czwartek, 22 maja 2014

Jerzy Sebastian Lubomirski

Hrabia na Wiśniczu i Jarosławiu herbu Szreniawa bez Krzyża(ur.20 stycznia 1616 w Wiśniczu,zm.31 stycznia 1667 we Wrocławiu)hetman polny koronny od 1657 roku,marszałek nadworny koronny od 1650 roku,marszałek wielki koronny od 1649,wicemarszałek Trybunału GłównegoKoronnego w 1641 i 1645 roku,starosta perejasławski w latach 1660-1667,kazimierski w latach 1656-1667,olsztyński w latach 1654-1667,przemyski w 1652 roku,starosta krakowski w latach 1646-1664,starosta chmielnicki w latach 1645-1665,sądecki w latach 1637-1646,grybowski w latach 1636-1663,lipnicki w latach 1622-1663,dobczycki w latach 1622-1649.Przywódca rokoszu,tłumacz,pisarz polityczny i mówca.Jako jedyny polski arystokrata nie złożył hołdu Karolowi Gustawowi.Starał się demokratyzować życie społeczne w swoich dobrach,nadawał szerokie uprawnienia mieszczanom i Żydom.
Biografia
Edukacja i podróże
Pierwszym nauczycielem Jerzego Sebastiana był dominikanin Jan Charzewski,który udzielał mu lekcji na rodzinnym dworze.W 1626 roku wysłano go do Kolegium Nowodworskiego(św.Anny)przy Akademii Krakowskiej.W 1629 roku wyruszył z bratem Aleksandrem kształcić się za granicę.Pierwszym celem była uczelnia jezuitów w Ingolstadt.Od końca 1631 pobierali nauki na Uniwersytecie w Lowanium w Niderlandach Hiszpańskich.W roku 1633 przebywali na Uniwersytecie w Lejdzie.Później odwiedził Anglię i Francję,gdzie przyjął go na audiencji kardynał Richelieu.Następnie odwiedził Hiszpanię,gdzie z kolei był na audiencji na dworze królewskim.Na końcu odwiedził Włochy.W czasie tych podróży poznawał sztukę fortyfikacyjną,uczył się retoryki,gramatyki,matematyki,języków,a w kontaktach z zagranicznymi możnymi nabierał ogłady towarzyskiej.W 1636 wrócił do kraju.
Pierwsze godności
Już w roku 1622 otrzymał od ojca starostwo dobczyckie i tenutę lipnicką,które miały zabezpieczyć go finansowo.W 1628 otrzymał tenutę tymbarską.W 1634 otrzymał starostwo spiskie,a ok.1636 ojciec scedował na niego prawa do starostwa grodowego sądeckiego.W latach 1637-1639 ubiegał się o spadek po teściu Ostrogskim-Zasławskim.W 1642 nastąpił podział majątku jego ojca Stanisława.W 1649 udostępnił część majątku bratu Konstantemu,który utracił własne dobra z powodu powstania na Ukrainie.Brat zmarł w 1663,wtedy też Jerzy otrzymał z powrotem swoje dobra,dodatkowo podzielono odzyskane dobra jego zmarłego brata.
Początek kariery politycznej
We wrześniu 1636 zapoczątkował swoją karierę polityczną,gdy został wybrany marszałkiem sejmiku deputackiego,który wybierał deputata z województwa do Trybunału Koronnego.W grudniu tego samego roku został wybrany posłem na Sejm Walny.Aktywnie występował na wielu kolejnych sejmach i sejmikach.W latach 1640–1646 i 1648 był marszałkiem sejmiku proszowickiego.W latach 1637,1639,1643,1646-1648 był posłem z województwa krakowskiego na sejmy Korony.W latach 1638,1640,1642 powierzono mu zbieranie podatków na ziemi krakowskiej Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa krakowskiego w 1648 roku.
Obrońca szlachty
Na sejmach i sejmikach często wypowiadał się w duchu przyjaznym szlachcie.Kolejne zwycięstwa wojenne również przysparzały mu popularności.Jerzy Sebastian Lubomirski był bardzo popularny wśród szlachty.W swoich dobrach nadawał specjalne uprawnienia nie tylko wysoko urodzonym,ale również zwykłym poddanym.Był tolerancyjny,starał się demokratyzować życie społeczne i gospodarcze.W 1655,w chwili objęcia Janowa Lubelskiego,nadał uprawnienia sądowe i gospodarcze poddanym Żydom.Książę Lubomirski był również zdecydowanym przeciwnikiem wojny z Turcją,co dodatkowo przysparzało mu poparcia.Wybór na stanowiska sejmowe świadczy o dużej popularności młodego księcia oraz poparciu,jakim darzyła go szlachta.
Marszałek Lubomirski
Książę szybko rozszerzał krąg swoich wpływów politycznych.Umożliwiały mu to osobiste cechy,takie jak odwaga,umiejętność prezentacji na forum publicznym,poparcie szlachty i dalekosiężne cele polityczne,jakie sobie stawiał.Działalność ułatwiały koligacje rodzinne ze Stanisławem Koniecpolskim,Albrechtem Stanisławem Radziwiłłem,Jerzym Ossolińskim i wsparcie członków własnego rodu.Podczas bezkrólewia popierał Jana Kazimierza,dzięki czemu szybko zaskarbił sobie uznanie nowego monarchy.W roku 1638 otrzymał urzędy wojewody i starosty generalnego Krakowa.W 1643 został marszałkiem sejmu zwyczajnego i była to pierwsza ogólnopolska funkcja w jego karierze.W 1649,po śmierci marszałka nadwornego Adama Kazanowskiego otrzymał urząd marszałka nadwornego koronnego,ale urzędu tego nie zdążył objąć,bo w 1650 został marszałkiem wielkim koronnym.Godność tę otrzymał za sukces w bitwie pod Zborowem z Kozakami.W tymże roku 1650 z okazji roku jubileuszowego odbył pielgrzymkę do Rzymu.
Konflikt z królem
Na rok 1650 datuje się początek jego konfliktu z królem Janem Kazimierzem.Jerzy Lubomirski w 1650 roku zaatakował Hieronima Radziejowskiego za korupcję.Podobnie sprzeciwiał się królewskiemu i poselskiemu projektowi dewaluacji polskiej monety.Problemu dopełnił osobisty zatarg z Danielem Żytkowiczem insygnatorem koronnym.Rok później Lubomirski,aby zażegnać powstały spór,zdecydował się na przeproszenie króla oraz zwrot kopalni soli„Kunegunda”w Sierszy.Po raz kolejny książę wykazał się oddaniem dla kraju,rezygnując z prywatnych ambicji obalenia króla,chociaż posiadał środki i możliwości wystarczające ku temu.Inna teoria głosi,że konflikt wybuchł o rękę wdowy po A.Kazanowskim zabiegał o nią Lubomirski,a otrzymał ją Hieronim Radziejowski,skąd późniejsza krytyka na forum publicznym.Następnie obraził się znowu na króla,bo nie otrzymał stanowiska kanclerza wielkiego koronnego po zmarłym Jerzym Ossolińskim,ani nawet starostwa po zmarłym.
Negocjacje międzynarodowe
Lubomirski doskonale znał zwyczaje panujące na ościennych dworach.W arkana międzynarodowej polityki został wprowadzony podczas pierwszych podróży zagranicznych.Od 1643 roku negocjował z nuncjuszem papieskim w sprawie wojny przeciwko Turcji,której był przeciwnikiem.Wielokrotnie prowadził rozmowy z chanem tureckim,których celem było odsunięcie od Polski niebezpieczeństwa wojny.Uczestniczył w kampanii ukraińskiej w 1651 roku,zapisał się jako„żołnierz mężny i waleczny”.W roku 1653 był jednym z dowódców w bitwie pod Suczawą.W tym samym roku pod Żwańcem był jednym z negocjatorów ugody z chanem.Następnie jako marszałek nadworny negocjował z posłami moskiewskimi.Lubomirski twardo bronił interesów Rzeczypospolitej,co doprowadziło do zatargu.Sytuacja na linii Kraków Moskwa zaostrzyła się.Książę wyszedł z rozmów zwycięsko,dał się poznać jako twardy negocjator,dzięki czemu jego opinia publiczna była ponownie po jego stronie.Podczas powstania Chmielnickiego walczył dzielnie,chociaż w negocjacjach przyjmował bardziej powściągliwy ton.Nie dążył do totalnego zniszczenia Ukraińców.Był realistą i zdawał sobie sprawę z faktu,że cykliczne powstania z czasem przyczynią się do osłabienia siły Rzeczypospolitej,jeżeli nie zostaną zastosowane rozwiązania kompleksowe.W 1654 i 1655 roku Lubomirski prowadził rokowania z dworem wiedeńskim na polecenie Jana Kazimierza,jednak nie przyniosły one pożądanego efektu.Gdy rozpoczął się potop szwedzki,Lubomirski znajdował się w swoich dobrach na Spiszu.Jako jedyny z polskich arystokratów nie złożył przysięgi na wierność Karolowi X Gustawowi,królowi Szwecji,ale wytrwał jako poddany Jana Kazimierza.Udzielił schronienia królowi na zamku w Lubowli,a następnie organizował narady senatorów z królem w Łańcucie.Odegrał kluczową rolę podczas wypierania najeźdźców z terenów Polski,jednocześnie od 1657 roku pełniąc rolę głównego negocjatora z obozem wroga.Jego zasługi i poparcie zostały ponownie nagrodzone.Książę został obrany hetmanem polnym podczas zjazdu senatorów na Jasnej Górze,nawet wbrew sugestii króla.Lubomirski prowadził równie prywatną politykę.Jego posłowie byli obecni na wszystkich sąsiednich dworach.Mieli nie tylko prowadzić rozmowy i pertraktacje,ale również pełnili funkcje wywiadowcze,dzięki czemu został ostrzeżony o planowanym zamachu na własne życie.Książę był bardzo aktywny polityce zagranicznej do końca swojego życia.
Potop szwedzki,wojna polsko-rosyjska
Pierwszym dowódcą,pod którym Lubomirski przeszedł chrzest bojowy,był hetman Stanisław Koniecpolski.Lubomirski walczył z powstaniem ukraińskim Bohdana Chmielnickiego pod Piławcami.Własnymi oddziałami dowodził podczas kampanii beresteckiej w 1648 roku.Następnie odznaczył się rok później podczas wyprawy zborowskiej.Kolejnym przedsięwzięciem zbrojnym był udział w potopie szwedzkim.Po początkowych klęskach Polaków,doceniony przez króla otrzymał od niego uniwersał,który czynił go wodzem tych jednostek,które nie poddały się wrogowi,miał prawo zaciągu wojska i obsadzania załogami miast.Prowadził tajną korespondencję ze Szwecją i Rakoczym.Po ucieczce króla na Śląsk,jako starosta Krakowa wyjął ze skarbca tajne archiwum państwowe i trzy korony:szwedzką,rosyjską i polską,wszystko umieścił na terenie starostwa spiskiego,w Lubowli.W 1656 wobec zdrady hetmanów polskich został regimentarzem wojska.Starostwo Spiskie stanowiło jedyne miejsce,gdzie funkcjonowała polska,królewska administracja podczas zalewu wrogiej armii.Lubomirski nie poddawał się.Zgromadził prywatne wojsko.Dzięki jego zdolnościom organizacyjnym rozpoczął się również oddolny ruch szlachty,która zaczęła tworzyć zbrojne oddziały.Jerzy Sebastian Lubomirski na czele prywatnego wojska rozpoczął działania w marcu 1656 roku.Jego oddziały rozbiły garnizony Szwedów w widłach Wisły i Sanu,odbijały Sandomierz,odegrały kluczową rolę w bitwie pod Warką(7 kwietnia 1656),walczyły podczas oblężenia Warszawy.W czasie wkroczenia Jerzego II Rakoczego do Polski zachowywał się biernie,przyjął postawę wyczekującą,lecz po najeździe na jego zamek w Łańcucie zaczął walczyć z Rakoczym.W lipcu 1657 zmusił wojska Rakoczego do kapitulacji pod Czarnym Ostrowem.W 1657 został uhonorowany urzędem hetmana polnego koronnego.Następnie kierował oblężeniem Torunia w 1658 i walczył w Prusach.Zimę 1659 roku spędził ze swą chorągwią w Sławkowie.W 1660 roku odniósł zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi i Kozakami pod Cudnowem.Podczas wypierania sił szwedzkich z terenów Polski wojska Lubomirskigo odegrały kluczową rolę.Oddziały Stefana Czarnieckiego pełniły tylko funkcję pomocniczą do 1657 roku,kiedy rozpoczęto rokowania ze Szwedami,którym przewodził książę Lubomirski.W tym samym roku Jerzy Sebastian wygrał kolejną kampanię wojenną.Szybko i z dużym rozmachem wyparł z terenu Rzeczypospolitej Obojga Narodów wojska Jerzego II Rakoczego,księcia Siedmiogrodu,sprzymierzonego ze Szwedami.
Świadek i kronikarz wydarzeń,Jan Chryzostom Pasek tak opisał szczegóły kampanii:

