czwartek, 25 września 2014

Prostki

(niem.Prostken)duża wieś mazurska na terenach pojaćwieskich w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim,w powiecie ełckim,w gminie Prostki nad rzeką Ełk.W 2002 roku liczyła 2541 mieszkańców.Położona jest przy drodze krajowej 65(Gołdap-Bobrowniki) i przy linii kolejowej Ełk-Białystok.Miejscowość jest siedzibą gminy Prostki.
Historia
Jak wskazują kroniki,miejscowość została założona na obszarze Prus Książęcych w 1432 roku,gdy osiedlili się tu trzej bracia Prostkowie:Jan,Kacper i Mikołaj.Od 1657 r.Prusy Książęce znajdowały się w unii z Brandenburgią,tworząc od 1701 r.Królestwo Prus,zaś od 1871 r.zjednoczone Niemcy.Od założenia miejscowości do 1941 r.Prostki były niemal bez przerwy pruską miejscowością graniczną.Pozostałością tego faktu jest zachowany częściowo słup graniczny, ufundowany przez Albrechta Hohenzollerna w 1545 w miejscu,gdzie stykały się granice Prus,Korony i Litwy.Od 1807 roku przebiegała tu z kolei granica Prus z Księstwem Warszawskim,Rosją(od 1815 r.)Rzecząpospolitą Polską(od 1918 r.) i ZSRR(od 1939 r.)W 1866 roku otwarta została linia kolejowa Białystok Grajewo Ełk(linia kolejowa nr 38),do 1870 przedłużona do Królewca.Wiązał się z tym okres szybkiego rozwoju miejscowości,zahamowany podczas I wojny światowej,a ponowiony i zintensyfikowany w okresie międzywojennym z inicjatywy niemieckich władz(elektrownia,teatr,3 kina,kolejowe i drogowe przejście graniczne oraz inne obiekty).Dzień przed rozpoczęciem niemieckiej inwazji na Związek Radziecki(22 czerwca 1941)miejscowość stała się jednym z pierwszych ognisk przygotowawczych do wojny.Dworzec został zamknięty dla cywili,a na nim zgrupowano liczne oddziały Rzeszy oraz Pociąg Pancerny PZ 3.W okresie II wojny światowej w pobliskich miejscowościach Bogusze i Kosówka znajdowały się niemieckie obozy:dla jeńców radzieckich,włoskich(wielu zginęło)oraz obóz przejściowy dla Polaków i Żydów.Po zakończeniu działań wojennych na mocy ustaleń konferencji w Jałcie i Poczdamie o podziale wschodnich terytoriów Niemiec pomiędzy Polskę i ZSRR miejscowość znalazła się w granicach Polski.Wskutek zmiany granic miejscowość utraciła na swoim ekonomicznym znaczeniu.Zlikwidowano także lokalną sieć kolei wąskotorowej.Obecnie na stacji w Prostkach istnieje tylko jeden peron z dwiema liniami torów.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Obecnie na terenie miejscowości znajdują się między innymi:
  • Szkoła Podstawowa im.Jana Pawła II
  • Publiczne Gimnazjum
  • Parafia rzymskokatolicka i kościół parafialny pod wezwaniem św.Antoniego z Padwy
  • Urząd Gminy
  • Gminny Ośrodek Kultury
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Prostkach
  • Stadion Leśny
  • Oczyszczalnia Ścieków
  • Dworzec Kolejowy
  • Zabytkowy słup graniczny
W Prostkach działa klub piłkarski KS Pojezierze Prostki,założony w roku 1960.W sezonie 2009/10 występuje w Klasie A,grupie warmińsko-mazurskiej I.Mecze rozgrywa na Stadionie Leśnym w Prostkach,mogącym pomieścić 1000 osób.
Urodzeni w Prostkach
  • Grzegorz Jabłoński bokser,olimpijczyk z Seulu 1988
  • Ernst Meyer jeden ze współzałożycieli Komunistycznej Partii Niemiec
  • Marcin Miller lider zespołu disco polo Boys
  • Robert Sasinowski lider zespołu disco polo Skaner

Lubrze

Wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim,w powiecie średzkim,w gminie Krzykosy.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.
Historia
Wieś wzmiankowana w 1357,a nazwa pochodzi od nazwiska Lubrza.Własność kapituły gnieźnieńskiej.W czasie potopu szwedzkiego miejsce bitwy pod Lubrzem,gdzie w bitwie pomiędzy Szwedami,a szlachtą i chłopami polskimi ginie szwedzki generał Jan Wejchard,hrabia z Wrzeszczewicz.W XIX wieku własność generała napoleońskiego Amilkara Kosińskiego z Koszut.W 1945 rozegrała się tu bitwa o most pomiędzy własowcami a żołnierzami Armii Czerwonej.

środa, 24 września 2014

Nisko

Miasto w województwie podkarpackim,w powiecie niżańskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nisko.Położone nad rzeką San,od północnego zachodu graniczące ze Stalową Wolą.Według danych z 31 grudnia 2010 r.miasto miało 15535 mieszkańców.
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2010 r.powierzchnia miasta wynosiła 60,96 km².Na północy ograniczone jest rzeką San,a na południu pozostałościami Puszczy Sandomierskiej.Od zachodu graniczy ze Stalową Wolą,natomiast od wschodu z wsiami Wolina,oraz Racławice.Przez miasto przebiegają szlaki komunikacyjne:linia kolejowa Przeworsk-Rozwadów,droga krajowa nr 77 Stalowa Wola-Leżajsk(Lipnik–Przemyśl),droga krajowa nr 19 Lublin-Rzeszów(Kuźnica Białostocka–Barwinek).W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.tarnobrzeskiego.Nisko jest podzielone na dzielnice:Barce,Malce,Moskale,Warchoły,Podwolina,Centrum.
Historia
Czasy prehistoryczne
Nisko i okolice to teren niezmiennie atrakcyjny dla archeologów.Do tej pory zinwentaryzowano około 150 stanowisk ze śladami prehistorycznych kultur.Badania archeologiczne dowodzą,że osadnictwo na tych terenach sięga znacznie wcześniejszego okresu niż 1439 r.kiedy to ukazała się pierwsza wzmianka o Nisku.Odkrycia dokonane na tzw."Skrzyńskiej Górze"pochodzą z epoki neolitu.
Średniowiecze
Pierwszą wzmiankę o Nisku znajdujemy w dokumencie z 15 kwietnia 1439 r.w którym król Władysław Warneńczyk zapisał Mikołajowi Czajce z Jawora 200 grzywien na wsiach Nysky,Zaoszicze(Zaosice w Sandomierskiem) i Pyelaskowicze(Pilaszkowice w Lubelskiem).O Nisku wspomina również Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.Dawna nazwa miejscowości Niżsko zachowała się do dziś w formie przymiotnikowej niżański.W wiekach X-XIII nastąpił drugi etap rozwoju osady w Nisku,w jego efekcie powstało dzisiejsze miasto.W tym samym czasie założono,na wzgórzu nad Sanem,osadę w Krzeszowie.Ludność,osiedlająca się w Puszczy Sandomierskiej we wczesnym średniowieczu,zajmowała się hodowlą,rolnictwem i rzemiosłem(garncarstwo,tkactwo,obróbka metali,kości rogu itp.)Wynikało to z konieczności przystosowania się do warunków panujących w puszczy.Po wytrzebieniu grubej zwierzyny,dotychczasowi łowcy musieli przeobrazić się w rolników i rzemieślników.Intensyfikacja procesów osadniczych nastąpiła z chwilą nadawania ziem Puszczy Sandomierskiej możnym radom i Kościołowi.Rodziły się własności ziemskie,m.in.Tarnowskich i Gryfitów,duże posiadłości kościelne.Królewszczyzny ulegały poważnemu zmniejszeniu.W XIII wieku,skutkiem najazdów tatarskich,ludność Ziemi Sandomierskiej,wypędzona ze zrujnowanych siedzib,skolonizowała północne obszary puszczy.Wtedy założono m.in.osadę Bieliny.Od wczesnego średniowiecza do XVI wieku z tytułu własności królewskiej Nisko i okolice były eksploatowane gospodarczo jako miejsce wielkich polowań a następnie wyrębu i spławu drewna Sanem i Wisłą.Nisko stanowiło centrum życia gospodarczego i kulturalnego ludności z południowych obrzeży Puszczy Sańsko-Wiślanej.
Czasy nowożytne
W drugiej połowie XVI wieku miały miejsce na tych terenach wystąpienia i bunty o charakterze antyfeudalnym.Powodem konfliktu było nadużywanie władzy i wyzysk chłopów przez starostę sandomierskiego Andrzeja Firleja.W związku z tym w 1577 i 1578 r.chłopi z Niska,Zalesie(powiat stalowowolski),Pława,Zarzecza wnieśli do króla Stefana Batorego,w czasie jego pobytu w Tarnogrodzie i Zamchu,"żałobę"o sprawiedliwość i opiekę.Spowodowało to zaostrzenie konfliktu,który z czasem objął całe starostwo sandomierskie.W zaistniałym sporze król stanął po stronie chłopów.Andrzej Firlej został wezwany do Warszawy przez króla.Tam też na sejmie walnym koronnym w dniu 10 listopada 1583 r.wydano korzystny dekret dla chłopów.Następnie na zjazdach w obecności starosty Firleja w marcu 1583 roku w Niepołomicach i kwietniu tegoż roku w Sandomierzu podjęto dalsze orzeczenia,które w dużym stopniu ulżyły niedoli poddanych w majątkach królewskich.W XVII wieku cały region znalazł się w latyfundium rodziny Lubomirskich.Nisko,podobnie jak inne osady,np.Ryki,Tuszów czy Lubartów specjalizowało się w uprawie żyta.Gospodarcze zubożenie i zahamowanie rozwoju przyniosły wojny szwedzkie.28 marca 1656 roku Stefan Czarniecki stoczył tu bitwę z ustępującymi ku Wiśle wojskami szwedzkimi Karola Gustawa i był bliski zwycięstwa.Nisko było miejscem kilku centralnych obozowań i zwoływań szlachty(niemal konfederacji)z całego kraju np.w 1713 czy w 1740 r.
Okres nowoczesny
Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r.byłe dobra królewskie stały się własnością funduszu religijnego.Rząd austriacki podjął akcję rozwoju hut żelaza i szkła.Z powodu braku odbiorców i złych dróg transportowych rozwój przemysłu skończył się fiaskiem.Rząd austriacki wystawił Nisko na licytację.Z dniem 14 lipca 1834 r.nowym właścicielem Niska został Łowczy Dworu Karol Reinchenbach.Natomiast majątek Sopot koło Niska zakupił magnat pochodzenia polsko-czeskiego Eugeniusz hr.Kinsky.W 1867 r.dobra w Nisku,należące do rodziny Reinchenbachów,nabył hr.Roger de Miremout(pochodzenia austriacko-francuskiego).Staraniem hr.Rogera Resseguiera,który wykorzystał w tym celu koneksje z dworem austriackim,ustanowiono w Nisku siedzibę władz administracyjnych z funkcją starosty.W tym czasie ponownie uruchomiono huty żelaza,fabrykę zapałek,a także założono warsztaty kowalsko-ślusarskie.Po śmierci hr.Rogera Resseguiera majątek odziedziczył jego syn Oliver,który wcześniej w 1868 roku wstąpił w związek małżeński z Marią Kinsky,córką Eugeniusza.Był to okres dynamicznego rozwoju Niska i okolic.Resseguierowie wybudowali duży tartak,młyn i browar.W 1896 r.rozpoczęto budowę kolei na trasie Rozwadów-Nisko-Przeworsk.Od 1877 r.istniała poczta konna do Rzeszowa,prowadzona przez Majerów.Od 1900 r.do Rzeszowa wiodła bita droga,łącząca się z powstałą wcześniej,obecną ulicą Sandomierską,po której obu stronach stały drewniane domki.W 1875 r.wybudowano budynek starostwa(obecnie UGiM),jako,że od roku 1855 Nisko było siedzibą powiatu.W 1894 r.powstała cegielnia ręczno-konna,a w cztery lata później mechaniczna.W. 1870 r.zorganizowano liczący 12 łóżek pierwszy szpital,mieszczący się przy ul.Sandomierskiej(budynek internatu Szkoły Elektrycznej).W osiem lat później uruchomiono pierwszą aptekę.W latach 1870-1900 Nisko miało 2 sklepy spożywcze,3 mięsno-wędliniarskie,3 mięsno-wołowe(żydowskie),7 przemysłowych,2 restauracje,piwiarnie,ciastkarnie,sklep monopolowy i z artykułami kolonialnymi.Przełom dziewiętnastego i dwudziestego wieku to czas masowej emigracji do Ameryki.W rejestrze Ellis Island wpisanych jest około 700 osób przybyłych z Niska w latach 1898-1923.Pod koniec XIX wieku wybudowano w Nisku koszary,w których stacjonował 4 Batalion Strzelców Polowych,a następnie IV batalion 40 Pułku Piechoty(od 1907 do 1914 roku).W 1902 r.istniało już przedszkole na obecnej ulicy 3 Maja,prowadzone przez siostry zakonne.Od 1906 r.w majątku Resseguierów było światło elektryczne.W mieście działała własna straż pożarna.Istniał już 40 łóżkowy szpital przy ulicy I.Paderewskiego,świadczący usługi dla okolicznej ludności i miejscowych zakładów pracy:młyna,cegielni,garbarni.O jakości usług lekarskich może świadczyć fakt,że już 25 marca 1846 roku lekarz Buchta zastosował w Nisku znieczulenie eterowe trzecie tego typu w Polsce.W 1904 roku ze składek społeczeństwa powstał budynek Towarzystwa Gimnastycznego"SOKÓŁ".Te dwie instytucje odegrały wielką rolę w kształtowaniu polskości u młodych ludzi.Świadczy o tym ilość młodzieży niżańskiej,która wzięła udział w walkach o niepodległość.Gimnazjaliści walczyli w legionach Piłsudskiego,a w 1918 uczniowie starszych klas poszli ochotniczo bronić Lwowa.Najwięcej jednak młodzieży walczyło w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku.
Czasy II Rzeczypospolitej
Po odzyskaniu niepodległości przy budynku Gimnazjum został odsłonięty pomnik Orląt,upamiętniających poległych uczniów:Stefana Kościółka,Mariana Zarębę.Podczas I wojny światowej miasto zostało dość znacznie zniszczone.Z chwilą uzyskania niepodległości w dniu 31 października 1918 roku,odbył się na plantach wiec z udziałem mieszkańców Niska i okolic.W czasie wiecu poinformowano ludność o podpisaniu kapitulacji przez dowództwo austriackie oraz o powstaniu polskich władz w Krakowie.Przystąpiono do organizacji władz powiatowych.Starostą został profesor gimnazjalny Stanisław Ćwikowski,który mianował nowych wójtów i utworzył porządkową straż obywatelską.Następnie w krótkim czasie została zorganizowana władza powiatowa i lokalna.Tereny niżańskie weszły w nowy etap rozwoju w wolnej,niepodległej Polsce.Rosła liczba mieszkańców w 1921 r.Nisko liczyło 5103 obywateli.Ludność znajdowała zatrudnienie w administracji,na kolei,poczcie,w zakładach drzewnych i cegielni oraz handlu.19 stycznia 1937 r.w kancelarii notariusza Karola Hettlingera w Warszawie podpisano umowę o założeniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą Zakłady Południowe Sp.z o.o.w Nisku.20 marca 1937 r.ścięto pierwsze sosny w lasach wsi Pławo,należące uprzednio do Frankego,przygotowując teren pod inwestycje Centralnego Okręgu Przemysłowego.Dla Niska otwarły się nowe,wielkie perspektywy,nawet osiedle i ośrodek przemysłowy w Stalowej Woli do 1946 r.przynależne były do starostwa niżańskiego,a robotnicy rekrutowali się z okolic i miasta Niska.Prawa miejskie otrzymało Nisko 20 października 1933 r.do tego czasu było jedną z dwu wsi,w których mieściły się siedziby powiatów.W 1932 r.Nisko zyskało herb przedstawiający jodłę i biegnącą z góry na dół wstęgę rzeki San.
II wojna światowa
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 w okolicach Niska był bombardowany Szkolny Pociąg Pancerny i stacja kolejowa.W czasie okupacji Nisko było bastionem polskości.Utworzono tu Obwód AK Nisko z siedzibą w Stalowej Woli.Tu działały Bataliony Chłopskie,"Roch","Straż".Represje hitlerowskie stosunkowo wcześnie dotknęły miasto.Już 6 listopada 1939 r.zarządzeniem Land-komisarza Ehausa 150 nauczycieli z całego powiatu zostało wezwanych na konferencje.Wszystkich aresztowano i osadzono w więzieniu w Rzeszowie.Kolejne represje nastąpiły wiosną 1940,kiedy to aresztowano prawie całą inteligencję niżańską.Równie okrutny los spotkał żołnierzy i policjantów.Wielu z nich oddało życie na różnych frontach II wojny światowej,w obozach koncentracyjnych i sowieckich łagrach.Nazwiska ich upamiętniają tablice umieszczone na ścianach miejscowego kościoła parafialnego.Nisko i okolice znalazły się w centrum zainteresowania okupanta niemieckiego jako stolica terytorium żydowskiego,ośrodka emigracyjnego w skali europejskiej.Adolf Eichmann,naczelny"ekspert do rozwiązania kwestii żydowskiej"w hitlerowskich Niemczech,uznał Nisko i okolice za najbardziej nadające się do założenia wydzielonego"państwa żydowskiego".Pierwszy "Durchgangslager bei Nisko"zlokalizowany został w Zarzeczu.18 października 1939 roku na stacje kolejową w Nisku przybył 1000-osobowy konwój Żydów z Wiednia i Pragi,do którego sam SS-Hauptsturmfuhrer Adolf Eichmann wygłosił"mowę powitalną".Teren przyległy do obszaru niżańskiego stanowił bazę partyzancką,dla oddziałów partyzantów polskich i sowieckich,które nękały skutecznie okupanta,ale w odwecie na ziemi niżańskiej dokonywane były częste aresztowania i pacyfikacje.Tuż po wycofaniu się wojsk hitlerowskich,w Nisku i przylegających miejscowościach stacjonują oddziały NKWD,prowadzące śledztwa i wywiady.Powtarzają się przypadki pojedynczych rozstrzeliwań Polaków.W październiku,a głównie w listopadzie NKWD prowadzi masowe aresztowania byłych żołnierzy AK i wywozi ich do bazy w Przemyślu.W niedalekim Ulanowie aresztowano ponad 70 ludzi,w sąsiednim Przędzelu 18,w Nisku 7.Aresztowanych wywożono przeważnie do Borowicz.Wielu z nich nie powróciło.Rozpoczęły się równocześnie aresztowania przez PUBP i WUBP zwłaszcza wśród środowisk akowskich i powracających zdemobilizowanych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.Grupy akowskie,które uniknęły aresztowań,wobec nowego terroru okupacyjnego tworzą nowe oddziały partyzanckie jak np.oddział"Wołyniaka","Tarzana" i inne.Nieliczne i małe oddziały są stopniowo likwidowane przez oddziały KBW i UB.Mieszkaniec Niska młody Tadeusz Gajda ps."Tarzan"został ujęty w okolicy Tarnowa i stracony.Stracony został również jego ojciec ujęty w Mielcu przez UB.Na terenie Niska powstaje organizacja WIN,której członkowie zostają aresztowani w październiku 1946 i bądź zamordowani,bądź skazani na długie lata więzienia.Ponadto w tym okresie aresztowano i stracono członków organizacji niepodległościowych,w tym Adama Mireckiego ps."Adaś",byłego dowódcę okręgu Lublin NOW.
Okres powojenny
30 lipca 1944 r.początek powojennego rozwoju miasta Niska.Rozbudowało się ono znacznie.Do 1973 roku Nisko było miastem powiatowym,kiedy to włączono go do nowo powstałego powiatu Stalowa Wola.Od 1975 r.stało się siedzibą władz miejsko-gminnych.Podczas kolejnej reformy administracyjnej na skutek społecznych protestów i poparcia okolicznych gmin od 1 lutego 1991 r.ustanowiono w Nisku siedzibę Urzędu Rejonowego,który obejmował 8 gmin:Bojanów,Harasiuki,Jarocin,Jeżowe,Krzeszów,Nisko,Rudnik nad Sanem,Ulanów.Od 1 stycznia 1999 roku Nisko jest siedzibą powiatu.Powiat Niżański usytuowany jest w Kotlinie Sandomierskiej,w województwie podkarpackim stanowi lokalną wspólnotę samorządową tworzoną przez mieszkańców powiatu oraz terytorium obejmujące:gminę Nisko,Rudnik nad Sanem,Ulanów,Harasiuki,Jarocin,Jeżowe,Krzeszów.Ma on powierzchnię 786 km²,a zamieszkuje go ok.68000 ludzi.
Geografia
Okolice Niska są typowym obszarem nizinnym zaliczanym przez geografów do Kotliny Sandomierskiej.Na północ od miasta znajduje się koryto rzeki San.Jej brzegi pełne są starorzeczy,a porastają je m.in.olszyna,wierzby i czeremchy.Wzdłuż zabudowy miejskiej ciągnie się otwarta przestrzeń z polami i łąkami,na południu ograniczana przez lasy Puszczy Sandomierskiej pełne drzew zarówno liściastych(dęby,buki,brzozy),jak i iglastych(sosny,jodły,świerki).W runie leśnym można znaleźć mchy,porosty,paprocie,jagody oraz różne gatunki traw.Nisko zbudowane jest na glebach piaszczystych,niesprzyjających rozwojowi rolnictwa.Jeszcze na początku XX wieku ogromny problem dla lokalnej społeczności stanowiły wędrujące wydmy,które niszczyły uprawy oraz zabudowania.Ich pozostałości można było oglądać jeszcze w latach 90.przed zbudowaniem Osiedla 1000-lecia.
Edukacja
Uczelnie
  • Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Nisku(siedziba w Gimnazjum nr 1)
  • Wydział Transportu i Elektrotechniki Politechniki Radomskiej(siedziba w RCEZ)
  • Wydział Zamiejscowy Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa i Ochrony w Warszawie(siedziba w Gimnazjum nr 1)
Szkoły ponadgimnazjalne
  • Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej(były Zespół Szkół Elektrycznych)
  • Liceum Ogólnokształcące im.Stefana Czarnieckiego w Nisku
Szkoły podstawowe i gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im.kard.Stefana Wyszyńskiego w Nisku(Nisko-Centrum)
  • Zespół Szkół nr 2(Nisko-Centrum):
    • Gimnazjum nr 2
    • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5
  • Zespół Szkół nr 3(Nisko-Warchoły):
    • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3
    • Gimnazjum nr 3
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1(Nisko-Centrum)
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4(Nisko-Podwolina)
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6(Nisko-Malce)
Przedszkola i żłobki
  • Przedszkole nr 1
  • Niepubliczne Przedszkole"Żaczek"(dawniej Przedszkole nr 2)
  • Niepubliczne Przedszkole"DOMmisia"
  • Niepubliczne Przedszkole"Akademia Przedszkolaka"
  • Niepubliczny Punkt Przedszkolny"Słoneczko"
  • Żłobek Miejski
Kościoły i związki wyznaniowe
Katolicyzm
  • Kościół rzymskokatolicki
W Nisku znajduję się 5 parafii należących do dekanatu Nisko:
  • Parafia św.Józefa Oblubieńca
  • Parafia Matki Bożej Fatimskiej
  • Parafia Świętego Jana Chrzciciela
  • Parafia Matki Bożej Królowej Polski
  • Parafia Miłosierdzia Bożego
Restoracjonizm
  • Świadkowie Jehowy Sala Królestwa przy ulicy Zielonej 23 w Nisku.
Sport
W Nisku działa kilka klubów sportowych:
  • MKS Sokół Nisko kultywujący tradycje założonego w 1919 roku Towarzystwa Gimnastycznego"Sokół",prowadzi obecnie sekcje piłki nożnej,kiedyś podnoszenia ciężarów.
  • AKS(Amatorski KS)Orkan Nisko prowadzący sekcje siatkówki seniorów,juniorów i juniorek;
  • KS Podwolina,klub piłkarski w jednej z dzielnic miasta;
  • UKS Winking,klub uprawiający mało znaną dziedzinę sportu arm wrestling(siłowanie się na rękę);
  • PUKS(Parafialno–Uczniowski KS)Samson Nisko zajmuje się młodzieżą szkolną i prowadzi sekcje piłki ręcznej juniorów,lekkoatletyki.
Na terenie gminy Nisko,działalność prowadzą jeszcze kluby piłkarskie:KP Zarzecze,SKS Racławice.Infrastrukturę sportową w mieście tworzy przede wszystkim stadion miejski,na którym mecze rozgrywa Sokół Nisko,oraz drużyna rezerw i juniorów.Stadion posiada zadaszoną trybunę z siedziskami dla 430 osób w tym 4 niepełnosprawnych.Stadion jest cały czas unowocześniany.Rozgrywki halowe odbywają się w Hali LO przy ulicy Słowackiego oraz Hali Gimnazjum na ulicy 1000-lecia tu mecze rozgrywa Orkan.W czerwcu 2006 roku do użytku została oddana nowa hala sportowa przy Regionalnym Centrum Edukacji Zawodowej(ul.Sandomierska).Jest to największa sala gimnastyczna w Nisku,posiadająca boisko siatkarskie o wymiarach olimpijskich.Istnieją także pełnowymiarowe boiska piłkarskie w dzielnicy Moskale,Podwolina,Barce oraz na terenie Jednostki Wojskowej.
Komunikacja
Komunikacja miejska
Masowa komunikacja drogowa na terenie Niska obsługiwana jest w całości przez Stalową Wolę.Wzdłuż ulicy Sandomierskiej przebiega podmiejska trasa autobusów ZMKS Stalowa Wola,na której kursują dwie linie:1 i 4,zaś linia 2 kursuje ulicą Sopocką dochodząc do ulicy Sandomierskiej przy Jednostce Wojskowej.Cena biletów to 3,00 zł(ulgowy:1,50 zł).PKS Stalowa Wola obsługuje wszystkie dalsze połączenia.Autobusy jeżdżą trasą:ul.Sandomierska ul.1000-lecia ul.Kolejowa.Również w 2012 roku ZMKS uruchomił linie 12(do Przędzela) i 18.
Transport drogowy
Nisko leży przy skrzyżowaniu ważnych dróg krajowych,przez miasto przechodzą drogi:
  • Droga krajowa nr 77(Lipnik(powiat opatowski)Przemyśl)
  • Droga krajowa nr 19(Kuźnica Białostocka(przejście graniczne z Białorusią)Rzeszów Barwinek)
  • Droga wojewódzka nr 872(Nisko Jasienica)
Na lata 2007-20 planowane są następujące drogi ekspresowe:
  • Droga ekspresowa S19(Kuźnica Białostocka Barwinek)
  • Droga ekspresowa S74(Lipnik(powiat opatowski)Nisko)
Transport kolejowy
W Nisku znajduje się pięć stacji kolejowych:Nisko Malce(nieczynna),Nisko Moskale,Nisko Osiedle,Nisko Centrum,Nisko Podwolina.Na wszystkich zatrzymują się połączenia regionalne,na stacji Nisko także pociągi pospieszne.
Położenie miasta
Gmina Nisko usytuowania jest w Kotlinie Sandomierskiej,na skraju Puszczy Sandomierskiej,w północnej części województwa podkarpackiego na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych Lublin Rzeszów i Sandomierz Przemyśl.Przechodzi też również linia kolejowa Rozwadów Przeworsk.Jest jedną z siedmiu gmin powiatu niżańskiego.Siedziba Urzędu Gminy i Miasta znajduje się w mieście Nisko.Gmina pod względem obszaru zajmuje drugie miejsce w powiecie niżańskim po gminie Harasiuki.Sąsiaduje z gminami:Stalowa Wola,Pysznica,Bojanów,Rudnik nad Sanem,Ulanów i Jeżowe.Główną rzeką przepływającą przez teren gminy jest San wraz z dopływami.Leży ona w obrębie stykających się trzech mezoregionów:Płaskowyżu Kolbuszowskiego,Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Równiny Biłgorajskiej.Na zachód i południe gminy rozciąga się Puszcza Sandomierska,na północ Lasy Janowskie,zaś na wschód Puszcza Solska.Tutejszy klimat charakteryzuje się upalnymi latami z niewielką ilością opadów,zimami dość łagodnymi,umiarkowanie śnieżnymi.Płaskowyż Kolbuszowski zajmuje środkową część Kotliny Sandomierskiej,wznosi się od 220 do 270 m n.p.m. i ma charakter rolniczo-leśny.Równina Biłgorajska to kraina leśno-łąkowa,z pięknymi borami sosnowymi,licznymi wydmami,torfowiskami i jeziorkami.Płaskowyż Tarnogrodzki charakteryzuje się obecnością gleb lessowych sprzyjających rozwojowi rolnictwa.W skład gminy wchodzi miasto Nisko,które oficjalnie uzyskało status miasta w 1930 roku oraz 6 sołectw:Kończyce,Nowa Wieś,Nowosielec,Racławice,Wolina i Zarzecze.Zarzecze to stara wieś królewska,wzmiankowana w XIX w.leżąca na trasie do Ulanowa,a Racławice są jedną z najstarszych w okolicy wsi.Kilka lat temu utworzono nowe sołectwo Malce.
Miasta partnerskie
Nisko prowadzi współpracę na zasadzie partnerstwa miast z pięcioma zagranicznymi miejscowościami:
  • Hecklingen(Niemcy)
  • Gorodok(Ukraina)
  • Fehérgyarmat(Węgry)
  • Semerovo(Słowacja)
Znani mieszkańcy
  • prof.dr hab.inż.Stanisław Bałut(ur.1921 w Nisku,zm.1994),profesor nadzwyczajny Wydziału Leśnego Akademii Rolniczej im.Hugona Kołłątaja w Krakowie
  • Elżbieta Jaworowicz(ur.1946),dziennikarka TVP,autorka programu interwencyjnego"Sprawa dla reportera"
  • Zbigniew Niemczycki(ur.1947),polski przedsiębiorca,jeden z najbogatszych Polaków
  • Danuta Hübner,(ur.8 kwietnia 1948 w Nisku)polska polityk,była minister ds.europejskich w rządzie Leszka Millera i była szefowa UKIE,pierwszy polski komisarz w Unii Europejskiej ds.polityki regionalnej.
  • Stanisław Dąbek,(ur.28 marca 1892 w Nisku,zm.19 września 1939)pułkownik piechoty Wojska Polskiego,pośmiertnie awansowany na generała brygady.Podczas kampanii wrześniowej w 1939 był dowódcą Morskiej Brygady Obrony Narodowej i p.o.dowódcą Lądowej Obrony Wybrzeża.
  • Witold Karaś,(ur.1951),polski piłkarz i trener,grał na pozycji napastnika.Jest wychowankiem Zenitu Nisko.
  • dr Zdzisław Londoński filozof,historyk literatury,dyrektor gimnazjum i liceum w Nisku,w maju 1940 r.wywieziony do Oświęcimia i tam zamordowany
  • Marek Kotylak mistrz świata w kulturystyce z 2005 roku
  • Stanisław Stroński(1882-1955)profesor filologii,endecki polityk i publicysta
  • Mirosław Żuławski(1913-1995)pisarz,dyplomata
  • Jan Maria Gisges(ul.1914 w Nisku,zm.1983)polski poeta,prozaik oraz autor sztuk scenicznych.

czwartek, 4 września 2014

Jarosław

Miasto i gmina w Polsce w województwie podkarpackim,w powiecie jarosławskim,położone nad Sanem,na pograniczu dwóch krain geograficznych:Doliny Dolnego Sanu i Podgórza Rzeszowskiego.W średniowieczu miasto styku trzech wyznań i trzech kultur:polskiej,ruskiej i żydowskiej.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 Jarosław ma obszar 34,61 km²,w tym:
  • użytki rolne:72%
  • użytki leśne:0%
Miasto stanowi 3,35% powierzchni powiatu.
Historia
Najstarsze ślady pobytu człowieka w regionie jarosławskim sięgają neolitu.Już w tych odległych czasach rejon Podgórza oraz dolina Sanu były pokryte siecią osad.Świadczą o tym liczne ślady w postaci odnalezionych cmentarzysk,ceramiki,narzędzi,broni.W czasach przedpiastowskich ziemie te zamieszkiwało plemię Lędzian.Po ziemie Lędzian sięgali na przemian władcy Czech,Polski i Rusi.Pierwsze datowane wydarzenia polityczne to zajęcie tych ziem w 981 r.przez Włodzimierza I Wielkiego,księcia ruskiego,następnie w roku 1018 przez Bolesława I Chrobrego,a w roku 1031 przez księcia kijowskiego Jarosława I Mądrego.Według dawnej tradycji już wtedy książę Jarosław założył tu gród,jednak najstarsze źródła pisane znajdujemy dopiero w roku 1152.Zapiski w kronice ruskiej określają miasto jako gród warowny,należący do księcia halicko-włodzimierskiego.Udokumentowana lokacja miasta na prawie niemieckim zw.prawem magdeburskim przez Władysława Opolczyka nastąpiła 7 lipca 1375.
Zarządcy Jarosławia
W 1387 królowa Jadwiga podarowała Jarosław Janowi z Tarnowa herbu Leliwa.W rękach Tarnowskich pozostawał Jarosław prawie do końca XIV w.Jan z Tarnowa właściciel:Tarnowa,Jarosławia,Przeworska i Wielowsi oraz przyległych kluczy,podzielił swój majątek pomiędzy dwóch synów Jana i Spytka.Spytek I przyjmując nazwisko Jarosławski herbu„Leliwa”,otrzymuje Jarosław oraz Bełżec,a jego syn Rafał przejmuje Przeworsk.Najbardziej znaną,postacią w XV związaną z tym grodem był Rafał Jarosławski z Przeworska(XIV wiek 1441)polski szlachcic herbu Leliwa,syn Spytka I Jarosławskiego i Sandochny ze Zgłobienia,który był właścicielem Jarosławia i Przeworska oraz kasztelanem wojnickim i starostą lwowskim przed 1440 r.Spytek III Jarosławski Zarządca Jarosławia przed 1481 r.był w związku z Jadwigą z Warzyszyna,z którą miał dwie córki:Annę Jarosławską i Magdalenę.Potem nastąpił syn Anny Jarosławskiej-Tarnowskiej herbu Leliwa i Jana Odrowąża,późniejszego wojewody ruskiego Stanisław Odrowąż,co sprawiło,że Jarosław przejęli Odrowążowie.W końcu XVI w.jedyną właścicielką była Zofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa córka Stanisława Odrowąża(prawnuczka Spytka III),wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim.Jej drugi mąż,Jan Kostka po poślubieniu właściciel Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną,m.in.rozbudował zamek w Jarosławiu i postawił murowany pałac w Pełkiniach(1575-1580).Ich córka księżna Anna Ostrogska z Kostków(1575-1635)herbu Dąbrowa sprowadziła do Jarosławia benedyktynki.Była także fundatorką bursy przy kolegium.Gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego,zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu.W 1606 wykupiła od swojej siostry Katarzyny Sieniawskiej drugą część Jarosławia.24 maja 1636 po śmierci Anny Ostrogskiej dobra jarosławskie przypadły jej córkom Katarzynie Zamoyskiej oraz Annie Alojzie Chodkiewicz,a także wnukom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim(synom Zofii Ostrogskiej,najstarszej córki Anny,która zmarła w 1622 r.)Faktyczną opiekę nad miastem sprawowała hetmanowa Chodkiewiczowa.Potem kolejno właścicielami miasta byli Sieniawscy,Zamojscy,Wiśniowieccy,Koniecpolscy,Sobiescy,Sieniawscy,Sanguszkowie i Czartoryscy.Właścicielem Jarosławia był też m.in.August Aleksander Czartoryski.Z rąk Czartoryskich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX w.
Miasto kupców i jarmarków
Jarosław,położony na skrzyżowaniu szlaków handlowych ze Śląska na Ruś i z Gdańska na Węgry,a także nad dogodną drogą wodną,jaką był San,miał korzystne warunki rozwoju.Przyczynił się do tego także status miasta prywatnego,którego właściciele zabiegali o prawa i przywileje kupieckie.Znaczącym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym był już na początku XV w.W roku 1501 otrzymał prawo składu,co zmuszało przejeżdżających kupców do zatrzymania się i wystawienia swoich towarów.Największy rozkwit miasta przypada na XVI i XVII wiek.Odbywające się tu jarmarki należały do największych w kraju,a nawet w Europie(podobno w XVI w.najbliższy większy jarmark odbywał się we Frankfurcie n.Menem).W czasie jarmarków odbywały się sesje Sejmu Czterech Ziem,który był przedstawicielstwem Żydów z Korony.W roku 1632 Szymon Starowolski w dziele Polonia:zanotował„Następnie idzie Łańcut(...) i Rzeszów(...);mleka tu i płócien lnianych wielka jest zwykle obfitość,ponieważ wioski na całym tym obszarze zamieszkują potomkowie niemieckiego plemienia,wzięci na jakiejś wojnie przez Kazimierza Wielkiego,króla Polski,lub sprowadzeni z Saksonii,z dziećmi i żonami,aż w te okolice.Ci przeto o bydło i uprawę lnu troszczą się wielce i w porze jarmarków tak do innych okolicznych miast wymieniane towary zwożą na sprzedaż,jak przede wszystkim do Rzeszowa i Jarosławia”.26 sierpnia 1684 roku„miasto w czasie jarmarku zgorzało przez co kupcy tu bawiący stracili do 10 milionów złotych,straciły jarmarki i miasto swoją wziętość”.O rozmiarze jarmarku jarosławskiego świadczy liczba przybywających w mieście osób.Liczba ta wynosiła 30 tysięcy,przy liczbie stałych mieszkańców 3 tysiące.Nieliczni z nich zmieścili się w samym mieście,większość nocowała w podmiejskich domostwach lub w namiotach i wozach.Cena za wynajęcie jednej izby w mieście na okres jarmarku(ok.1 miesiąc)wynosiła 100–160 zł.W tym czasie roczny czynsz z trzypiętrowej kamienicy we Lwowie przy Rynku wynosił 330 zł,a w bocznej ulicy 150 zł.Wynajem lokali był dla kamieniczników źródłem znaczących zysków.Okres jarmarku był dobrym czasem również dla jarosławskich rzemieślników:piekarzy,rzeźników,piwowarów,krawców,szewców,kowali,stelmachów i innych,a także dla biedoty miejskiej.Jarmarki odbywały się trzy razy w roku.Ten największy odbywał się w święto Wniebowzięcia,pozostałe w Popielec i na św.Andrzeja.Tradycje kupieckie przetrwały w Jarosławiu do dziś.
Jarosław w czasie wojen
Bitwa pod Jarosławiem stoczona 17 sierpnia 1245 nad Sanem,koło Jarosławia,pomiędzy wojskami księcia halicko-wołyńskiego Daniela I Romanowicza,Konrada I mazowieckiego i Mendoga a wojskami wielkiego księcia kijowskiego Rościsława I Mścisławowicza,wspomaganymi przez wojska polskie Bolesława V Wstydliwego i posiłki węgierskie króla Beli IV.Wojska Rościsława i Bolesława Wstydliwego zostały pokonane.Książę Aleksander Ostrogski(1571-1603)herbu Ostrogski,wojewoda wołyński(1593)wyswobodził Jarosław z rąk Tatarów atakując na Sośnicę.Po naleganiu księżnej Anny uwolnił tatarskich jeńców i przyznał im ziemię.Potomność nadała mu przydomek„Wspaniałomyślny książę”;11-15 marca 1656 Bitwa pod Jarosławiem(1656),podczas II wojny północnej.Armia szwedzka w czasie potopu 11 marca 1656 dotarła pod Jarosław i rozpędziła broniące przepraw chorągwie Jerzego Lubomirskiego i zajęła miasto.Nagle przybyła spod Lwowa dywizja regimentarza Stefana Czarnieckiego.Czarniecki dopadł pod Jarosławiem i zniszczył podjazd szwedzki,złożony z kilkuset rajtarów.Następnie uderzył na Roberta Douglasa,który szedł na pomoc oddziałom pułkownika Petera Hammerskjölda,bezskutecznie usiłującym zdobyć Przemyśl.Douglas jednak w porę dowiedział się o zbliżającym się Czarnieckim i wycofał do Jarosławia.Żołnierze Douglasa uciekali w takim pośpiechu,że podczas przeprawy przez zamarznięty San wskutek załamania się lodu zginęło kilkudziesięciu żołnierzy szwedzkich.15 sierpnia 1704 r.obrona Jarosława przed wojskami Karola XII.Po napaści na Jarosław i dokonanym przez szwedzkie wojska rabunków,gwałtów i podpaleń,Karol XII wysłał do lwowian rozkaz,aby wojsku szwedzkiemu dostarczali piwo i mąkę przez całych 10 tygodni.Jednak lwowianie odmówili i mimo obrony 6 września 1704 r.zostali pokonani.17 maja 1915 r.bitwa pod Jarosławiem
Gen.Tadeusz Rozwadowski powstrzymał kontrnatarcie Rosjan.Podczas bitwy,podobnie jak w Bitwie pod Gorlicami,zastosował innowacyjną ruchomą zasłonę ogniową.Taktyka ta polega na ostrzale artylerii postępującym tuż przed atakującą piechotą.Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki,jako tzw.Feuerwalze,a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga,po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk.10–11 września 1939 r.obrona Jarosławia przed wojskami niemieckimi.27 lipca 1944 r. wkroczenie Armii Czerwonej.Do miasta wkroczyły oddziały 1 Armii Pancernej Gwardii i 13 Armii 1 Frontu Ukraińskiego.
Współczesny Jarosław
Okres po 1945 r.to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta,które administracyjnie zyskało miano powiatu.Rozbudowano stare zakłady przemysłowe(Zakłady Mięsne,Zakłady Przemysłu Cukierniczego),powstały też nowe,w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego„Jarlan”(w upadłości)oraz Owens-Illinois Polska o.w Jarosławiu(Huta Szkła Jarosław).Miasto obejmuje powierzchnię 34,46 km² i liczy blisko 40 tysięcy mieszkańców.Na jego terenie działa ponad 4000 podmiotów gospodarczych,zatrudniających łącznie ponad 16000 osób.Jarosław jest prężnym ośrodkiem kulturalnym.Rokrocznie w mieście odbywa się szereg ciekawych imprez.
Imprezy odbywające się corocznie
Styczeń
  • Wystawa owczarków niemieckich
Luty
  • Wystawa psów rasowych
Marzec
  • Memoriał Marian Lotycz w piłce nożnej
Kwiecień
  • Dni zabytków
  • Gala Boksu Zawodowego„Boxing Show”
Maj
  • Święto Wojska Polskiego z Jarosławia
  • Parada Schumana
  • Akcja Polska biega
  • Wielka Majówka
  • Noc muzeów
  • Warsztaty Malarskie
  • Juwenalia
  • Zlot samochodów zabytkowych
Czerwiec
  • Dni Jarosławia
  • Jarmark Słowiańskich Zespołów Folklorystycznych
  • Przywitanie lata
  • Przywitanie wakacji
  • Zlot motocykli
Lipiec
  • Międzynarodowy Festiwal i Konkurs Gitarowy im.Rogerio Dentello
  • Lato z Radiem
  • Memoriał Leszka Gduli w piłce ręcznej
  • Dzień dziecka
  • Jarmark staroci
Sierpień
  • Międzynarodowy Festiwal Muzyki Dawnej w Jarosławiu
  • Dożynki
  • Zlot motocykli zabytkowych
  • Pokazy samochodów
  • Turniej miast
  • Rap Day Jarosław
Wrzesień
  • Memoriał Jerzego Matusza w koszykówce
  • Mistrzostwa Podkarpacia w koszykówce
  • Dni Wsi
  • Ogólnopolski Konkurs Produktów Regionalnych„Nasze Kulinarne Dziedzictwo”
  • Pożegnanie wakacji
  • Pożegnanie lata
  • Warsztaty Fotograficzne„Jarosław oczami młodych”
  • Międzynarodowy Festiwal Kultury Kresowej
Październik Listopad
  • Koncert„Bogusław Kaczyński przedstawia”
Grudzień
  • Turniej futsalu
  • Nagrody miejskie Jarosławy
  • Letnie muzykowanie(marzec-październik)
Demografia
Dane z 31 grudnia 2010:
Wyszczególnienie Ogółem Kobiety Mężczyźni
osób % osób % osób %
Populacja 39146 100 20885 53,35 18261 46,65
Gęstość zaludnienia[mieszk./km²] 1131 620 539
Zabytki
23 marca 2009 decyzją rady miasta został utworzony park kulturowy obejmujący swoim zasięgiem stare miasto,Opactwo Sióstr Benedyktynek wraz z fortyfikacjami oraz zespół kościelno-klasztorny oo.Dominikanów.Następnym działaniem władz miasta będzie uznanie chronionego obszaru za pomnik historii.
  • Układ urbanistyczny najstarszej części miasta.
  • Renesansowa Brama Krakowska i mury obronne wraz z fosą.
  • Zabudowa rynku,w szczególności renesansowa Kamienica Orsettich z podcieniami i misterną attyką.
  • Ratusz Jarosławski
  • Dawny Gmach Towarzystwa Gimnastycznego„Sokół”w Jarosławiu obecnie Miejski Ośrodek Kultury
  • Miejska Wiata Targowa w Jarosławiu wybudowana na wzór wrocławskiej na początku XX w.
  • Pałac w Pełkiniach
Kamienice
  • Kamienica Rydzikowska w Jarosławiu
  • Kamienica Orsettich w Jarosławiu
  • Kamienica Attavantich w Jarosławiu
  • Kamienica Gruszewiczowska w Jarosławiu
  • Kamienica królowej Marysieńki w Jarosławiu

  

Kościoły
  • Kolegiata pw.Bożego Ciała z XVI w.dawna świątynia klasztorna Kolegium Jezuitów.
  • Opactwo Benedyktynek z kościołem pw.św.Mikołaja i św.Stanisława Biskupa –interesujące połączenie sztuki sakralnej i fortyfikacyjnej.
  • Kościół Trójcy Przenajświętszej w Jarosławiu i klasztor Franciszkanów-Reformatów
  • Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej i klasztor Dominikanów z XVII w.gotycka rzeźba Matki Boskiej Bolesnej z XIV w.
  • Klasztor ss.Niepokalanek w Jarosławiu
  • Kościół św.Ducha w Jarosławiu
Cerkwie
  • Cerkiew konkatedralna pw.Przemienienia Pańskiego obrządku greckokatolickiego z XVIII w.
  • Dawna greckokatolicka cerkiew Zaśnięcia NMP,obecnie kaplica rzymskokatolicka
Synagogi
  • Dwie synagogi,jedna z początku,druga z końca XIX w.Duża i Mała
  • Najstarsza Synagoga w Jarosławiu
  • Stara Synagoga w Jarosławiu
  • Synagoga w Jarosławiu(Mały Rynek 17)
Cmentarze
  • Stary Cmentarz w Jarosławiu
  • Nowy Cmentarz w Jarosławiu
  • Cmentarz żydowski w Jarosławiu
  • Cmentarz Wojskowy w Jarosławiu


Gospodarka
Na terenie miasta znajdują się tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec.
  • Jarosławskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego
  • Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Jarosławiu
  • Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Jarosławiu
  • Lear Corporation Poland Sp.z o.o.
  • Owens-Illinois Polska oddz.Huta Szkła„Jarosław”
  • PPŻM„PZZ”w Jarosławiu
  • Jarosławskie Zakłady Mięsne oddział Sokołów
  • ZPC„San”w Jarosławiu oddział LU Polska
  • Fabryka Ciast i Cukrów Dr Stanisława Gurgul
  • Jarosławskie Przedsiębiorstwo Budowalne
Transport
Transport drogowy
Od południowej strony miasta przebiega autostrada A4(trasa europejska E40),biegnąca od granicy z Niemcami w Jędrzychowicach do przejścia granicznego z Ukrainą Korczowa-Krakowiec.W pobliżu miasta znajdują się dwa węzły autostradowe Jarosław Zachód(łączący autostradę A4 z drogą krajową nr 94)oraz Jarosław Wschód(łączący autostradę A4 z drogą wojewódzką nr 880).Od północy miasto obiega droga krajowa nr 94 stanowiąca trasę alternatywną dla autostrady A4.
Transport autobusowy
  • Miejski Zakład Komunikacji w Jarosławiu
  • Dworzec PKS w Jarosławiu
Transport kolejowy
  • Dworzec kolejowy w Jarosławiu
Lądowisko
Około 20 km na wschód od miasta funkcjonuje prywatne lądowisko Laszki.
Bezpieczeństwo i porządek publiczny
Policja
Główną instytucją w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego w Jarosławiu jest Komenda Powiatowa Policji.Działalność merytoryczną prowadzi w oparciu o Ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 r.o Policji,podejmując działania ukierunkowane między innymi na:prewencję społeczną o szerokim zasięgu edukacji,patologie społeczne:alkoholizm,niedostosowanie społeczne i demoralizację dzieci i młodzieży,przemoc domową,bezpieczeństwo na drogach i w innych miejscach publicznych.
Straż miejska
Jarosław posiada również Straż Miejską,której podstawowym zadaniem jest ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych na terenie miasta.
Wojsko
W garnizonie jarosławskim stacjonuje 14 Dywizjon Artylerii Samobieżnej im.gen.bryg.Wacława Wieczorkiewicza i 21 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej.
Mieści się tu również Wojskowa Komenda Uzupełnień w Jarosławiu.
Ochrona przeciwpożarowa
Miasto jest siedzibą Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej i podlega obszarowi działania Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej w Jarosławiu,wchodzącej w skład Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego.
Ochrona zdrowia
  • Centrum Opieki Medycznej w Jarosławiu samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,świadczy usługi leczniczo–zapobiegawcze w zakresie przewidzianym dla szpitali i innych zakładów z całodobowymi świadczeniami zdrowotnymi oraz w zakresie przewidzianym dla lecznictwa otwartego:podstawowego i specjalistycznego,a także stomatologii,rehabilitacji zabiegowej i pomocy doraźnej.
  • Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Jarosławiu
  • Pogotowie Ratunkowe w Jarosławiu
Ochrona sanitarna
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Jarosławiu sprawuje bieżący i zapobiegawczy nadzór sanitarny,prowadząc działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiczną w zakresie chorób zakaźnych i innych powodowanych warunkami środowiska.
Kultura
  • Miejski Ośrodek Kultury
  • Kino„Ikar”
  • Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu
  • Miejska Biblioteka Publiczna im.A.Fredry
  • Galeria Rynek 6
  • Mała Galeria MOK
  • „Galeria Przedmiotu”PSOUU
  • Garnizonowy Ośrodek Kultury
  • KCK Katolickie Centrum Kultury
  • Centrum Kultury I Promocji w Jarosławiu mieszczący się w kamienicy Attavantich
Oświata
Uczelnie
  • Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im.ks.Bronisława Markiewicza w Jarosławiu
  • Studium Języków Obcych
Szkoły ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im.Mikołaja Kopernika w Jarosławiu
  • Zespół Szkół Spożywczych,Chemicznych i Ogólnokształcących w Jarosławiu im.Marii Skłodowskiej-Curie
  • Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im.Juliusza Słowackiego
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im.Książąt Czartoryskich w Jarosławiu
  • Zespół Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych im.Augusta Witkowskiego w Jarosławiu
  • Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących im.Marii Dąbrowskiej w Jarosławiu
  • Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących im.Króla Kazimierza Wielkiego w Jarosławiu
  • Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Jarosławiu im.Stefana Banacha
  • Zespół Szkół Plastycznych im.Stanisława Wyspiańskiego
Gimnazja
  • Publiczne Gimnazjum nr 1 im.św.Królowej Jadwigi w Jarosławiu
  • Publiczne Gimnazjum nr 2 im.ks.Stanisława Konarskiego w Jarosławiu
  • Publiczne Gimnazjum nr 3 im.ks.Jana Twardowskiego w Jarosławiu
  • Publiczne Gimnazjum nr 4 w Zespole Szkół Ogólnokształcących im.Książąt Czartoryskich w Jarosławiu
  • Publiczne Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół im.Jana Pawła II w Jarosławiu
  • Prywatne Gimnazjum im.Świętej Rodziny
  • Prywatne Gimnazjum Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu im.Bł.Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej
Szkoły podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im.Stefana Żeromskiego w Jarosławiu
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im.Baśki Puzon w Zespole Szkół im.Jana Pawła II w Jarosławiu
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im.ks.Piotra Skargi w Jarosławiu
  • Szkoła Podstawowa nr 7 im.ks.Stanisława Staszica w Jarosławiu
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im.Tadeusza Kościuszki w Łazach Kostkowskich(dzielnica w północnej części miasta)
  • Szkoła Podstawowa nr 10 im.Wojska Polskiego w Jarosławiu
  • Szkoła Podstawowa nr 11 im.Adama Mickiewicza w Jarosławiu
  • Prywatna Szkoła Podstawowa Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu im.Bł.Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej
Szkoły artystyczne
  • Państwowe Ognisko Baletowe im.Lidii Nartowskiej w Jarosławiu
  • Państwowa Szkoła Muzyczna I St.im.Fryderyka Chopina w Jarosławiu
  • Szkoła muzyczna II St.przy Towarzystwie Muzycznym w Jarosławiu
  • Zespół Szkół Plastycznych im.Stanisława Wyspiańskiego w Jarosławiu
Szkoły specjalne
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Jarosławiu
Media
W roku 2008 w Jarosławiu powstało lokalne radio Twoje Radio Jarosław nadające na częstotliwości 1062 MW.„Twoje Radio Jarosław”nadaje informacje z Jarosławia.Radio nadaje z PWSTE w Jarosławiu(Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im.ks.Bronisława Markiewicza w Jarosławiu) i ma nadajnik na kominie Zakładów Mięsnych w Jarosławiu.Uczniowie I LO im.Mikołaja Kopernika w Jarosławiu prowadzą młodzieżowy portal www.YouthVoice.pl poświęcony miastu Jarosław.W Jarosławiu działało przez ponad 10 lat Radio Fara nadające początkowo z Kościoła NMP Królowej Polski a później przeniesione do Opactwa Benedyktynek.Radio w chwili obecnej ma siedzibę w Przemyślu i nadaje na częstotliwości 98,2 FM(w Jarosławiu jest słabo słyszalne).W Jarosławiu działa tylko studio Radia Fara mieszczące się w Opactwie Benedyktynek.W Jarosławiu działa Telewizja Azart która także nadaje informacje z Jarosławia.W 2012 roku w Jarosławiu powstały dwie telewizje internetowe: niezależna POD24(www.pod24.info)oraz TWOJA TV(www.twojatv.info).Od lat 90.XX wieku w Jarosławiu działa Gazeta Jarosławska,tygodnik zawierający informacje z Jarosławia,Przeworska powiatu jarosławskiego i przeworskiego.Urząd Miasta Jarosławia wydaje bezpłatny Biuletyn.Jest to gazeta z informacjami z Jarosławia.Niektóre kościoły w Jarosławiu wydają gazetki parafialne.Kościół NMP Królowej Polski wydaje także miesięcznik„Ave Maria”.Niektóre szkoły w Jarosławiu wydają gazetki szkolne.
Wypoczynek i rekreacja
  • Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jarosławiu
  • Park miejski im.Bohaterów Monte Cassino w Jarosławiu
  • Ogród jordanowski im.Wilsona
  • Park Miejski im.Baśki Puzon w Jarosławiu
  • Park lipowy w Wygarkach
  • „Małpi Gaj”
  • Błonia na południe od torów kolejowych w okolicy os.Kombatantów
  • Stadion JKS Jarosław
  • Dwa boiska Orlik 2012
  • Przystań kajakowa Kolping
  • Combat Aikido Jarosław
  • Miejscowości wypoczynkowe Radawa,Czerwona Wola i Helusz
  • Jezioro w miejscu starorzecza w miejscowości Zgoda oraz zalew ZEK w Radymnie
  • Miejsca do łowienia ryb na akwenie Babionka(przy ul.Stawki)
  • Rzeka San
  • Liczne zespoły ogródków działkowych
Sport
Miasto leży na trasie jednego z etapów Międzynarodowego Wyścigu Kolarskiego„Solidarności” i Olimpijczyków
  • Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jarosławiu im.Burmistrza Adolfa Dietziusa
  • Znicz Jarosław(koszykówka mężczyzn:PLK 3 sezony,w sezonie 2012/13 klub grał w 3 lidze)
  • JKS 1909 Jarosław piłka nożna:3 liga(przed reformą 4 liga)
  • Aeroklub Ziemi Jarosławskiej,który korzysta z lotniska w miejscowości Laszki
  • San Jarosław(piłka nożna:klasa A 6 liga oraz siatkówka mężczyzn 2 liga)
  • Przedmieście Jarosław(piłka nożna:klasa B 7 liga)
  • JKS 2 Jarosław(piłka nożna:klasa B 7 liga)
  • Kolping Jarosław(tenis stołowy mężczyzn:1 liga)
  • Siódemka Jarosław(piłka ręczna kobiet:1 liga)
  • Combat Aikido Jarosław
  • Hala Sportowa PWSZ
  • Hala Sportowa Gimnazjum nr 1
  • Hala Sportowa Niepokalanki
  • Trzy boiska Orlik 2012
  • Boiska szkolne
  • Przystań kajakowa KOLPING
  • Klub Sportów Walki„Sokół”
Religia
Kościół rzymskokatolicki
  • Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Jarosławiu bazylika oo.Dominikanów
  • Klasztor ss.Niepokalanek w Jarosławiu kościół i klasztor SS.Niepokalanek
  • Parafia pw.Św.Trójcy kościół oo.Franciszkanów-Reformatów
  • Parafia pw.Bożego Ciała(dawniej kościół farny pw.Św.Jana)
  • Parafia pw.NMP Królowej Polski
  • Parafia pw.Chrystusa Króla
  • Parafia pw.Św.Teresy od dzieciątka Jezus
  • Parafia pw.Miłosierdzia Bożego
Kościoły greckokatolickie
  • Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Jarosławiu
Kościoły protestanckie
  • Kościół Zielonoświątkowy zbór w Jarosławiu
Inne
  • Świadkowie Jehowy zbór,Sala Królestwa
  • Świecki Ruch Misyjny„Epifania”zbór w Jarosławiu
Polityka
Burmistrzowie Jarosławia
  • Stanisław Hajnus(Komitet Obywatelski„Solidarność”)(1990-1994)
  • Jerzy Matusz(Komitet Obywatelski„Solidarność”/AWS)(1994-1999)
  • Jan Kazimierz Gilowski(AWS)(1999-2002)
  • Janusz Andrzej Dąbrowski(Forum Prawicy)(2002-2006)
  • Andrzej Wyczawski(PiS)(od 2006)
Miasta partnerskie
  • Michalovce 5 lipca 1998 r.
  • Orange 12 maja 2001 r.
  • Vyškov 12 maja 2001 r.
  • Dingelstädt 25 sierpnia 2001 r.
  • Użhorod 6 października 2002 r.
  • Humenné 22 sierpnia 2005 r.
  • Jaworów 2 czerwca 2006 r.
  • Schönebeck(Elbe)list intencyjny podpisany w 2005 r.umowa ratyfikowana przez obie Rady Miast do tej pory nie została podpisana.
  • Kőbánya X Dzielnica Budapesztu 5 października 2012 r.
  • Svidník 25 października 2013 r.
Honorowa Nagroda Burmistrza miasta Jarosławia
„Honorowa Nagroda Burmistrza miasta Jarosławia”przyznawana 7 grudnia od 1994 roku z inicjatywy Jerzego Matusza.

środa, 3 września 2014

Bitwa pod Gołębiem

18 lub 19 lutego 1656,klęska Polaków dowodzonych przez Stefana Czarnieckiego.Zwycięstwo odniósł Karol Gustaw,król Szwecji.
Data bitwy
Data bitwy nie jest pewna.Jedne źródła(jak Mała Encyklopedia Wojskowa)podają,że bitwa odbyła się 18 lutego,natomiast inne(np.Leszek Podhorodecki Rapier i koncerz)twierdzą,że bitwa miała miejsce 19 lutego.
Wersja I
Przed bitwą
Wojska szwedzkie pod dowództwem Karola X Gustawa rozłożyły się obozem pod wsią Gołąb,czekając na wojska Stefana Czarnieckiego.Wobec rozproszenia wojsk obu stron bitwa ta rozwijała się w miarę przybywania na pole boju kolejnych oddziałów.Polskie wojska podzielone były na dwa oddziały:hetmański pod Machowskim i królewski pod Czarnieckim.Po obu stronach znaleźli się nowo zaciągnięci żołnierze po stronie szwedzkiej znalazło się około 1500 nowo zaciągniętej polskiej kawalerii(i około 1700 zaprawionych w boju polskich kawalerzystów,głównie pancerni i lekka jazda).
Bitwa
Na wroga trafił pierwszy oddział Machowskiego i był to oddział duńskiego hrabiego Waldemara.Po salwie armatniej kartaczami polski atak się załamał i udało się ponownie zaprowadzić ład w oddziałach.Następnie nadciągnęły oddziały gen.Douglasa z posiłkowymi polskimi oddziałami Niemirycza oraz dragonią Atak wojsk Douglasa został powstrzymany przez przybycie chorągwi husarskiej wojewody sandomierskiego Władysława Myszkowskiego i chorągwi husarskiej Jana Zamoyskiego oraz dalszych polskich oddziałów Stefana Czarnieckiego.Polska szarża odrzuciła wojsko Douglasa i Waldemara na brzeg Wisły,tak,że część wojska szwedzkiego znalazła się w rzece.W tym momencie nadeszły kolejne oddziały szwedzkie i Czarniecki wydał rozkaz szarży drugiemu rzutowi oddziału Machowskiego i kilku świeżym chorągwiom,jednak przybywające na pole walki nowe oddziały rajtarii zagroziły odcięciem odwrotu polskim wojskom przy prawie trzykrotnej przewadze liczebnej.W tym momencie Czarniecki wydał rozkaz odwrotu i tylko pójście polskich wojsk w rozsypkę uchroniło je przed całkowitą klęską.Po bitwie oddziały Czarnieckiego ścigane były przez polskie oddziały wierne królowi Szwecji.
Wersja II
Według Małej Encyklopedii Wojskowej i książki Leszka Podhorodeckiego Rapier i koncerz.
Przed bitwą
Karol Gustaw,gdy dowiedział się o wybuchu powstania w południowej Małopolsce,ruszył na południe i 12 lutego przeprawił się przez Pilicę,zmuszając Czarnieckiego do wycofania się za Wisłę i zajęcia pozycji pod Gołębiem(przy ujściu Wieprza do Wisły).Stefan Czarniecki,który wraz z dywizją liczącą około 7000 jazdy wysłany został przez Jana Kazimierza przeciwko armii Karola Gustawa,w celu łatwiejszego przejścia na lewy brzeg Wisły rozłożył swe siły na północnym brzegu Wieprza.Zajęte miejsce nie było zbyt dogodne do obrony,gdyż wciśnięte w zakole Wisły wojska nie mogłyby się w pełni rozwinąć.Czarniecki jeden z pułków skierował na południe w stronę Włostowic dla osłony przed Szwedami,a sam wraz z dwoma pułkami stanął w Gołębiu.
Bitwa
Karol Gustaw przeszedł zamarzniętą Wisłę pod Kazimierzem i rozproszył znajdujący się na południu pułk,całkowicie zaskakując Polaków.Następnie wojska szwedzkie posuwały się prawym brzegiem rzeki docierając pod Gołąb.Przednia straż armii szwedzkiej dowodzona przez Douglasa,hrabiego Waldemara i generała Henryka Horna błyskawicznie rozwinęła się w linie bojową i prowadząc intensywny ogień posuwała się z wolna do przodu.W momencie,gdy wojska polskie zaczęły odwrót,nadjechał Stefan Czarniecki.Widząc,że sytuacja się pogarsza,rzucił swe wojska do natychmiastowej szarży,która spowodowała,że przednie oddziały szwedzkie rzuciły się do ucieczki.Sukces ten jednak był chwilowy,gdyż do walki zaczęły wkraczać nowe oddziały szwedzkie,zdobywając znaczną przewagę liczebną nad siłami Czarnieckiego.Karol Gustaw zamierzał związać wojska polskie od frontu swym lewym skrzydłem,natomiast swym centrum i prawym skrzydłem zamierzał uderzyć na lewe skrzydło i tyły sił Czarnieckiego.Czarnieckiemu udało się na początku odrzucić jazdę szwedzką,gdy rzucił dodatkowo do szarży kilka chorągwi jazdy z pułku królewskiego.Doszło do zaciętej walki,w której Szwedzi osobiście dowodzeni przez swego króla znów byli spychani.Jednak dalsze natarcie wojsk polskich załamało się w ogniu spieszonej dragonii szwedzkiej.Gdy Szwedzi znaleźli się w trudnej sytuacji,a Czarniecki skierował swą jazdę do trzeciej szarży,chorągwie polskie nagle zawróciły i rzuciły się do ucieczki.Przyczyną było wyłaniające się zza wzgórz centrum,a zaraz po nim prawe skrzydło szwedzkie,grożące Polakom odcięciem jedynej drogi odwrotu za Wieprz.Widząc je,Czarniecki,by uratować swe siły przed zniszczeniem,wydał swym oddziałom rozkaz do natychmiastowej ucieczki.W pościg za uciekającymi siłami Czarnieckiego rzuciły się lekkie chorągwie polskie,które służyły u Karola Gustawa.Wojska te ograniczyły się jednak tylko do płazowania uciekinierów.Jedynie nieliczni jeźdźcy szwedzcy zdołali dogonić uciekających i zadać im pewne straty.Podczas ucieczki po zamarzniętym Wieprzu załamał się lód,co dodatkowo zwiększyło polskie straty w ludziach.Po półtoragodzinnej walce i pościgu na przestrzeni 10 km bitwa zakończyła się.Polacy stracili 137 żołnierzy,szwedzkie straty były podobne.Niewielkie straty Polacy zawdzięczali swemu wodzowi,który w porę dostrzegł niebezpieczeństwo i nie zwlekając wydał rozkaz do ucieczki.
Po bitwie
Bitwa ta jest uważana za jedną z największych klęsk wojsk dowodzonych przez Stefana Czarnieckiego.Mimo to warto mieć na uwadze przewagę liczebną wojsk szwedzkich,jak i fakt,że nie wszystkie polskie oddziały brały udział w bitwie.Karol Gustaw przecenił swe zwycięstwo,będąc przekonanym,że dywizja Czarnieckiego została całkowicie rozbita.Jednak rzeczywistość była inna,o czym król Szwecji wkrótce się przekonał.Taktyka ucieczki i rozproszenia sił była dobrze opanowana przez polskich żołnierzy,którzy przejęli ją od Tatarów.Dlatego już po kilku dniach Czarniecki zebrał swe rozproszone oddziały i mógł dalej prowadzić swoje działania.Zwycięska bitwa ani trochę nie poprawiła sytuacji Karola Gustawa,która z dnia na dzień była coraz gorsza,gdyż coraz więcej wojsk polskich odstępowało Szwedów i wracało na stronę Jana Kazimierza.
Ciekawostki
W tej bitwie po stronie szwedzkiej walczył późniejszy król Jan III Sobieski.
Bitwę tę opisał dość wiernie Henryk Sienkiewicz w powieści Potop:
(...)Po czym Aleksandra Macedońskiego wspominał,z którym lubił być porównywany, i szedł naprzód,goniąc pana Czarnieckiego;ten zaś,nie mając sił tak wielkich ani ćwiczonych,umykał się przed nim,ale umykał jak wilk,gotów zawsze się zwrócić.Czasem też szedł przed Szwedami,czasem po bokach,a czasem,zapadłszy w głuchych lasach,puszczał ich naprzód,tak iż oni myśleli,że jego gonią,a on właśnie szedł za nimi,wycinał opieszałych,tu i owdzie uszczknął cały podjazd,znosił idące wolniej pułki piesze,napadał na wozy z żywnością.I nigdy Szwedzi nie wiedzieli,gdzie jest,z której strony uderzy.Nieraz w zmrokach nocnych rozpoczynali ogień z armat i muszkietów do zarośli,sądząc,że nieprzyjaciela mają przed sobą.Nużyli się śmiertelnie,szli w chłodzie,głodzie i zmartwieniu,a ów vir molestissimus wisiał ciągle nad nimi,jako chmura gradowa wisi nad łanem zboża.Na koniec dopadli go pod Gołębiem,niedaleko ujścia Wieprza do Wisły.Niektóre chorągwie polskie,stojące w gotowości rzuciwszy się z impetem na nieprzyjaciela,rozniosły postrach i zamieszanie.Więc naprzód skoczył pan Wołodyjowski ze swoją laudańską chorągwią i wsparł królewicza duńskiego Waldemara;zaś pan Kawecki Samuel i młodszy Jan stoczyli z pagórka pancerną chorągiew na najemnych Angielczyków Wikilsona i w mgnieniu oka pożarli ich,jako szczupak pochłania klenia,zaś pan Malawski zwarł się z księciem biponckim tak szczelnie,iż ludzie i konie pomieszali się ze sobą jako kurzawa,którą dwa wichry z przeciwnych stron przyniosą i jeden wir z niej uczynią.W mgnieniu oka zepchnięto Szwedów ku Wiśle,co widząc Duglas pospieszył swoim z wyborową rajtarią na ratunek.Lecz rozpędu i te nowe posiłki wstrzymać nie mogły;poczęli więc Szwedzi skakać z wysokiego brzegu na lód,padając trupem tak gęsto,że czernili się na śnieżnym polu jako litery na białej karcie.Legł królewicz Waldemar;legł Wikilson,a książę biponcki,obalon z koniem,nogę złamał legli wszelako i obaj panowie Kaweccy i pan Malawski i Rudawski i Rogowski i pan Tymiński i Choiński i Porwaniecki,jeden tylko pan Wołodyjowski,chociaż się w szwedzkie szeregi jako nurek w wodę z głową zanurzał,najmniejszej rany nie poniósł.Tymczasem przyciągnął sam Karol Gustaw z główna siłą i armatami i naówczas zmieniła się postać boju.Inne Czarnieckiego pułki,niekarne i nie wyćwiczone,nie umiały stanąć na czas w ordynku;niektóre koni nie miały pod ręką,inne,po dalszych wsiach leżące,wbrew rozkazom,aby ciągle były w pogotowiu,zażywały wczasu po chatach.Na owe gdy nieprzyjaciel natarł niespodzianie,wnet poszły w rozsypkę i ku Wieprzowi umykać poczęły.Więc pan Czarniecki kazał trąbić na odwrót,aby tamtych pułków,które pierwsze uderzyły,nie wygubić.Jedni poszli tedy za Wieprz,inni do Końskowoli,zostawiając pole i sławę zwycięstwa Karolowi,gdyż tych zwłaszcza,którzy za Wieprz uchodzili,długo ścigały chorągwie Zbrożka i Kalińskiego,przy Szwedach jeszcze zostające.

wtorek, 2 września 2014

Hiacynt Przetocki


SJ(ur.około 1599 w Ostrzeszowie,zm.1655 w Wysokiej)jezuita,kaznodzieja,poeta polskiego baroku,piszący pod kryptonimem P.H.P.W.herbu Nałęcz.
Życiorys
Urodzony około 1599 roku w powiecie ostrzeszowskim(Wielkopolska),w rodzinie ziemiańskiej.W 1617 roku wstąpił w Krakowie do zakonu jezuitów.Uczył się kolejno w Krakowie(1617-1620),Sandomierzu(1620-1621) i Kaliszu(1622-1625),gdzie otrzymał wykształcenie humanistyczne.W latach 1626-1630 Przetocki nauczał w Poznaniu i we Lwowie w klasach syntaksy i retoryki.W 1630 roku podjął studia teologiczne w Krakowie,gdzie w 1632 roku otrzymał święcenia kapłańskie,a w 1634 roku został prefektem szkół jezuickich.Pod koniec 1634 roku,otrzymał zwolnienie z zakonu i poświęcił się pracy duszpasterskiej.W 1637 roku został plebanem we wsi Wysoka(do 1642),w hrabstwie szydłowieckim,a w roku 1650 powierzono mu obowiązki dziekana radomskiego.Zmarł prawdopodobnie w 1655 roku,w Wysokiej koło Szydłowca.Poeta dojrzałego baroku,drugorzędny,ale dość popularny w epoce.
Ważniejsze dzieła
Hiacynt Przetocki był twórcą następujących utworów:
  • Łabęć żałośnie śpiewający...(kazanie pogrzebowe,wygł.3 kwietnia 1642),wyd.Kraków 1643,drukarnia F.Cezary;fragmenty przedr.M.Morż...(Morżkowski),Biblioteka Warszawska 1851,t.3,s.163-170
  • Tubae Radivilianae tristissimo clangore...insonantes,1644
  • Brzeg nieprzeżytej wieczności,Kraków 1645,drukarnia F.Cezary
  • Lamenty abo żale serdeczne...nad niewinną śmiercią Jezusa Ukrzyżowanego,Kraków 1647,drukarnia F.Cezary
  • Pałac,który sobie wystawiła w niebie J.W.P.Zofia Szczawińska,Kraków 1649,drukarnia F.Cezary
  • Heco abo zajączek dla uciechy J.M.P.Mikołaja z Przytyka Podlodowskiego...pod borem zastrońskim upatrzony,Kraków 1650,drukarnia F.Cezary
  • Miłosierdzie Bogurodzice Mariej nad Bractwem Szkaplerza S.Kraków 1650,drukarnia F.Cezary
  • Pastor percussus,Kraków(brak roku wydania),drukarnia F.Cezary
  • Postny obiad abo zabaweczka...przez P.H.P.W.Kraków 1653,drukarnia F.Cezary;wyd.następne:Kraków 1684;według edycji 1653 wyd.J.Rostafiński,Kraków 1911,BPP nr 60;fragmenty przedr.J.Tuwim Cztery wieki fraszki polskiej,Warszawa 1937;także wyd.2 Warszawa 1957
  • Kolęda...podczas powietrza morowego...w roku 1653,Kraków 1655,drukarnia F.Cezary;fragmenty przedr.J.Wiśniewski Monografia dekanatu koneckiego,Radom 1913
  • Tarcz J.M.P.Stefana Podlodowskiego...nad grobem zawieszona roku 1653,Kraków 1655,drukarnia F.Cezary
  • Uciechy lepsze i pożyteczniejsze aniżeli z Bachusem i Wenerą przez P.H.P.W.Kraków 1655,drukarnia F.Cezary;wyd.krytyczne K.Badecki Polska komedia rybałtowska,Lwów 1931;fragmenty przedr.K.Budzyk,H.Budzykowa,J.Lewański Literatura mieszczańska w Polsce od końca XVI do końca XVIII wieku,t.2,Warszawa 1954
  • Pieśń,(brak miejsca wydania)1655.

Zamek w Tykocinie


Zamek królewski z XV wieku położony na prawym brzegu rzeki Narwi w miejscowości Tykocin w województwie podlaskim.
Historia zamku
Warownia Gasztołdów(1433-1542)
Pierwszą warownię w miejscu dzisiejszego zamku zbudował prawdopodobnie Jan Gasztołd,który w dniu 13 lutego 1433 roku otrzymał darowiznę w postaci grodu w Tykocinie wraz ze Złotorią oraz okręgiem Łopuchowo.Podczas prac archeologicznych nie stwierdzono by był to zamek murowany.Stwierdzono jedynie istnienie drewnianej palisady zbudowanej na przełomie XV/XVI w.Po Janie właścicielem Tykocina był jego syn Marcin.Warownia ta spłonęła około roku 1519 roku gdy jej właścicielem był wojewoda trocki Olbracht Gasztołd.Wtedy to właśnie zamek został najechany i spalony przez Kuncę,namiestnika należącego do wojewody wileńskiego Mikołaja Radziwiłła zameczku w Waniewie.Według przekazów drewniany prawdopodobnie zamek spłonął całkowicie wraz z majątkiem Olbrachta Gasztołda,który sam ledwo uratował się wraz z rodziną w czasie najazdu.Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku wraz ze śmiercią Stanisława Gasztołda.Na podstawie ówczesnego prawa po wygaśnięciu rodu w linii męskiej,jego dobra przypadały władcy,w związku z czym Tykocin wszedł do majątku prywatnego Zygmunta I Starego,a następnie jego syna Zygmunta II Augusta.
Zamek renesansowy króla Zygmunta Augusta
Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego Hioba Pretfusa w latach 1549-1575 na polecenie króla Zygmunta Augusta.Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz,który zarządzał budową zamku,a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus.W 1569 roku ukończono budować cekhauz zamkowy,w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie.Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski(zwany też w źródłach jako Wojtal Murarz),a starostą został Łukasz Górnicki.Za czasów panowania Zygmunta Augusta zamek nie pełnił funkcji rezydencji lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla sprowadzoną z Wilna.W dniu 1 września 1572 r.zarządcami nad skarbcem królewskim na zamku zostali kasztelan gnieźnieński Jan Tomicki i Piotr Zborowski.Do pomocy przydzielono im Jana Chodkiewicza,starostę żmudzkiego oraz Ławryna Wojnę,podskarbiego Wielkiego Księstwa.Ci dwaj mieli się zająć ufortyfikowaniem zamku tykocińskiego w czasie pobytu Tomickiego i Zborowskiego na Litwie.W dniu 10 września 1573 r.z zamku wyruszył kondukt wiozący ciało zmarłego króla Zygmunta Augusta na Wawel.Król Stefan Batory w wybudowanym przez Łukasza Górnickiego zamkowym budynku umieścił arsenał koronny z 500 armatami.
Twierdza bastionowa
W latach 1611-1632 zamek został na polecenie króla Zygmunta III Wazy rozbudowany pod kierunkiem starosty tykocińskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego herbu Ogończyk.W trakcie prac budowlanych zasypano fosę i zburzono ceglany mur obwodowy z półokrągłymi bastejami zastępując te fortyfikacje nowoczesnymi 4 wielkimi bastionami ziemnymi połączonymi kurtynami.Król Zygmunt III Waza chroniąc się przed zarazą przebywał na zamku wraz z rodziną pomiędzy 14 listopada 1630 roku a 8 lutego 1631 roku.W 1655 roku w czasie potopu szwedzkiego zamek obsadziły sprzymierzone ze Szwedami wojska Bogusława Radziwiłła.31 grudnia 1655,kiedy zamek oblegały wojska konfederacji tyszowieckiej,zmarł tu Janusz Radziwiłł.Po pokonaniu wspierających króla Jana Kazimierza wojsk Sapiehów Bogusław Radziwiłł wjechał do obleganego wcześniej zamku w dniu 26 lutego 1656 r.Kolejne oblężenie twierdzy było prowadzone przez szlachtę podlaską,wiską i łomżyńską pod dowództwem pułkownika Samuela Oskierki i trwało ono od kwietnia do lipca 1656 roku,gdy Bogusław Radziwiłł ponownie zniósł oblężenie.Ponownie blokada warowni trwała od listopada 1656 i zakończyła się zdobyciem go przez wojska wierne Janowi Kazimierzowi 27 stycznia 1657 roku.Na przełomie lutego i marca twierdzę zajęły wojska brandenbursko-pruskie elektora Fryderyka Wilhelma i zwróciły go na przełomie lipca i sierpnia.Za zasługi poniesione podczas Potopu szwedzkiego zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany Stefanowi Czarnieckiemu(staroście tykockiemu od 1659 r.)Czarniecki po zwycięskiej bitwie z Rosjanami pod Połonką w 1660 r.więził na nim jeńców.
Zamek Branickich
Zamek przez małżeństwo córki Stefana Czarnieckiego Aleksandry Katarzyny przeszedł w ręce marszałka Jana Klemensa Branickiego.W maju 1662 roku więziony na zamku był zabójca hetmana Wincentego Gosiewskiego porucznik Konstanty Kotowski.W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski.Mieszkał też na nim wtedy podstarości tykocki Kazimierz Gorzejewski.W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził burgrabia Wawrzyniec Boryński W listopadzie 1705 roku w trakcie wojny domowej ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego miała miejsce narada króla Augusta II Mocnego z carem Piotrem I,na którym ustanowiono na zamku w Tykocinie Order Orła Białego.W 1734 roku zamek został zniszczony przez pożar.Od tego czasu nie zamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę.W 1750 roku na polecenie hetmana Jana Klemensa Branickiego rozpoczęto rozbiórkę zamku,a okoliczni mieszkańcy wykorzystywali materiał do budowy nowych domów.W 1771 roku pozostałości zamku zostały zniszczone przez powódź.W tym roku rozpoczęto budowę Zespołu Klasztornego Misjonarzy Bernardynów,gdzie z polecenia Jana Klemensa Branickiego zostały rozebrane i wykorzystane przy budowie cegły z zamku.Po 1915 roku,podczas I wojny światowej pozostałości murów posłużyły niemieckim żołnierzom do budowy drogi do Knyszyna,natomiast ziemię z dwóch bastionów wykorzystano do usypywania grobli.
Próby rekonstrukcji i budowa
W latach 1961-1963 częściowo zrekonstruowano mury przyziemia zamku renesansowego usuwając podczas tych prac ziemię z dziedzińca,co uniemożliwiło przeprowadzenie późniejszych badań archeologicznych.Gdy miejsce po dawnym zamku kupił Jacek Nazarko z Białegostoku rozpoczął planowanie budowy obiektu przypominającego swą formą dawną warownię Zygmunta Augusta.W roku 1999 przeprowadzono odwierty geotechniczne a w latach 2001-2005 przeprowadzono prace wykopaliskowe pod kierunkiem Magdaleny Bis i Wojciecha Bis z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.W 2002 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę nowego obiektu na miejscu dawnego zamku,według projektu architektki Agnieszki Dudy z Białegostoku.Na podstawie odnalezionych w archiwum w Petersburgu zachowanych planów warowni,odtworzono domniemaną formę mieszkalną skrzydła zachodniego zamku.Budowa kosztowała ok.12 mln złotych,a w"zamku"ma powstać centrum hotelowo-turystyczne.W trakcie odbudowy teren znajdował się pod nadzorem archeologów,a odkryte znaleziska mają być w przyszłości eksponowane w miejscowym muzeum.
Architektura zamku
Renesansowy zamek został zbudowany dla króla Zygmunta Augusta na planie zbliżonym do trapezu z dziedzińcem i 4 cylindrycznymi wieżami w narożach.Wnętrza zamku były bogato dekorowane.W tym samym czasie mury zamku otaczał położony w odległości 15 metrów dodatkowy ceglany mur z czterema podkowiastymi bastejami otoczony fosą.W 1 poł.XVII wieku w czasach panowania Zygmunta III Wazy rozebrano mur z bastejami i całość zabudowań otoczono dodatkowo czterema ziemnymi bastionami połączonymi długimi ziemnymi kurtynami tworząc w ten sposób nowożytną twierdzę.Otaczająca zamek fortyfikacja obejmowała obszar o powierzchni ponad 6 hektarów.Długość jednego boku fortecy wynosiła ok.250 m.
Imprezy cykliczne
Od 2006 roku w okolicach zamku odbywa się cyklicznie bitwa stanowiąca rekonstrukcję historycznego oblężenia twierdzy w Tykocinie w czasach Potopu szwedzkiego.Od 2012 roku na Zamku odbywa się"Gęsina na św.Marcina"wydarzenie kulinarne propagujące tradycyjną kuchnię staropolską.

Konfederacja tyszowiecka

Została zawiązana 29 grudnia 1655 w Tyszowcach,niedaleko Zamościa.Inicjatorami byli Stefan Czarniecki oraz pragnący się zrehabilitować hetman wielki koronny Stanisław Rewera Potocki i hetman polny koronny Stanisław Lanckoroński,którzy postanowili opuścić obóz generała Duglasa uprowadzając wojsko kwarciane.Głównym jej postanowieniem było wypowiedzenie przez polską szlachtę posłuszeństwa królowi szwedzkiemu Karolowi X Gustawowi(wcześniej uznanemu przez większość za władcę Rzeczypospolitej)oraz wystąpienie zbrojne przeciwko Szwedom.Taki obrót spraw w Polsce sprowokowany został przez samowolę i rozpasanie wojsk szwedzkich,liczne nieposłuszeństwa i brak tolerancji dla Kościoła.Szwedzi postępowali w Polsce jak w kraju podbitym,a nie jak w części królestwa szwedzkiego,którą de facto była wtedy Polska po podpisaniu przez szlachtę układów oddających koronę polską Karolowi X.Katolicka szlachta poczuła się poniżona z powodu oblężenia Jasnej Góry przez Szwedów.Zwycięska obrona Jasnej Góry i powrót do Polski króla Jana II Kazimierza Wazy 18 grudnia 1655 stanowiły przełom w przebiegu najazdu szwedzkiego i sygnał do zawiązania tej konfederacji.Konfederaci tyszowieccy(obaj hetmani Stanisław Rewera Potocki i Stanisław Lanckoroński i inni senatorowie,m.in.kasztelan sandomierski Stanisław Witowski,8 wojewodów m.in: bracławski Piotr Potocki i czernihowski Krzysztof Tyszkiewicz;oboźny koronny Jędrzej Potocki,starosta bohusławski Jacek Szembek)po wydaniu Uniwersału konfederacji w Tyszowcach 31 grudnia 1655 spotkali się z królem w Krośnie.Odbyło się tam posiedzenie Rady Senatu Rzeczypospolitej w obecności króla Jana Kazimierza,prymasa Polski Andrzeja Leszczyńskiego,Stefana Czarnieckiego i hetmanów Stanisława Rewery Potockiego i Stanisława Lanckorońskigo oraz Lubomirskiego.22 stycznia 1656 w Łańcucie konfederacja tyszowiecka została przekształcona w konfederację generalną.