Nauka i praca
Urodził się w rodzinie żydowskiej jako syn Selima(1790-XIX w.) i Fryderyki Neumark.Jego ojciec był właścicielem niewielkiej farbiarni wyrobów włókienniczych,która znajdowała się pierwotnie w Radomiu,a później w Warszawie.Jan Gotlib miał ośmioro rodzeństwa.Ukończył szkołę realną w Warszawie.Około 1859 r.wyjechał do Warszawy.Miał wówczas piętnaście lat.Początkowo pracował w banku w Warszawie u Henryka Toeplitza jako goniec.Jednocześnie uczęszczał do warszawskiego gimnazjum.Po zakończeniu pracy w banku pracował w administracji dóbr ziemskich na Podolu.W tym okresie porzucił judaizm i przeszedł na kalwinizm.Gdy miał 19 lat udał się do pracy w Petersburgu.Pracował tam początkowo w młynie parowym,a następnie zajął się budową kolei jako przedsiębiorca,początkowo jako poddzierżawca,prowadząc roboty budowlane związane z linią warszawsko-petersburską,zbudował m.in.stację kolejową w Petersburgu.Prowadząc budowy kolejowe zdobył znaczny majątek,który pozwolił mu po powrocie do kraju założyć w 1862 r.własny dom bankowy.Ale przedtem,zdając sobie sprawę z własnego braku obycia i wykształcenia,a będąc człowiekiem obrotnym,sprytnym i przewidującym,postanowił wyjechać na jakiś czas za granicę,aby się poduczyć,nabrać ogłady,nawiązać nowe znajomości w sferach nie tylko biznesowych.Studiował na uczelniach niemieckich,od 1860 r.przez pewien czas na uniwersytecie w Berlinie,nie wiemy jednak nic o ukończonych studiach.Wrócił jako młody,dobrze ułożony człowiek.Wkrótce nawiązał znajomość z uchodzącą za prawdziwą piękność Emilią,córką niezamożnego doktora Kronenberga,lekarza w Moskwie.Kronenberg był katolikiem,toteż Bloch także przeszedł na katolicyzm,po czym ożenił się z jego córką,bardzo piękną,wykształconą,inteligentną i pełną zalet towarzyskich.Po ślubie Jan Bloch osiadł na stałe w Warszawie,kupił okazały dom i założył duży kantor bankowy.Od 1864 r.angażował swe kapitały w rozmaite przedsięwzięcia przemysłowe,m.in.w Warszawie kupił,przebudował i unowocześnił młyn parowy oraz zbudował piekarnię mechaniczną.Znaczny był udział Jana Blocha w przemyśle cukrowniczym kupował i modernizował cukrownie,m.in."Częstocice"w Radomskiem,"Dobrzelin"w Kutnowskiem,"Żytyń"na Wołyniu.Eksploatował również lasy na Wołyniu.Zainteresowania Jana Blocha były wyjątkowo wielostronne,do tego bowiem stał się ekonomistą i finansistą.Jego dom bankowy,nie największy,jednak liczący się w branży,działał przez bez mała pół wieku.Znana rywalizacja z Leopoldem Kronenbergiem(wybitnym warszawskim finansistą,żydowskiego pochodzenia,bratem teścia Blocha)nie spowodowała żadnego uszczerbku ani w kapitale,ani pozycji finansowej i towarzyskiej Jana Blocha.W 1875 r.w wieku 39 lat,był człowiekiem uznawanym za wybitnego znawcę spraw kolejowych,znajdował się u szczytu kariery,podejmując śmiałe inicjatywy o wielorakim charakterze,odnosił największe sukcesy.W 1883 r.nabył 30-włókowy majątek ziemski Łęczna w Lubelskiem(to tam,w okolicach Lublina po prawie 100 latach powstało nowe zagłębie węglowe,ale o ile wiadomo Jan Bloch o pokładach węgla nie wiedział,bo w przeciwnym wypadku prawdopodobnie to on byłby inicjatorem budowy kopalni).Był to wówczas pokaźny i bogaty w urodzajne gleby majątek ziemski,samo zaś miasteczko Łęczna słynęło w południowo-wschodniej Polsce z dorocznych jarmarków końskich.Ale przez cały czas był czynnym przedsiębiorcą kolejowym,co było jego podstawową działalnością i dało mu ów wiele mówiący przydomek król kolei żelaznych.Bo też życie i działalność tego działacza