„Jako Kserkses ob caricas Atticas podniósł przeciwko Grecyi wojnę,tak i pan Rakocy podobnąż szczęśliwością we czterdziestu tysięcy Węgrów z Multanami,Kozaków zaciągnąwszy altero tanto,wybrał się na czosnek do Polski,aleć dano mu nie tylko czosnku,ale i dzięgielu z kminem.Bo jak on tylko wyszedł za granicę,zaraz Lubomirski Jerzy poszedł w jego ziemię,palił,ścinał,gdzie tylko zasiągł,wodę a ziemię zostawił.A potem od matki Rakocego wielki okup wziąwszy,wyszedł synowi perswadować,żeby nie wszystkiego czosnku zjadał,przynajmniej na rozmnożenie zostawił.Aa my też już z Czarnieckim posługiwali,jakeśmy umieli i tak szczęśliwie najadł się czosnku,że wojsko wszystko zgubił,sam się w[masze]ręce dostał,potem uczyniwszy targ o swoję skórę,pozwolił miliony i uprosiwszy sobie zdrowie,jako Żyd kałauzowany do granice w bardzo małym poczcie,samikilk tylko,zostawił in oppigneratione umówionego ukupu wielgmożnych grafów Katanów,którzy zrazu wino pili,na srebrze jadali w Łańcucie;jak było nie widać okupu,pijali wodę,potem drwa do kuchni rąbali i nosili i w tej nędzy żywot skończyli.”
Chociaż liczby są przesadzone,kampania została przeprowadzona szybko i wzorowo.Przysporzyła chwały przede wszystkim prywatnej armii księcia Lubomirskiego,który potrafił szybko przegrupowywać własne jednostki.Był doskonałym strategiem,ale również polowym dowódcą taktykiem.Połączenie tych dwu cech w polskiej polityce niemal się nie zdarzało.Po zwycięstwie nad Jerzym II Rakoczym,Lubomirski szybko przerzucił swoje siły do walki ze Szwedami.Oblegał Kraków,zdobywał Toruń i Grudziądz.Oddziały prywatne hetmana walczyły aż do wyparcia Szwedów z granic Polski.Król,widząc talenty Jerzego Sebastiana,oddał mu dowództwo kampanii przeciw wojskom rosyjskim i kozackim na Ukrainie.Po raz kolejny doszło do sprzymierzenia sił Kozaków i Rosjan przeciwko osłabionej szwedzkim najazdem Rzeczypospolitej.Lubomirski objął dowództwo nad armią prywatną i królewską i rozpoczął błyskawiczną kampanię,która trwała kilka tygodni.Jej zwieńczeniem było wspaniałe zwycięstwo polskich wojsk pod Cudnowem 2 listopada 1660 roku.W ocenie historyka wojskowości Kłaczewskiego,była to jedna z najsprawniej przeprowadzonych akcji militarnych w siedemnastowiecznej Europie.
Planowany zamach
W 1663 roku Maria Ludwika,francuska królowa,zaplanowała schwytanie księcia,uwięzienie go,zorganizowanie umówionego procesu i skazanie Lubomirskiego na ścięcie.Plany nie powiodły się,ponieważ hetman został uprzedzony o planach królowej.
Zatarg z królem
W styczniu 1652 w Warszawie podczas zbrojnego zatargu Hieronima Radziejowskiego z Jerzym Bogusławem Słuszką,mającego miejce pod bokiem króla(co stanowiło sprawę„gardłową”),Lubomirski zaniedbał swe obowiązki marszałkowskie do których należało ochranianie rezydencji królewskiej i niedopuszczanie do zajść.Na pierwszym z Sejmów odbytych w 1654 razem z Januszem Radziwiłłem,Janem Leszczyńskim i Krzysztofem Opalińskim zawiązał koalicję,mającą charakter antykrólewskiego spisku.Inna teoria głosiła,że wzrastające wpływy Lubomirskiego przysparzały mu wielu wrogów.W 1663 znowu ujawnił się spór magnata z królem.Lubomirski był przeciwny planom wzmocnienia władzy królewskiej i elekcji vivente rege,ciągle miał też w pamięci stare zatargi z królem.Hetman poparł też i utrzymywał kontakty z konfederacją„Święconą”.W 1664 roku senatorowie z wpływowych rodzin postanowili zorganizować pokazowy proces Lubomirskiemu.Chociaż szlachta na sejmikach sprzeciwiała się przyjęcia pozwu,Senat zdecydował o zwołaniu sądu nad Lubomirskim.Sąd był stronniczy,nie brał pod uwagę racji oskarżenia,jego jasno określonym zadaniem było skazanie księcia hetmana.Lubomirski był oficjalnie oskarżony o planowanie obalenia króla,ale odmówiono mu wydania dokumentów procesowych.Większość senatorów przegłosowała skazanie arystokraty na„utratę czci,życia i wszystkich dóbr”.Nie pomogły nawet próby zerwania sejmu,podczas którego odbywał się sąd.Wyrok wydano 29 grudnia 1664:za podburzanie szlachty przeciw królowi,próbę przejęcia władzy,zdradę stanu,przekupstwa został skazany na karę śmierci,konfiskatę dóbr i utratę czci.Szlachta oskarżała go także o złamanie równości szlacheckiej,bo od 1653 tytułował się księciem Rzeszy.Lubomirski zdecydował się na wyjazd z kraju.Na terenie Polski jego agenci i stronnicy ciągle podburzali szlachtę i zabiegali o poparcie dla niego.Na wygnaniu ciągle podburzał szlachtę inspirując zerwanie sejmu w 1665 oraz pozyskiwał popleczników.Lubomirski schroniwszy się na cesarskim Śląsku nawiązał porozumienie z cesarzem,Wielkim Elektorem oraz Szwecją i wydał manifest,w którym wystąpił jako obrońca wolności szlacheckich przed absolutyzmem dworu,tym samym zawiązano rokosz,który przeszedł do historii jako Rokosz Lubomirskiego.
Rokosz Lubomirskiego
29 V 1665 zawiązała się na Ukrainie konfederacja pod marszałkiem Ostrzyckim.Z częścią tych konfederatów połączył się Lubomirski pod Lwowem,po wkroczeniu do kraju ze swoimi oddziałami.Więcej wojska posiadał Jan Kazimierz,za to wojsko hetmana składało się prawie wyłącznie z jazdy i dragonii.We wrześniu,w bitwie pod Częstochową wygrali rokoszanie.9 listopada 1665 następuje chwilowe porozumienie(ugoda polczyńska)między królem a Lubomirskim,który wyjeżdża na Śląsk.W 1666 zebrał się sejm,mający wyjaśnić i zakończyć sprawę niepokornego hetmana,ale nie doszło do porozumienia stronnictw i sejm został zerwany przez stronnictwo Lubomirskiego.Hetman wrócił do kraju i 12 i 13 lipca stoczono wygraną przez rokoszan bitwę pod Mątwami.Wojska króla w sile ok.20 tysięcy i 30 dział zostały pokonane przez ok.16 tysięcy rokoszan,którzy ponieśli minimalne straty ok.200 osób(wojska króla straciły prawie 4 tys.żołnierzy).
Po przegranej przez Jana Kazimierza bitwie rokoszanie Lubomirskiego na oczach bezradnie patrzących z drugiego brzegu Noteci towarzyszy wymordowali dragonów,którzy poddali się zwycięzcom.A przecież poddawali się oni nie jakimś dzikusom,lecz towarzyszom,z którymi podczas sejmików niejeden garniec miodu wypili i niejedną noc na dysputach spędzili.W bitwie tej wymordowano kwiat polskiego rycerstwa,zahartowanych w bojach wiśniowiecczyków,wiarusów Czarnieckiego,żołnierzy zahartowanych w bitwach w Polsce,w Danii i na Ukrainie.W sumie trzy tysiące osiemset siedemdziesięciu trzech mężów,z czego w samej walce życie straciło tylko około trzystu.W liście do Marysieńki Sobieski napisał po bitwie„Nie tylko Tatarowie,kozacy nigdy takiego nie czynili tyraństwa,ale we wszystkich historiach o takim od najgrubszych narodów nikt nie czytał okrucieństwie.Jednego nie znajdują ciała,żeby czterdziestu nie miał mieć w sobie razów,bo i po śmierci się nad ciałami pastwili...
Po bitwie dochodzi 31 VII 1666 do porozumienia między stronami,zawarto tzw.ugodę łęgonicką,po której król zrezygnował z planów wprowadzenia elekcji vivente rege.Jerzy Sebastian Lubomirski przywrócony do czci,lecz nie do urzędów,miał przeprosić władcę i udać się na wygnanie,gdzie zmarł.Został zrehabilitowany w 1669 na sejmie elekcyjnym Michała Korybuta Wiśniowieckiego.Lubomirski był również pisarzem.Przełożył Guariniego Wiernego pasterza(1695,II.wyd.1722),napisał też pismo polityczne Jawnej niewinności manifest(1666).Jest bohaterem poematu Wespazjana Kochowskiego Kamień świadectwa oraz dramatów K.Szajnochy,A.E.Odyńca i J.Szujskiego.Dzieje jego rokoszu przedstawił Tadeusz Korzon w Doli i niedoli Jana Sobieskiego(1898).
Ochrona Żydów i mieszczan
Jerzy Sebastian Lubomirski był osobą tolerancyjną,w stosunku do pojęć epoki,w której przyszło mu żyć i działać.Przykładem jest objęcie w posiadanie Janowca w 1654 roku.Już 16 lipca 1655 roku książę potwierdził prawa mieszczan i kleru katolickiego,wydając stosowny przywilej datowany.Jednocześnie rozszerzył prawa żydów,zezwalając im na zakup i budowę domów pod warunkiem płacenia podatków.Nadał im również uprawnienia sądowe.Był to krok niespotykany ówcześnie.Przyczynił się do liberalizacji i demokratyzacji stosunków społecznych i gospodarczych w dobrach księcia.Stanowił wzór do naśladowania,co potwierdził szybki rozwój miasta,nawet pomimo spalenia zamku w okresie potopu szwedzkiego.Obronna rezydencja wznosząca się monumentalnie na wysokim i stromym brzegu Wisły już w połowie 1672 roku była świadkiem wizyty Michała Korybuta Wiśniowieckiego zbierającego wojsko do obrony przed Turkami.
Rezydencje i dobra prywatne
