ją nożem.Jedynym świadkiem tej zbrodni jest Grabiec przemieniony przez Goplanę w płaczącą wierzbę.W domu Balladyna tłumaczy nieobecność swej siostry tym,iż Alina uciekła z kochankiem.O zbrodni przypomina Balladynie krwawa plama na czole,niedająca się zmyć,oraz dręczące ją koszmary i wyrzuty sumienia.Ciało Aliny odnajduje pasterz Filon i zakochuje się w martwej dziewczynie.Tuż po ślubie Kirkor wyjeżdża na bitwę pod Gnieznem,by odzyskać tron dla prawowitego króla,Popiela III,który został wygnany ze swego pałacu i mieszka w lesie jako pustelnik.Do zamku mają wkrótce przyjechać weselni goście.Balladyna wstydzi się swej matki,każe ją zamknąć w wieży.Między Balladyną a Fon Kostrynem,rycerzem Kirkora,nawiązuje się romans.Balladyna udaje się do pustelnika,by zlikwidował plamę z jej czoła.Ten jednak potrafi czytać z ludzkich serc poznaje prawdę o zbrodni.Scenę obserwuje Kostryn,zna sekret kochanki.Wspólnie zabijają(choć to Balladyna zadaje śmiertelny cios)posłańca od księcia,rycerza Gralona,który przywiózł skrzynię dla Balladyny,prezent od męża ta śmierć nie była konieczna,ale w ten sposób kochankowie stają się wspólnikami w zbrodni,a o to chodziło Kostrynowi.Odbywa się uczta w zamku,na której jest obecny m.in.Grabiec w przebraniu dzwonkowego króla,które sprawiła mu Goplana,oraz sługi nimfy:Skierka i Chochlik.Balladyna wypiera się swojej matki i każe wygnać ją z pałacu.Na dźwięk melodii granej przez Chochlika i tajemniczego śpiewu opowiadającego historię jej zbrodni,Balladyna popada w obłęd.Słyszy głosy z zaświatów,ukazuje jej się duch Aliny,odpędza go,aż wreszcie mdleje.W nocy Balladyna zabija śpiącego Grabca.Razem z kochankiem zabierają mu koronę Popielów symbol prawowitej władzy królewskiej,którą Grabiec dostał od Goplany po czym wyruszają ze swoją armią do Gniezna,by objąć władzę.W bitwie Fon Kostryn pokonuje wojska Kirkora,zaś sam Kirkor ginie na polu walki.Po bitwie Balladyna pozbywa się Fon Kostryna podając mu kawałek chleba ukrojony zatrutym nożem.Wkrótce Kostryn umiera w męczarniach przed śmiercią ostrzegając przed rządami Balladyny.Balladyna zostaje królową.Kanclerz informuje ją,że zgodnie z tradycją nowa władczyni powinna rozstrzygnąć kilka spraw sądowych wnoszonych przez poddanych.Pierwsza jest sprawa o otrucie Fon Kostryna wniesiona przez lekarzy.Balladyna zmuszona jest wydać na nieznanego zabójcę wyrok śmierci.Następna jest sprawa o zabójstwo Aliny wniesiona przez Filona również w tym przypadku Balladyna skazuje nieodnalezionego mordercę na śmierć.Do pałacu wkracza wdowa,matka Balladyny,oślepiona piorunem,skarżąc się na córkę,która wyparła się swojej matki i wygnała ją z zamku w trakcie burzy.Nie chce jednak zdradzić imienia córki i umiera na torturach.To właśnie Balladyna–królowa jest wyrodną córką.Zmuszona przez kanclerza do wydania wyroku ponownie orzeka karę śmierci.Ten potrójny wyrok na Balladynie wymierza sam Bóg uderza piorunem,zabijając ją.
Bohaterowie
Postacie dramatu
  • Balladyna główna(tytułowa)bohaterka;córka ubogiej wdowy;rozpieszczana i faworyzowana przez matkę;bezwzględnie dążąca do władzy;ukochana Grabca;żona Kirkora;kochanka Fon Kostryna,którego zabiła;wydała na siebie wyrok śmierci(została uśmiercona przez uderzenie piorunem).Miała czarne włosy,ciemne oczy i alabastrową cerę
  • Alina młodsza siostra Balladyny.Była szczerą,uczciwą i niezwykle pracowitą dziewczyną o dobrym sercu.Zawsze skora do żartów i uśmiechu.Kochała matkę i siostrę ponad wszystko.Podczas zbierania malin,uzbierała dzban owoców,który była nawet gotowa oddać siostrze,gdyby ta poprosiła.Została jednak zamordowana przez Balladynę.Alina była bardzo piękna.Miała długi,złocisty warkocz,wesołe,niebieskie oczy i różane policzki
  • Wdowa stara matka Balladyny i Aliny;wygnana z zamku;oślepiona przez piorun;ginie na torturach nie chcąc wyjawić imienia złej córki,gdyż wie,że skazałaby w ten sposób Balladynę na śmierć
  • Kirkor bogaty książę,szukający za radą pustelnika ubogiej,wiejskiej dziewczyny za żonę;starał się przywrócić gnieźnieński tron dla prawowitego władcy Popiela III(pustelnika);ginie w walce z wojskiem Balladyny i Kostryna
  • Pustelnik król Popiel III;zrzucony z tronu i wygnany z zamku przez swojego brata,który rozkazał zabić jego dzieci i sam objął władzę w Gnieźnie;zabity na rozkaz Balladyny
  • Grabiec syn zakrystiana,pijak,kochanek Balladyny i obiekt uczuć Goplany,jako płacząca wierzba świadek zbrodni na Alinie,jako dzwonkowy król gość na uczcie weselnej;we śnie zabity przez Balladynę
  • Filon pasterz,typowy romantyczny bohater,beznadziejnie szukający miłości;odnajduje martwą Alinę i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia
  • Fon Kostryn podaje się za niemieckiego grafa,ale jest synem wisielca,rycerz Kirkora,który pod jego nieobecność ma się opiekować Balladyną,tymczasem staje się jej kochankiem,później ginie z jej ręki
  • Gralon posłaniec od Kirkora,bez potrzeby zamordowany przez Balladynę i Kostryna
  • Kanclerz pomagał Balladynie w osądzaniu zbrodniarzy
  • Wawel dziejopis,prowadzi rozmowę z publicznością w epilogu;badacze literatury dopatrywali się w nim uosobienia Joachima Lelewela
  • Paź mało ważna postać w utworze
  • Lekarz stwierdził zatrucie u Fon Kostryna
Postacie fantastyczne
  • Goplana nimfa,królowa jeziora Gopła,zakochała się w Grabcu,gdy uratowała mu życie wyciągając go z jeziora
  • Skierka oddany i pracowity sługa Goplany,za sprawą jego czarów Kirkor zakochuje się jednocześnie w Alinie i Balladynie
  • Chochlik leniwy,marudny i nieuczciwy sługa Goplany
Adaptacje i inscenizacje utworu
  • Na motywach Balladyny osnuta jest opera Goplana Władysława Żeleńskiego napisana w 1896 roku do libretta Ludomiła Germana
  • Na podstawie Balladyny powstała adaptacja Balladyna 68 Jeremiego Przybory na potrzeby Teatru Niedużego
  • Najsłynniejszą teatralną inscenizacją utworu był spektakl w reżyserii Adama Hanuszkiewicza z Anną Chodakowską w Teatrze Narodowym w Warszawie premiera 1974 r.
  • W 1994 r.Baśniową Balladynę wystawił w Teatrze Powszechnym Jarosław Kiljan Balladynę zagrała Dorota Landowska
  • W 1996 r.Hanuszkiewicz zrealizował Balladynę powtórnie,w roli Balladyny wystąpiła Edyta Jungowska
  • W 2009 roku powstała pierwsza filmowa,współczesna adaptacja Balladyny wyreżyserowana przez Dariusza Zawiślaka z udziałem amerykańskiej gwiazdy filmowej Faye Dunaway.Film powstał z okazji 200 rocznicy urodzin Juliusza Słowackiego,która przypada 4 września 2009 roku
  • W 2009 roku reżyser filmu Dariusz Zawiślak wraz z aktorkami Anną Gorajek i Katarzyną Kreczmer nagrali audiobooka Balladyny jako próbę czytaną utworu pod kątem współczesnej inscenizacji wraz z opracowaniem.Płyta trwa 4 godz 45 min i jest dodatkiem do komiksu Balladyna.Dostępna jest również do ściągnięcia w pliku mp3 na specjalistycznych stronach audiotek

W Szwajcarii

Poemat miłosny napisany przez Juliusza Słowackiego w latach 1835-1838.Został wydany w roku 1839 w Paryżu w tomie Trzy poemata(zawierającym również poematy'Wacław' i 'Ojciec zadżumionych').Poemat zawiera 441 wersów w 21 strofach stematyzowanych następująco:Dusza,Tęsknota,Miłość,Zwierzęta,Szczęście,Woda,Łzy,Modlitwa,Piekło,Pocałunek,Kwiaty,Anioł,Księżyc,Motyl,Wspomnienia,Księżyc.Reprezentuje tzw.nurt poezji egzystencjalnej(Alina Witkowska)w twórczości Słowackiego.Wbrew woli Słowackiego bywał wydawany samodzielnie.W II połowie XIX wieku poemat ten stał się bardzo popularny,do dnia dzisiejszego doczekał się kilku adaptacji teatralnych.Był ilustrowany przez Wojciecha Gersona.Tematem poematu jest zawód miłosny podmiotu lirycznego.Autor łączy w nim dwie stylistyki:sentymentalną(wspomnienie miłości)oraz posępną(ból,refleksja),właściwą dla dojrzałego romantyzmu.

Ojciec zadżumionych

Poemat Juliusza Słowackiego z 1838 roku.Napisany prawdopodobnie we Florencji.Został wydany rok później w Paryżu w dziele Trzy poema Utwór reprezentuje tzw.poezję egzystencji(A.Witkowska)w twórczości Słowackiego.Opiera się na opowieści,którą Słowacki usłyszał w Al-Arisz,w trakcie podróży do Palestyny w roku 1836.Była to historia Araba,tytułowego ojca zadżumionych,któremu ta choroba zabrała żonę i siedmioro dzieci.Mężczyzna nie buntuje się ani nie pogrąża w skrajnej rozpaczy;przyjmuje postawę bliską biblijnemu Hiobowi.Oddziela się także od świata ludzi nie dotkniętych epidemią dżumy.W utworze nadzieja przeplata się z rozpaczą.Mężczyzna opowiada o etapach kwarantanny i kolejnych zgonach najbliższych sobie osób.W kompozycję utworu włączone są opisy pustyni,mają one podkreślić bezsilność bohaterów wobec rzeczywistości oraz bezduszność przyrody w kontraście z głębokimi rozterkami egzystencjalnymi bohatera.Narrator analizuje odbiór wrażeń poprzez własne,w tym przypadku tragiczne,przeżycia.W 1883 r.poemat jako pierwsze dzieło Słowackiego został przetłumaczony na język hebrajski.