gospodarczego i przedsiębiorcy przypadło na czasy największego rozkwitu budownictwa kolejowego w Rosji.Budowa Drogi Żelaznej Fabryczno-Łódzkiej w 1865 r.była jego pierwszą wielką szansą w Królestwie Polskim i pierwszym szczeblem do zawrotnej kariery.Z szansy tej skorzystał.Na budowie nawet tak krótkiej linii kolejowej,jaką była Kolej Żelazna Fabryczno-Łódzka,potrafił Jan Bloch i inni współzałożyciele dobrze zarobić.Odtąd jego nazwisko towarzyszyło niemal wszystkim pomysłom i przedsięwzięciom kolejowym w Królestwie Polskim przez ostatnie 40 lat XIX stulecia,nie inaczej więc było z budową Kolei Żelaznej Fabryczno-Łódzkiej.Kolejnym ważnym szczeblem jego kariery było,po nabyciu większości akcji kolei brzesko-kijowskiej,brzesko-grajewskiej oraz odeskiej,utworzenie z nich Towarzystwa Południowo-Zachodnich Dróg Żelaznych.W 1882 r.uzyskał koncesję na budowę linii kolejowej Iwangorod(obecnie:Dęblin)Dąbrowa Górnicza,której realizację zakończył w 1885 r.Kolej ta odegrała znaczną rolę w rozwoju gospodarczym Królestwa Polskiego,przyczyniając się do ożywienia przemysłowego guberni kieleckiej i radomskiej.Dzięki tym sukcesom Bloch został członkiem tzw.uczonego komitetu przy Ministerstwie Skarbu,otrzymując rangę radcy stanu.Bardzo imponowało mu,gdy w towarzystwie tytułowano go generałem,nie bez powodu,wszak jego tytuł odpowiadał wojskowej randze generała-majora.
Stosunki rodzinne
Od 12 listopada 1883 Jan Bloch posiadał tytuł szlachecki z herbem Bloch.W dniu 30 sierpnia 1862 poślubił Emilię Kronenberg(1845-1921,córkę Henryka Andrzeja Kronenberga),z którą miał pięcioro dzieci:Marię Katarzynę(XIX w.-1926,żonę Józefa Kościelskiego,poety i polityka),Henryka Jana(ur.1866 r.dziedzica dóbr Łęczna),Aleksandrę Emilię(ur.w XIX w.żonę Józefa Weyssenhoffa,poety i powieściopisarza),Emilię(daty życia nieznane,żonę Ksawerego Hołyńskiego rotmistrza gwardii wojsk rosyjskich,a później Michała Ordęgi)oraz Janinę Marię(XIX-XX w.żonę Kazimierza Kostaneckiego,profesora anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego).Córka Jana Blocha,Emilia i Ksawery Hołyński byli rodzicami Jana Hołyńskiego,przedsiębiorcy,posła na Sejm trzech kolejnych kadencji(II–IV)w II Rzeczypospolitej.W ostatnich latach życia Jan Bloch był niezwykle czynny na polu filantropii.Za życia łożył znaczne pieniądze w różne działania społeczne,duże sumy(mowa nawet o 400 tys.rubli czyli 2,666 mln złotych polskich)przeznaczył na nie w testamencie.Jedyny syn Jana Blocha Henryk nie wdał się w ojca,nie kontynuował kariery ojca,zadowolił się pozycją średnio zamożnego właściciela ziemskiego(choć ożenił się z hrabianką Izabellą Wodzińską),gospodarującego w majątku rodzinnym Łęczna,utrzymywał piękną stajnię koni wyścigowych,w życiu gospodarczym znaczniejszej roli nie odegrał.O przedsiębiorstwie kolejowym i kantorze Jana Blocha już przed I wojną światową nic nie było słychać,także w okresie międzywojennym,mimo,że Emilia Bloch zmarła dopiero w 1921 r.Fortuna Jana Blocha była zatem krótkotrwała,zgodnie zresztą z polską tradycją tamtych czasów.Inną tradycją był brak polskich przedsiębiorców wśród wielkich właścicieli fabryk przemysłu włókienniczego Łodzi byli nimi Niemcy i Żydzi.
Publikacje
Pod jego kierownictwem opracowano w języku rosyjskim obszerne publikacje:
- “Wpływ dróg żelaznych na stan ekonomiczny Rosji”(1878 r.)przełożone następnie na języki:polski i francuski
- “Finanse Rosji”(1882 r.)przełożone na języki:polski i francuski i niemiecki
- “Przemysł fabryczny Królestwa Polskiego”(1884 r.)