Centrum dóbr księcia Jerzego Sebastiana Lubomirskiego był Łańcut odkupiony od Stadnickich i ufortyfikowany przez ojca Jerzego.Dobra obejmowały„miasto Łańcut,starą fortecę z czasów Pileckich,wsie Głuchów,Soninę,Krzemienicę,Czarną,Kołki,Żołynię,Dąbrówkę Rudną i Wolę Świętosławską”.Dobra Łańcuckie i przeworskie książę otrzymał od ojca podczas podziału dóbr rodowych w 1642 roku.Starostwo Spiskie było zastawem królewskim,w którym funkcje zarządzające sprawowali starostowie,fakt pozostawania powyższego polskiego centrum administracyjnego w granicach Królestwa Węgier oraz przylegania terytorialnie do granic Królestwa Polskiego pozwalał na wygodne i bezpieczne sterowanie oporem w stosunku do najeźdźcy szwedzkiego.Zamek w Lubowli,z pozostałymi obszarami starostwa pozostał jedynym miejscem w którym funkcjonowała polska władza,administracja królewska podczas potopu szwedzkiego.Po ślubie z Konstancją Ligęzianką otrzymał Rzeszów,jako jej wiano,na który składał się zamek,3 miasta,34 wsie,21,5 folwarku.Druga żona wniosła mu w posagu Janowiec nad Wisłą.Pomimo zajmowania się na co dzień dyplomacją oraz dowodzeniem armią,Lubomirski dbał o własne dobra.Stanowiły one zaplecze finansowe do prowadzonej przez niego polityki.Dostarczały również rekrutów do prywatnej,dużej armii na skalę europejską.Majątki zarządzane były przez wyznaczone osoby.Wzorem zarządzania był dwór królewski,z którego czerpano przykłady.Książę dbał o wygląd i rozbudowę prywatnych rezydencji.Sprowadził do Polski Tylmana z Gameren,który początkowo pełnił rolę inżyniera wojskowego.Z biegiem czasu stał się nadwornym architektem księcia,który przygotował plany rozbudowy zamku w Rzeszowie i zamku w Janowcu.
Rodzina
Syn Stanisława Lubomirskiego i Zofii z Ostrogskich.Miał dwóch braci:starszego Aleksandra i młodszego Konstantego,miał też dwie siostry.W 1638 wziął ślub z 22-letnią córką wojewody sandomierskiego Konstancją Ligęzianką.W 1654 zawarł drugie małżeństwo,z Barbarą z Tarłów,wdową po staroście olsztyńskim.
Wykaz pełnionych godności
  • starostwa
    • od 1628 starostwo dobczyckie
    • od 1636-1646 starostwo sądeckie
    • od 1636 starostwo grybowskie
    • od 1640-1660 starostwo spiskie
    • Od 1645 starostwo chmielnickie
    • co najmniej od 1646 starostwo krakowskie
    • Od 1651 starostwo Niżyńskie
    • Od 1654 starostwo olsztyńskie
  • sejmy
    • 1643 marszałek sejmu zwyczajnego
    • 1640-1646,1648 marszałek sejmiku proszowickiego
    • 1637,1639,1643,1646,1647,1650,1652 poseł na sejm zwyczajny z województwa krakowskiego
    • 1648 poseł na sejm konwokacyjny z województwa krakowskiego
    • co najmniej od 1646 generał krakowski
    • 1638,1640,1642 szafarz podatków w województwie krakowskim
  • urzędy centralne
    • od 1650 marszałek nadworny
    • od 1657 hetman polny
Twórczość
Ważniejsze utwory
  • Mowa witając Króla Jmci,1643,wyd.J.Daneykowicz Ostrowski Swada polska i łacińska,t.1,cz.1,Lublin 1745,s.21
  • Oratio ad Joan. Casimirum,ut dilata reliquorum consiliarum executione,coeptam Soczavae obsidionem strenue prosequatur,1653,wyd.J.C.Lünig Orationes procerum Europae,t.2,Lipsk 1713
  • Jerzy Lubomirski...oddawa pieczęć wielką po książęciu Radziwille,kanclerzu litewskim,powst.1656,wyd.J.S.Pisarski Mowca polski,t.2,Kalisz 1676;także wyd.następne:Kalisz 1684(2 edycje),Kalisz 1689
  • Oratio ad Joannem Casimirum residua militis Polonici stipendia efflagitans,1660,wyd.J.C.Lünig Orationes procerum Europae,t.2,Lipsk 1713
  • Mowa„do króla Jego Mości względem opatrzenia zamku krakowskiego”,wyd.J.S.Pisarski Mowca polski,t.2,Kalisz 1676;także wyd.następne:Kalisz 1684(2 edycje),Kalisz 1689
  • Mowa„do związku”,wyd.J.S.Pisarski Mowca polski,t.2,Kalisz 1676;także wyd.następne:Kalisz 1684(2 edycje),Kalisz 1689
  • Jawnej niewinności manifest,Bogu,światu,ojczyźnie...podany z przydaniem Perspektiwy na Proces,Responsu na Informacią,Diskursu Ziemianina i innych rzeczy...Roku Pańskiego 1666.Perspectiva na objaśnienie niewinności...P.Lubomirskiego...przez Ziemianina polskiego,1666;wyd.nast.przypuszczalne:1748;także w języku łacińskim(bez:„Perspectiva na objaśnienie niewinności...”)pt.Publicae innocentiae Manifestum Deo,mundo,patriae...1666(według Estreichera tłum.prawdopodobnie W.Kochowski);wyd.następne(pod nazwiskiem W.Kochowskiego)w dziele:Diarium Europaeum continuatum.Continuatio XII Appendix III,Frankfurt nad Menem 1666
Przekłady
  • B.J.Guarini Pastor fido albo konterfekt wierny miłości...przez jednego Senatora Wielkiego,Toruń 1695(według Estreichera);wyd.następne:Toruń 1722(według Estreichera);były prawdopodobnie inne wydania(wyd.2 bez podania ps.autora,zawiera ponadto anonimowy przekł.z języka franc.powieści de Préchac pt.Kawaler polski...)autorstwo przekładu Pasterza wiernego przypisywano mylnie synowi Jerzego,S.H.Lubomirskiemu,według J.A.Załuskiego oraz Jerzemu Ossolińskiemu,według A.Jabłonowskiego i M.Wiszniewskiego
Listy i materiały
  • Do S.Korycińskiego,kanclerza wielkiego koronnego,z ok.1633,wyd.w:J.Michałowski Księga pamiętnicza,Kraków 1864
  • Listy do Karola Gustawa,rękopisy w Riksarkivet w Sztokholmie;wiad.podaje A.Mączak„Wyniki poszukiwań źródłowych dotyczących wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660,dokonanych w Szwecji w 1955”,Przegląd Historyczny 1956,zeszyt 1,s.133
  • Abschrift eines Schreibens,so Ihr Exellentz...an den Durchleuchtigen Fürsten in Siebenbürger-Land,et aussm Läger vor Crackaw,den 27 Januarii 1657 abgehen lassen;także w jęz.łacińskim pt.Copia literarum...ad...Georgium Rakocium...de dato ex castris ad Cracoviam,die 27 Januarii 1657;tekst niem. i łac.wydane razem(brak miejsc i lat wydania)
  • Literae ad Gubernatorem...Paulum Wurtz,Gener.Major.datae;una cum responso praedicti Domini Gubernatoris(z 10 i 11 Febr.1657);także w jęz.szwedzkim pt.Extract Uthur...til then Swenske Her...Wurtz Commendanten uthi Crackow...Daterat i thet Pohlnikse Lägret för Crakow then 10 Februarii(Sztokholm)1657,drukarnia Keyser
  • Do prowincjała jezuitów polskich,dat.1633(przeciw Adrianowi Pikarskiemu),ogł.z rękopisu Ossolineum,B.Kalicki„Ksiądz A.Pikarski i jego dziennik wyprawy przeciw Rakoczemu 1657 r.”,Biblioteka Ossolineum 1864,t.4,s.217
  • List na sejmik(w celu skaptowania sobie szlachty),Dąbrowa,10 października 1664;list do króla,Janowiec,6 grudnia 1664;kopie w rękopisie,Biblioteka Czartoryskich nr 158,s.463,497-498
  • Do cesarza Leopolda I,dat.z Nysy 24 grudnia 1664;z Wrocławia:20 i 27 marca,3 kwietnia 1665;do ks.Porcji,dat.z Wrocławia 2 stycznia 1665;do elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma,dat.po 28 kwietnia 1665;rękopisy w Archiwum Państwowym w Wiedniu,Polonica 1664,Urkunden u.Aktenstücke z.Gesch.Fredrich Wilhelm,XII,244
  • Do elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma,dat.z Wrocławia:10 stycznia i 7 lutego 1665;do S.Niemierzyca(Niemirycza,przedstawiciela Lubomirskiego na dworze elektora brandenburskiego),dat.z Wrocławia 23 lutego 1665,rękopisy w Archiwum Państwowym w Berlinie,Rep.9.16a.
  • Do A.Fredry,kasztelana lwowskiego,dat.1665,wyd.J.Daneykowicz Ostrowski Swada polska i łacińska,t.1,cz.4,Lublin 1745,s.70
  • Listy z roku 1666,wyd.C.Lünig Literae procerum Europae,t.2,Lipsk 1712,s.314
  • 8 listów Stanisława Lubomirskiego do synów: Aleksandra i Jerzego kształcących się za granicą, z lat 1632-1635,ogł.Ł.Kurdybacha„Wychowanie Aleksandra i Jerzego Lubomirskich w XVII w.”Minerwa Polska 1929,nr 1/4;rękopisy tych listów oraz jednego nieogłoszonego w Bibliotece Wilanowskiej;odpisy S.Przyłęckiego w rękopisie Ossolineum nr 1856/I,s.37-57
  • Od S.Czarnieckiego,dat.z Niemirowa 20 czerwca 1652;od chana Islam Giereja,dat.spod Usiatyna 2 grudnia 1653;od H.Radziejowskiego,dat.20 lipca 1655,wyd.w:J.Michałowski Księga pamiętnicza,Kraków 1864
  • Od Samuela Czaplickiego,J.N.C.Grotusa,Jana Hruszy,Władysława Łosia,Aleksandra L.Niezabitowskiego,Jana Magnusa von Osthap,Aleksandra Polanowskiego,Szczęsnego Potockiego,Andrzeja Trzebickiego i anonima z lat 1663-1666(jeden list mylnie dat.1668),ogł.W.S.de Broel-Plater Zbiór pamiętników do dziejów polskich,t.4,Warszawa 1859
  • Od chana Machmet Giereja,dat.z Bakczysaraju 28 marca 1664,w Polach 22 czerwca 1665;od Pawła Tetery,dat.z Czehrynia 9 marca 1663,z Białej Cerkwi 13 czerwca 1664;ogł.S.Nowoszycki„Pomniki historyczne z wieku XVII”,Athenaeum 1841,t.3
  • List do szlachty na sejmik w Opatowie,dat.z Wrocławia 5 lutego 1665,tekst w:Jakub Łoś Pamiętniki...wyd.Ż.Pauli,Kraków 1858,przedr.B.Baranowski,J.Bartyś,J.Michalski„Historia Polski 1648-1764.Wybór tekstów”,Warszawa 1956,Materiały Źródłowe do Historii Polski Epoki Feudalnej nr 5
  • Uniwersał...do chłopów wydany,powst.prawdopodobnie w czerwcu 1665,z rękopisu Archiwum Państwowego w Krakowie,ogł.S.Szczotka„Zabiegi o pozyskanie chłopów w okresie rokoszu Lubomirskiego”,Przegląd Historyczny 1952,zeszyt 2,s.328-329,przedr.B.Baranowski,J.Bartyś,J.Michalski„Historia Polski 1648-1764.Wybór tekstów”,Warszawa 1956,Materiały Źródłowe do Historii Polski Epoki Feudalnej nr 5
  • „Materiały do dziejów działalności politycznej(sejmikowej)
  • Inne listy i materiały w rękopisach:Biblioteka Czartoryskich,Biblioteka Jagiellońska,Ossolineum,PAN w Krakowie,Archiwum Państwowego w Berlinie,Archiwum Państwowego w Wiedniu

Bitwa pod Nowym Dworem

Odbyła się w dniach 20 września-30 września 1655 roku w rejonie Nowego Dworu Mazowieckiego i Zakroczymia w czasie potopu szwedzkiego pomiędzy wojskami I Rzeczypospolitej a Królestwa Szwecji.
Geneza
W 1655 król szwedzki Karol X Gustaw rozpoczyna wojnę przeciwko Polsce,a wojska szwedzkie nadspodziewanie łatwo i szybko opanowały Wielkopolskę.18 sierpnia wraz z dworem opuścił Warszawę król polski Jan II Kazimierz,a 8 września Szwedzi bez oporu zajęli stolicę.W tym czasie w rejonie wsi Moglino koło Zakroczymia zebrało się pospolite ruszenie mazowieckie pod wodzą wojewody płockiego Jana Kazimierza Krasińskiego.Spod Warszawy wojska szwedzkie dotarły do wsi Skierdy,lecz nie udała się próba przeprawienia się tu przez Narew.Zapadła decyzja o forsowaniu Narwi w Nowym Dworze Mazowieckim.
Przebieg bitwy
Po nieudanym forsowaniu Narwi w rejonie Skierd wojska szwedzkie(m.in.Jämtlands fältjägarregemente,Norrlands dragonregemente)podeszły 21 września pod Nowy Dwór.Siły polskie zajmowały pozycje na wzniesieniu liczącym 30 metrów wysokości,położonym między Wisłą,Bugonarwią i ujściem Wkry.Wojska szwedzkie nadeszły od południa i szybko zajęły miasto łamiąc opór polskich posterunków.Następnie przystąpiły do budowy mostu,aby jak najszybciej czołowo uderzyć na polskie zgrupowanie.Opierając się na dotychczasowych doświadczeniach dowódca szwedzki liczył na to,że i tym razem zdoła bez walki przekonać szlachtę,by ta poddała się władzy Karola Gustawa,jednak 28 września otrzymał odpowiedź odmowną.Rozpoczęła się walka ogniowa,w której zdecydowaną przewagę uzyskała artyleria szwedzka.Pod osłoną swych dział Stenbock przerzucił po niewykończonym moście rajtarów,którzy osłonili budowę szańca chroniącego budowany most na drugim brzegu.Następnego dnia budowa szańca została ukończona,a nocą dokończono budowę mostu.Rankiem 30 września armia Stenbocka przeprawiła się przez Bugonarew i rozwinęła szyk bitewny.Pod osłoną potężnej artylerii Szwedzi ruszyli do natarcia.Rozpoczął się bój,który toczył się w rejonie dzisiejszego Stanisławowa,Modlina dzielnicy Nowego Dworu Mazowieckiego i Nowego Modlina.Przewaga ogniowa Szwedów sprawiła,że Mazurzy musieli stopniowo wycofywać się na północ.Odwrót ten połączony był z walką obronną w oparciu o przeszkody terenowe.Duża ruchliwość wojsk polskich pozwoliła im w krytycznym momencie z łatwością oderwać się od Szwedów,którzy nie byli w stanie przeprowadzić skutecznego pościgu.Straty polskie były stosunkowo niewielkie około 300 zabitych,7 dział i 500 wozów taborowych.Następnego dnia część szlachty próbowała nawet odebrać Szwedom zdobyte wozy,jednak bez powodzenia.Wkrótce po wygranej bitwie Szwedzi zdobyli Pułtusk.
Po bitwie
Wygrana w bitwie pod Nowym Dworem otworzyła Szwedom drogę do Inflant.Na wyspie szwedzkiej,dzisiejszym cyplu,na którym stoi ruina spichlerza Twierdzy Modlin,powstały umocnienia ziemne na planie czteroramiennej gwiazdy tzw.Bugskansen.Rok później,przed bitwą pod Pragą 28 lipca 1656 roku to tutaj odbyła się koncentracja wojsk szwedzko-brandenburskich.

Bitwa pod Żarnowem

Miała miejsce dnia 16 września 1655 podczas drugiej wojny północnej pomiędzy wojskami koronnymi I Rzeczypospolitej,a szwedzkimi.
Przed bitwą
Po opuszczeniu Warszawy przez króla Jana Kazimierza wojska szwedzkie szybko postępowały w głąb kraju.9 września 1655 doszło do potyczki pod Inowłodzem,gdzie wojska Stefana Czarnieckiego zaatakowały straż tylną armii Arvida Wittenberga liczącą 500 rajtarów(dowodzoną przez Jerzego Forgella),po czym rozbiły ją.Straty szwedzkie wyniosły około 200 ludzi.Porażka ta nie powstrzymała pochodu wojsk szwedzkich,które wkrótce zajęły i zniszczyły Inowłódz,Drzewicę i Odrzywół,po czym 12 września przystąpiły do oblężenia Opoczna.Miasto,które nie mogło liczyć na odsiecz wojsk królewskich,zostało po krótkiej obronie zdobyte.Król Szwecji na wieść o zbierających się znacznych siłach polskich pod Wolborzem opuścił 11 września Warszawę i ruszył za Wittenbergiem.W rzeczywistości do Jana Kazimierza dołączyła jedynie część pospolitego ruszenia z Mazowsza i Małopolski.Ponieważ nastroje wśród szlachty były coraz bardziej nieprzychylne,czujący się niepewnie Jan Kazimierz zamierzał cofnąć się w kierunku Krakowa.Nie pozwoliło na to pospolite ruszenie,które zażądało stoczenia walki w pobliżu rodzinnych stron.15 września 1655 do Żarnowa dotarły wojska koronne i pospolite ruszenie liczące około 11000 ludzi pod dowództwem króla Jana Kazimierza.Na wieść o przebywaniu króla szwedzkiego Karola Gustawa na czele wojska w Opocznie,król polski postanowił przyjąć bitwę.
Bitwa
Obok 3-4 tys.pospolitego ruszenia armia koronna miała 6900 jazdy regularnej,900 dragonów i 6 lekkich dział.Karol Gustaw dysponował wyłącznie armią regularną w sile 4-5 tys.piechoty,400 dragonów,6000 jazdy i 40 dział(w tym wiele ciężkiego kalibru).Szwedzi nie dali się zaskoczyć niespodziewanym atakiem wojsk polskich.Karol Gustaw rzucił do przodu piechotę i artylerię i powoli zaczął wdzierać się na zajęte przez Polaków wzniesienie.Wojska koronne próbowały atakiem z góry zmusić Szwedów do odwrotu,jednak wobec ogromnej przewagi ogniowej nieprzyjaciela nie potrafiły tego dokonać.Gdy Karol Gustaw wysłał do walki jazdę,armia koronna,nie mogąc wytrzymać naporu,zaczęła się cofać.Niepomyślną dla Polaków walkę przerwała potężna ulewa.Gdy Jan Kazimierz wydał rozkaz odwrotu,Szwedzi rozpoczęli pościg.Spośród schwytanych jeńców z wojsk regularnych najlepszych żołnierzy wcielano w szwedzkie szeregi,a pozostałych puszczano wolno.Schwytana szlachta po złożeniu przysięgi była zwalniana i mogła wracać do domu.Część wojska ze Stefanem Czarnieckim i królem Janem Kazimierzem ruszyła do Krakowa.Reszta,którą dowodził hetman polny koronny Stanisław Lanckoroński poszła za przykładem króla Karola Gustawa.Pospolite ruszenie niemal w całości rozeszło się do domów.Przegrana bitwa kosztowała armię koronną utratę około 1000 żołnierzy.
Po bitwie
Zwycięstwo pod Żarnowem zapoczątkowało podbój trzeciej polskiej prowincji(po Wielkopolsce i Mazowszu)Małopolski.Część wojsk królewskich na czele z królem Janem Kazimierzem i Stefanem Czarnieckim wycofała się na Włoszczowę,Żarnowiec i do Krakowa.Pobity i całkowicie załamany Jan Kazimierz przybył do Krakowa 19 września.Początkowo zamierzał zamknąć się w mieście i bronić go do upadłego,ostatecznie dał się przekonać i opuścił Kraków,którego komendantem został Stefan Czarniecki. Król wraz z królową Ludwiką Marią i towarzyszącymi im senatorami przekroczyli granicę i udali się na należący do cesarza Śląsk.Pozostałość pospolitego ruszenia,która nie rozeszła się do domów,została zniesiona przez Szwedów w potyczce w rejonie wsi Ruszenice.Zniszczeniu uległo także miasto Żarnów.
Ciekawostki
  • Król Jan Kazimierz przebieg bitwy miał obserwować ze szczytu grodziska Mierzińska Góra.
  • Bitwa ta została opisana w powieści historycznej Bohdana Królikowskiego"Błażeja Siennickiego przypadki wojenne osobliwsze",Wydawnictwa Obrony Narodowej,1978.

niedziela, 18 maja 2014

Bitwa pod Sobotą

Miała miejsce 2 września 1655 roku podczas drugiej wojny północnej.Po zajęciu Wielkopolski,31 sierpnia wojska szwedzkie prowadzone przez Karola X Gustawa rozpoczęły marsz na Warszawę.Pod rozkazami szwedzkiego króla było 25 tys.żołnierzy.1 września armia dotarła do Kutna.Tu Karol X otrzymał wiadomość,że w odległym o 20 km Piątku,znajdują się wojska Jana Kazimierza.Król szwedzki postanowił na nie uderzyć.O świcie,2 września Szwedzi skierowali się ku Sobocie by przekroczyć w tym miejscu bagna nad Bzurą i wyjść na tyły polskiego obozu rozłożonego pod Piątkiem.Przeprawianie się Szwedów pod Sobotą opóźniała konnica Koniecpolskiego,atakująca przednią straż przeciwnika.Ponieważ Szwedów nie udało się zatrzymać,Koniecpolski drugi raz atakował ich w czasie przeprawy przez bagna pod Bielawami.Przybycie wieczorem dalszych sił szwedzkich zmusiło jazdę Koniecpolskiego do wycofania się pod Piątek,gdzie znajdował się obóz polski.Jan Kazimierz widząc przeważające siły nieprzyjaciela,nakazał odwrót.Szwedzi ruszyli w pościg,jednak udało im się urwać tylko część polskiego taboru oraz pojmać niewielką liczbę maruderów.Za wycofującym się Janem Kazimierzem ruszył Arvid Wittenberg(8 tys.żołnierzy),natomiast Karol Gustaw z resztą wojsk szwedzkich pomaszerował do Warszawy,którą zajął 8 września.

środa, 7 maja 2014

Bogusław Radziwiłł

Herbu Trąby(ur.3 maja 1620 w Gdańsku,zm.31 grudnia 1669 pod Królewcem)książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego,wielokrotny poseł na Sejm Rzeczypospolitej,starosta barski,koniuszy wielki litewski od 1646,chorąży wielki litewski od 1638,feldmarszałek szwedzki,generalny namiestnik Prus Książęcych w latach 1657-1669.Ostatni męski przedstawiciel kalwińskiej linii Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach.Prawnuk Mikołaja Radziwiłła Rudego.Syn Janusza Radziwiłła,kasztelana wileńskiego i Elżbiety Zofii Hohenzollern,córki margrabiego-elektora brandenburskiego Jana Jerzego Hohenzollerna.Brat przyrodni księcia sasko-lauenburskiego Franciszka Erdmanna.Postać kontrowersyjna:z jednej strony określany jest jako zdrajca I Rzeczypospolitej i magnat dbający wyłącznie o swoje prywatne interesy i majątki,z drugiej strony uważany za patriotę chcącego ocalić Wielkie Księstwo Litewskie przed władzą carów.Protektor protestantyzmu na Litwie i Podlasiu.Jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych przedstawicieli rodu Radziwiłłów w XVII wieku.We współczesnej kulturze popularnej Bogusław Radziwiłł znany jest przede wszystkim jako postać z XIX-wiecznej powieści historycznej Potop Henryka Sienkiewicza oraz jako czarny charakter z filmu fabularnego Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana.
Życiorys
Dzieciństwo oraz młodość
Bogusław Radziwiłł przyszedł na świat w niedzielę nad ranem 3 maja 1620 roku w Gdańsku,w kamienicy,którą jego ojciec wynajmował od burmistrza Jana van der Linde.Ojcem chrzestnym niemowlęcia per procura został elektor palatyn reński i król Czech Fryderyk V,Król Zimowy.Chrztu udzielił pastor luterański Georgius Pauli.Kilka miesięcy po narodzinach syna Janusz Radziwiłł zmarł i aktem ostatniej woli zobowiązał do opieki nad swoimi dziećmi swojego brata Krzysztofa Radziwiłła.W testamencie Janusz Radziwiłł nakazał,żeby Bogusław został wychowany w duchu ewangelickim w postronnych szkołach i gimnazjach,z dala od kolegiów katolickich.Zabronił synowi wyjazdów do Włoch i Hiszpanii,aż do momentu uzyskania pełnoletności,a także zalecał wytrwanie do końca życia w protestantyzmie.Na przełomie 1620 i 1621 roku kilkumiesięczny Bogusław Radziwiłł przyjechał wraz z matką do Wilna,gdzie odbywały się uroczystości pogrzebowe Janusza Radziwiłła.Opiekę nad jego wychowaniem sprawował wówczas wyznaczony do tego dworzanin Radziwiłłów,Daniel Naborowski.Pod koniec lutego 1621 roku dwór księżnej Elżbiety Zofii wyjechał z Litwy i dotarł do Królewca,a następnie przeniósł się do Elbląga,żeby ponownie powrócić do Gdańska.Przez pierwsze dwa lata życia Bogusław Radziwiłł wychowywał się w Gdańsku i w majątku pomorskim w Smołdzinie.W 1623 roku matka wywiozła syna do Lichtenberga we Frankonii,co stanowiło pogwałcenie umów zawartych z prawnym opiekunem Bogusława.Krzysztof Radziwiłł interweniował i Elżbieta Zofia,wówczas już żona księcia sasko-lauenburskiego Juliusza Henryka,wróciła z dziećmi przez Czechy do Polski.W 1628 roku młody Bogusław Radziwiłł został przedstawiony królowi Zygmuntowi III Wazie.Z Warszawy przez Sielec,Bielice,Jaszuny Bogusław wraz z rodziną przybył do Wilna,gdzie 22 sierpnia 1628 roku został oddany pod opiekę stryja,Krzysztofa Radziwiłła,a na jego życzenie przekazany na wychowanie ciotce,Annie z Kiszków Radziwiłłowej.W tym czasie przebywał w jej majątku w Dolatyczach.Jego nauczycielem został pastor Paweł Demitrowicz.W grudniu 1628 roku Daniel Naborowski przywiózł Bogusława do Kiejdan z uwagi na zagrożenie epidemią na Polesiu.Nauczycielami młodego księcia zostali w tym czasie pastor Krzysztof Minwid i dyrektor miejscowej szkoły zborowej Jan Domazovius.W grudniu 1629 roku Bogusław Radziwiłł opuścił Kiejdany i wrócił na wychowanie do ciotki.W 1631 roku Bogusław wraz ze stryjem brał w Warszawie udział w obradach Sejmu,podczas których pozwolono mu zabrać głos w obecności króla.W latach 1633-1634 powrócił na nauki do Wilna,później przeniósł się ponownie do Kiejdan.W 1635,podczas toczącej się wojny polsko-szwedzkiej,Bogusław Radziwiłł został zabrany przez Krzysztofa Radziwiłła do Inflant.Podczas pobytu na wojnie uczestniczył w życiu obozowym wojska.W listopadzie 1635 roku Bogusław przyjechał do Birż,gdzie został uczniem architekta fortyfikacji twierdzy,Grzegorza Pirkena.5 marca 1636 roku młody Radziwiłł wyjechał do Wilna i został dworzaninem Władysława IV Wazy.W związku z tym wydarzeniem sprawowana nad nim kuratela Krzysztofa Radziwiłła została zdjęta i rozpoczęła się samodzielna kariera księcia.Na początku drogi politycznej otrzymał starostwo poszyrwinckie.W Toruniu uczestniczył w pogrzebie Anny Wazówny.W tym samym roku został posłem na Sejm,z wyboru sejmiku oszmiańskiego.W 1637 roku po pobycie w Warszawie wyjechał do Birż,a później na studia zagraniczne.
Podróże zagraniczne
W podróży zagranicznej towarzyszył Radziwiłłowi przez cały czas orszak poddanych z dworzaninem Samuelem Puciatą na czele.W drodze do Groningen Bogusław Radziwiłł odwiedził Szczecin i Berlin.Po przybyciu do Niderlandów w grudniu 1637 roku zapisał się na miejscowe uczelnie.Nie zagrzał tam jednak długo miejsca i w następnym roku wyjechał do Utrechtu,aby zaciągnąć się na służbę u księcia orańskiego Fryderyka Henryka.Brał udział w oblężeniu Bredy i Venlo.Szybko zrezygnował jednak z życia wojskowego,wolał bowiem podróżować i zwiedzać Europę.W październiku 1638 roku Bogusław wrócił na przerwane studia i zapisał się na uniwersytet w Utrechcie.W tym samym czasie dzięki zabiegom stryja Krzysztofa i brata stryjecznego Janusza otrzymał na Litwie urząd chorążego Wielkiego Księstwa Litewskiego.Pod koniec roku Bogusław Radziwiłł wyjechał do Francji.16 stycznia 1639 roku przybył do Paryża na chrzciny delfina Ludwika.Uzyskał audiencję u Ludwika XIII i podjął się sprawy polepszenia losu uwięzionego w niewoli francuskiej królewicza Jana Kazimierza Wazy.Później zwiedzał południową Francję.Na wiadomość o szykującym się oblężeniu Antwerpii postanowił w nim uczestniczyć.Dotarł do Calais i wsiadł na statek.Sztorm na kanale La Manche przekreślił jednak plany jego dalszej podróży do Holandii.Udał się więc w podróż do Londynu,gdzie uzyskał audiencję u króla Anglii,Karola I Stuarta.W połowie października 1639 roku Bogusław Radziwiłł ponownie przyjechał do Holandii i zamieszkał w Hadze.Na prośbę Jana Kazimierza udał się na spotkanie z nim drogą okrężną przez Anglię do Francji.W Paryżu spotkał się z uwolnionym z niewoli królewiczem.W maju 1640 Radziwiłł brał udział w walkach we Flandrii po stronie Niderlandów.Na wieść o śmierci stryja Krzysztofa przybył jednak natychmiast(w 1641 roku)na Litwę,aby uczestniczyć w pogrzebie krewnego w Wiżunach.Następnie po załatwieniu spraw spadkowych objeżdżał dobra rodzinne,załatwiał sprawy majątkowe i spotkał się z królem Władysławem IV.W lipcu 1641 roku odwiedził kuzyna Janusza Radziwiłła,który uczynił go spadkobiercą na wypadek niespodziewanej śmierci.W tym samym roku Bogusław Radziwiłł wrócił do Holandii i udał się pod twierdzę Gennep.Nie uczestniczył jednak w oblężeniu,gdyż skończyło się ono tuż przed jego przybyciem.Zimę spędził więc bezczynnie,bawiąc w miastach niderlandzkich i francuskich.W 1642 roku ponownie wyruszył na wojnę z Hiszpanią pod komendą księcia orańskiego Fryderyka Henryka.W 1643 roku w Saint-Denis Bogusław Radziwiłł brał udział w uroczystościach pogrzebowych Ludwika XIII.W czasie pobytu w Paryżu królowa francuska Anna Austriaczka oraz kardynał Mazarini próbowali wyswatać go z jedną z dwórek królewskich.Przedstawiona mu hugenocka księżna Małgorzata de Rohan wzgardziła nim jednak i poślubiła kogoś innego.Zadłużony Bogusław Radziwiłł opuścił Francję w 1644 i udał się do Brukseli,gdzie dla pokrycia długów wyprzedał rodowe srebra.Po pobycie w Niderlandach wrócił do Rzeczypospolitej.Otrzymał od króla urząd krajczego litewskiego,jednak z niego zrezygnował.28 kwietnia 1646 przyjął natomiast funkcję koniuszego Wielkiego Księstwa Litewskiego.W 1645 był gościem na weselu Janusza Radziwiłła i Marii,córki hospodara mołdawskiego Bazylego Lupuli.W 1646 Bogusław Radziwiłł wplątał się w sprawę paszkwilu swojego sługi,Jankowskiego(która groziła karą za zbrodnię przeciwko majestatowi,crimen laesae maiestatis i była związana z przyszłym ślubem króla Władysława IV z Ludwiką Marią Gonzagą de Nevers).Przed rozpatrzeniem sądowym incydentu uratowała go ucieczka z Rzeczypospolitej,a także zawarcie z dworem ugody przez jego pełnomocników.Bogusław Radziwiłł przybył do Paryża,gdzie przyłączył się do poselstwa Jana Sobiepana Zamoyskiego.Jako poseł poznał przyszłą monarchinię Ludwikę Marię Gonzagę.Towarzyszył jej następnie w podróży do Brukseli.W Belgii opuścił jednak orszak księżnej mantuańskiej i próbował jeszcze raz wziąć udział w wojnie w Niderlandach.Wracając do Paryża,został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa i przemytu.Trafił jako francuski więzień do twierdzy Rocroy,skąd został jednak szybko zwolniony.Ponownie udał się do Holandii,gdzie spotkał braci Jana i Marka Sobieskich.Po niedługim czasie znowu przybył do Francji.Za próbę pojedynku z hr.de Rieux Bogusław Radziwiłł znalazł się na jeden dzień w Bastylii.Po uwolnieniu ponownie wystąpił z prośbą do królowej francuskiej o znalezienie mu żony na dworze.Kolejną kandydatką na narzeczoną Bogusława Radziwiłła została Charlotte de la Force.I ta jednak odrzuciła jego zaręczyny.Radziwiłł był w tym czasie zaangażowany w romans ze starszą od siebie księżną de Cantecroix,Beatrycze.Po nieudanych próbach matrymonialnych kardynał Mazarini zaproponował mu służbę wojskową.Bogusław Radziwiłł wstąpił do armii francuskiej jako pułkownik wojsk zaciężnych.Szybko porzucił jednak tę profesję,mimo,że była bardzo dochodowa.Nagliły go bowiem sprawy w Rzeczypospolitej,gdzie wybuchło Powstanie Chmielnickiego.Innym powodem,dla którego wyjechał z Francji i Holandii,były niespłacone długi,których nie zamierzał uregulować.Do Rzeczypospolitej przyjechał na elekcję w 1648 roku.Popierał na niej kandydaturę Jana Kazimierza Wazy.
Powstanie Chmielnickiego
Po powrocie do kraju w 1648 roku Bogusław Radziwiłł przebywał w swoich dobrach na Podlasiu,rezydował w Starej Wsi.Zorganizował chorągiew husarską i piechotę cudzoziemską.Zaangażował się w działalność polityczną.Jego zabiegi były przyczyną unieważnienia sejmiku w Brześciu,głosującego na korzyść Sapiehów.W 1649 roku wyjechał do Krakowa na koronację Jana II Kazimierza Wazy.Na sejmie koronacyjnym Bogusław Radziwiłł otrzymał godność generała gwardii królewskiej.Nowo utworzony urząd łączył się z nadaniami królewszczyzn:starostwa oszmiańskiego i starostwa mozyrskiego.Te jednak Bogusław Radziwiłł szybko spieniężył.Werbunek wojska przynosił mu spore dochody,a kolejny urząd niczego nie wnosił.W trakcie powstania na Ukrainie Radziwiłł swoje regimenty do działań wojennych wprowadził dość późno,bo dopiero w 1651 roku,kiedy to stanął na ich czele jako dowódca wojsk cudzoziemskich w bitwie pod Beresteczkiem.Po śmierci hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego otrzymał pod komendę Bar,uzyskując dodatkowo starostwo barskie i starostwo brańskie.Kupił także starostwo brodnickie.W międzyczasie uzupełniał braki i kompletował nowe pułki.W 1652 roku nie wziął udziału w wyprawie pod Batoh(która skończyła się klęską wojsk Rzeczypospolitej),gdyż prowadził spór z księdzem Janem Uszyńskim,plebanem węgrowskim,przed trybunałem w Piotrkowie.Dopiero w 1653 roku na polecenie króla Bogusław Radziwiłł przybył do Lwowa i brał udział razem z Janem II Kazimierzem w podróży na Podole,do Żwańca.W kolejnym roku wysłał swoich pełnomocników na sejm Rzeszy w Ratyzbonie,na którym zamierzał bronić praw Radziwiłłów do tytułu książęcego.W 1652 roku był posłem na sejmie Rzeczypospolitej w Warszawie,na którym klient Radziwiłłów,Siciński,wstrzymał obrady,nie dopuszczając do ich kontynuowania.Podczas wojny polsko-moskiewskiej w 1655 roku Bogusław Radziwiłł uczestniczył w oblężeniu Mohylewa oraz był odpowiedzialny za budowę fortyfikacji Słucka.Wieść o wkroczeniu wojsk szwedzkich i kolejnej wojnie zastała go w Wilnie,gdzie przeniósł na czas letni swoją kwaterę.
Potop szwedzki
Bogusław kontynuował strategię polityczną Mikołaja Radziwiłła Czarnego,który dążył do uniezależnienia Litwy od Korony pod panowaniem Radziwiłłów.W przededniu wojny ze Szwecją i nieuniknionej klęski Rzeczypospolitej w wojnie z Moskwą Bogusław Radziwiłł coraz śmielej zaczął odsuwać się od przyjaźni z dworem królewskim.Szukał aliansu ze spokrewnionym z nim przez matkę księciem-elektorem brandenburskim.Poparł także plany kuzyna Janusza Radziwiłła i zgłosił gotowość pertraktacji z Karolem X Gustawem,gdy wojska szwedzkie wkroczyły przez Kurlandię na Litwę.Nie określił jednak swojego stanowiska i cały czas grał na dwa fronty.W 1655 roku,po tym jak Janusz Radziwiłł podpisał lenną deklarację w Kiejdanach i wojska moskiewskie zajęły Wilno,Bogusław Radziwiłł wycofał się na Podlasie,gdzie oczekiwał dalszego rozwoju sytuacji.Gdy król Jan II Kazimierz dowiedział się o jego korespondencji i próbie przejścia na stronę szwedzką wraz z Januszem Radziwiłłem,dopiero wtedy Bogusław rozpoczął działania mające charakter jawnej zdrady i walki o stworzenie udzielnego księstwa radziwiłłowskiego na Litwie.Podjęta przez niego próba opanowania dla siebie Podlasia nie powiodła się jednak zupełnie,gdyż przeciwko Radziwiłłowi podniosła rewoltę miejscowa szlachta,sprzyjająca Sapiehom.Również próba zajęcia województwa nowogródzkiego pod pretekstem wojny z armią moskiewską nie doszła do skutku.W grudniu 1655 roku Bogusław Radziwiłł z Podlasia przez Mazowsze udał się ze swoimi oddziałami do Prus Książęcych.31 grudnia 1655 roku w Pasłęku spotkał się z królem szwedzkim Karolem X Gustawem i oddał pod jego komendę.W tym samym dniu zmarł w Tykocinie Janusz Radziwiłł,co zmusiło Bogusława(oprócz prowadzenia pertraktacji ze Szwedami)do zajęcia się odziedziczonym majątkiem.Na początku 1656 roku powrócił na Mazowsze i rozpoczął działania wojenne na Podlasiu.Rozbił chorągwie lojalne wobec Sapiehów i króla polskiego,a następnie,26 lutego 1656 roku,wkroczył triumfalnie do Tykocina,gdzie znajdował się skarbiec Radziwiłłów.Następnie rozpoczął marsz na południe w kierunku Bugu z zamiarem zajęcia zamku w Janowie Podlaskim.Bitwa pod Janowem była niefortunna dla Bogusława Radziwiłła i zmusiła go do wycofania się na zachód celem oczekiwania na posiłki szwedzkie.W kwietniu 1656 roku Bogusław Radziwiłł znalazł się ze swoim wojskiem pod twierdzą w Brześciu Litewskim.Podczas tej wyprawy do niewoli radziwiłłowskiej dostał się wojewoda brzesko-litewski Maksymilian Brzozowski.Doszło również do spustoszenia przez jego wojska okolicznych majątków szlacheckich.W kwietniu 1656 roku ruszyła spod Lublina przeciwko niemu ofensywa Pawła Sapiehy.Aby uniknąć konfrontacji z liczniejszą armią przeciwnika,Bogusław Radziwiłł wycofał się ze swoimi oddziałami w kierunku Mazowsza.Na Wielkanoc 1656 roku był już w Warszawie,gdzie 17 kwietnia 1656 roku spotkał się ponownie z królem szwedzkim Karolem X Gustawem i pozostał u jego boku przez najbliższe cztery miesiące jako podkomendny w stopniu feldmarszałka.Wznowiono pertraktacje w sprawie nadań dla księcia.Bogusław Radziwiłł otrzymał wówczas majątki w Prusach Królewskich oraz miasta:Nowe Miasto Lubawskie,Bratian,Golub i Skarszewy.Poza tym przysługiwała mu roczna pensja w wysokości 10000 talarów.Ofiarowanego mu Torunia nie przyjął.Podczas pobytu przy królu szwedzkim dwór monarszy przygotowywał dla Bogusława Radziwiłła ewentualną możliwość wżenienia go w któryś z rodów panujących.Proponowano mu małżeństwo z Anną Dorotą,córką księcia holsztyńskiego Fryderyka III,lub z Eleonorą,siostrą Karola X Gustawa.Z żadnej jednak z tych propozycji nie skorzystał.Radziwiłł w tym czasie bowiem już kalkulował,że musi sobie szukać nowego protektora,gdyż sytuacja operującej na ziemiach polskich armii szwedzkiej diametralnie się zmieniała.1 lipca 1656 roku skapitulował szwedzki garnizon w Warszawie.Karol X Gustaw,bawiący do tej pory na Pomorzu,zmuszony był cofnąć znaczną część swojego wojska na południe,aby odzyskać to ważne strategicznie miasto.Rozbił się obozem pod Nowym Dworem Mazowieckim.W kwaterze tej przebywał również Bogusław Radziwiłł,któremu powierzono pójście z odsieczą Tykocinowi,oblężonemu przez wojska lojalne wobec Jana II Kazimierza.Twierdzę tę książę Radziwiłł odzyskał 13 lipca 1656 roku.Nie pozostał w niej jednak długo,ewakuował z niej skarbiec radziwiłłowski i powrócił na Mazowsze.Zanim jednak przybył do wojsk Karola X Gustawa,zdążył jeszcze podjąć się korespondencji z atamanem kozackim Bohdanem Chmielnickim,od którego oczekiwał pomocy w obronie Słucka,leżącego w litewskich dobrach Radziwiłłów,które chcieli przejąć Sapiehowie.W dniach 28-30 lipca 1656 roku Bogusław Radziwiłł brał udział w zwycięskiej bitwie Karola X Gustawa o Warszawę.Po jej zakończeniu był mediatorem między Rzecząpospolitą a stroną szwedzką w sprawie żądań terytorialnych stawianych przez okupanta wobec Korony Polskiej.Był to ostatni moment,kiedy Radziwiłł lojalnie jeszcze służył Szwedom.Coraz bowiem śmielej zaczął książę Bogusław szukać drogi wyjścia z zawartych układów.Jan II Kazimierz Waza,wyczuwając zamiary magnata,proponował mu w tym czasie powrót do łask i służby przy dworze polskim.Na jesieni 1656 roku Bogusław Radziwiłł ponownie ruszył z odsieczą oblężonemu Tykocinowi.Operował wraz z wojskami szwedzkimi na północnym Mazowszu i na Podlasiu.W październiku 1656 roku połączył się z siłami brandenburskiego generała Georga Friedricha Waldecka,który rozstawił się obozem nad rzeką Łęg.Próba przeprawy podjęta 8 października 1656 roku zakończyła się klęską.Oddział Prusko-szwedzki trafił na zasadzkę wojsk tatarsko-litewskich pod komendą Gabriela Wojniłłowicza.W bitwie pod Prostkami Bogusław Radziwiłł został ranny i wzięty do niewoli przez oddział Tatarów.Następnie stał się jeńcem Wincentego Gosiewskiego.Radziwiłł złożył hetmanowi przyrzeczenie lojalności wobec króla polskiego i odstąpienia od Szwedów,nie odzyskał jednak wolności.Wszczęto wobec niego postępowanie sądowe i skazano go na infamię.Więźniem taboru armii litewskiej książę Bogusław był do 22 października 1656 roku.Wtedy to został odbity przez generałów Georga Friedricha Waldecka i Gustawa Otto Stenbocka w bitwie pod Filipowem.Po uwolnieniu udał się do Prus Książęcych.Przebywając w Królewcu starał się uporządkować sprawy majątkowe.Przyjął postawę neutralności wobec toczących się wydarzeń w Rzeczypospolitej.Rozważał możliwość pogodzenia się z królem polskim,wybrał jednak służbę u księcia-elektora brandenburskiego.Zaważyła być może na tym perspektywa zdobyczy terytorialnej,jaką otwierały przed nim prowadzone w tym czasie rokowania w Siedmiogrodzie.6 grudnia 1656 roku w Radnot zawarty został traktat pomiędzy Szwecją,Brandenburgią,Kozaczyzną i Transylwanią o ewentualnym podziale ziem Rzeczypospolitej i przystąpieniu do wojny księcia Jerzego II Rakoczego po stronie Karola X Gustawa.Na mocy tych porozumień zainteresowany sprawą i korespondujący z sygnatariuszami paktu przez posłów szwedzkich Bogusław Radziwiłł miał otrzymać w dziedziczne władanie województwo nowogródzkie.Chociaż uważał,że jako spadkobierca Janusza Radziwiłła powinien uzyskać wszystkie ziemie,które jego kuzyn miał zagwarantowane w umowie kiejdańskiej z 1655 roku.
Generalny Namiestnik Prus Książęcych
W 1657 roku wojska siedmiogrodzkie poniosły klęskę.Jerzy II Rakoczy wycofał swoją armię z Rzeczypospolitej.Odwrót sił z ziem okupowanych zaczęli również Szwedzi.19 września 1657 roku w Welawie,a później 6 listopada 1657 roku w Bydgoszczy książę-elektor brandenburski przy wydatnej pomocy Bogusława Radziwiłła podpisał traktaty welawsko-bydgoskie z królem polskim,na mocy których Brandenburgia zobowiązała się do podjęcia działań wojennych przeciwko Szwecji.Radziwiłł,zdradziwszy króla szwedzkiego i uznawany zdrajcą w Rzeczypospolitej,oddał się pod opiekę Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna.Dzięki wstawiennictwu swojego wpływowego kuzyna odzyskał dobre imię,utracone majątki oraz amnestię dla swoich stronników.Książę pruski za wkład Bogusława w rokowania pokojowe i zasługi dla domu Hohenzollernów podniósł go do godności generalnego namiestnika Prus Książęcych oraz przekazał mu dowództwo nad armią pruską.Bogusław Radziwiłł jako zarządca suwerennego państwa,odpowiedzialny tylko przed elektorem,stał się znów potężnym magnatem Rzeczypospolitej,mającym ogromny wpływ na kontrolę handlu litewskim zbożem.Jako gubernator wykonywał ściśle polecenia Wielkiego Elektora.Do 1658 roku zwlekał z podjęciem walki z armią szwedzką na Żuławach.Przystąpił do niej dopiero pod koniec roku,operując wojskami nad Zalewem Wiślanym i na Warmii.W lecie 1658 roku Bogusław Radziwiłł powrócił do Rzeczypospolitej.Przyjechał do Warszawy,aby uczestniczyć w obradach Sejmu.Szukał porozumienia i przyjaźni z dworem Jana II Kazimierza Wazy.Zawarł sojusz polityczny ze swoim dotychczasowym wrogiem Krzysztofem Pacem przeciwko Pawłowi Sapiesze,który skonfiskował jego majętności na Litwie i zablokował jego kandydaturę na hetmana w miejsce Wincentego Gosiewskiego.Na sejmie Bogusław Radziwiłł został zasypany pozwami sądowymi szlachty,która domagała się od niego rekompensat wojennych.Procesy te ciągnęły się latami i większość z nich jeszcze po śmierci księcia nie doczekała się końca.Podczas pobytu w Koronie Bogusław Radziwiłł wykorzystywał wpływy w celu odbudowania swojego stronnictwa politycznego na Litwie i odzyskania dóbr odziedziczonych po Januszu Radziwille.W tej ostatniej sprawie używał wszystkich możliwych środków.W 1659 roku wojska radziwiłłowskie dokonały zajazdu na Birże.W 1660 roku tą samą taktyką Bogusław Radziwiłł zajął majątki na Podlasiu i Rusi Czarnej,które przyznał mu pokój w Oliwie.Na sejmie 1661 roku Bogusław Radziwiłł opowiedział się za możliwością wyboru króla vivente rege i sprzyjał stronnictwu francuskiemu wysuwającemu kandydaturę królewską księcia de Condé,Ludwika II.Z drugiej strony wypowiedział się stanowczo w obronie praw protestantów,których był protektorem.Szczególnie kalwinów i tej grupy braci polskich,która zmieniła wyznanie,aby uniknąć sankcji przewidzianych przez ustawy antytrynitarskie.Swoje stanowisko w obronie innowierców powtórzył także na sejmie w 1662 roku,kiedy wstawił się w obronie posła konwertyty Jana Mierzeńskiego.W tym samym roku starał się o buławę hetmana polnego litewskiego.Lata 1661-1663 były dla księcia Radziwiłła okresem walki w Prusach Książęcych ze stanami,które wypowiedziały się przeciwko oderwaniu i niezależności Prus od Rzeczypospolitej.Bogusław Radziwiłł blokował próby kontaktów szlachty i mieszczaństwa tego kraju z królem polskim i sejmem,obstawiał drogi wojskiem i zarządził blokadę morską Królewca,który był siedzibą konfederatów.Przyczynił się do aresztowania i osadzenia w więzieniu przywódcy buntu,Hieronima Rotha.W 1663 roku uczestniczył w Wielkim Landtagu,na którym poparł absolutystyczne zamiary Wielkiego Elektora.Zajął się także ustatkowaniem swojego życia.Podjął podróż do Niemiec,gdzie zabiegał o rękę księżniczki z dynastii orańskiej,Marii.Wobec sytuacji spadkowej we własnym rodzie zdecydował się jednak na małżeństwo z Anną Marią Radziwiłłówną,córką i spadkobierczynią Janusza Radziwiłła.Ślub Bogusława Radziwiłła i Anny,poprzedzony dyspensą papieską z uwagi na katolickie wyznanie panny młodej,odbył się 24 listopada 1665 roku w Lipawie.Ze związku tego przyszła na świat 27 lutego 1667 roku Ludwika Karolina Radziwiłłówna,która z powodu nagłej śmierci matki 24 marca 1667 roku została przekazana przez księcia Bogusława na wychowanie Radziwiłłom z linii na Ołyce i Nieświeżu.Od tej pory w nich też upatrywał swoich potencjalnych spadkobierców,gdyż zdecydował się żyć w celibacie.Ostatnie lata życia Bogusław Radziwiłł poświęcił umacnianiu swojej pozycji politycznej w Rzeczypospolitej i rozbudowywaniu stronnictwa radziwiłłowskiego na Litwie.W latach 1663-1664 korespondował z rokoszaninem Jerzym Sebastianem Lubomirskim.Porzucił jednak z nim współpracę,gdy dwór królewski zaczął w Wielkim Księstwie Litewskim ustanawiać nowe porządki,związane z obsadą wakansów na najwyższych urzędach państwowych.Zmiana układu sił na korzyść rodu Paców wymusiła na księciu Bogusławie Radziwille sprzysiężenie się przeciw nim z kuzynem Michałem Kazimierzem Radziwiłłem.Koalicja ta doprowadziła do zerwania Sejmu w 1666 roku,skłócenia króla polskiego z Krzysztofem Pacem,a następnie,na początku 1668 roku,do krótkotrwałego sojuszu dworu z Radziwiłłami;kulminacją tego aliansu było spotkanie senatorów litewskich z Janem II Kazimierzem w Białej Podlaskiej.Po abdykacji Jana II Kazimierza w 1668 roku,popierał do polskiej korony kandydaturę palatyna reńskiego Filipa Wilhelma.Po abdykacji ostatniego Wazy Bogusław Radziwiłł uczestniczył w konwokacji jako poseł ziemi bielskiej i członek rady interrexa.Był także posłem Rzeczypospolitej do Wielkiego Elektora i ponownie występował w interesie protestantów.Podczas elekcji 1669 roku Bogusław Radziwiłł wraz z Michałem Kazimierzem Radziwiłłem starli się w rywalizacji politycznej z rodem Paców.Podczas burzliwych obrad doszło nawet do zgłoszenia kandydatury księcia Bogusława na elekta przez część województw litewskich pod warunkiem,że przejdzie na katolicyzm.Ostatecznie jednak działania posłów z Korony i biskupów przesunęły szalę zwycięstwa na korzyść Michała Korybuta Wiśniowieckiego.Po tych wydarzeniach Bogusław Radziwiłł udał się do Prus Książęcych i na Warmię.Przygotowywał plany polityczne przeciw wzrostowi potęgi Paców,szykował się do podróży na sejmik elekcyjny do Brańska,gdzie spodziewał się zostać obrany posłem.Nie doczekał jednak tego ostatniego wydarzenia,gdyż trzy dni przed wyjazdem na Podlasie,podczas polowania na kuropatwy pod Królewcem,31 grudnia 1669 roku nagle zmarł rażony apopleksją.Jego następcą na urzędzie namiestnika generalnego Prus Książęcych został ostatni biskup kamieński,książę Ernest Bogusław von Croy.Bogusław Radziwiłł pochowany został w katedrze Najświętszej Marii Panny i św.Wojciecha w Królewcu,gdzie do dziś pomimo znacznych zniszczeń tej świątyni w czasie II wojny światowej zachował się fragment nagrobka Bogusława Radziwiłła.
Genealogia


Jerzy Radziwiłł Herkules








Mikołaj Radziwiłł Rudy









Barbara Kola








Krzysztof Radziwiłł Piorun














Jan Tomicki








Katarzyna Tomicka











Barbara Potulicka








Janusz Radziwiłł

















Konstanty Ostrogski








Konstanty Wasyl Ostrogski











Aleksandra Olelkowicz Słucka








Katarzyna Ostrogska














Jan Amor Tarnowski








Zofia Tarnowska











Zofia Szydłowiecka








Bogusław Radziwiłł




















Joachim I Nestor








Joachim II Hektor











Elżbieta Oldenburg








Jan Jerzy Hohenzollern














Jerzy Brodaty








Magdalena Wettyn











Barbara Jagiellonka








Elżbieta Zofia Hohenzollern

















Jan V,książę Anhalt-Zerbst








Joachim Ernest Anhalt-Zerbst











Małgorzata Brandenburska








Elżbieta Anhalcka














Wolfgang I von Barby








Agnieszka von Barby-Mühlingen











Agnieszka von Mansfeld-Mittelort

Bitwa pod Ujściem(1655)

Rozegrała się w dniach 24-25 lipca 1655 roku.
Wstęp
W 1655 roku Szwecja rozpoczęła wojnę z Rzecząpospolitą,a pretekstem były pretensje Jana Kazimierza do tronu szwedzkiego.Arvid Wittenberg po dokonaniu 5 lipca przeglądu swej armii pod Szczecinem ruszył w kierunku polskich granic.Przed dotarciem do polskiej granicy,wysłał do stojących pod Ujściem wojsk trębacza z żądaniem kapitulacji.21 lipca,pod Siemczynem w pobliżu Czaplinka armia feldmarszałka Arvida Wittenberga przekroczyła granicę polską.Wittenberg prowadził ok.17 tys.żołnierzy i 72 działa.Pod Ujściem nad Notecią zbierało się pospolite ruszenie szlachty wielkopolskiej(ok.13 tys.) i 1400 żołnierzy piechoty łanowej.Na naczelnego wodza sił wielkopolskich wyznaczony został podskarbi wielki koronny Bogusław Leszczyński.Nie podjął się jednak zadania i wymówiwszy się chorobą wyjechał do Wrocławia.Ostatecznie dowództwo sprawowali wojewodowie:poznański Krzysztof Opaliński i kaliski Andrzej Karol Grudziński.Dowódcą piechoty łanowej był rotmistrz Władysław Michał Skoraszewski.Zadaniem zgromadzonych sił wielkopolskich była obrona przepraw na Noteci,by dać czas na przybycie sił głównych dowodzonych przez króla Jana Kazimierza.Przeprawa pod Ujściem miała znakomite walory obronne.Północny brzeg Noteci był bagnisty.Mostów na Gwdzie i Noteci bronił trudno dostępny szaniec na kępie.
Opór piechoty łanowej
24 lipca korpus Wittenberga dotarł do Ujścia.Pierwsze wezwanie Szwedów do kapitulacji Polacy odrzucili,obsadzając przy tym przeprawy przez rzekę i zajmując tym samym dogodną pozycję do obrony,która trochę niwelowała ogromną przewagę armii szwedzkiej w wyszkoleniu i sile ognia.Wittenberg ustawił działa naprzeciw polskich szańców i rozpoczął kanonadę.Piechota łanowa,wspomagana przez ochotników,przez pięć godzin broniła swych pozycji,które osłaniały mosty przez Gwdę i Noteć.Gdy broniącej kępy piechocie łanowej skończyła się amunicja,Grudziński wydał rozkaz ewakuowania załogi z szańców,oddając Szwedom kępę.Szwedzi zainstalowali tam swoje działa i rozpoczęli ostrzał artyleryjski jazdy polskiej zgromadzonej na przeciwległym brzegu Noteci.W tym czasie,4 km w dół rzeki,szwedzki oddział jazdy opanował przeprawę pod Dziembowem.Przez most przerzucono regiment gwardii pieszej.Na wieść o rysującym się oskrzydleniu,w obozie polskim wybuchł popłoch.Dowództwo okazało skłonność do rokowań.
Kapitulacja
25 lipca podpisany został akt kapitulacji Wielkopolski,uznający zwierzchnictwo szwedzkiego króla.Ze strony polskiej akt podpisali:wojewoda poznański Krzysztof Opaliński,wojewoda kaliski Andrzej Karol Grudziński,kasztelan międzyrzecki Paweł Gembicki,kasztelan krzewiński Maksymilian Miaskowski oraz Andrzej Słupecki.Po podpisaniu kapitulacji cała szlachta,z której składało się wielkopolskie pospolite ruszenie,zaproszona została na wystawną ucztę mającą uczcić szwedzkie panowanie.Podpisany dokument przekazywał Karolowi Gustawowi pełną władzę nad województwami poznańskim i kaliskim,całość dóbr państwowych i kościelnych oraz miasta.Szwedzi uzyskali prawo do zaciągania piechoty.Szlachta otrzymała gwarancję swych swobód,a na urzędy powoływać miano tylko Polaków.Biorąc pod uwagę niski poziom wyszkolenia szlacheckiego pospolitego ruszenia,utrzymanie linii Noteci,pomimo dogodnej do obrony pozycji,było w oczywisty sposób niemożliwe.Jednak dłuższy i bardziej zacięty opór mógł skłonić Szwedów do poszukania bardziej odległych przepraw,a to z kolei dałoby czas Wielkopolanom na odwrót w kierunku Torunia i połączenie swych sił z pospolitym ruszeniem Prus Królewskich.Wittenberg nie ścigałby ich,gdyż musiał wykonywać rozkazy królewskie,zgodnie z którymi miał maszerować na Poznań,by opanować linię Warty i tam czekać na armię królewską.To mogło wojskom polskim dać czas na zorganizowanie obrony.
Konsekwencje kapitulacji Wielkopolan
Kapitulacja wojsk wielkopolskich całkowicie zmieniła sytuację,otwierając Szwedom drogę w głąb kraju,który niemal całkowicie pozbawiony był obrony.Jednak Wittenberg zgodnie z pierwotnymi planami zajął bez walki 31 lipca Poznań i ruszył w stronę Środy,gdzie założył obóz i czekał na przybycie armii Karola Gustawa.Zebrane pod Ujściem oddziały polskie rozprzęgły się i w większości rozeszły po kraju.Część,która pozostała,została oddana pod komendę Hieronima Radziejowskiego.Wiadomość o kapitulacji pod Ujściem dotarła do Warszawy 31 lipca,czyniąc przygnębiające wrażenie.Król Jan Kazimierz wysłał do cesarza błagalną prośbę o pomoc,a 2 sierpnia gotów był nawet oddać mu koronę polską.