Adam Asnyk

Adam Prot Asnyk ps.Jan Stożek,El...y(ur.11 września 1838 w Kaliszu,zm.2 sierpnia 1897 w Krakowie)polski poeta i dramatopisarz;w czasie powstania styczniowego członek Rządu Narodowego.
Biografia
Adam Asnyk pochodził z rodziny szlacheckiej.Był synem Kazimierza,powstańca listopadowego,który po odbyciu zesłania osiedlił się w Kaliszu i trudnił się handlem skórami(na czym dorobił się znacznego majątku i następnie otworzył hotel i księgarnię) i Konstancji z Zagórowskich.Został ochrzczony w miejscowym kościele św.Mikołaja Biskupa;ojcem chrzestnym Adama został Walenty Stanczukowski.W 1849 r.rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Realnej w Kaliszu,w której zawarł przyjaźń m.in.z braćmi Agatonem i Stefanem Gillerami i gdzie w 1853 r.złożył egzamin dojrzałości.W Kaliszu mieszkał do 1856 r.po czym wyjechał do Warszawy,gdzie podjął studia w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie(1856 r.)następnie w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie(1857–1859)oraz na uniwersytetach we Wrocławiu(1859–1860),gdzie działał w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim,Paryżu(1861 r.) i Heidelbergu(1861–1862).Brał udział w ruchu spiskowym;w 1860 r.został aresztowany i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.W powstaniu styczniowym był członkiem wrześniowego Rządu Narodowego.W latach 1864–1867 przebywał za granicą,w 1866 r.uzyskał doktorat z filozofii na uniwersytecie w Heidelbergu.Po powrocie do kraju mieszkał we Lwowie,a w 1870 r.osiadł w Krakowie.Debiutował w 1870 r.na łamach dziennika„Kaliszanin”wierszem Rodzinnemu miastu(w tym samym dzienniku i w tym samym roku debiutowała Maria Konopnicka).W 1875 r.ożenił się z Zofią Kaczorowską,z którą miał syna Włodzimierza.W styczniu 1882 r.został wydawcą krakowskiego dziennika„Reforma”,przemianowanego w listopadzie tego roku na„Nową Reformę”,której redaktorem odpowiedzialnym był od grudnia 1889 do stycznia 1895 r.Od 1884 r.był radnym miejskim w Krakowie.W 1889 r.został posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego.W 1890 r.przewodniczył sprowadzeniu z Paryża prochów Adama Mickiewicza.Był jednym z organizatorów Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie(1882 r.)Podejmował wyprawy wysokogórskie w Tatry był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego.Wiele podróżował po Europie.W 1888 r.odbył podróż do Włoch,na Sycylię,Maltę i północne wybrzeże Afryki,zakończoną w Marsylii.W 1894 r.odbył podróż na Cejlon i do Indii.Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.
Twórczość
Wiersze ogłaszał w zbiorach pt.Poezje(1869,1872,1880,1894 r.)Twórczość literacką rozpoczął w latach 1864-65.Jego liryka w tym okresie była wyrazem rozterki duchowej poety,przeżywającego kryzys światopoglądowy,pogłębiony klęską narodową.Powstają wiersze pełne bluźnierstw(Odpowiedź),buntu przeciw Stwórcy i ustalonemu porządkowi świata(Julian Apostata),goryczy i zwątpienia(W zatoce Baja),krytycznego obrachunku z romantyzmem politycznym(Sen grobów).Obok nich powstawały też utwory wyrażające tęsknotę za"siłą ducha",pragnienie odrodzenia"duszy współczesnej"aż do pokornego poddania się nakazom Chrystusowej nauki(Pod stopy krzyża).Od ok.1870 r.rozpoczął poszukiwanie własnej drogi twórczej.Pisał wtedy erotyki,wiersze oparte na motywach ludowych,lirykę refleksyjną.W utworach Asnyka zaczęła z czasem dominować postawa epicka;w miejsce lirycznego obrazu ludzkich przeżyć pojawił się zobiektywizowany,epicki obraz świata,refleksja coraz częściej zastępuje komentarz liryczny.Najpełniejszym wyrazem tej zintelektualizowanej poezji jest cykl 30 sonetów Nad głębiami(1883-94),który przyniósł Asnykowi miano"poety-filozofa".W cyklu tym zawarł poeta swój system filozoficzny,będący próbą pogodzenia idealizmu z pozytywistycznym realizmem i scjentyzmem.Z tym ostatnim łączy filozofię Asnyka praktycyzm myślowy,uznanie osiągnięć współczesnych nauk przyrodniczych oraz prawa powszechnego rozwoju.W przeciwieństwie jednak do pozytywistów nie wierzył w możliwość empirycznego poznania rzeczywistości.Rozum ludzki okazuje się bezradny w miarę postępu wiedzy.Założenia etyczne tego systemu głoszą obowiązek czynnego udziału jednostki w duchowym procesie dążenia do powszechnej doskonałości.Styl sonetów określić należy mianem dyskursywnego;cechuje go intelektualizacja oraz abstrakcyjność leksyki,brak rozbudowanych obrazów,metafor,porównań.W twórczości Asnyka obecna jest stale nuta patriotyczna,głosząca wiarę w siłę narodu i możliwość odzyskania wolności,polemiczna wobec konserwatywnego programu ugody(w 25 rocznicę powstania 1863 roku).Motywem wielu jego utworów jest krajobraz górski,zwłaszcza tatrzański(Ranek w górach,Kościeliska,Noc nad Wysoką,Letni wieczór,Podczas burzy,Limba,Wodospad Siklawy,Giewont)oraz motywy morskie(Podróżni,W zatoce Baja),sonety(Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!...Wieczne ciemności!bezdenne otchłanie!...Na falach swoich toczy słońc miliony...)oraz cykl Z obcych stron(1895 r.)Taormina,Noc na morzu w drodze z Malty do Goletty,Na polach Kartagi,Pointe du Raz."Góry i morze pisał Asnyk w liście do ojca 28 maja 1874 to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości,tam oddychając świeżym,wonnym powietrzem,pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury można zapomnieć o cierpieniach i troskach..."
Najważniejsze dzieła
  • Nad głębiami(1883-1894)cykl sonetów
  • Poezje(1869 r.)
  • Poezje(1872 r.)
  • Poezje(1880 r.)
  • Poezje(1894 r.)
  • liczne utwory dramatyczne

wtorek, 28 kwietnia 2015

Wojciech Kętrzyński

Wojciech Kętrzyński,Adalbert von Winkler(ur.11 lipca 1838 w Lötzen(obecnie Giżycko),zm.15 stycznia 1918 we Lwowie)polski historyk,wieloletni dyrektor Zakładu Narodowego im.Ossolińskich we Lwowie,ojciec Stanisława Kętrzyńskiego.
Biografia
Urodził się jako Adalbert von Winkler.Jego ojciec pochodził ze szlacheckiej rodziny kaszubskiej herbu Cietrzew,której nazwisko powstało od miejscowości Kętrzyno w powiecie wejherowskim.Dziadkowi dopisano przy nazwisku dodatek Winkler,a ojciec o imieniu Józef używał już tylko nazwiska Winkler.Matka Eleonora z domu Raabe,pochodziła z Nowej Wsi pod Iławą.Po śmierci ojca(1846 r.)który był żandarmem w Giżycku,w latach 1849-1853 przebywał w Poczdamie w szkole dla sierot po byłych wojskowych.W latach 1853–1855 ukończył progimnazjum(w dwa lata pięcioletni kurs)w Lecu(obecnie Giżycko).Następnie od 1855 r.w Gimnazjum w Rastemborku(obecnie Kętrzyn).W 1856 r.otrzymał list od siostry,z którego dowiedział się o polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym Kętrzyński.Spowodowało to jego zainteresowanie polskością i naukę języka polskiego.W 1859 r.zdał egzamin maturalny i 13 października rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Albertyna w Królewcu.
"Wiarę,mowę ukraść mi mogliście,Ale serca z piersi nie wyrwiecie.Serce me zostanie zawsze polskie!"Wojciech Kętrzyński"W ojczystym kraju"
W 1861 r.przeprowadził urzędową zmianę imienia i nazwiska na Wojciech Kętrzyński.W ślad za nim zmieniło je także jego rodzeństwo.W wakacje 1862 roku przebywał u swojej ciotki Jadwigi Krohnke w Warszawie.Później zaangażował się w działalność patriotyczną i miał swój udział w powstaniu styczniowym organizując transport broni.W dniu 11 września 1863 został aresztowany we wsi Jaroty i uwięziony w Górnej Bramie w Olsztynie.Po początkowym uwolnieniu od zarzutów,aresztowano go ponownie 6 października i osadzono w więzieniu Moabit w Berlinie.Jego sprawa była później rozpatrywana w wielkim procesie 135 Polaków w Berlinie.W czasie procesu został mu przedstawiony zarzut zdrady stanu.Ostatecznie od tego zarzutu został uniewinniony,ale 23 grudnia 1864 został skazany na rok więzienia w twierdzy kłodzkiej.W więzieniu przetłumaczył na łacinę swoją dysertację doktorską i poemat Wincentego Pola na niemiecki.Po wyjściu z więzienia w dniu 22 kwietnia 1866 r.udał się do Królewca na uniwersytet.Tam obronił 12 grudnia 1866 r.swoją rozprawę doktorską De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a 1002–1005.Potem w różnych miejscach szukał pracy,ponieważ władze pruskie odmawiały mu zatrudnienia na terenach,gdzie mieszkali Polacy.W 1868 roku opublikował w"Gazecie Poznańskiej"pracę"O Mazurach".W latach 1868–1870 znalazł zatrudnienie jako bibliotekarz u J.K.Działyńskiego w Kórniku pod Poznaniem.Od 1869 roku był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.Ostatecznie od 1873 r.zaczął pracować w Zakładzie im.Ossolińskich we Lwowie.Pracę tam podjął 1 czerwca 1870 jako sekretarz naukowy,od 1874 r.kustosz i od 1 listopada 1876 dyrektor.W 1882 roku opublikował dzieło"O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich".W 1894 roku został członkiem Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego.Zmarł 15 stycznia 1918 r. i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.Część rodziny Wojciecha Kętrzyńskiego osiedliła się w Warszawie,a niektórzy z niej wyemigrowali do Kanady.
Upamiętnienie
Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego uczczono,nadając w 1946 r.mazurskiemu miastu Rastembork nazwę Kętrzyn.Nazwiskiem jego nazwano wiele ulic(w Gdańsku,Olsztynie,Ostródzie,Giżycku,Szczytnie,Braniewie,Nidzicy i Pasymiu),osiedle w Olsztynie,a także jego imię i nazwisko występuje w nazwach szkół oraz innych instytucji.Do najważniejszych z nich należy Ośrodek Badań Naukowych im.Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie,założony w 1963 r.W latach 1969–1994 był patronem Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki(przemianowanego w 1992 r.na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych)w Bemowie Piskim.Wbrew pozorom nazwa Kętrzyn została nadana omyłkowo,gdyż Kętrzyński urodził się w Giżycku i w wyniku zamieszania w papierach,Kętrzyn otrzymał nazwę od nazwiska Kętrzyński,natomiast Giżycko od Gizewiusza.
Dorobek
Wojciech Kętrzyński dał się poznać jako historyk,etnograf,polityk,publicysta i poeta.Wprowadził na grunt nauki polskiej problematykę prusko-mazurską.W pracach swoich opierał się na tysiącach,wcześniej nie publikowanych źródeł.Krytycznie odnosił się do zafałszowań historyków niemieckich.Pozytywnie ocenił prace Maxa Toeppena.Współpracował z Oskarem Kolbergiem,któremu przekazał zbiór pieśni mazurskich,uzupełniając zbiory Gustawa Gizewiusza.Kętrzyński współpracował z Henrykiem Sienkiewiczem,który pisząc"Potop"niewątpliwie korzystał z jego wiedzy.

Ważniejsze opracowania Wojciecha Kętrzyńskiego
  • w 1868 r.opublikował w"Dzienniku Poznańskim"artykuł"O Mazurach",który publikowany był też później w 1872 r.w wersji rozszerzonej.Była to jego pierwsza z publikacji przybliżających Mazury Polsce i Polskę Mazurom
  • "Szkice Prus Wschodnich"zamieszczone w"Przewodniku Naukowym i Literackim",Lwów 1876 r.
  • "Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich,Wschodnich i Pomorza wraz z ich przezwiskami niemieckimi",Lwów 1879 r.
  • "Gazeta polska z początku XVIII wieku(Poczta Królewiecka 1718-1720) w"Przewodniku Naukowym i Literackim",Lwów 1880 r.
  • Wiersze Wojciech Kętrzyński pisał po niemiecku w wieku młodzieńczym.Po wydaniu zbioru"Aus dem Liederbuch eines Germanisierten(1854-1862)"w 1883 r.zostały skonfiskowane przez władze pruskie i austriackie.(Znaczenie tych wierszy doceniła Armia Krajowa niektóre z nich kolportowano w czasie II wojny światowej wśród żołnierzy niemieckich.)
  • "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich"Lwów 1882 r.
  • "O powołaniu Krzyżaków przez księcia Konrada"w"Kraju"wydawanym w Petersburgu 1903 r.
Źródła opracowane przez W.Kętrzyńskiego
  • Około 70 tekstów średniowiecznych dokumentów opublikowanych w tomach 3-6"Pomników dziejowych Polski"
  • 128 dokumentów z lat 1105-1399 wydrukowanych w"Kodeksie dyplomatycznym klasztoru tynieckiego"
  • Katalog rękopisów"Ossolineum"(trzy tomy siedemset stron druku)

poniedziałek, 27 kwietnia 2015

Jan Matejko

Jan Alojzy Matejko(ur.24 czerwca 1838 r.w Krakowie,zm.1 listopada 1893 r.w Krakowie)polski malarz,twórca obrazów historycznych i batalistycznych,historiozof.W latach 1852–1858 studiował u Władysława Łuszczkiewicza i Wojciecha Stattlera w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie,której później był dyrektorem(od 1873 r.)Jego uczniami byli m.in.Maurycy Gottlieb,Jacek Malczewski,Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański.
Życiorys
Ojciec malarza,Franciszek Ksawery Matejko,właśc.František Xaver Matějka(Matieyka),był Czechem,urodzonym w Roudnicach koło Hradca Králové jako syn chłopski.Przybył do Galicji w charakterze guwernera i nauczyciela muzyki.Początkowo pracował u rodziny Wodzickich w Kościelnikach(dziś część Nowej Huty),a następnie przeniósł się do Krakowa,gdzie poślubił Joannę Karolinę Rossberg(1802–1845),wywodzącą się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych rymarzy.Franciszek był katolikiem,Joanna protestantką.Matejkowie zamieszkali przy ulicy Floriańskiej w Krakowie.Jan był dziewiątym dzieckiem,z jedenastu,jakie mieli państwo Matejkowie(było wśród nich dziewięciu chłopców i dwie dziewczynki).Gdy Jan miał siedem lat,zmarła jego matka;dziećmi zajęła się jej siostra.Śmierć matki niewątpliwie wywarła wpływ na osobowość przyszłego malarza.Jego dzieciństwo obfitowało w lęki i przykrości,nie zaznawał także raczej przesadnie starannej opieki(jego złamany nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo).Ojciec nie okazywał dzieciom swoich uczuć,był surowy i pozbawiony akceptacji dla artystycznej pasji syna.Uczęszczał do szkoły św.Barbary od 1847 r.Mimo zdradzanych od najmłodszych lat niepospolitych zdolności plastycznych,z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem.Także koledzy nie byli dla niego wyrozumiali i jak pisał Marian Gorzkowski,doświadczał od swych współtowarzyszy pewnego znęcania się nawet.Wkrótce został przeniesiony do Gimnazjum św.Anny(obecnie I Liceum Ogólnokształcące im.Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie).Choć Matejko i jego rodzeństwo z pochodzenia w połowie byli Czechami,czuli się polskimi patriotami,o czym świadczy działalność wyzwoleńcza dwóch starszych braci Jana.Brak rodzinnego ciepła po części rekompensowała Matejce przyjaźń z rodziną Giebułtowskich.O Paulinie Giebułtowskiej pisał później,że była dla niego jakby drugą matką;często bywał u jej córki Joanny Serafińskiej w Wiśniczu,a Stanisława traktował jak starszego brata.W wieku trzynastu lat Jan Matejko został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy ulicy Wesołej,której dyrektorem był wówczas Wojciech Stattler.Przejawiał w szkole ogromną ambicję i pracowitość,choć także tam jego edukacja nie przebiegała gładko,na co zapewne wpływ miała osoba Stattlera,trudności finansowe i znaczna wada wzroku.Wpływ na młodego malarza wywarli natomiast inni nauczyciele:Józef Kremer i Władysław Łuszczkiewicz,którzy zainspirowali go do szkicowania krakowskich zabytków,zbierania materiałów,studiowania detali i obrazów,tworząc tzw.Skarbczyk.W 1858 roku otrzymał stypendium na studia w Monachium.Tu zetknął się z dziełami wybitnych malarzy dawnych i współczesnych.Cenił twórczość Paula Delaroche’a i jego ucznia,Carla von Piloty’ego,tworzących dzieła historyczne.Matejko przekonał się,że to właśnie temu gatunkowi pragnie się poświęcić(w 1853 roku namalował swój pierwszy obraz historyczny,Carowie Szujscy przed Zygmuntem III).Schemat Delaroche’a,oparty na wybraniu z historii dramatycznego momentu i przedstawieniu go w sposób teatralny i emocjonalny,młody Matejko zastosował w malowanym w Monachium i Krakowie Otruciu królowej Bony(1859 r.)W 1860 roku Matejko wyjechał do Wiednia,skąd szybko wrócił.Tutaj wydał Ubiory w Polsce publikację,zawierającą ryciny z postaciami w historycznych strojach,świadectwo jego zainteresowań historycznych,co później będzie wielokrotnie wykorzystywał w swoich płótnach.Złą sytuację materialną malarza poprawiło honorarium za Ubiory,sprzedaż Otrucia Bony i Kochanowskiego nad trumną Urszulki.Mimo tych sukcesów Matejko był niezwykle przygnębiony,czego powodem była nieodwzajemniona miłość do Teodory Giebułtowskiej.W 1862 roku namalował jeden ze swoich najwybitniejszych obrazów,Stańczyka.Miał wtedy zaledwie 24 lata.22 stycznia 1863 roku jego dwaj bracia przyłączyli się do powstania styczniowego.Jan nie poszedł,ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i źle widział.Woził natomiast broń i pomagał powstańcom materialnie.Jan miał 26 lat,gdy odniósł ogromny sukces dzięki Kazaniu Skargi.Dochód ze wstępu na wystawę oddał na sieroty.W 1864 r.po sprzedaży obrazu mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą Giebułtowską.Mieli razem pięcioro dzieci:Tadeusza(1865–1911),Helenę(1867–1932),Beatę(1869–1926),Jerzego(1873–1927)oraz Reginę(1878 r.)która zmarła jako niemowlę.Żona uważana była za osobę despotyczną,kłótliwą i egoistyczną.Przez męża zwana„Gwiazdą”,„Panią”,„Władczynią”.Gdy uważała,że jej pozycja muzy jest zagrożona,urządzała straszliwe awantury,udawała,że mdleje lub choruje.Jej twarz posiadają niemal wszystkie kobiety na obrazach Matejki.Namalowana została również jako królowa Bona Sforza w Hołdzie pruskim.Została zamknięta w szpitalu psychiatrycznym.Dzieci także przysparzały mu wielu kłopotów.Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony,a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym.Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu,papieżowi przekazał Sobieskiego pod Wiedniem,a Francja otrzymała od niego Joannę d’Arc.Obdarowywał też obrazami swoich znajomych ludzi zwykle bardzo bogatych.Nic nie wziął za portret od hr.Stanisława Tarnowskiego,bezpłatnie podarował portret ks.Marcelinie Czartoryskiej.Nie szczędził też datków na wsparcie ubogich.Ofiarował m.in.na ich rzecz szkic olejny Zygmunt August w ogrodzie wileńskim,który został następnie sprzedany do Warszawy.Sprzedawał również niekiedy swoje dzieła za bezcen.Np.hr.Maurycy Potocki z Zatora zapłacił zaledwie 10 tys.zł r.za Kazanie Skargi.Do końca życia cieszył się wielką sławą,tak w Polsce,jak na całym świecie,do czego przyczyniały się liczne nagrody(m.in.na wystawach w Paryżu).Unikał publicznych wystąpień,które go przerażały.W ramach Salonu dostał Złoty Medal w 1865 roku,podobnie jak za obraz Rejtan.W 1870 roku,po namalowaniu Unii Lubelskiej,został udekorowany w Paryżu Legię Honorową.W końcu zaczął bogacić się na swojej pracy i przeprowadził się na ulicę Floriańską 41(dom Jana Matejki w Krakowie został w roku 1895 przekształcony w muzeum malarza).Wkrótce został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem,odrzucając przejęcie Praskiej Akademii Sztuk Pięknych.Artystę doceniła międzynarodowa społeczność,został honorowym członkiem Akademii paryskiej,berlińskiej,praskiej,wiedeńskiej,a także Akademii Rafaelowskiej w Urbino.Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków.Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 roku w wieku 55 lat.Jego ostatnie słowa brzmiały:„Módlmy się za ojczyznę!Boże błogosławiony!”W czasie jego pogrzebu bił dzwon Zygmunta,a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian.Jego ciało spoczęło w grobowcu rodzinnym na głównej alei na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Malarstwo i historia
Jan Matejko w młodości przeżył bombardowanie Krakowa przez Austriaków podczas Wiosny Ludów w kwietniu 1848 r.a później powstanie styczniowe.Pod wpływem narodowych klęsk postanowił porzucić malarstwo religijne,które uważał za swoje powołanie i poświęcił się prawie wyłącznie malarstwu historycznemu.Sama historia była jego obsesją.Nie potrafił o niej pisać ani opowiadać,więc ją malował.Zarzucano mu swobodne podejście do historii.Sam Matejko traktował swoje obrazy jako głos w polemice dotyczącej przeszłości i przyszłości kraju,a nie wyraz ideologii.Drugą pasją Matejki był kraj.Był on zagorzałym patriotą.Dofinansowywał miasto,biednych i kulturę,pokazując swoje obrazy za darmo lub przekazując je państwu.Prace jego były od tej pory analizowane w ramach przekazu ideowego.Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby,których w danym miejscu nie było(np.Kołłątaj i gen.Wodzicki na obrazie Bitwa pod Racławicami),bo nie chodziło mu o przedstawienie faktu,lecz danie syntezy historiozoficznej.Mimo krytyki historyków,wiele wydarzeń historycznych w publicznej świadomości funkcjonuje tak,jak przedstawił je na swych dziełach malarz.
Technika i cechy malarstwa Matejki
Tajemnicą popularności artysty jest nie tylko kunszt wykonania prac,ale przede wszystkim„filmowość”ujęcia historii.Obrazy są kadrowane,spiętrzone i przepełnione namiętnością.Artystę wyróżniała skłonność do komponowania tłumnych,wielopostaciowych scen,często rozwiniętych panoramicznie,rozgrywających się w pozbawionej głębi przestrzeni pierwszego planu,a także potężna skala ekspresji(niekiedy granicząca z patosem),doskonała dramaturgia zarówno w aranżacji całych scen,jak i w oddaniu póz i gestów poszczególnych postaci,dynamika linii konturu,efektowna,intensywna kolorystyka,często oparta na dysonansach barw lokalnych,przede wszystkim zaś zdolność kreowania postaci o niezwykle wyrazistych,pełnych ekspresji rysach fizjonomicznych i psychicznych.W portrecie nie idealizuje,jest bliższy realistycznemu podejściu.Precyzja konturu,drobiazgowe opracowanie szczegółów oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska,uzyskana dzięki oszczędnemu nakładaniu farb.Z upływem czasu w młodzieńczych pracach artysty pojawia się dążenie do indywidualizacji postaci i uchwycenia odmienności ich reakcji psychicznych,do pogłębienia dramaturgii przedstawianych scen.Zastępuje to pewien schematyzm wcześniejszych prac.Warto zwrócić uwagę na jego zamiłowanie do precyzyjnego odtwarzania dawnych strojów,elementów architektury wnętrz,rozmaitych sprzętów i akcesoriów.Indywidualny styl malarski Matejki ujawnił się około połowy lat sześćdziesiątych XIX w.Jego genezę najczęściej wywodzi się z fascynacji gotycką rzeźbą Wita Stwosza(młody Jan często studiował dzieła mistrza)oraz włoskim malarstwem epoki późnego renesansu(głównie dziełami Paolo Veronese i Tycjana).W miarę upływu lat coraz większą wagę przywiązuje do prawidłowego i starannego wykończenia prac,aby nadać im trwałość.Inaczej niż w młodości nakłada farbę.Wcześniej oszczędnie,cienką warstwą.Teraz grubo,nie szczędzi farb.Końcowy etap to laserunek,nakładany na mokrą jeszcze farbę,aby obie warstwy związały się i nie zniszczyły podczas konserwacji.
Matejko dla Krakowa
Pokłócony z Radą Miasta,która wbrew protestom artysty wyburzyła średniowieczny klasztor duchaków(by zrobić miejsce pod Teatr Miejski),nie zgodził się na pochowanie na Skałce.Miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa.Uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim(1867–1869),restauracji gmachu Sukiennic(1875–1879),zamku na Wawelu(1886 r.)oraz Kościoła Mariackiego(1889 r.)Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów:Kazimierza Wielkiego(1869 r.)królowej Jadwigi(1887 r.) i kardynała Oleśnickiego(1887 r.)Uczestniczył w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków.Według projektu Matejki w latach 1889–1891 wykonana została polichromia wnętrz kościoła Mariackiego.
Matejko dla Wieliczki i Bochni
Z okazji jubileuszu 600 lecia śmierci św.Kingi w 1892 roku Jan Matejko namalował obraz,który obecnie można oglądać w podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.Artysta przedstawił postać św.Kingi w niecodzienny sposób,a modelem do postaci była hr.Katarzyna Potocka.Św.Kinga,była żoną Bolesława Wstydliwego,po jego śmierci zamieszkała w zakonie klarysek w Starym Sączu.W sztuce najczęściej przedstawiana jest zatem jako młoda kobieta w bogatym stroju książęcym lub jako osoba starsza w zakonnym habicie.Na obrazie Jana Matejki widzimy połączenie obu tych konwencji,a więc kobietę w wieku około 60 lat nie w habicie,lecz w szatach księżnej z atrybutami takimi jak:modlitewnik,różaniec,pastorał,widok klasztoru w Starym Sączu.
Odkrywca talentów
Wykształcił wielu malarzy.Najważniejszymi uczniami byli Mehoffer,Wyspiański,Tetmajer i Malczewski,wybitni przedstawiciele polskiego modernizmu.
Ważniejsze odznaczenia
  • Order Franciszka Józefa
  • Order Legii Honorowej
  • Order Piusa IX
  • Złoty Medal Akademii Monachijskiej
  • Złoty Medal papieża Leona XIII
  • Honorowe obywatelstwo Krakowa,Lwowa,Przemyśla,Stanisławowa,Stryja,Brzeżan
Wybrane dzieła
nr tytuł czas powstania technika i wymiary miejsce przechowywania
1. Carowie Szujscy przed Zygmuntem III(pierwszy obraz) 1853 r. olej na płótnie 75,5×108 cm Muzeum Narodowe we Wrocławiu
2. Stańczyk(Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony gdy wieść przychodzi o utracie Smoleńska) 1862 r. olej na płótnie 120×88 cm Muzeum Narodowe w Warszawie
3. Kazanie Skargi 1864 r. olej na płótnie
224×397 cm
Zamek Królewski w Warszawie
4. Polonia Rok 1863(Zakuwana Polska) 1864 r.1879 r. olej na płótnie 156×232 cm Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
5. Rejtan Upadek Polski 1866 r. olej na płótnie
282×487 cm
Zamek Królewski w Warszawie
6. Alchemik Sędziwój 1867 r. olej na desce
72,5×131 cm
Muzeum Sztuki w Łodzi
7. Unia lubelska 1869 r. olej na płótnie
298×512 cm
Muzeum Lubelskie w Lublinie
8. Stefan Batory pod Pskowem 1872 r. olej na płótnie
322×545 cm
Zamek Królewski w Warszawie
9. Astronom Kopernik,czyli rozmowa z Bogiem 1873 r. olej na płótnie 225×315 cm Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego
10. Zawieszenie dzwonu Zygmunta 1874 r. olej na desce
94×189 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie
11. Śmierć Przemysława w Rogoźnie 1875 r. olej na desce
62×83 cm
Galeria Nowoczesna w Zagrzebiu
12. Bitwa pod Grunwaldem 1878 r. olej na płótnie
426×987 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie
13. Hołd pruski 1880–1882 olej na płótnie
388×875 cm
Muzeum Narodowe w Krakowie
14. Jan Sobieski pod Wiedniem 1883 r. olej na płótnie
458×894 cm
Muzea Watykańskie
15. Wernyhora 1883–84 olej na płótnie
290×204 cm
Muzeum Narodowe w Krakowie
16. Dziewica Orleańska 1886 r. olej na płótnie
484×973 cm
Muzeum Narodowe w Poznaniu
17. Założenie Akademii Lubrańskiego w Poznaniu 1886 r. olej na płótnie Muzeum Narodowe w Poznaniu
18. Kościuszko pod Racławicami 1888 r. olej na płótnie
465×897 cm
Muzeum Narodowe w Krakowie
19. cykl Dzieje cywilizacji w Polsce 1888-1889 dwanaście szkiców olejnych Zamek Królewski w Warszawie
20. Zaprowadzenie chrześcijaństwa 1889 r. olej na desce
79×120 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie
21. Chrzest Litwy 1889 r. olej na płótnie
60×115,5 cm
Zamek Królewski w Warszawie
22. cykl Poczet królów i książąt polskich 1890-1892 czterdzieści cztery rysunki Muzeum Narodowe we Wrocławiu
23. Konstytucja 3 Maja 1791 roku 1891 r. olej na płótnie
247×446 cm
Zamek Królewski w Warszawie
24. Carowie Szujscy przed Zygmuntem III(drugi obraz) 1892 r. olej na desce
42×63 cm
Dom Jana Matejki w Krakowie
25. Autoportret 1892 r. olej na desce
160×110 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie
26. Śluby Jana Kazimierza 1893 r. olej na płótnie
315×500 cm
Muzeum Narodowe we Wrocławiu

piątek, 24 kwietnia 2015

Ludwik Gumplowicz

Ur.9 marca 1838 r.w Krakowie,zm.19 sierpnia 1909 r.w Grazu polski socjolog i prawnik.
Rodzina i środowisko
Dzieciństwo i młodość Ludwika upłynęła w Krakowie,który po powstaniu listopadowym stał się głównym centrum organizacji konspiracyjnych.Rozwijało się w nim,gdzie indziej stłumione,życie polityczne oraz kształtowały się nowe postawy młodego pokolenia,chociaż życie gospodarcze miasta słabło.Krwawe wydarzenia rzezi galicyjskiej pogłębiły przepaść międzystanową wewnątrz kraju i nienawiść do Austrii.Polityka germanizacyjna,która,jak mówił sam Gumplowicz,była„jednym z tych rysów charakterystycznych,które ciągną się przez całe dzieje Austrii jak czerwona nić”,rozpoczęta w 1796 roku,przerwana dzięki powstaniu Wolnego Miasta, nasiliła się po 1846 roku.Równocześnie za życia Gumplowicza dokonała się wielka metamorfoza Krakowa i mieszkańców.Dorastało pokolenie zbuntowane przeciwko stosunkom panującym we wszystkich dziedzinach życia miasta i kraju.Pojawiły się nowe prądy społeczne i polityczne.Matka Ludwika pochodziła z asymilującej się inteligenckiej rodziny żydowskiej.Jego ojciec Abraham,był zwolennikiem i jednym z najbardziej czynnych aktywistów rozwijających program asymilacji Żydów.W 1862 roku jego dom stał się jedną z placówek przedpowstańczej akcji konspiracyjnej.Dwóch jego starszych synów brało czynny udział w walkach powstańczych.Sam Abraham został mężem zaufania Rządu Narodowego i wraz z innymi postępowymi Żydami zajął się organizacją werbunku,zbiórką pieniędzy,propagandą i służbą sanitarną.Działalność społeczna ojca zaciążyła na zainteresowaniach młodego Ludwika i poniekąd wprowadziła go w problematykę społeczno-polityczną środowisk żydowskich oraz całego kraju.Ludwik przeszedł na kalwinizm,z jednej strony dla podkreślenia ostatecznej asymilacji,z drugiej by uniknąć antysemickiej dyskryminacji w pracy naukowej.Jego żoną była Franciszka z Goldmanów.Razem z nią popełnił samobójstwo,gdy zachorował na raka.Synami Ludwika byli Władysław Gumplowicz działacz różnych partii socjalistycznych,profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej i wykładowca tajnych kompletów nauczania oraz Maksymilian Ernest Gumplowicz,działacz polonijny w Austrii,historyk,pierwszy lektor języka polskiego na Uniwersytecie Wiedeńskim.
Życiorys
Ludwik Gumplowicz w 1857 roku wstąpił na wydział prawa Uniwersytetu Krakowskiego.Czwarty rok studiów odbył w Wiedniu,po czym wrócił do Krakowa,gdzie w 1864 r.uzyskał doktorat.Poza prawem interesował się historią i wówczas"raczkującymi"naukami społecznymi.Pierwsze swoje prace poświęcił historii prawa i ustroju społecznego dawnej Polski.Prace te cechował m.in.silny duch antyklerykalizmu.Działalność publicystyczną rozpoczął już w 1861 roku artykułami ogłoszonymi w lwowskim„Dzienniku Literackim” i warszawskiej„Jutrzence”.W Krakowie opublikował w 1867 r.pracę historyczną pt.Prawodawstwo polskie względem Żydów.W 1868 roku,na podstawie swoich pierwszych rozpraw historycznych,zabiegał o uzyskanie habilitacji.Jednak ze względu na silny antyklerykalizm jego rozpraw uznano,że kandydat nie daje„gwarancji obiektywności badań”.Wrogi stosunek autora do kleru i kościoła katolickiego wywołał ogólne zgorszenie recenzentów.W efekcie tylko na tej kwestii skupiono krytykę jego prac,zupełnie nie analizując innych jego poglądów.Skutecznie też przeszkodzono mu w zatrudnieniu i prowadzeniu wykładów na uniwersytecie.Przez kolejnych kilka lat Ludwik Gumplowicz zajmował się praktyką notarialną i pracą publicystyczną.Był redaktorem i właścicielem krakowskiego„Kraju”.Po upadku pisma w 1874 roku wyjechał do Grazu(Austria),gdzie w 1876 roku otrzymał stanowisko docenta,a później,w 1882 r.profesora.Wykładał i pisał po niemiecku.W tym czasie ukazały się jego podstawowe prace:„Rasse und Staat”(1875 r.)„Philosophisches Staatsrecht”(1877 r.)„Rechtsstaat und Sozialismus”(1881 r.)„Der Rassenkampf”(1882 r.)„Grundriss der Soziologie"(1885 r.)„Soziologie und Politik”(1892 r.)„Gesichte der Staatstheorien”(1905 r.)„Allgemeines Staatsrecht”(1907 r.)„Sozialphilosophie im Umriss”(1909 r.)Pobyt w Grazu był okresem najbardziej twórczym w jego biografii.Całą swą energię poświęcił socjologii,nowej dziedzinie nauki,której stał się współtwórcą.Jako pierwszy polski socjolog zajął się badaniem problematyki mniejszości etnicznych.Ze względu na jego teorię walki i rasy,bardzo często,jakże niesłusznie,zarzucano mu rasizm.Jednocześnie wiele czasu zabierały mu wykłady prawa państwowego i administracyjnego,prowadzone w nowatorskim ujęciu przez 30 lat.Osiągnięcia naukowe,których wyrazem było tłumaczenie wielu jego dzieł na kilka języków obcych,nie dały Gumplowiczowi pełnej satysfakcji.W Grazu,do końca życia,czuł się wygnańcem.Oto co pisał do Romualda Hubego:„Niczego więcej nie pragnąłbym,jak znowu wrócić do kraju i poświęcić się tym pracom,które od młodości ukochałem”.Fakt,iż prawie cała aktywność naukowa Gumplowicza przypadła na okres jego pobytu w Grazu stał się podstawą fałszywego poglądu,iż był on uczonym austriackim.Przeczy temu choćby wyżej cytowany jego list do Haubego.Pomimo pozornej asymilacji,kariera naukowa Gumplowicza na obczyźnie nie była łatwa.Nie uznający kompromisów pionier dyscypliny,która w Austrii i Niemczech jeszcze nie znalazła uznania,wciąż był narażony na nieżyczliwość i ataki kolegów,prawników wychowanych na klasycznych teoriach państwa i prawa.Dopiero w roku 1892 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego w zakresie prawa państwowego.Od 1908 roku był na emeryturze z tytułem profesora honorowego.Do Polski nigdy nie powrócił.W 1909 roku,mając 71 lat,popełnił wraz z żoną samobójstwo,po orzeczeniu lekarskim określającym stan jego zdrowia jako beznadziejny(był chory na raka języka).Gumplowicz uznawany jest przede wszystkim za socjologa.Był jednym z pionierów socjologii i w sposób istotny przyczynił się do rozwoju tej nauki.Z wykształcenia i zainteresowania był teoretykiem państwa i prawa.„System socjologii”uczonego,jest w dużej mierze podstawą jego teorii państwa.Ludwik Gumplowicz otwiera długi poczet przedstawicieli tzw.szkół socjologicznych w nauce o państwie i prawie.
Przegląd teorii i poglądów
Socjologizm
Był przedstawicielem socjologizmu.Uwydatniał swoistość nauk społecznych i praw rządzących społeczeństwami.Uważał(w przeciwieństwie do Herberta Spencera),że nie da się wyodrębnić praw społecznych z innych dziedzin nauki(np.na podstawie praw fizjologicznych).Dominujący w jego koncepcji był również naturalizm.Uważał,że zadaniem socjologii jest wykrywanie przyrodniczych praw życia społecznego.Podstawą metodologii powinna być indukcja i przechodzenie od poszczególnych faktów do ogólników(stąd w jego socjologii podstawą jest przejście od faktu społecznego do skomplikowanych procesów zachodzących w społeczeństwach).Twierdził,że podczas badań socjologicznych należy odrzucić abstrakcję zaś naukowo ujmować tylko to,co rzeczywiste.Istnieje zasadnicza różnica pomiędzy filozofią historii a socjologią.Pierwsza z nauk próbuje ogarnąć dzieje ludzkie jako całość,druga skupia się na wybranym okresie,badając zachodzące wówczas zjawiska społeczne.Socjologia nie bada jednostek.Zadaniem socjologii jest poznawanie praw społecznych,czyli praw naturalnych działających w społeczeństwie.Istotą praw społecznych jest ich powtarzalność bez względu na czas i miejsce.Istotą procesów społecznych jest wzajemne oddziaływanie grup poprzez wpływ społeczny.Wpływ społeczny to wpływ jednej grupy na drugą i przeciwdziałanie,czyli wprawianie w ruch stosunków pomiędzy grupami.Podmiotem badań socjologii są żywioły społeczne(rasy,grupy).Jednostki podejmują działania tylko jako członkowie konkretnych grup społecznych wynika to z tzw.egoizmu społecznego,czyli ze świadomego i podświadomego działania jednostki na rzecz całej grupy.Aby takie zjawisko zaistniało,jednostka musi się utożsamić z grupą(jak mówi Gumplowicz,jednostka musi umiłować grupę).Ma tutaj zastosowanie zasada zgodnie z którą im silniejsza jest więź emocjonalna jednostki z daną grupą,tym bardziej ta jednostka będzie odczuwać wrogość i ksenofobię wobec innych grup i jednostek do nich należących.
Gumplowicz za podstawowe błędy popełniane w socjologii uznał:
  • błąd jedno plemienności czyli niezauważanie istnienia wieloplemienności w świecie społecznym
  • przyjmowanie,że nie ma siły napędowej społeczeństwa(grupy są bezwładne)
Zjawiska występujące w rzeczywistości dzielił na:
  • zjawiska fizyczne(chemiczne,fizyczne,itp.)
  • zjawiska psychiczne(duchowe,dotyczące wyłącznie jednostki i jej wnętrza)
  • zjawiska społeczne(dotyczą grupy osób)to stosunki między ludźmi i grupami ludzkimi,które powstają w wyniku współdziałania grup i zbiorowości ludzkich
Gumplowicz zauważał także istnienie zjawisk społeczno-duchowych czyli takich,które powstają pod wpływem żywiołów społecznych i zbiorowości społecznych,obejmujących sfery:
  • języka
  • obyczajów
  • moralności
  • religii
  • prawa
  • umiejętności
  • sztuki
Wyróżniał cztery rodzaje procesów naturalnych:
  • planetarne(siły przyciągania,obejmujące oddziaływanie na siebie ciał niebieskich)
  • chemiczne(występujące w przyrodzie nieorganicznej)
  • roślinne(występujące w przyrodzie organicznej)
  • animiczne(dotyczą żywych organizmów zwierząt,człowieka)
Teoria konfliktu,pojęcie walki i rasy
Socjologiczne poglądy Gumplowicza opierały się na dwóch założeniach filozoficznych.Po pierwsze na monizmie,który dla Gumplowicza był bardziej metodą interpretacji zjawisk niż teorią ontologiczną.Zmuszał on jednak autora,do opowiedzenia się po stronie materializmu.Drugim założeniem był determinizm,który sprowadzał się do przekonania,że wszystkie zjawiska we wszechświecie,choć tworzą rozmaite grupy,podlegają jednym i tym samym prawom ogólnego rozwoju.Naczelnym prawem kierującym zarówno całokształtem zjawisk,jak i decydującym o wewnętrznych procesach każdej grupy jest ewolucjonizm,z którego odrzucał jednak teorie„pierwszej pary”ludzkiej i „praojczyzny”ludzkości.Jego teza głosi,że rozwój społeczny nie przechodził drogi od jedności do wielości,ale odwrotnie,od wielości do jedności,poprzez powstawanie coraz szerszych grup społecznych.
Poligenizm
Poligenizm zaprzecza twierdzeniu,iż ludzkość rozdzieliła się wychodząc ze wspólnej kolebki.Gumplowicz miał pogląd odmienny;uważał,że ze starć pierwotnych,zupełnie sobie obcych hord,powstawały coraz większe i coraz bardziej złożone społeczności.Motorem rozwoju są wzajemne starcia grup.Podbój i różnoplemienność pozostają w ścisłej korelacji.„W pierwotnych czasach,kiedy ród ludzki składał się z niezliczonej ilości różnorodnych plemion i szczepów,bezustannie toczyły się walki między tymi oddzielnymi grupami,mające za rezultat związki przymusowe różnorodnych żywiołów w ustroje państwowe".Hipotezę poligenizmu uważał za niezbędną do wyjaśnienia historii formowania się państw.Gumplowicz twierdził,że zasadniczym czynnikiem rozwoju społecznego jest konflikt pomiędzy grupami społecznymi.Grupy znajdują powody do występowania przeciwko sobie jeśli są dostatecznie zróżnicowane.
Grupy różnią się:
  • siłą
  • środkami jakimi dysponują
  • spójnością
  • trwałością
To zróżnicowanie jest podstawą powstawania ras.Nie są to jednak rasy w sensie antropologicznym.Rasa u Gumplowicza to przede wszystkim grupa etniczna,powiązana wielorakimi węzłami społecznymi i interesami.Przyjęcie przez Gumplowicza pojęcia„rasa”doprowadziło do posądzenia go o rasizm.Należy więc pamiętać,że zawsze tam,gdzie uczony posługuje się tym pojęciem,chodzi mu przede wszystkim o grupę w szerszym znaczeniu,etniczną,narodową a nawet religijną kastę lub klasę ekonomiczną.Wyrazem stosunku Gumplowicza do rasizmu(w dzisiejszym znaczeniu tego terminu),który jeszcze za jego życia zaczął objawiać się w krajach niemieckich,są dwa jego artykuły:„Najnowszy stan kwestii rasowej”(1884 r.) i „Nieco z rasologii niemieckiej”(1906 r.)Zasługuje na uwagę fakt,że w ciągu 22 lat jakie upłynęły pomiędzy tymi artykułami Gumplowicz nie zmienił swoich poglądów.Jego poglądy od początku nie miały nic wspólnego z koncepcjami antropologicznej socjologii ani poglądami wykorzystujących ten kierunek nazistów.Pojęcie walki obejmuje u Gumplowicza różnorodne przejawy konfliktów:od najbrutalniejszych rzezi do sporów parlamentarnych.Jedynym ograniczeniem tego pojęcia,jest odnoszenie go wyłącznie do konfliktów pomiędzy grupami ludzkimi.Ograniczenie teorii konfliktów do walki i starć grup społecznych,stało się podstawą wyraźnego wyodrębnienia socjologii jako przedmiotu.
Czynniki powstawania państw.Stratyfikacja społeczna
Poszukujący czynników powstawania państw Gumplowicz stwierdził,iż odpowiedź znajdzie na drodze analizy socjologicznej.Dostrzegł,że konflikt grup jest stałym elementem historii,że towarzyszy formowaniu się zarówno organizmów społecznych,jak i politycznych.Walka hord,które nie znały żadnej formy wyzysku prócz kanibalizmu,stanowi dopiero wstęp do właściwej historii.Jej początkiem był moment,w którym dane plemię lub szczep„podbiwszy ludność obcoplemienną i odniósłszy nad nią zwycięstwo,nie zabija jej,ale w celu trwałego wyzysku sprowadza do niewoli;szczep taki kładzie podwaliny państwa i kultury.Historia nie daje żadnego innego przykładu powstawania państwa jak tylko poprzez akt gwałtu jednego plemienia przeciw drugiemu i podbój oraz ujarzmienie dokonane przez silniejsze,obce plemię nad ludnością słabszą".Podbój był dla Gumplowicza aktem zasadniczym w historii powstawania państw.Natomiast„walka społeczna,wieczne zmagania się o egzystencję i o panowanie,walka o byt i o posiadanie ziemskich dóbr,oto są formy życiowego procesu w państwie".Grupy etniczne walczą,bo konkurują ze sobą o realizację wspólnych celów.Celem walki jest wyzysk(walczymy,wygraliśmy i wykorzystujemy).
Gumplowicz wyróżnia trzy zasadnicze sposoby bytowania społecznego:
  • pierwotny,w półzwierzęcej hordzie,najbardziej podobnej do rodziny
  • szczep koczowniczy,w którym istnieje rozdział na panów i niewolników
  • ustrój państwowy,ludzi stale osiedlonych na pewnym terytorium
Państwo jest potęgą,dzięki której z pierwotnie obcych sobie elementów rasowych,pomimo stałej walki coraz to nowych warstw społecznych,powstaje naród.Jedynym kryterium narodowości jest więź duchowa.Wewnętrzny rozwój państwa dokonuje się według prawideł walki,która rządzi oddziaływaniem wzajemnym wszelkich grup ludzkich.W efekcie zachodzi zjawisko amalgamacji łączenia się(najczęściej na zasadzie wchłaniania podbitych ludów)grup o różnej genezie w nową całość.Nowa grupa wytwarza prawo,narzucając je grupom podbitym.Dopiero po powstaniu państwa,konstytuuje się naród.Nie forma rządów ale fakt panowania,jest pierwszym elementem rzeczywistości państwowo-politycznej.Państwo wyprzedza i tworzy prawa,ale jednocześnie samo się na nich wspiera.Główną podwalinę państwa stanowi prawo własności.Własność powstaje w procesie podboju i stanowi środek panowania.Prawo własności nie może nigdy zaniknąć,gdyż byłoby to równoznaczne z zanikiem państwa.Istnienie państwa jest warunkiem istnienia cywilizacji.Pozostałe prawa są zmienne.Ustalają one granice działalności różnorakich grup społecznych natomiast zależą od wyniku walk społecznych toczących się wewnątrz państwa.
W tak powstałym państwie istnieje:
  • panowanie jednych nad drugimi
  • panowanie mniejszości nad większością
  • dominacja jedno plemiennej mniejszości nad innoplemienną większością
Ludwik Gumplowicz zdawał sobie sprawę ze złożoności„uwarstwienia”społeczeństwa.Wśród warstw społecznych dostrzegał warstwę szczególną,występującą we wszystkich społeczeństwach.Warstwę,której funkcje gospodarcze mają również znaczenie polityczne,gdyż jej działalność zmniejsza„tarcia”pomiędzy warstwą panów a niewolników.Ta warstwa to stan średni.Powstała w wyniku rozwoju życia gospodarczego i podziału pracy.Warstwa średnia to pośrednicy,ludzie którzy utrzymują spoistość państwa poprzez pośrednie sprawowanie władzy i pilnowanie interesów grup panujących oraz kontrolowanie wykonywania obowiązków przez poddanych.Gumplowicz nazwał ją„warstwą-buforem”.Stan średni zdobywa przywileje dzięki swej szczęśliwej pozycji umożliwiającej mu uzyskanie edukacji i poziomu kultury nie mniejszej niż posiadana przez klasę rządzącą.W ten sposób klasa średnia staje się największym rywalem klasy panującej.Rozporządzając kapitałem i inteligencją w podobnej mierze co klasa panująca a nadto mając nad nią przewagę liczebną,łatwo może zdobyć poparcie mas uciskanych i w końcu obalić na drodze rewolucji stary porządek.Po zwycięstwie łączy się raczej ze zwyciężonymi niż z masami.Stan średni bywa niekiedy kozłem ofiarnym,składanym w ofierze uczuciom zemsty i nienawiści,nagromadzonym przeciw niemu samemu w warstwie poddanych.Obywateli państwa spaja wspólny interes(zwany u Gumplowicza węzłem społecznym),który wynika ze wspólnego pochodzenia.Wyznacza go również wspólnie zamieszkiwane terytorium państwa(węzeł społeczny materialny),posiadany majątek i zawód(węzeł społeczny gospodarczy)oraz czynniki moralne,np.narodowość(węzeł społeczny moralny).Im więcej istnieje węzłów społecznych,tym silniejsza jest więź i sama grupa.Wynikiem rozwoju ustroju państwowego jest kultura.U Gumplowicza,kultura jest specyficznym pojęciem,nawet tożsamym z narodowością.Jego zdaniem narodowość jest kulturą właściwą pewnemu ogółowi ludności,który przez dłuższy czas,żył pod wpływem tych samych warunków,przeszedł wspólny rozwój państwowy oraz ukształtował wspólną umysłowość.Kultura opiera się na podziale pracy,który jest tu warunkiem powstania kultury.Sama kultura jest warunkowana wyzyskiem ekonomicznym.I to jest czynnik,który łączy kulturę i podział pracy,bowiem podział pracy w państwie pozwala na zajęcie się potrzebami wyższymi.
Państwo ma bowiem swoje wyższe cele:
  • rozwój cywilizacyjny
  • moralność
  • porządek prawny
  • rozwój kultury
Podsumowanie
Dzieła niektórych twórców teorii społecznych mogą być analizowane w zupełnym oderwaniu od wiedzy o ich osobistych losach i zaangażowaniu w sprawy współczesnego im świata.Ludwik Gumplowicz należy do tych twórców,których twórczość można ocenić i zrozumieć jedynie na tle jego życia,które wywarło silne piętno na jego naukowych teoriach.Związek między życiem Gumplowicza a jego poglądami zasługuje tym bardziej na uwagę,iż sam Gumplowicz tych powiązań nie dostrzegał.Aleksander Gella twierdzi,że poglądy Ludwika Gumplowicza leżą,w płaszczyźnie ideologicznej,pomiędzy społecznym darwinizmem a marksizmem.Gumplowicz był przeciwnikiem jednej i drugiej ideologii,a równocześnie był z nimi związany przede wszystkim poprzez uznawanie teorii konfliktu,obecnej w obu teoriach.Zasadnicza różnica poglądów na zjawisko konfliktów społecznych między Marksem a Gumplowiczem leży,jak dalej twierdzi Gella,w ocenie moralnej konfliktów.Gumplowicz ich nie wartościuje.Konflikt jest dla niego zjawiskiem nie historycznym,ale przyrodniczym,niepodlegającym ocenom moralnym.Nie można go z życia społecznego usunąć,tak jak nie można usunąć z przyrody walki między gatunkami.Gumplowicz był w istocie przeciwnikiem rewolucyjnych dążeń.Nie wierzył w cele stawiane sobie przez socjalistów.Dostrzegał koszty rewolucji ale miał też świadomość tego,że przewroty są nieuniknione,jednakże uważał,iż nie jest rzeczą uczonego przyspieszać ich nadejście.

Wincenty Konstanty Kalinowski

Herbu Kalinowa(ur.21 stycznia/2 lutego 1838 w Mostowlanach,zm.10 marca/22 marca 1864 w Wilnie)rewolucjonista,uczestnik powstania styczniowego,bohater narodowy Białorusi,Litwy i Polski,z zawodu dziennikarz i prawnik.
Życiorys
Pochodził z ubogiej rodziny ziemiańskiej,był synem Szymona Kalinowskiego.Matka jego wcześnie zmarła,wychowywała go macocha.Rodzina nie posiadała nieruchomości,zamieszkiwała w folwarku Jakuszówka koło Świsłoczy.Po ukończeniu szkoły średniej w Świsłoczy w 1855 r.przeprowadził się do Moskwy,gdzie studiował prawo na uniwersytecie.Po paru latach przeniósł się do Sankt Petersburga,gdzie kontynuował studia na Uniwersytecie Petersburskim oraz zaangażował się w mieszaną(polsko-rosyjską)konspirację wymierzoną w carat.W 1860 r.osiadł na powrót w guberni grodzieńskiej,gdzie zajmował się pracą rewolucyjną.Zaczął wydawać pismo"Mużyckaja Prauda",jedno z pierwszych czasopism w języku białoruskim(pisany łacinką),oraz dwa inne czasopisma w języku polskim.W swych pismach Kalinowski wypowiadał się za uniezależnieniem się Litwy od Rosji,powrotem do federacji polsko-litewskiej,ochroną języka białoruskiego oraz za zdecydowanymi reformami społecznymi(uwłaszczenie chłopów,parcelacja wielkich majątków ziemskich).Był zwolennikiem włączenia do zbrojnej walki o niepodległość szerokich mas chłopskich.Po wybuchu powstania styczniowego zaangażował się w tworzenie Prowincjonalnego Komitetu Litewskiego w Wilnie,gdzie objął funkcję komisarza rządu polskiego na województwo grodzieńskie.Wkrótce awansował na Komisarza Pełnomocnego na Litwę,przez co zyskał kontrolę nad wszystkimi jednostkami walczącymi na obszarze byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego.Zdradzony przez jednego ze swych żołnierzy,przekazany został w ręce Rosjan.Uwięziony w Wilnie,napisał Zapiski spod szubienicy.Swojej roli w powstaniu nie umniejszał i nie ukrywał,ale zarazem odmawiał wskazywania współpracowników.Skazano go na karę śmierci przez rozstrzelanie,ale wyrok ten zamieniono na bardziej hańbiące powieszenie.Został stracony 22 marca 1864 r.na Rynku Łukiskim w Wilnie.
Imię
Wincenty Konstanty Kalinowski we wszystkich swoich osobistych dokumentach używał imienia„Wincenty”.Jednak w białoruskiej historiografii nazywany jest czasem imieniem„Kastuś”.Po raz pierwszy takim określeniem posłużył się w swoim Karotkim narysie historyi Biełarusi Usiewaład Ihnatouski białoruski historyk,członek Biura KC Komunistycznej Partii Białorusi,jeden z przywódców antypolskiej partyzantki w 1920 roku.Ihnatouski pisał swój Karotki narys…w czasie,gdy był zaangażowany w walkę z Polakami i zdaniem prof.Anatola Hryckiewicza miało to wpływ na jego postrzeganie postaci Kalinowskiego.Według Hryckiewicza Ihnatouski uważał,że imię„Wincenty”ma zbyt polski,a za mało białoruski charakter.Aby więc uniknąć wrażenia,że Kalinowski był Polakiem,historyk postanowił przemianować go tylko na Konstantego.Ponadto,Ihnatouski usiłował przedstawić powstanie styczniowe 1863 roku na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego jako powstanie chłopskie.Przekształcił zatem imię„Konstantego”w„Kastusia”,co miało nadać mu chłopski charakter,odpowiedni do wizerunku przywódcy takiego powstania.
Upamiętnienie
W białoruskiej literaturze historycznej używanej jest okresowo pojęcie"powstanie Kalinowskiego".W czasach radzieckich był przedstawiany jako bohater,samo powstanie styczniowe także było uważane za jeden z etapów walki o wyzwolenie robotniczo-chłopskie.Po uzyskaniu przez Białoruś niepodległości w wyniku rozpadu ZSRR Kalinowski dalej był kreowany na narodowego bohatera,w tym okresie podkreślano wątki związane z dążeniem do niezależności Białorusi.Władze Białorusi ustanowiły w tym okresie order Konstantego Kalinowskiego.Pod rządami Łukaszenki stosunek do Kalinowskiego był początkowo pozytywny,ale po protestach z 2006 roku kiedy opozycja uznała Kalinowskiego za symbol oporu wobec władz,rząd rozpoczął tępienie jego kultu.Zlikwidowany został order jego imienia,powstanie styczniowe uznano za podporządkowane wyłącznie interesom polskim,a przeciw białoruskim.Obecnie władze powróciły do polityki historycznej prowadzonej przez władze carskie uznają za bohatera Michaiła Murawiowa,który tłumił powstanie styczniowe.Imię Konstantego Kalinowskiego od 2006 r.nosi program stypendialny Rządu RP dla białoruskich studentów wyrzuconych ze studiów po dżinsowej rewolucji.

Artur Grottger

Ur.11 listopada 1837 w Ottyniowicach,zm.13 grudnia 1867 w Amélie-les-Bains-Palalda polski malarz,jeden z czołowych przedstawicieli romantyzmu w malarstwie polskim,ilustrator,rysownik,autor cyklu„kartonów”o powstaniu styczniowym.
Rodzina
Ojciec artysty,Jan Józef,był nieślubnym synem radcy sądu tarnowskiego oraz Hilarego Siemianowskiego.Po urodzeniu nosił nazwisko panieńskie swojej matki francuskiej guwernantki panny Grottger,która przyjechała ze Szwajcarii.Siemianowski zadbał o edukację oraz wychowanie swojego syna.Opłacił jego studia w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu.Po osiągnięciu przez niego pełnoletności oddał mu w dzierżawę jeden z należących do niego majątków w Ottyniowicach,a przed swą śmiercią zostawił mu kwotę 10 tysięcy reńskich w gotówce.Jan Józef Grottger walczył w powstaniu listopadowym jako rotmistrz 5.Pułku Ułanów„Warszawskie Dzieci”.Ożenił się z Krystyną Blahao de Chodietow córką byłego oficera huzarów węgierskich oraz wyższego urzędnika przy sądzie szlacheckim we Lwowie,który był Chorwatem osiadłym w Polsce.Ze związku tego urodził się Artur Grottger,który był pierwszym dzieckiem pary.Malarz posiadał również troje rodzeństwa:Marię ur.w 1839 roku,Jarosława ur.w 1840 r.oraz Aleksandra ur.w 1842 r.
Życiorys
Artur Grottger urodził się 11 listopada 1837 roku w Ottyniowicach na Podolu.Pierwszych domowych lekcji rysunku udzielał artyście ojciec,zamiłowany malarz.Jako jedenastoletni chłopiec Artur został oddany na naukę do pracowni lwowskiego malarza Jana Maszkowskiego,gdzie na długie lata zaprzyjaźnił się z jego synami:Rafałem,Karolem oraz również malarzem Marcelim.We Lwowie w 1850 r.poznał również Juliusza Kossaka,który udzielał mu artystycznych konsultacji.Wiosną 1851 roku na wystawie jednego z lwowskich sklepów ze sztuką bawarski hrabia Aleksander Pappenheim zauważył ładną akwarelę,przedstawiającą pogoń polskiej szlachty za Tatarami.Kupił ją,zapytał sprzedawcę o autora i dowiedział się ze zdumieniem,że jest to pierwsza praca 14-letniego chłopca,Artura Grottgera.Postanowił poznać autora,co zaowocowało później wieloletnią przyjaźnią,dzięki której młody artysta zyskał protektora oraz mecenasa.Szczęśliwie dla artysty,16 października 1851 roku do Lwowa przybył również cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef I.Przyjaciele malarza wpadli na pomysł,aby młody chłopak uwiecznił również wjazd monarchy do miasta.Pomysł podjął hrabia Agenor Gołuchowski,ówczesny namiestnik Galicji oraz magnat galicyjski Zabielski,wuj Artura,który gościł monarchę we własnych apartamentach.Franciszek Józef otrzymał akwarelę upamiętniającą jego wjazd w prezencie od polskiej szlachty,a po powrocie do Wiednia z własnej kasy ufundował Grottgerowi stypendium w wysokości 20 guldenów miesięcznie oraz nakazał młodemu artyście podjąć studia artystyczne w Krakowie,a po ich ukończeniu w Wiedniu.W pierwszej połowie października 1852 roku Artur Grottger przybył do Krakowa.W mieście odbył studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie.Uczył się tam pod kierunkiem Wojciecha Stattlera,Józefa Kremera oraz Władysława Łuszczkiewicza.Na studiach zaprzyjaźnił się z Andrzejem Grabowskim i Aleksandrem Raczyńskim.Pod koniec 1854 r.artysta wyjechał do Wiednia,gdzie w latach 1855-1858 pobierał nauki w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu studiując pod kierunkiem Karla Blaasa,Karla Meyera,Carla Wurzingera i Petera Geigera.Szczególnie cenił tego ostatniego i pod jego wpływem przedkładał później czarno-białą grafikę ponad kolorowe malarstwo olejne czy akwarele.W Wiedniu artysta spędził dużą część swojego życia,mieszkając tam od 1854 do roku 1865.W tym okresie artysta odniósł sukces jako ilustrator.Współpracował z wieloma czasopismami wiedeńskimi takimi jak„Museestunden”,„Waldheim’s Illustierte Zeitung”oraz„Waldheim’s Illustierte Blatter”.Pełnił w nich funkcję ilustratora projektującego drzeworyty dla prasowych drzeworytni.W sumie do 1864 roku wykonał ponad 200 ilustracji do kilku wiedeńskich czasopism.Dzięki tej pracy udało mu się osiągnąć stabilizację materialną,wynająć mieszkanie oraz sprowadzić do Wiednia ze Lwowa matkę i siostrę.W 1858 roku artysta przez kilka tygodni gościł w bawarskich miejscowościach Trauensdorf oraz Guns u swojego mecenasa Pappenheima.W tym czasie odwiedzał również powszechną wystawę sztuki niemieckiej w Monachium.W 1859 roku nawiązał współpracę z polskim czasopismem„Postęp”Józefa Osieckiego,które wydawane jest w Wiedniu.Od 1863 roku artysta stał się jego redaktorem naczelnym.Po skazaniu Osieckiego na 6 miesięcy aresztu przez austriacki sąd malarz finansował pismo z własnej kieszeni.W czasie Powstania styczniowego Grottger zaangażował się w pomoc uchodzącym z zaboru rosyjskiego powstańcom.23 grudnia 1863 roku w wiedeńskim mieszkaniu artysty został aresztowany jeden z Polaków podejrzewany o działalność spiskową w Krakowie.Austriacy wytoczyli Grottgerowi proces,a cesarz Franciszek Józef cofnął mu stypendium artystyczne,w wyniku czego artysta popadł wkrótce w biedę i w lipcu 1865 roku zmuszony został do opuszczenia Wiednia.W 1864 roku młodszy brat artysty Jarosław Grottger za udział w powstaniu został zesłany na Syberię.Z powodu nieustannych tarapatów finansowych wędrował po Galicji od dworu do dworu,zarabiając na życie rysowaniem i malowaniem obrazów o przygodnej,nieraz banalnej tematyce.Stworzył w tym okresie również cykle rysunków wykonanych czarną i białą kredką na kartonach.Choć nigdy nie widział powstania styczniowego,był autorem rysunków przedstawiających sceny z tego wydarzenia:Polonia(1863 r.) i Lithuania(1864-1866);szkice do Polonii i innego cyklu Warszawa stworzył jeszcze w trakcie pobytu w Wiedniu.W 1866 r.na balu we lwowskim Towarzystwie Strzeleckim poznał 16-letnią Wandę Monné.Gwałtowna miłość polskiej patriotki i malarza(której przeciwna była rodzina Wandy),obfitująca w wiele romantycznych spotkań(m.in.w sierpniu 1866 r.w Grybowie) i długich,afektowanych listów,nie mogła zostać spełniona.Artur w nadziei na osiągnięcie sukcesu wyjechał do Paryża,gdzie chory na gruźlicę zdołał zakończyć cykl Wojna,który sprzedał austriackiemu cesarzowi Franciszkowi.W grudniu 1867 roku,nękany płucnymi krwotokami,opadający z sił,został wysłany przez lekarzy do uzdrowiska Amelies-les-Bains we francuskich Pirenejach,gdzie zmarł 13 grudnia 1867 roku.Zwłoki artysty sprowadziła do Lwowa 4 lipca 1868 roku jego narzeczona i pochowała go na Cmentarzu Łyczakowskim w miejscu,które kiedyś podczas wspólnego spaceru Grottger wybrał.
Twórczość
Artur Grottger był artystą,wobec którego formułowano skrajne opinie.Jego twórczość określano jako romantyczną i jednocześnie akademicką,a jego styl jako nowatorski i zarazem konserwatywny.Uznawany jest powszechnie jako przedstawiciel romantyzmu choć urodził się w 1837 r.t.j.w momencie kiedy fala romantyzmu w malarstwie opadała,a zmarł w roku 1867 kiedy jeszcze nie pojawił się neoromantyzm.Jednocześnie można mu więc przypisać w polskim malarstwie rolę epigona oraz prekursora.Ze względu na tematykę wielu jego dzieł inspirowanych wydarzeniami z historii Polski uchodzi również obok takich malarzy jak Jan Matejko,Henryk Siemiradzki czy Wojciech Gerson za jednego ze znaczących przedstawicieli nurtu polskiej narodowej szkoły malarstwa historycznego.Jednocześnie podczas pobytu w Wiedniu wykonał również wiele ilustracji odnoszących się do historii Niemiec oraz Austrii,które utrzymane były w stylu historycznej szkoły niemieckiej oraz charakterystycznej dla wiedeńskiego stylu lat 50.XIX wieku„Gemütlichkeit”.Pięć jego rysunków zamieszczono np.w„Historii Austrii”Pautuzziego.Grottger był artystą płodnym i mimo przedwczesnej śmierci zostawił po sobie duży dorobek artystyczny.Na retrospektywnej wystawie jego twórczości w 1988 roku,jaka odbyła się z okazji 150 rocznicy urodzin artysty w Muzeum Narodowym w Krakowie,zgromadzono blisko 500 jego prac.Uprawiał również różne rodzaje malarstwa.Na krakowskiej wystawie zaprezentowano rysunki,ilustracje książkowe,akwarele,szkice,obrazy olejne oraz jedyną wykonaną przez artystę litografię.Jako chłopiec artysta malował głównie akwarele.Pierwszą zachowaną pracę Artura Grottgera jest akwarela pt.„Egzekucja szpiega”datowana na 1847 rok i związana tematycznie z powstaniem listopadowym,w którym brał udział jego ojciec.Pierwszym obrazem olejnym artysty był„Wjazd Chrobrego do Kijowa”.W 1851 roku za akwarelę„Wjazd cesarza Franciszka Józefa do Lwowa”upamiętniającą to wydarzenie Grottger otrzymał stypendium artystyczne od cesarza Austro-Węgier,które pobierał do roku 1863.
Cykle
Czarno-białe serie rysunków nazwane cyklami stały się najbardziej charakterystyczną i najsławniejszą częścią twórczości Grottgera.
Należą do nich:
  • Warszawa I,1861 r.Muzeum Narodowe we Wrocławiu Błogosławieństwo,Lud w kościele,Chłop i szlachta,Żydzi warszawscy,Pierwsza ofiara,Wdowa,Zamknięcie kościołów
  • Warszawa II,1862 r.Victoria and Albert Museum Lud na cmentarzu,Chłop i szlachta,Plac Zamkowy,Wdowa,Zamknięcie kościołów,Więzienie księdza,Sybir
  • Polonia,1863 r.Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie Karta tytułowa,Branka,Kucie kos,Bitwa,Schronisko,Obrona dworu,Po odejściu wroga,Żałobne wieści,Na pobojowisku
  • Lithuania,1864-1866,Muzeum Narodowe w Krakowie Puszcza,Znak,Przysięga,Bój,Duch,Widzenie
  • Wojna,1866-1867,Muzeum Narodowe we Wrocławiu Pójdź ze mną przez padół płaczu,Kometa,Losowanie rekrutów,Pożegnanie,Pożoga,Głód,Zdrada i kara,Ludzie czy szakale?Już tylko nędza,Świętokradztwo,Ludzkości,rodzie Kaina
Cykle Grottgera powstawały na ciemnożółtym kartonie,rysowane czarną kredką i uzupełniane o białe bliki.Nastrój sceny wynikał przede wszystkim z ekspresji uczuć bohaterów dramatu,dlatego jasność i natychmiastowa zrozumiałość zobrazowanej sytuacji narracyjnej,budowanej w dużym stopniu przez mowę gestów i mimiki postaci,wymagała iluzjonistycznej rzeczywistości przedstawionej.Grottger nadawał nawet czysto dokumentalnym scenom z historii współczesnej egzemplarycznego sensu(robił tak we wszystkich swoich cyklach).Zupełnie świadomie stale pogłębiał jednostkowy charakter swych utworów,dążył ku coraz dalej posuniętemu uniwersalizmowi.Intencją Grottgera było od samego początku nobilitowanie tematu współczesnego do rangi malarstwa historycznego poprzez wpisanie przedstawień w gatunkową konwencję egzemplaryczności czy uniwersalizmu przesłania.Autor stosował klamrę alegoryczną,której celem jest nadanie wydarzeniom uniwersalnego wymiaru,np.cykl Polonia w sposób alegoryczny przedstawia walkę narodu o niepodległość ojczyzny.Kostium antyczny jest tutaj znakiem ponadczasowości.Następujące po karcie tytułowej sceny z powstania styczniowego zyskują dzięki temu syntetyzującą moc nie tylko wobec procesu historycznego,ale i wobec ogólnoludzkiego dążenia do wolności i tragicznego końca owego dążenia.Wszystkie cykle łączyła ze współczesnym Grottgerowi polskim odbiorcą wspólnota światopoglądowa i ocena wydarzeń,posługiwał się językiem podobnym do opiniotwórczych czasopism polskich.W latach 90.XIX w.cykle uznawane były za świadectwo przeszłości(rodziła się wtedy legenda powstania styczniowego).W roku 1905 potrzeba porozumienia z czytelnikiem i wyzwolenie z pęt cenzury spowodowały skierowanie się ku twórczości Grottgera jako do symbolu narodowościowego.Jego dzieła służyły za manifestację dążeń narodowych.Im bardziej Grottger był zakazany(jako obrazy wywrotowe)tym rosła jego popularność,jego dzieła zyskały na znaczeniu jako symbol walki i oporu.
Cechy stylistyczne prac Grottgera
Intencją Grottgera było ukazanie tragedii wspólnoty poprzez przedstawienie wydarzeń jednostkowych,a w nich przede wszystkim wydarzeń konkretnych,choć anonimowych,pojedynczych jej przedstawicieli.Zindywidualizowanie i bezpośredniość wyraża poprzez koncentrację na jednostce i jej uczuciach,np.w pracy Branka z 1863 roku gestowi kobiety nadaje Grottger wymiar uniwersalnego przeżycia.Stałym elementem,który sam artysta od początku uważał za należący do istoty powstającego obrazu,był wyraz uczuć,ekspresji.Niezależnie od zmian nastrój pozostawał ten sam,konstytuowany przez emocjonalno-psychologiczną charakterystykę postaci.Ważnym elementem prac jest zawsze czytelnie zarysowany psychologiczno-emocjonalny wymiar wydarzeń,a dramaturgia w głównej mierze opiera się na ekspresji uczuć bohaterów.Ludzkie twarze mają tu specjalny status.Artysta łączył perfekcyjny iluzjonizm z subtelną psychologiczną analizą portretowanej osoby,ale też twarze,jako modele służyły mu za nośniki istniejącego uprzednio i przygotowanego dla nich wyrazu(nie jak w portrecie jako samodzielnym gatunku,gdzie celem było oddanie istoty danej postaci).Czynnikiem nadrzędnym jest tu wyraz,który przekraczał granice tożsamości modeli.
Legenda artysty
Grottger reprezentuje typ polskiego artysty XIX-wiecznego,który walczy za pomocą sztuki o niepodległość ojczyzny.Uosabia takie cechy jak zaangażowanie,patriotyzm,poświęcenie.W jego dziełach występuje utożsamianie bohaterów cykli,ich czynów i przeżyć z przeżyciami artysty(poparte sygnałami odautorskimi poprzez autoportrety artysty w cyklach).Kult Grottgera zapoczątkowany przez Wandę Młodnicką,wybuchł z ogromną siłą na przełomie XIX i XX wieku w okresie panowania legendy powstańczej.Wanda w pełni świadomie tworzyła mit wokół zmarłego narzeczonego,jednocześnie kreując również swoje życie jako mit muzy artysty.Legenda powstania w znacznym stopniu wpłynęła na ukształtowanie się legendy biograficznej Grottgera.Uważano,że legenda powstania znalazła najpełniejsze i najdobitniejsze sformułowanie w jego twórczości,gdyż rola Grottgera polegała na odzwierciedlaniu narodowych mitów,aktualizowanych przez powstańców.
Wystawy prac
Prace artysty prezentowane były na szeregu autorskich wystaw:
  • Pierwsza monografia Artura Grottgera odbyła się między 6 czerwca a 23 sierpnia 1885 roku w Krakowie na tzw.„Langierówce”znajdującej się w Sukiennicach.Na wystawie zgromadzono 112 prac artysty w tym 39 obrazów olejnych,24 akwarele i 49 rysunków.Wystawę tą na jesieni tego roku pokazano również we Lwowie gdzie eksponowano ją w gmachu sejmu
  • Kolejna wystawa odbyła się w 1906 roku we Lwowie w salach Muzeum Przemysłu Artystycznego gdzie zaprezentowano 322 prace artysty wypożyczone od 57 właścicieli prywatnych oraz instytucji
  • 22 stycznia 1938 roku Muzeum Narodowe zorganizowało wystawę„Pamięci Artura Grottgera w setną rocznicę urodzin”,którą połączono z wystawą poświęconą 75 rocznicy powstania styczniowego.Między majem,a czerwcem 1938 roku odbyła się również mniejsza wystawa prac Grottgera w Bydgoszczy
  • W 1988 roku odbyła się wystawa prac artysty z okazji 150 rocznicy jego urodzin.W Muzeum Narodowym w Krakowie,zgromadzono 500 jego prac
  • W ramach obchodów 150 rocznicy powstania styczniowego przypadającej na 2013 rok zorganizowano ogólnopolską wystawę pt.„Artur Grottger Powstanie Styczniowe”,która została zaprezentowana w wielu miastach Polski
  • 11 października 2013 roku w Solecznikach na Litwie otwarto wystawę pt.„Powstanie Styczniowe w cyklach prac Artura Grottgera„Polonia” i „Lituania”.Wystawę otwarto dzięki współpracy Instytutu Polskiego w Wilnie,Muzeum Sztuki Litwy,Centrum Kultury Samorządu Rejonu Solecznickiego oraz Muzeum Narodowego w Krakowie
Upamiętnienie
  • W 1901 r.na Plantach w Krakowie,między ulicami św.Tomasza i Szczepańską,ustawiono pomnik Artura Grottgera autorstwa Wacława Szymanowskiego.Na wysokim postumencie umieszczone jest popiersie Grottgera.Podstawa postumentu,wkomponowana w kamienną ławę o półkolistym kształcie,jest ozdobiona płaskorzeźbą wyobrażającą leżącego rycerza,która spływa na stopnie ławy,tworząc dodatkowy łącznik między cokołem a ławą.Całość umieszczona została na trawniku wzniesionym nieco nad poziom alejek plantowych
  • W 1971 r.staraniem nauczycieli i komitetu rodzicielskiego działającego przy Liceum Ogólnokształcącym w Grybowie nadano szkole jako pierwszej w Polsce imię Artura Grottgera
  • Artur Grottger został uwieczniony na kilku monetach wyemitowanych przez Narodowy Bank Polski:
  • Na 2 złotowych monetach ze stopu nordic gold 27 października 2010 roku w nakładzie 1.300.000 sztuk
  • Na srebrnej 20 złotówce w kształcie prostokąta wyemitowanej 28 października 2010 w nakładzie 60 tys.sztuk w serii NBP„Malarze polscy”
  • Na okolicznościowej monecie 2 złotowej ze stopu Nordic gold wyemitowanej na 150.rocznicę Powstania Styczniowego 16 stycznia 2013 roku w nakładzie 800 tys.sztuk.Wzór zaprojektowany przez Ewę Tyc-Karpińską oraz Roussankę Nowakowską zawiera fragment obrazu o nazwie„Pożegnanie”Artura Grottgera z dyptyku poświęconemu powstaniu styczniowemu
  • Poczta Polska upamiętniła Grottgera na kilku kartach pocztowych oraz znaczkach
  • Z okazji 150 rocznicy urodzin Grottger upamiętniony został na pamiątkowej karcie pocztowej,okolicznościowej pieczęci oraz znaczku o wartości 15 zł,na którym reprodukowano karton„Pożoga”z cyklu„Wojna”z profilem artysty
  • Poczta wydała również kilka kart oraz znaczków pocztowych z różnymi dziełami artysty
Grottger w kulturze
  • Arturowi Grottgerowi swój wiersz pt.„Zaduszki”zadedykowała polska poetka oraz córka Wandy Młodnickiej Maryla Wolska
  • Trylogię o Arturze Grottgerze„Muza Łaskawa”,„Rapsod powstańczy”oraz„Dobry geniusz”w latach 70.opublikował polski powieściopisarz Ludwik Świeżawski.Wydał również inną powieść„Cień obok światła”poświęconą Grottgerowi
  • Cyklowi artysty pt.„Wojna”swój poemat Z teki Artura Grottgera:Wojna poświęciła polska pisarka Maria Konopnicka
Galeria prac
Tytuł Rok Kolekcja
"Tatarzy w ucieczce" ok.1855
"Utarczka ze Szwedami" ok.1856
"Portret dziewczynki" 1860
"Ucieczka Henryka Walezego z Polski" 1860 Muzeum Narodowe w Warszawie
"Modlitwa konfederatów barskich" 1860
"Pobór w nocy z cyklu Polonia 1863 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Kucie kos"z cyklu"Polonia" 1863 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Schronisko"z cyklu"Polonia" 1863 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Obrona dworu" z cyklu"Polonia" 1863 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Żałobne wieści"z cyklu"Polonia" 1863 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Na pobojowisku"z cyklu"Polonia" 1866 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Obraz symboliczny Polski"z cyklu"Polonia" 1863 Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
"Puszcza"z cyklu"Lithuania" 1864 Muzeum Narodowe w Krakowie
"Powitanie powstańca" 1865 Muzeum Narodowe w Krakowie
"Przejście przez granicę" 1865 Muzeum Narodowe w Krakowie
"Pożegnanie powstańca" 1865-1866 Muzeum Narodowe w Krakowie