- “Ziemia i jej oddłużenie w Królestwie Polskim”(1891 r.)
- “Przyszła wojna”7-tomowa(1893-1898),dzieło tłumaczone na wiele języków i najlepiej znana w świecie publikacja Jana Blocha,niekiedy uważana za jedyny powód,dla którego znane było nazwisko Jana Blocha
Charakterystyka pisarstwa Jana Blocha
Pisarstwo Jana Blocha było przez współczesnych z wielu powodów przyjmowane niechętnie albo nawet przemilczane.Jedynym,który o dorobku pisarskim Blocha wspominał wielokrotnie i przychylnie,był Bolesław Prus w swoich Kronikach na łamach Tygodnika Ilustrowanego.Bloch wypowiadał się także w kwestii żydowskiej,występował w obronie ludności żydowskiej w Królestwie Polskim i to z powodzeniem.
Biografie Jana Blocha
Jedyny,ogłoszony jeszcze przed II wojną światową pełniejszy biogram Jana Blocha był autorstwa wybitnego uczonego polskiego tamtych czasów Andrzeja Grodka.Po II wojnie światowej Aleksander Bocheński wypowiadał się pozytywnie o dorobku naukowym i działalności Jana Blocha.Aleksander Bocheński tak kończył swój szkic o Blochu w Wędrówkach po dziejach przemysłu polskiego cz.II s.110:“Bloch miał życie przepełnione prowadzeniem wielkich finansów.W tej dziedzinie nie ma wytchnienia ani pomocy,która by mogła oddalić troskę codzienną i zwolnić od trudnych decyzji.Pomimo to,nie tylko rozgłos,sławę ale i konkretny wpływ na bieg historii świata potrafił zdobyć.Umniejszanie tego sukcesu umniejsza tylko jego pomniejszycieli.Panowie pisarze,tak nie można.Proszę o chwilę zamyślenia przed posągiem Jana Blocha,posągiem,którego w Polsce nie ma.”Biogramu Jana Blocha nie znajdziemy w 4-tomowej Encyklopedii Powszechnej PWN 1973 r.także nie ma go w suplemencie do niej tom V 1988 r.Dziś w internetowej Encyklopedii PWN znajdziemy taki oto obszerny biogram:“Bloch Jan Gottlieb,ur.24 VI 1836,Radom,zm.7 I 1902,Warszawa,finansista,przemysłowiec,ekonomista;”Publikacja Ryszarda Kołodziejczyka“Jan Bloch(1836-1902).Szkic do portretu“króla polskich kolei””PIW Warszawa 1983 r.stanowi próbę zrekonstruowania i ukazania prawdziwego życiorysu polskiego burżua,o aspiracjach i wielostronnych osiągnięciach daleko wybiegających poza krąg interesów klasy,którą bez wątpienia reprezentował.
Ciekawostki
- Rzeczą wyjątkową jest napisany w 1875 r.przez najwybitniejszego w owym czasie polskiego pisarza historycznego Józefa Ignacego Kraszewskiego pamflet o Blochu,powieść-paszkwil“Roboty i prace.Sceny i charaktery współczesne”,inspirowany przez Leopolda Kronenberga(Bloch i Kronenberg byli antagonistami,przez niemal całe swoje życie rywalizowali ze sobą i darzyli się co najmniej niechęcią).Bloch występuje w niej jako pan Płocki i jest przedstawiony wysoce negatywnie,nawet jego brzydota przedstawiana jest wielce przesadnie.Natomiast jego żona Emilia jako pani Płocka wypadła bardzo korzystnie.Być może wynikało to z faktu,że Emilia Bloch była bratanicą Kronenberga
- Dzieło Blocha“Przyszła wojna”czytał ostatni car Rosji Mikołaj II i wywarło nań tak duży wpływ,że przyczynił się do zwołania w 1899 r.pierwszej Konferencji Haskiej,w której na zaproszenie cara brał osobisty udział J.Bloch
- Pod koniec życia propagował hasła pacyfistyczne.W Lucernie ufundował Muzeum Wojny i Pokoju,otwarte w 1902 r.już po śmierci Jana Blocha.W latach 1918-19 budynek dawnego Muzeum przebudowano i zamieniono na szkołę zawodową
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz