poniedziałek, 20 października 2014

Bogusław Leszczyński

Herbu Wieniawa(ur.ok.1612 w Wiślicy,zmarł 23 września 1659 w Warszawie)polski magnat,w latach 1637-1650 poseł na sejm,trzykrotnie obierany marszałkiem Izby poselskiej(1641,1648,1649/1650),starosta generalny wielkopolski od 1642,podskarbi wielki koronny od 1650,podkanclerzy koronny od 1658.Syn wojewody bełskiego Rafała Leszczyńskiego i Anny Radzimińskiej.Ojciec podskarbiego wielkiego koronnego Rafała Leszczyńskiego,dziad króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego.
Biografia
Młodość i wykształcenie
Bogusław Leszczyński urodził się w Wiślicy jako trzeci syn Rafała Leszczyńskiego,wówczas kasztelana wiślickiego.Zarówno sam Bogusław,jak i jego bracia(starsi Andrzej i Rafał oraz młodszy Władysław)zostali wychowani w duchu protestanckim.Ich ojciec zwany był„papieżem kalwinów”,co oznaczało jego zaangażowanie w sprawy protestanckie,ale także oddawało autorytet,jakim się cieszył wśród dysydentów.Nie było to jednak określenie zbyt ścisłe,gdyż zarówno Rafał Leszczyński,jak i jego synowie nie przynależeli stricte do wyznawców kalwinizmu,ale do związanego z kalwinizmem kościoła Braci Czeskich(Jednota Wielkopolska).Ojciec Bogusława postarał się również o humanistyczne i zarazem protestanckie wykształcenie swych synów.O ówczesnej rodzinie Leszczyńskich mówi się nieraz jako o„dynastii literackiej”,gdyż wydała kilku ludzi pióra.Choć sam Bogusław Leszczyński pisarstwem nigdy się nie zajął,to w życiu dorosłym był powszechnie podziwianym oratorem,cenionym za jasność wywodu i logiczność treści,co podkreślali współcześnie w swych opiniach nawet jego wrogowie.Na wykształcenie synów Rafała Leszczyńskiego miał wpływ znany uczony,pedagog i filozof o europejskiej renomie Jan Ámos Komenský,który w Lesznie przebywał przez wiele lat,korzystając z ochrony i wsparcia ze strony rodziny Leszczyńskich.To dzięki jego wiedzy gimnazjum w Lesznie stało się wówczas znanym ośrodkiem myśli humanistycznej,gdzie zjeżdżała na nauki protestancka młodzież z różnych krajów,zwłaszcza z Czech.Był także Komenský na osobiste życzenie swego protektora,Rafała Leszczyńskiego wychowawcą jego synów.Jego relacje z Bogusławem musiały być dobre,skoro po śmierci ojca Bogusław odziedziczywszy Leszno przejął patronat nad tamtejszą szkołą i zapewnił dalszą opiekę uczonemu.Filozof odwdzięczył się byłemu uczniowi,dedykując mu drugie wydanie jednego ze swych najbardziej znanych dzieł,podręcznika do nauki języka łacińskiego Janua linguarum reserata.Inną ważną postacią wśród otoczenia młodego Bogusława był Jan Jonston,przyrodoznawca,historyk,pedagog i przede wszystkim lekarz,który swą zawodową karierę zawdzięczał mecenatowi Leszczyńskich.Był Jonston uznanym uczonym,jakkolwiek zależny od wsparcia Leszczyńskich,nie był zbyt wymagającym nauczycielem.Jemu jednak zawdzięczał Bogusław Leszczyński bogate doświadczenia,jakie zebrał z podróży edukacyjnej po Europie.Odbył ją młody szlachcic w towarzystwie Jonstona w latach 1632-1636.Podobne podróże,zwane Grand Tour były w XVI-XVIII wieku modnym składnikiem edukacji młodych arystokratów,intelektualistów,a nieraz i synów władców.Nie inaczej było w przypadku Bogusława,który opuścił kraj na kilka lat także w celach edukacyjnych.W czasie tej podróży odwiedził Bogusław Francję,Anglię,Szkocję,Niderlandy i Italię.Edukacja tego typu miała zazwyczaj charakter dość powierzchowny,zwłaszcza,że młodzi arystokraci w jej trakcie często bardziej skupiali się na życiu towarzyskim niż na prawdziwych studiach.Bogusław wyciągnął jednak z tych wojaży spore umiejętności w dziedzinie ekonomii.Istotne w tej kwestii były jego studia na znanym wówczas uniwersytecie w Lejdzie i pobyt w Dordrechcie,gdzie zapoznał się z najnowocześniejszymi urządzeniami menniczymi i probierczymi,co miało stać się szczególnie przydatne przyszłemu podskarbiemu wielkiemu.Zresztą ten konkretnie kierunek nauki Bogusława został wskazany z wyraźnego polecenia jego ojca.Zagraniczny pobyt Bogusława Leszczyńskiego został przerwany na wieść o śmierci Rafała Leszczyńskiego,która miała miejsce 29 marca 1636.Bogusław wrócił wówczas do kraju,by dopilnować spraw majątkowych,które komplikował podział licznych dóbr i długów między czterech synów zmarłego.
Początki kariery politycznej(1637-1640)
Po powrocie do kraju Bogusław Leszczyński nie był już tylko szlacheckim synem,ale młodym i dobrze wykształconym magnatem panem na Lesznie.Pochodził z silnej i wpływowej rodziny,sam jednak nie miał jeszcze żadnej pozycji politycznej,będąc dotychczas w cieniu ojca i najstarszego brata Andrzeja,który postawił już wówczas pierwsze kroki w polityce.Testament Rafała Leszczyńskiego faworyzował Bogusława,oddając mu najwięcej z ojcowskiego dziedzictwa,włącznie z rodowym Lesznem oraz majątkiem po matce Radzyminem,mimo,że Bogusław był dopiero trzecim w kolejności synem zmarłego.Wynikało to po części z nadziei,jakie pokładał w talentach Bogusława jego ojciec.Po części zaś z faktu,że najstarszy jego brat,Andrzej majątkowo był zabezpieczony dzięki wielkiemu posagowi swojej żony Anny,dziedziczki fortuny kniaziów Koreckich,co związało go z odległymi problemami Wołynia.Ambicje polityczne Bogusława kazały mu szukać dróg do pokazania się dworowi.Najskuteczniejszym ówcześnie środkiem do rozpoczęcia kariery politycznej w Rzeczypospolitej było zostanie posłem i wykazanie się podczas obrad sejmu walnego.Tu pomogła młodemu Leszczyńskiemu pozycja jego rodu w Wielkopolsce oraz fakt bycia dziedzicem na Lesznie,co w zasadzie predysponowało go do bycia przywódcą starszej linii Leszczyńskich.W pierwszej połowie XVII wieku oprócz w większości protestanckiej linii starszej,reprezentowanej m.in.przez Rafała Leszczyńskiego i jego synów,istniała również linia młodsza,głównie katolicka.Linia młodsza była wprawdzie znacznie uboższa,lecz jej przedstawiciele posiadali znaczne wpływy na dworze i kilku jej członków osiągnęło wysokie godności państwowe i kościelne.
Pierwsze doświadczenia parlamentarne
Bogusław po raz pierwszy został wybrany do izby poselskiej już w roku 1637.Za każdym razem posłował wybierany z sejmiku ziemskiego w Środzie,który reprezentując dwa główne województwa Wielkopolski:poznańskie i kaliskie,był jednym z najważniejszych w kraju.Na sejmiku średzkim Leszczyńscy rywalizowali o wpływy z fakcją Opalińskich,której przewodził wówczas nowo mianowany(1637)wojewoda poznański Krzysztof Opaliński.Ponieważ Opaliński w tym czasie stopniowo przechodził w szeregi antykrólewskiej opozycji,Bogusław zaczął być postrzegany na dworze jako potencjalny sojusznik w rozgrywkach tak personalnych(wybór posłów),jak i merytorycznych(treść instrukcji poselskich)podejmowanych na sejmiku ziemskim w Środzie.W trakcie batalii sejmikowych Bogusław nie miał okazji ścierać się z Krzysztofem Opalińskim bezpośrednio.Ten drugi bowiem,jako wojewoda poznański wchodził już wówczas w skład senatu.Pozwalało to Leszczyńskim nie raz na zdobycie przewagi nad zwolennikami Opalińskich,zwłaszcza,że główny partner wojewody Opalińskiego,jego brat Łukasz Opaliński,stronił od zjazdów średzkich.Zresztą na pierwszym sejmie Bogusława Leszczyńskiego,w roku 1637,antagonizm z Krzysztofem Opalińskim jeszcze nie rozgorzał z wielką mocą.Bogusław jako sejmowy debiutant nie wyróżnił się wówczas szczególnie,choć został wybrany do dwóch komisji sejmowych:pierwszej w sprawie zapłaty wojsku i drugiej w sprawie uspokojenia dysydentów.Na sejmie tym posłowie wielkopolscy wystąpili z silną opozycją wobec planów królewskich,nie zgadzając się na zapłatę wojsku zaciągniętemu przez króla nielegalnie.Opozycji tej przewodził między innymi zarządca dóbr Bogusława Leszczyńskiego oraz jego polityczny sojusznik Jan Jerzy Szlichtyng.Sam Bogusław starał się pozostać jednak w cieniu,zarówno ze względu na małe doświadczenie parlamentarne,jak i niechęć do zbyt pochopnego narażania się dworowi.Nie uniknął jednak wojewodzic bełski ataku na swą osobę gdy w trakcie obrad dotyczących skarg innowierców został oskarżony o łamanie prawa przez biskupa płockiego Stanisława Łubieńskiego.Biskup zarzucił Bogusławowi,że ten złamał prawa Mazowsza,budując w odziedziczonym po matce Radzyminie zbór kalwiński,podczas gdy w dzielnicy tej obowiązywał zakaz szerzenia protestantyzmu.Oskarżenie to nie pociągnęło jednak za sobą żadnych konsekwencji prawnych.Pierwszy sejm roku 1637 był jednym z najgorszych za panowania Władysława IV i po burzliwych obradach rozszedł się bez jakichkolwiek uchwał.Był jednak dla Bogusława ważnym krokiem w zdobywaniu politycznego doświadczenia.
Sejm roku 1638
Po raz drugi zasiadł Bogusław Leszczyński w izbie poselskiej w roku 1638.Był to sejm istotny dla dalszych stosunków między królem Władysławem IV a masami szlacheckimi.Król usiłował przeforsować na nim niezwykle doniosłe dla swej polityki projekty:nałożenie nowych podatków na wojsko i ustanowienie ceł gdańskich.Szlachtę natomiast absorbowały najbardziej sprawy ustanowienia elitarnej Kawalerii Orderu Niepokalanego Poczęcia oraz egzekwowanie publicznego czytania sprawozdań z obrad senatu.Był to też sejm niezwykle ważny dla Bogusława,który otrzymał wówczas szansę,by zaprezentować się szerzej zarówno szlacheckiej braci,jak i przede wszystkim dworowi.Na sejmie tym Leszczyński został członkiem dwóch ważnych dla króla komisji:powołanej przez marszałka Łukasza Opalińskiego 7 kwietnia komisji do spraw obrony oraz komisji w sprawie ceł gdańskich,której owocem była konstytucja Cła morskie.W komisji do spraw obrony Leszczyński podobnie jak pozostali Wielkopolanie zaprezentował stanowisko pokojowe,choć nie przodował w krytyce planów królewskich.Natomiast w sprawie ceł morskich prawdopodobnie zaprezentował stanowisko zbieżne z królewskim,skoro Władysław IV jeszcze w tym samym roku zlecił Bogusławowi misję dyplomatyczną do Berlina,gdzie wojewodzic bełski miał przeprowadzić rokowania z elektorem w sprawie wprowadzenia ceł w portach Prus Książęcych.Misja ta była pierwszą poważną możliwością wykazania się Bogusława w oczach dworu i zakończyła się pełnym sukcesem.Jednak Bogusław na sejmie został zauważony przez dwór wcześniej,przy okazji sporu powstałego wokół sprawy czytania sprawozdań z obrad senatu.Obowiązek tworzenia i odczytywania w izbie poselskiej takich sprawozdań nakładały na senat konstytucje z lat 1607 i 1609,dotychczas jednak prawo to nie było respektowane.Jednak niepopularne posunięcia króla spowodowały reakcję szlachty,która chciała rozliczać senatorów z ich funkcji doradzania królowi.Stanowisko izby poselskiej w tej sprawie miał przedstawić osobiście Bogusław Leszczyński.Zaszczyt zaprezentowania królowi woli izby oraz sam fakt przemawiania przed królem był z jednej strony nobilitujący dla młodego i jeszcze niedoświadczonego polityka,z drugiej jednak wymagał wielkiej zręczności jeśli Bogusław nie chciał się narazić ani dworowi ani pozostałym posłom i opinii szlacheckiej.Z zadania tego wywiązał się bardzo dobrze,układając mowę pełną szacunku dla królewskiego majestatu,a żądania izby poselskiej przedstawiając w formie oczywistych argumentów prawnych.Przy czym Bogusław nie zarzucił królowi wprost łamania konstytucji,a jedynie wyraził żal,że ustanowione przed laty prawo nie jest należycie respektowane.Ostatecznie dwór,mimo dość mętnej odpowiedzi kanclerza Ossolińskiego zdołał uniknąć spełnienia żądań szlachty.Na swoim drugim w karierze sejmie Bogusław brał udział także w pracach komisji powołanej w sprawie rozgraniczenia województw wielkopolskich ze Śląskiem.Miało to dla właściciela Leszna duże znaczenie,jako,że jego główny kompleks dóbr leżał właśnie na samej granicy wielkopolsko-śląskiej.Także na tym sejmie Bogusław Leszczyński wykazał się sporym zaangażowaniem w sprawach proceduralnych,gdy wszedł w spór z marszałkiem Łukaszem Opalińskim na temat ważności składania na sejmie protestów.Bogusław stał na stanowisku,że protesty takie można zgłaszać tylko i wyłącznie na końcowych,łączonych posiedzeniach izby poselskiej i senatu.Marszałek Opaliński uważał natomiast,że protestacje zgłaszane w trakcie układania konstytucji w samej izbie powinny być również brane pod uwagę.Sam spór nie został wówczas rozstrzygnięty,a i dziś ocena obydwu stanowisk jest trudna.Sam jednak fakt zaangażowania się Bogusława w tak ważnych kwestiach ustrojowych przyczyniła się do postrzegania go jako osoby o dużym doświadczeniu politycznym,co zaowocować miało wkrótce obraniem go na marszałka izby w trakcie jednego z kolejnych sejmów.
„Sprawa rakowska”
Sejmem roku 1638 wstrząsnęła tak zwana„sprawa rakowska”,czyli proces nad arianami(braćmi polskimi)z Akademii Rakowskiej,którzy zbezcześcili krzyż w Rakowie.Najwięcej kontrowersji nie wzbudziła wina sprawców,ale sposób przeprowadzenia procesu(tzw.proces sumaryczny)oraz wysokość kary.Szczególne oburzenie wywołało zastosowanie procesu sumarycznego wobec właściciela Rakowa,Jakuba Sienieńskiego.Uważano bowiem,że tego typu proces nie może być przeprowadzany przeciw szlachcicom.Najsilniejszy opór wobec sposobu przeprowadzenia sprawy stawiali posłowie dysydenccy,którzy obawiali się,że atak przeciwko arianom rozpocznie proces odchodzenia od zasad pokoju między różnowiercami,wypracowanego na konfederacji warszawskiej,ale wciąż nie będącej wystarczająco umocowanej prawnie w systemie politycznym Rzeczypospolitej.Ich obawy zresztą były jak najbardziej uzasadnione,a sprawa rakowska stała się jednym z ważniejszych wydarzeń na drodze do odchodzenia od pokoju religijnego ustanowionego u zarania Rzeczypospolitej Obojga Narodów.W sprawę rakowską mocno zaangażował się również Bogusław Leszczyński,który słusznie wykazywał bezpodstawne zastosowanie uproszczonego procesu.Poparli go nie tylko posłowie protestanccy,ale również część katolików.Większość katolicka przeważyła jednak i przeprowadzony proces sumaryczny został uznany za legalny.Wówczas Bogusław pierwszy zrezygnował z oporu i przyjął wolę większości,z żądaniem jednak aby w przyszłości w podobnej sytuacji proces sumaryczny nie mógł zostać zastosowany wobec żadnego szlachcica.Pozostali protestanci poszli za zdaniem Leszczyńskiego i ten kompromisowy zapis został zatwierdzony przez izbę.W sprawie rakowskiej Bogusław ujawnił zarówno swe predyspozycje przywódcze,jak i niechęć„umierania za wiarę”,gdyż zrezygnował z własnych postulatów i obrony protestantów na rzecz nieangażowania się w spór mogący zagrozić jego własnej karierze politycznej.Krok ten stał w sprzeczności z praktyką stosowaną przez jego ojca i był jednym z pierwszych zwiastunów przyszłej konwersji Bogusława Leszczyńskiego na katolicyzm.
Ślub z Anną Denhoffówną
Rodzina Leszczyńskich wśród przodków Bogusława nie mogła się poszczycić szczególnie prestiżowymi mariażami o dużym znaczeniu politycznym,a małżeństwa w tej rodzinie zazwyczaj kojarzone były w ramach środowiska szlachty i magnaterii prowincjonalnej,wielkopolskiej.Jednak szybki awans polityczny i ekonomiczny rodziny Leszczyńskich jaki dało się zauważyć na początku XVII wieku umożliwił synom Rafała Leszczyńskiego na znacznie korzystniejsze koligacje z najważniejszymi rodami ówczesnej Rzeczypospolitej.Już ślub starszego brata Bogusława Andrzeja Leszczyńskiego był wielkim sukcesem rodu,zwłaszcza na polu ekonomicznym Anna Korecka była dziedziczką sporej fortuny.Natomiast wybór Bogusława padł na wojewodziankę sieradzką Annę Denhoffównę,córkę Kaspra Denhoffa.Ojciec Anny nie piastował wprawdzie żadnego wysokiego stanowiska ministerialnego,lecz jego wpływy na dworze najpierw Zygmunta III,a później Władysława IV były znaczne.Umożliwiło mu to zdobycie majątku i cennych koneksji politycznych,z których najważniejsze wynikały z jego małżeństwa z Anną Aleksandrą Koniecpolską,siostrą hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego.Małżeństwo z Anną Denhoffówną było więc dla Bogusława ważne przede wszystkim z powodów politycznych.Posag Anny,choć znaczny,bo wynoszący sto tysięcy złotych,nie mógł imponować znacznie zamożniejszemu od Denhoffów Leszczyńskiemu.Jednak dzięki niemu uzyskał politycznych sprzymierzeńców wśród osób z najbliższych królowi kręgów dworskich i zbliżył się do ważnego stronnictwa hetmańskiego.Małżeństwo to było korzystne także dla rodziny Denhoffów.Kasper miał bowiem aż trzech synów i chcąc zadbać o ich karierę szukał koneksji wśród najważniejszych rodów Rzeczypospolitej,a za taki byli uważani Leszczyńscy.Obiekcje ojca panny młodej mogły dotyczyć tylko i wyłącznie wyznania przyszłego zięcia.Kasper Denhoff był bowiem jako neofita gorliwym katolikiem i wyznanie Bogusława było pewną przeszkodą.Być może zgadzając się na ślub wojewoda sieradzki mógł mieć już wówczas nadzieję na konwersję Bogusława na katolicyzm,która to istotnie nastąpiła w niecałe trzy lata po ślubie.Sam ślub odbył się 12 sierpnia 1638 roku w Kruszynie i stał się jednym z najważniejszych wydarzeń polityczno-towarzyskich swego czasu.Małżeństwo Anny i Bogusława było raczej udane źródła nie podają żadnych kontrowersji pomiędzy małżonkami.Anna nie odegrała jednak żadnej widocznej roli w politycznych poczynaniach męża.
Sejm roku 1640
Kolejny sejm,w którym Bogusław miał wziąć udział także był pełen konfliktów,choć tym razem król postanowił nie wchodzić w otwartą konfrontację z opozycją szlachecką.Po porażkach na poprzednich sejmach w tym z roku 1640 nie pokładał specjalnych nadziei.Posłów najbardziej absorbowały na nim od samego początku sprawy wyznaniowe,których zarówno król,jak i Bogusław Leszczyński starali się unikać.Posłowie katoliccy żądali wówczas sądu nad protestantami,którzy dokonali antykatolickich rozruchów w Toruniu i Wilnie,ponadto posłowie z województw wschodnich podjęli sprawy uregulowania stosunków między unitami a dyzunitami.Bogusław nie angażował się w meritum tych sporów religijnych.Sprzeciwił się jedynie sądzeniu protestantów w procesie sumarycznym powołując się na konstytucję przyjętą przez sejm w 1638 zakazującą tego typu procesów przeciw szlachcie.Konstytucję tę sam zresztą wówczas zaproponował.Natomiast w sprawie unitów i dyzunitów żądał powołania do tych spraw oddzielnej komisji i zdjęcia jej z obrad plenarnych.Jego twarda w tym względzie postawa spowodowała zatarg z Adamem Kisielem,który blokował obrady żądając spełnienia swych postulatów.Ostatecznie stanowisko Leszczyńskiego przeważyło i powołano oddzielną komisję.Obok spraw wyznaniowych posłowie musieli zająć się palącymi sprawami skarbowymi.Ponieważ na poprzednich sejmach król nie zdołał przekonać posłów o konieczności utrzymywania powiększonych zaciągów skarb miał poważne zaległości w wypłacie żołdu.Władysław IV,który zaciągał żołnierzy planując wplątanie Rzeczypospolitej w wojnę(albo przeciw Szwecji,albo przeciw Turcji),popadał na tym tle w ciągłe zatargi z izbą poselską.Szlachta nie tylko nie zamierzała uchwalać podatków na wojnę zaczepną,ale nawet żądania króla odnośnie werbunków wojsk obronnych uważała za zbyt wygórowane.Ponieważ jednak zaciągi były przeprowadzane,a skarb wciąż świecił pustkami,krajowi groziły konfederacje wojskowe,które mogły zawiązać nieopłacone regimenty.Pod tym względem szczególnie opozycyjne wobec dworu były instrukcje posłów wybranych z sejmiku średzkiego,wśród których znajdował się Bogusław Leszczyński.Wielkopolanie żądali nie tylko ukrócenia procederu zastawiania przez króla jego dóbr stołowych,ale przede wszystkim przeciwstawiali się nałożeniu jakichkolwiek nowych obciążeń.Przy czym posłowie wielkopolscy żądali,by przed nałożeniem nowych podatków uskuteczniono zbiór dotychczas uchwalonych.Pretensje posłów tej prowincji były o tyle uzasadnione,że Wielkopolska wyróżniała się na tle innych wysoką ściągalnością podatków.Bogusław nie mógł oczywiście jawnie przeciwstawić się swym instrukcjom poselskim w tak ważnej kwestii,jednak starał się nie stać na czele krytyków polityki dworu.Już wówczas interesowały go jednak sprawy skarbowe:brał udział w pracach komisji do sprawy sfinansowania artylerii.Komisja ta była jedyną na tym sejmie,która wypracowała konkretne i realne projekty.Niestety sejm ich nie przyjął wobec oporu posłów litewskich.Sprawa naprawy funkcjonowania skarbu i jego kontrola przez sejm nie została pomyślnie zrealizowana na tym sejmie także z prozaicznej przyczyny nieobecności podskarbich w trakcie obrad.Posłowie uznawali to za pretekst do niezajmowania się tym problemem wobec niemożności uzyskania od podskarbich podstawowych informacji.Dla Leszczyńskiego była to ważna lekcja na przyszłość:gdy sam zostanie podskarbim,będzie brał czynny udział we wszystkich kolejnych sejmach(już jako senator),by sprawy podatków nie były odwlekane.O ile w sprawach skarbowych Bogusław musiał lawirować między postulatami szlachty swych wyborców,a życzeniami króla,to w jednym punkcie definitywnie złamał średzkie instrukcje poselskie.Mianowicie w sprawie mianowania królewicza Karola Ferdynanda biskupem płockim Leszczyński poparł otwarcie króla.Życzenie Władysława IV nie zostało wprawdzie spełnione wobec oporu pozostałych posłów średzkich,a także reprezentantów sejmiku sieradzkiego i przemyskiego,jednak gest uczyniony przez Bogusława musiał być na dworze zauważony.Opłacał się on Bogusławowi tym bardziej,że szlachta wielkopolska nie miała z tego powodu do bełskiego wojewodzica żadnych pretensji i obrała go ponownie posłem w roku 1641.Był to sejm przełomowy dla kariery Bogusława Leszczyńskiego,ponieważ właśnie wówczas został po raz pierwszy obrany marszałkiem izby poselskiej,co uczyniło go politykiem o znaczeniu krajowym.
Przywódca szlachty wielkopolskiej(1641-1648)
Obiór na marszałka poselskiego w 1641 rozpoczął nowy etap w karierze Bogusława Leszczyńskiego.Ta prestiżowa,choć nieuzbrojona wówczas w ważkie kompetencje funkcja,umożliwiła Leszczyńskiemu oddanie poważniejszych zasług dworowi,za co został wkrótce wynagrodzony niezwykle ważnym politycznie stanowiskiem wielkopolskiego starosty generalnego(1642).Nominację tę poprzedził i znacznie przybliżył akt konwersji Bogusława Leszczyńskiego na katolicyzm.Zmiana wyznania ułatwiła mu pokonanie głównego konkurenta do tego ważnego urzędu,którym był jego wielkopolski adwersarz Krzysztof Opaliński.Urząd wielkopolskiego starosty generalnego oddawał w ręce Leszczyńskiego istotne instrumenty umożliwiające mu budowanie własnego stronnictwa w tej prowincji,choć odsuwał go również od spraw warszawskich.Jako starosta generalny mógł Bogusław Leszczyński decydować między innymi o obsadzie licznych lokalnych urzędów ziemskich,czym mógł łatwo zjednywać kolejnych stronników.Dzięki temu stał się wówczas Bogusław liderem silnego,wielkopolskiego stronnictwa szlacheckiego,opozycyjnego do fakcji Opalińskich.Wojewoda poznański Krzysztof Opaliński zawiedziony wówczas pominięciem go w tej ważnej nominacji,zajął stanowisko zdecydowanie opozycyjne wobec dworu.Obóz Leszczyńskich stał natomiast na pozycjach mniej lub bardziej pro-królewskich,co korespondowało z dotychczasową strategią Bogusława,upatrującego szans na rozwój swej kariery w łaskach płynących od tronu.Ważną zaletą nowo nabytego przez Bogusława urzędu był fakt,że nie był on zaliczany do urzędów senatorskich.Tak więc o ile Krzysztof Opaliński jako wojewoda poznański nie brał bezpośredniego udziału w sejmikach średzkich i nie mógł zostać posłem,to Bogusław wciąż mógł budować swą pozycję polityczną zarówno na sejmikach,jak i na sejmie walnym.Leszczyński w pełni wykorzystał płynące z tego korzyści polityczne i w okresie tym dwukrotnie był obierany marszałkiem izby poselskiej(1648 i 1649).Dopiero nominacja na podskarbiego wielkiego koronnego(1650)zakończyła ten etap jego kariery politycznej,przesuwając punkt ciężkości zainteresowań politycznych Bogusława z rodzinnej Wielkopolski ku sprawom centralnym.
Marszałek na sejmie roku 1641
Kontrowersje wokół kandydatury Leszczyńskiego
Zasada alternaty przy wyborze marszałka izby poselskiej wymagała,by na sejmie roku 1641 marszałkiem obrany został poseł z Wielkopolski.Jan Stanisław Jabłonowski,marszałek poprzedniej sesji sejmowej zaproponował na to stanowisko właśnie Bogusława Leszczyńskiego,który choć nie ukończył jeszcze 30 lat,znany był już posłom ze swej aktywności na poprzednich sejmach.Przeciwko tej kandydaturze podniosły się jednak głosy sprzeciwu,jako,że Bogusław był protestantem.Starosta sochaczewski Jan Oborski wyraził głośno wątpliwość:„Dissident może marszałkować?”Wybuchł wokół tej sprawy spór,który posłowie rozstrzygnęli jednak na korzyść Leszczyńskiego:skoro dysydent może zostać obrany posłem,to może być również marszałkiem.Chociaż ostatecznie uznano,że wyznanie nie może blokować drogi do funkcji marszałka,to sama dyskusja nad tym była dla Bogusława czytelnym znakiem panujących tendencji.Leszczyński,który kilka miesięcy później przeszedł na katolicyzm,musiał odebrać całą sprawę jako utwierdzenie go w powziętej w tym okresie decyzji o konwersji.Był zresztą Bogusław w roku 1641 ostatnim niekatolickim marszałkiem izby poselskiej w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.Rozstrzygnięcie wątpliwości na tle wyznaniowym nowo obieranego marszałka nie zakończyło oporu przeciw kandydaturze Bogusława Leszczyńskiego.Zasada alternaty sejmowej oddawała na tym sejmie marszałkowanie w ręce reprezentanta prowincji wielkopolskiej,jednak nie było sprecyzowane z którego sejmiku miał pochodzić marszałek.O ile w przypadku marszałków obieranych z Małopolski czy Litwy zachodziła w tym względzie pewna rotacja(z uwzględnieniem jednak przewagi najważniejszych sejmików),o tyle w Wielkopolsce prawie zawsze marszałek reprezentował najsilniejszy politycznie sejmik średzki,skupiający dwa tzw.górne województwa tej prowincji:poznańskie i kaliskie.Nie podobało się to przedstawicielom pozostałych sejmików prowincji wielkopolskiej,zwłaszcza licznym reprezentantom drobnej szlachty mazowieckiej.Tu ponownie przeciw Leszczyńskiemu wystąpił Jan Oborski,żądając by tym razem marszałkiem został przedstawiciel Mazowsza,a konkretnie jego krewny Hieronim Radziejowski.Izba odrzuciła jednak tę mazowiecką kandydaturę,przechylając się na rzecz młodego Leszczyńskiego,a Radziejowski „namówiony wstydem odstąpił”.Leszczyńskiemu zdecydowanie pomogło nazwisko i wpływy jego rodu w Wielkopolsce,natomiast sam spór z Radziejowskim miał przerodzić się w późniejszą rywalizację obydwu magnatów.Obiór Bogusława na funkcję marszałka został dobrze przyjęty na dworze Władysława IV,gdzie spodziewano się,że nowy marszałek będzie sprzyjał planom królewskim.
Bogusław w roli marszałka
Obejmując funkcję marszałka izby poselskiej,musiał mieć Leszczyński świadomość,jak trudna rola przypadła mu w udziale,biorąc pod uwagę fakt,że brał on już wcześniej udział w dwóch zakończonych fiaskiem(bez ostatecznych uchwał)sejmach z lat 1637 i 1638.W pierwszej połowie XVII wieku sejm,który nie zdołał zakończyć swej pracy żadnymi konstytucjami,był wciąż uważany za rzecz niedopuszczalną,  znaczna część winy kładła się cieniem na osobie marszałkującej izbie poselskiej.Chcąc więc zabezpieczyć się przed ewentualnym potępieniem w razie niepowodzenia sejmu,Bogusław już w mowie inauguracyjnej zwrócił się do posłów w słowach,w których wyraził obawę,że posłowie w jego czasach na sejm przyjeżdżają na„przyjacielskie posiedzenia”zamiast na konstruktywne obrady.Mowa była przy tym ułożona tak,by nie urazić posłów przesadnym,mentorskim tonem,gdyż Leszczyński sam siebie ustawił w roli winnego,jako posła niedoszłych do końca sejmów z lat poprzednich.Podobny,asekurancki wobec możliwego fiaska obrad miała mowa powitalna na przybycie króla.Ostrożna inauguracja w roli marszałka nie była jednak przejawem kapitulanckiej postawy Bogusława Leszczyńskiego,który doskonale znając przebieg nieudanych poprzednich sejmów,postanowił zapobiec powtórzeniu się sytuacji z ostatnich lat.Przede wszystkim zaproponował od razu opracowanie sposobu prowadzenia obrad sejmowych,wywołując dyskusję nad powracającym na kolejnych sejmach problemem ustanowienia regulaminu obrad izby poselskiej.I tym razem jednak opór posłów był nie do przezwyciężenia i regulaminu nie uchwalono.Jednak Bogusław nie zrezygnował z porządku w trakcie obrad i każdego dnia narzucał posłom zarówno tematykę,jak i sposób obradowania,co w pierwszej połowie sejmu przyniosło pozytywne rezultaty,później jednak spotkało się z nieprzezwyciężalnym oporem opozycji.Załamanie się porządku obrad w drugiej części sejmu doprowadziło Bogusława do zwątpienia w ostateczne powodzenie jego misji,mimo to sejm ten wyróżnił się pozytywnie na tle wcześniejszych co do ilości uchwalonych konstytucji.I choć nie uchwalono żadnych przełomowych aktów,to posłowie uniknęli kompromitacji w trakcie czytania konkluzji przed senatem i królem.
Leszczyński stronnikiem dworu
Największą ambicją Bogusława,jako marszałka izby poselskiej,było oddanie zauważalnych zasług dworowi,oraz wykazanie się przed królem przymiotami skutecznego polityka.Samo doprowadzenie obrad sejmu do szczęśliwego końca było sporym sukcesem.Także przeciągnięcie posłów z pozycji jawnie opozycyjnych,na pro królewskie,bądź przynajmniej neutralne było dla Władysława IV ważne.Tym bardziej,że na poprzednich sejmach szlachta wielkopolska była planom królewskim szczególnie nieprzychylna.Wykazał się wówczas młody Leszczyński po raz pierwszy jako czołowy przywódca szlachty wielkopolskiej.Jednak z punktu widzenia dworu najistotniejszą sprawą załatwioną na tym sejmie okazało się rozwikłanie sporu między dworem a izbą poselską w sprawie czytania w tej drugiej protokołów z między sejmowych obrad senatu.Spór ten paraliżował współpracę między senatem i izbą przez całe dotychczasowe panowanie Władysława IV,a osiągnięty w tej sprawie kompromis był w dużej mierze zasługą marszałka.Na mocy zawartego porozumienia uznano konstytucję z 1607 roku(zmuszającą senatorów do odczytywania protokołów z między sejmowych obrad)za ważną,ale zmieniono jej wykładnię.Odtąd miano odczytywać jedynie same uchwały senatu i podpisy poszczególnych senatorów pod nimi,natomiast same obrady i wyrażane na nich opinie senatorskie nie miały być ujawniane posłom.Był to spory sukces dworu,a nagrodą dla jego współtwórcy Bogusława Leszczyńskiego miało być stanowisko starosty generalnego wielkopolskiego,które otrzymał kilka miesięcy później z rąk Władysława IV.
Konwersja na katolicyzm
Zmiana wyznania przez Bogusława Leszczyńskiego jest jednym z najważniejszych momentów w jego życiorysie:decyzja o przejściu na katolicyzm była punktem zwrotnym w jego karierze i zdecydowała o jej rozwoju.Fakt zmiany wyznania w przypadku Bogusława nie świadczył jednak o głębokim zainteresowaniu sprawami religijnymi,ale raczej o pragmatycznym podejściu do spraw wyznaniowych na które wojewodzic bełski patrzył z punktu widzenia polityka.Nie oznacza to oczywiście braku religijności u Leszczyńskiego,dla którego jako człowieka epoki baroku była ona integralną częścią egzystencji.Nie jest znana dokładna data konwersji wojewodzica bełskiego,ani moment i dokładne motywy tej decyzji.Zmiana wyznania musiała nastąpić pod koniec 1641 lub na początku 1642 roku,gdyż na sejmie 1641 roku do końca sesji był marszałkiem innowiercą,a gdy w 1642 roku przyjmował nominację na starostę generalnego wielkopolskiego był już katolikiem.Sama decyzja zapadła zapewne wcześniej,a przyczyniły się do niej różne okoliczności.Te bezpośrednio dotyczące losów Bogusława to m.in.ślub z katoliczką czy kontrowersje wokół jego wyboru na marszałka izby poselskiej jako niekatolika.Związane z losem jego rodziny przykłady kariery ojca,który pozostawszy wiernym wyznawcą braci czeskich nie awansował ponad stanowisko wojewody bełskiego oraz kuzyna Wacława Leszczyńskiego,który po przejściu na katolicyzm doszedł do stanowiska kanclerza wielkiego koronnego,mogły mieć znaczący wpływ na postępowanie samego Bogusława.Na decyzję wojewodzica miały też zapewne tendencje widoczne w całej Rzeczypospolitej,gdzie Kościół katolicki po soborze trydenckim przeszedł do zdecydowanej ofensywy,wspierany polityką Zygmunta III i całego dworu.Otrzymanie ważnego stanowiska państwowego,jakim było starostwo generalne wielkopolskie,było możliwe dopiero po konwersji Bogusława na katolicyzm.Sytuacja,w jakiej doszło do zmiany wyznania Leszczyńskiego i jego szybka nominacja na starostę generalnego spowodowały,że niekiedy podejrzewano Bogusława o oportunizm.Sam Leszczyński był prawdopodobnie religijnie indyferentny.W rodzinnym Lesznie chronił kalwinistów,ale np.w majątku bratanka Samuela Leszczyńskiego Baranowie Sandomierskim zamknął zbór i szkołę,likwidując w ten sposób ważny ośrodek małopolskiego kalwinizmu.W liście napisanym już po konwersji do seniorów Jednoty Braci czeskich pisał,że choć nie może być ich owcą,to będzie chociaż psem owczarskim chroniącym ich owce.
Bogusław Leszczyński starostą generalnym
Z początkiem roku 1642 otrzymał Leszczyński swój pierwszy poważny urząd starostwo generalne wielkopolskie.Nie był to wprawdzie urząd senatorski,ale spośród urzędów ziemskich był on jednym z najważniejszych w kraju i oddawał Bogusławowi istotną władzę w rodzinnej prowincji.Ponieważ jednak drugi pod względem znaczenia w Wielkopolsce urząd wojewody poznańskiego piastował wówczas oponent Leszczyńskiego i kontrkandydat do starostwa,Krzysztof Opaliński,to wkrótce doszło do ostrej rywalizacji między obydwoma magnatami.Opaliński starał się podważyć kompetencje nowego starosty i walczył z nim o poparcie wśród wielkopolskiej szlachty.
Spory kompetencyjne z Krzysztofem Opalińskim
Po raz pierwszy do starcia z Krzysztofem Opalińskim doszło w trakcie średzkiego sejmiku przedsejmowego 1643 roku,gdy rozgorzał spór o miejsce„ucierania”artykułów sejmikowych.Miejsce obrad miało spore znaczenie,gdyż gospodarz miał większy wpływ na redagowanie ostatecznej wersji tekstu.Tradycyjnie sejmikowe„ucieranie”odbywało się w gospodzie najznaczniejszego senatora obecnego na sejmiku.W Wielkopolsce jednak był pod tym względem wyjątek i tu przywilej ten nie należał do senatora,a właśnie do starosty generalnego.Wojewoda poznański,który był najwyższym senatorem Wielkopolski podważył ten zwyczaj w momencie nominacji Bogusława na tenże właśnie urząd starosty.Spór miał całkowicie personalny charakter,ale jego rozstrzygnięcie mogło mieć ważne znaczenie prestiżowe,co nie było bez znaczenia wobec zapatrywań dworu.Król potrzebował na prowincji nie tylko ślepo zaufanych stronników,ale przede wszystkim polityków skutecznych.Konflikt zakończył się ostatecznie kompromisem.Opaliński,który groził zerwaniem sejmiku ustąpił formalnie i obrady odbyć się miały w siedzibie starosty,jednak zagwarantował sobie jednocześnie,że podczas kolejnych sejmików„ucieranie”artykułów będzie się odbywać w„kole rycerskim”przy udziale wszystkich sejmikujących co odebrało staroście generalnemu przywilej bycia gospodarzem.Wynik sporu okazał się więc ostatecznie porażką Bogusława,mimo,że utrącił pierwotny projekt wojewody poznańskiego poprzez przekupienie jego klientów.Po raz kolejny do starcia z Opalińskim doszło w trakcie kryzysu jaki wywołała w Wielkopolsce polityka dworu w latach 1643-1644,której celem było sprowokowanie Szwecji do ataku na Rzeczpospolitą.Władysław IV postanowił doprowadzić do kryzysu dyplomatycznego przepuszczając walczące wówczas ze Szwecją wojska austriackie przez terytorium Wielkopolski i tym samym wciągnąć Polskę w wojnę trzydziestoletnią po stronie cesarza.Bogusław Leszczyński,realizując politykę króla wydał jako starosta generalny zgodę na przemarsz wojsk austriackich.Tymczasem jednak Krzysztof Opaliński,który został powiadomiony o zamiarach królewskich nie tylko nie poparł Władysława IV,ale wyjawił opinii szlacheckiej zamiary dworu i uwypuklił udział w nich nowego starosty generalnego.Oburzona szlachta,której majątki ucierpiały w trakcie przemarszu obcych wojsk zwróciła swój gniew przeciw Leszczyńskiemu.Bogusław musiał w 1644 roku bronić osobiście swych spraw w Trybunale Koronnym,a jednocześnie wykorzystując swe prerogatywy starosty generalnego zdołał zablokować publikację w Poznaniu uniwersału Opalińskiego potępiającego wpuszczenie wojsk austriackich w granice Rzeczypospolitej.Pozycję Leszczyńskiego uratowały uniwersały wydane w 1645 roku przez króla,w których nakazał on województwom wielkopolskim obmyślenie obrony granic.Wykorzystując ten fakt zwołał Bogusław w roku następnym„radę duchowną i rycerską”w Poznaniu,którą wojewoda poznański zbojkotował.Dzięki temu zdołał na niej Leszczyński uzyskać potwierdzenie swych wyłącznych prerogatyw w dziedzinie obronności prowincji i co ważniejsze,uzyskał kontrolę nad środkami na ten cel przeznaczonymi.
Sejm roku 1646 i jego konsekwencje
Ostatni za panowania Władysława IV sejm,był jedynym,na którym Bogusław Leszczyński stanął w jawnej i trwałej opozycji przeciw planom królewskim.Stało się tak z powodu bardzo niepopularnej,wręcz awanturniczej polityki króla,który prowadził nielegalne zaciągi wojska i chciał rozpętać wojnę z Turcją.Niepopularność polityki dworu stała się tak wielka,że Bogusław postanowił nie narażać swej reputacji u szlachty na rzecz sprawy skazanej na niepowodzenie.Leszczyńscy nie mieli zresztą żadnego interesu w popieraniu ekspansji na krańcach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej.Dodatkowo od linii politycznej dworu odsunęła Bogusława śmierć hetmana wielkiego koronnego,Stanisława Koniecpolskiego,który popierając króla tylko w ograniczonym zakresie był jednocześnie stronnikiem Leszczyńskich od czasu ślubu Bogusława z Denhoffówną.Teraz pierwsze miejsce u boku Władysława IV pełnił niepodzielnie kanclerz Ossoliński,który popierał wojenne projekty Wazy,spierając się z podkanclerzym Andrzejem Leszczyńskim.Ten zaś z kolei współpracował ze swym wielkopolskim kuzynem:na sejmie 1646 roku Andrzej przewodził opozycji w senacie,a Bogusław w izbie poselskiej.Jeszcze przed sejmikiem średzkim wielkopolanie wystosowali do króla i kanclerza Ossolińskiego ostre w tonie listy,oskarżając ich o chęć wywołania nielegalnej w Rzeczypospolitej wojny ofensywnej(„bellum offensivum sine conssensu[Reipublicae]”).Na sejmiku zaś Wielkopolanie ustalili najbardziej nieprzejednane w całej Rzeczypospolitej stanowisko w swych instrukcjach poselskich,Bogusław nie mógł więc zignorować nastrojów szlachty.Instrukcje ukute na sejmiku średzkim nie pozostawiały żadnych wątpliwości:posłowie mogli zgodzić się na jakiekolwiek uchwały sejmowe tylko w przypadku wcześniejszej rezygnacji króla ze swoich planów wojennych.Wielkopolanie zwracali się również do prymasa i hetmanowica Stefana Potockiego o interwencję.Było to jawne zlekceważenie autorytetu monarchy.Uzupełnieniem uchwały sejmikowej było groźne w swej wymowie laudum,w którym wielkopolska szlachta zdecydowała powołać pod broń 3 tys.żołnierzy i zobowiązała starostę generalnego do wezwania w razie potrzeby pospolitego ruszenia.Uzasadnieniem tego kroku było oficjalnie głoszone przez dwór zagrożenie tureckie,jednak w praktyce nie było wątpliwości,że była to próba powstrzymania zagrożenia stwarzanego przez królewskie zaciągi.Kraj stanął wręcz na progu wojny domowej.Bogusław Leszczyński jechał więc na sejm nie tylko związany instrukcjami poselskimi,ale również jako starosta generalny był potencjalnym wodzem opozycyjnego wojska,które mogło stanąć na czele antydworskiej rebelii.Wzmacniało to jego pozycję zarówno wobec dworu jak i wśród pozostałych opozycyjnych posłów.Bez znaczenia był przy tym fakt,że średzkie laudum prawdopodobnie łamało istniejący porządek prawny decydując w kwestii pospolitego ruszenia w miejscu sejmu walnego.Sejm rozpoczął się od oskarżeń pod adresem monarchy,którego nie bronili nawet senatorowie z Andrzejem Leszczyńskim na czele.Posłowie chcąc ustalić winnych za bezprawne zaciągi zażądali wspólnego posiedzenia senatu i izby poselskiej pod nieobecność monarchy(tzw.kolokwium absente rege).Wśród żądających zwołania kolokwium był również sam Bogusław Leszczyński,który stał się teraz jednym z najważniejszych posłów opozycji.Zdołał on jednak przeprowadzić w trakcie tego posiedzenia jak i w całym sejmie najważniejsze postulaty szlacheckie bez eskalowania konfliktu z dworem.Uzyskano więc zgodę na konstytucję sejmową likwidującą zaciągi wojska i pouczono senatorów za niedopełnienie obowiązków stróżów praw publicznych przy królu,ale jednocześnie udało się uniknąć zaatakowania króla osobiście i odebrania mu kolejnych uprawnień.Był to jeden z postulatów Leszczyńskiego,który w swych świetnie przygotowanych mowach wyrażał postulaty opozycji bez narażania autorytetu monarchy na szwank.Kilkukrotnie również dyscyplinował posłów w trakcie obrad krytykując ostro ich kłótliwość,a podczas ostatecznego formułowania konstytucji tuż przed ostatnim udaniem się posłów do króla Bogusław ostentacyjnie opuścił salę obrad protestując przeciw jałowym i kompromitującym izbę awanturom.Gest ten przyniósł oczekiwany skutek i posłowie w końcu ustalili porządek konstytucji.W trakcie tego sejmu udało się więc staroście generalnemu nie tylko zdobyć wielką popularność wśród szlachty(zwłaszcza wielkopolskiej),ale także uzyskać opinię polityka rozważnego i doskonałego mówcy.Dzięki temu pragmatyzmowi uzyskał w oczach dworu opinię człowieka pragmatycznego,a nie zacietrzewionego opozycjonisty.Miało to zaowocować już na początku panowania Jana Kazimierza.Po zakończeniu sejmu,na terenie Wielkopolski starł się Bogusław Leszczyński ponownie z wojewodą poznańskim,tym razem w sprawie wykonania uchwał sejmowych 1646 roku.Uchwalono wówczas,że wszystkie zorganizowane przez króla oddziały wojskowe muszą zostać rozpędzone i powierzył to zadanie wojewodom.Jednak sytuacja w Wielkopolsce wyglądała pod tym względem szczególnie,gdyż była to jedyna prowincja w kraju,w której prerogatywy wojewody nakładały się na należące do starosty generalnego.Pojawił się więc ponownie ostry spór kompetencyjny między wojewodą poznańskim a starostą generalnym wielkopolskim.Tu właśnie wykorzystał Leszczyński swą przewagę jako posła nad Krzysztofem Opalińskim.Zyskał bowiem na forum sejmowym taką popularność za potępianie planów królewskich,że zdołał odsunąć Opalińskiego od wykonania uchwał sejmowych,dokonując reinterpretacji zalecenia.Powołał się przy tym na wykładnię prawną mówiącą,że starostowie są na swoim terenie nie tylko wykonawcami wyroków sądowych,ale odpowiadają również za egzekucję sejmowych konstytucji.Było to ważne zwycięstwo Bogusława nad jego oponentem politycznym w Wielkopolsce.
Śmierć Władysława IV
Piastowany przez Leszczyńskiego urząd starosty generalnego okazał się niezwykle istotny dla jego dalszej kariery w chwili śmierci króla Władysława IV(20 maja 1648).Ponieważ śmierć monarchy zbiegła się z bezprecedensowymi klęskami wojsk koronnych na Ukrainie,wywołało to popłoch i chaos w całej Rzeczypospolitej.Starosta generalny podjął więc szereg kroków mających zapewnić bezpieczeństwo i spokój w podległej mu prowincji.Już 28 maja wydał uniwersał nakazujący szlachcie pełną gotowość na wypadek zwołania pospolitego ruszenia.Zdobywając uznanie i zaufanie szlachty uzyskał Bogusław od sejmiku średzkiego nadzwyczajne uprawnienia na czas bezkrólewia:jako starosta objął dowództwo nad pospiesznie zbieranymi oddziałami,a także pełną kontrolę nad środkami finansowymi przeznaczonymi na zaciąg i opłacenie wojska.Ponadto otrzymał kontrolę nad działalnością sądów kapturowych,których wyroki musiały być od tej pory przez niego zatwierdzane.Był wówczas Leszczyński u szczytu swej popularności w Wielkopolsce.Wkrótce jednak wszedł w wir polityki ogólnokrajowej posłując do sejmów i zostając dwukrotnie marszałkiem izby poselskiej(1648 i 1649/1650),by ostatecznie w 1650 roku otrzymać swój pierwszy urząd senatorski.I choć starostą generalnym pozostał do swej śmierci w 1659 roku,to w latach późniejszych przywiązywał do obowiązków związanych z tą godnością znacznie mniej wagi,czego najjaskrawszym przykładem miało być jego zachowanie w trakcie szwedzkiego potopu.
Na drodze ku władzy(1648-1650)
Jakkolwiek Bogusław Leszczyński doświadczył za Władysława IV wielu aktów łask dworu,to jego kariera w czasach panowania tego króla nie osiągnęła ogólnokrajowego rozmachu.Szansa ta pojawiła się dopiero wraz ze śmiercią schorowanego monarchy,gdy w czasie elekcji i inauguracji nowego panowania kształtowały się od nowa stronnictwa i polityka dworu.Od tego momentu zainteresowania Bogusława skupiły się na sprawach krajowych,zaś interesy wielkopolskie zeszły na nieco dalszy plan.
Przełom roku 1648
W historiografii polskiej rok 1648 często uznaje się za przełomowy,graniczny dla dwóch kolejnych epok.Oddziela on„srebrne”czasy panowania dwóch pierwszych Wazów od upadku państwa,wciągniętego w wir ciągłych wojen,zapoczątkowanych wraz wybuchem powstania Chmielnickiego.W roku tym nie tylko rozpoczął się ciąg konfliktów,które miały spustoszyć wszystkie bez wyjątku prowincje kraju,ale również doszło do zmiany panującego,co w elekcyjnej Rzeczypospolitej miało zawsze niebagatelne znaczenie.Rok 1648 był także początkiem przełomu w karierze Bogusława Leszczyńskiego,który odnalazł wówczas miejsce wśród najważniejszych polityków w kraju.Stało się tak dzięki ponownemu wyborowi na marszałka izby poselskiej podczas sejmu konwokacyjnego oraz poparciu jakiego udzielił później Bogusław Janowi Kazimierzowi i królowej Ludwice Marii.Dzięki temu znalazł się wśród stronników pary królewskiej i już wkrótce miał otrzymać swe pierwsze stanowisko ministerialne,pozwalające mu wejść do realnej elity władzy.
Sejm konwokacyjny
Śmierć Władysława IV nastąpiła w momencie bardzo niedogodnym dla Rzeczypospolitej,gdy na wieść o klęskach wojsk koronnych w walce z rebelią kozacką w kraju wybuchła panika.Kanclerz Jerzy Ossoliński podczas tzw.zjazdu warszawskiego zaproponował by maksymalnie skrócić czas bezkrólewia i zwołać od razu sejm elekcyjny,jednak szlachta na sejmikach nie poparła tego projektu i wybrano ostatecznie posłów na sejm konwokacyjny.Bogusław Leszczyński stał wówczas u szczytu swej popularności wśród braci szlacheckiej,po tym jak stanął w„obronie złotej wolności”przeciw wojennym planom zmarłego króla.Zdołał więc na sejmiku średzkim przeprowadzić nie tylko swój wybór do izby poselskiej,ale także kilku swoich zwolenników,ponadto miał znaczący wpływ na treść instrukcji poselskich.Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa poznańskiego w 1648 roku.
Dalsza kariera polityczna
12 stycznia 1650 został mianowany podskarbim wielkim koronnym przez króla Jana Kazimierza.Pełnił tę funkcję do 1658,kiedy awansował na podkanclerzego koronnego.W roku 1655,w obliczu potopu szwedzkiego wyznaczony przez Sejm na dowódcę obrony Wielkopolski,uchylił się od tej funkcji wyjeżdżając do Wrocławia.Na wieść o kapitulacji pod Ujściem powrócił prosząc nowych protektorów o bezpieczeństwo dla siebie i swoich posiadłości,powoływał się przy tym na swoją dezercję jako zasługę.Do historii przeszły dokonywane przez niego malwersacje i przekupstwa.O opinii jaką miał u współczesnych świadczy zdanie przypisywane Leszczyńskiemu,który by uzyskać absolutorium od sejmu,miał przekupić wszystkich posłów w izbie,a usłyszawszy sprzeciw jednego zapytał:A który to tam taki syn,com mu nie dał?.

Michał Piotr Boym

(ur.w 1612 lub 1614 we Lwowie,zm.22 sierpnia 1659 w Guangxi)polski orientalista,jezuita,misjonarz w Chinach,przyrodnik,kartograf,jeden z pierwszych europejskich sinologów,propagator chińskiej medycyny w Europie oraz poseł cesarza Yongli z Południowej dynastii Ming do papieża.
Biografia
Dzieciństwo
Urodził się w rodzinie przybyłej z Węgier wraz ze Stefanem Batorym i osiadłej we Lwowie.Ojciec Paweł był doktorem medycyny,rajcą,wójtem lwowskim oraz lekarzem Zygmunta III Wazy(pochowany w słynnej kaplicy Boimów obok Katedry Łacińskiej we Lwowie).Miał 5 synów i 3 córki.Trzeci syn,Michał Boym wstąpił w 1631 roku do zakonu jezuitów w Krakowie.Podobno było to wypełnienie złożonych w wieku 14 lat ślubów,złożonych po uratowaniu życia w niebezpiecznej przygodzie.
Studia i pierwsze lata na Dalekim Wschodzie
Przez pierwsze 10 lat przebywał w zakonach w Polsce(oprócz Krakowa)w Sandomierzu,Kaliszu i Jarosławiu,przygotowując się do pracy misyjnej na Dalekim Wschodzie.Po wyświęceniu na kapłana i odbyciu tzw.trzeciej próby zakonnej,Boym poprzez Rzym,gdzie uzyskał błogosławieństwo papieża Urbana VIII,dotarł w 1643 roku do Lizbony.Stąd pod koniec roku odpłynął wraz z 10 księżmi i kilku klerykami do Makau.Droga prowadziła wokół Afryki i przez portugalskie Goa w Indiach.Początkowo,ucząc się jednocześnie języka chińskiego,wykładał w kolegium jezuickim w Makau.Później prowadził pracę misyjną na wyspie Hajnan,którą jako pierwszy Europejczyk dokładnie opisał.Po jej zajęciu przez Mandżurów(1647)roku pełnił posługę w Tonkinie.
Poseł południowej dynastii Ming do Ojca Świętego
W roku 1649 Boym został wysłany na dwór cesarza Yongli,władcy z Południowej dynastii Ming.W tym czasie Chiny przeżywały kryzys.Panująca od połowy XIV w.dynastia Ming kontrolowała już tylko część południa kraju.Władcy z mandżurskiej dynastii Qing zmierzali do opanowania całych Chin.Na dworze Yongli pojawiła się wówczas,promowana przez jezuitów,koncepcja uzyskania wsparcia u władców Zachodu dla chrześcijańskiego dworu Południowych Mingów.Już wcześniej praktycznie cała rodzina cesarska,łącznie z małym synem władcy Konstantynem,przyjęła chrzest.Michał Boym pojawił się w momencie,gdy poszukiwano odpowiedniej osoby do przedstawienia sytuacji w Chinach papieżowi i dworom europejskim.Prawdopodobnie posłem miał być ochrzczony kanclerz Achilles Pang.Jednak ze względu na niespokojną sytuację w kraju zrezygnowano z tego pomysłu,a misja została powierzona lwowskiemu jezuicie.Zaopatrzony w listy Achillesa Panga do papieża Innocentego X,generała jezuitów Franciszka Piccolominiego,kardynała de Lugo,doży Wenecji,signiorii weneckiej i króla Portugalii oraz od cesarzowej Heleny do papieża,wyruszył Boym do Europy.Przydano mu 2 zaufanych cesarskich,z których jeden,nie wytrzymując trudów podróży,dotarł tylko do Makau,a drugi,oficer cesarski Zheng(nazwany w Europie Andrzejem Sin),towarzyszył mu podczas całej misji.Do Goa w Indiach poseł dopłynął w maju 1651 roku.Tu okazało się,że Portugalczycy uznali już sprawę Yongli za straconą i nie chcą psuć sobie stosunków z mandżurskimi zwycięzcami.Na dodatek do Goa przybył jednocześnie z Europy nowy prowincjał jezuitów przeciwny angażowaniu się zakonu w sprawy chińskiej polityki.Boyma pojmał portugalski wicekról,wysyłając jednocześnie w jego sprawie memorandum do Lizbony.Posłowi udało się wydostać spod portugalskiej kurateli,nie mógł jednak odbywać statkiem dalszej podróży,gdyż komunikacja morska była kontrolowana przez Portugalczyków.W podróż udał się więc pieszo niezbadanym szlakiem.Musiał unikać na dodatek rozsianych na wybrzeżu portugalskich placówek.Przez Golkondę(Hajdarabad),Surat,Bandar-e Abbas(na wybrzeżu cieśniny Ormuz),Sziraz dotarł do stolicy Persji Isfahanu.Stamtąd przez Tebriz,Erzerum udał się do Trapezuntu nad Morzem Czarnym,a stąd statkiem do Izmiru,gdzie pojawił się pod koniec sierpnia 1652 r.Tam ujawnił,że jest posłem cesarza Chin.Na weneckim statku dotarł w grudniu 1652 roku do Wenecji.Podróżował w stroju chińskiego mandaryna,prawdopodobnie dlatego,że jezuici mieli zakaz wstępu do Wenecji.Tam trafił w wir europejskiej polityki.Doża Wenecji nie chciał go przyjąć,gdyż Wenecja starała się utrzymać neutralność w chińskim konflikcie.Audiencję uzyskał dopiero dzięki wstawiennictwu ambasadora Francji.Poparcie Francji wywołało negatywną reakcję Innocentego X,wspierającego przeciwników Francuzów.Nowy generał zakonu jezuitów,Gosvinus Nickiel miał Boymowi za złe angażowanie zakonu w chińskie konflikty mogące utrudnić działalność misyjną.Zaczęto podważać nawet prawdziwość jego poselstwa.Sytuacja zmieniła się dopiero po wyborze nowego papieża,Aleksandra VII.Michał Boym,po 3 latach starań uzyskał audiencję papieską 18 grudnia 1655 roku.Udało mu się uzyskać przychylność papieża dla dynastii Ming.Realnej pomocy upadającej dynastii papiestwo nie mogło jednak udzielić,dlatego też listy papieskie zawierały jedynie słowa otuchy i dyplomatyczne ogólniki.Boym udał się z Rzymu do Lizbony.Tam uzyskał,dzięki poparciu papieża,bardziej konkretne obietnice pomocy zbrojnej od króla Jana IV.Pod koniec marca 1656 roku Boym wyruszył w trudną podróż powrotną do Chin.Z towarzyszących mu ośmiu nowych misjonarzy jezuitów,podróż przeżyło tylko czterech.Po przybyciu do Goa w Indiach okazało się,że sytuacja Yongli w Chinach jest już tragiczna.Portugalczycy,pomimo poparcia lizbońskiego władcy,nie chcieli wpuścić Boyma do Makau,bojąc się całkowitego zepsucia i tak trudnych stosunków handlowych ze zwycięskimi Mandżurami.Chcąc wypełnić swą misję,lwowianin udał się lądem do Ayutthayi,ówczesnej stolicy Syjamu,gdzie dotarł z początkiem 1658 roku.Kontynuując swą odyseję,pirackim statkiem przedostał się do północnego Wietnamu.W Hanoi próbował znaleźć przewodników mogących przeprowadzić go do chińskiej prowincji Junnan,gdzie prawdopodobnie resztkami sił bronił się cesarz Yongli.Nie udało mu się jednak znaleźć nikogo do pomocy i,pomimo perswazji pełniących w Hanoi misję jezuitów,zdecydował się na podróż w głąb Chin tylko z towarzyszącym mu podczas 9-letniej podróży Zhengiem.22 sierpnia 1659 roku Michał Boym,nieustępliwy obrońca przegranej sprawy,wyczerpany trudami wieloletniej wędrówki zmarł w chińskiej prowincji Kuangsi.Został pochowany przez Zhenga w nieznanym miejscu.Jak pisze w swojej książce Edward Kajdański Boym zmarł w czasie wędrówki.Zheng pogrzebał go i na jego mogile postawił drewniany krzyż.Było to w pobliżu ważnej drogi.Niestety były to czasy niespokojne,wojenne,Mandżurowie walczyli z Yongli i krzyż nie miał szans na to,aby pozostać,miejsce spoczynku Michała Boyma pozostaje więc nieznane.
Dzieła
Obserwacje poczynione podczas podróży stały się podstawą do żywej działalności pisarskiej Boyma.Pozostawił po sobie bogatą spuściznę dotyczącą wielu dziedzin.Już podczas pierwszej podróży do Chin sporządził rysunki flory i fauny Mozambiku,które wraz z opisem kraju przesłał w liście do zakonu jezuitów w Rzymie.Wracając jako chiński poseł do Europy przywiózł sporządzony przez siebie 18-kartonowy atlas Chin.Zamierzał z niego uczynić kompendium wiedzy o Chinach,dodając dziewięć rozdziałów tekstu opisującego to państwo.Główną zasługą map Boyma było uzmysłowienie współczesnym wielkości i dokładnego położenia Chin.W tej materii panowało wówczas w Europie niemałe zamieszanie,do którego uporządkowania nie przyczyniły się fantastyczne opowieści Marco Polo o kraju Kitaj.Portugalczycy umieli poruszać się po wybrzeżach Azji,nie znali jednak wnętrza kontynentu.Boym jako pierwszy stwierdził,że Kataj Marco Polo i China Portugalczyków to ten sam kraj,a stolica Kataju,Kambalu to stolica Chin,Pekin.Po raz pierwszy przedstawił też właściwe położenie szeregu chińskich miast,zaznaczył na mapach Mur Chiński,Koreę przedstawił jako półwysep,a nie,jak do tej pory myślano wyspę,zaznaczył istnienie pustyni Gobi(Shamo).Mapy zdobione były ilustracjami pokazującymi chińską florę,faunę,sceny z życia Chińczyków oraz przedstawiały chińskie budowle.Wszystko to rozszerzyło znacznie wiedzę współczesnych o Dalekim Wschodzie.Niestety nielicznych,gdyż Boym nie zdążył wydać atlasu drukiem.Najbardziej znanym dziełem Michała Boyma była wydana w Wiedniu w 1656 roku Flora Sinensis(Flora chińska ciekawostką jest fakt,że Michał Boym był pierwszą osobą,która użyła słowa"flora"w tytule książki o roślinach określonego obszaru).Jest to pierwsza praca na temat roślinności Chin jaka ukazała się w Europie.Po raz pierwszy opisał tam niektóre nieznane dotychczas w Europie,a popularne w Chinach rośliny.Autor kładł w opisach nacisk na ich lecznicze właściwości.W dziele swym zawarł również apele o pomoc w spełnieniu jego poselskiej misji.Ciekawostką jest fakt,że w każdym wersie dzieła Boym podaje chronostychem datę koronacji Leopolda I na króla Węgier(1655).W ten sposób chciał za radą wiedeńskich jezuitów zdobyć dla swojej misji przychylność władcy.Boym napisał również dzieło Specimen medicinae Sinicae,w którym opisuje chińską medycynę i zapoznaje czytelników między innymi z akupunkturą,a przede wszystkim ze sposobem diagnozowania na podstawie tętna.Ponadto jezuicki misjonarz-podróżnik przedstawił kilka ciekawych relacji ze swych peregrynacji.
Ważniejsze utwory
  • Refertur iter R.P.M.Boym ex Sinis in Europam nie wydane(fr.kompilacja wydana pt.Briefve relation de la notable conversion des personnes royales et de l'état de la religion chrétienne en la Chine,Paris 1654,drukarnia S.G.Cramoisy)
  • 2 ody chińsko-łacińskie:China Fernandi III,imperatori i Elogium...in laudem Oedipi(wyd.A.Kircher w książce pt.Oedipus Aegiptiacus Elogium 25 i 26,Roma 1652-1655)
  • Flora sinensis,fructus floresque humillime porrigens,Wien 1656,drukarnia M.Rictius
  • Specimen medicinae sinicae,sive opuscula medica ad mentem Sinensium,Frankfurt 1682,drukarnia J.P.Zubrodt
Listy
  • Epistola ad P.Kircher exactum monumenti sinico-haldaici in Sinis erecti et a.1625 detecti continens descriptionem(4 listopada 1653,wyd.A.Kircher w książce pt.China illustrata,Amsterdam 1667)
  • list z opisem pd.-wsch.Afryki(11 stycznia 1644,Mozambik tekst polski w:J.Krzyszkowski"Polacy siedemnastego wieku na wybrzeżach Wschodniej Afryki",Misje katolickie,1933,s.52-54,114-115)
  • Do wielkiego księcia Toskanii(20 listopada 1658,Tonkin ogł.w:G.Targioni Notizie degli aggrandimenti delle scienze fisiche in Toscana,t.2,cz.1,Florencja 1780,s.244)

Bug

(biał.Заходні Буг,Zachodni Buh;ukr.Західний Буг,Zachidnyj Buh)rzeka we wschodniej Polsce,zachodniej Ukrainie i południowo-zachodniej Białorusi(154 km na całej długości rzeka graniczna z Polską).Długość Bugu wynosi 772 km(w tym w Polsce 587 km),powierzchnia dorzecza 39420 km² w Polsce.Średni przepływ w dolnym biegu,w Wyszkowie 154 m³/s,co czyni go piątą co do wielkości rzeką Polski.Nazwa rzeki należy do nazw substratowych została przejęta przez nową ludność od wcześniejszych osadników,którzy później wyginęli lub wymarli.
Przebieg
Bug ma swoje źródło w Werchobużu koło Złoczowa na Wyżynie Podolskiej na Ukrainie,wpływa do Zalewu Zegrzyńskiego,stanowiąc jednocześnie lewy dopływ Narwi,która do 1962 była uważana za prawy dopływ Bugu.Na odcinku 363 km(Gołębie–Niemirów)stanowi granicę z Ukrainą i Białorusią;koryto Bugu w Zosinie jest najdalej na wschód wysuniętym miejscem w Polsce.Poprzez Kanał Królewski łączy się z Prypecią.Do lat 60.XX w.uznawano,że to Narew jest dopływem Bugu,która ma mniejszy średni przepływ przed połączeniem rzek(140 m³/s w Zambskach Kościelnych).Gdyby za dopływ uznawać rzekę,która do momentu połączenia z inną ma mniejszą długość,to zarówno Narew jak i Wisła okazałyby się dopływami Bugu.Niemniej jednak przeważa większy przepływ w Wiśle i to ona uchodzi do Bałtyku.Odległość źródła Bugu do ujścia do Bałtyku liczy 1213 km.
Ostrzeżenie
Ze względu na raptowne zmiany głębokości i charakteru dna oraz na zmiany prędkości prądu i występujące wiry kąpiel w Bugu jak w każdej rzece tego typu może być niebezpieczna.
Główne dopływy
lewe:
  • Pełtew
  • Udal
  • Bukowa
  • Huczwa
  • Wełnianka
  • Sołokija
  • Uherka
  • Włodawka
  • Krzna
  • Toczna
  • Cetynia
  • Liwiec
  • Kałamanka
prawe:
  • Ług
  • Muchawiec
  • Leśna(Leśna Prawa,Leśna Lewa)
  • Nurzec
  • Brok
Miejscowości nad Bugiem
Uporządkowane od źródeł do ujścia:
  • Czerwonograd,dawniej Krystynopol
  • Sokal
  • Kryłów
  • Strzyżów
  • Zosin
  • Horodło
  • Dubienka
  • Dorohusk
  • Świerże
  • Wola Uhruska
  • Orchówek
  • Włodawa
  • Kuzawka
  • Sławatycze
  • Kodeń
  • Żuki
  • Terespol
  • Brześć
  • Neple
  • Krzyczew
  • Pratulin
  • Niemirów
  • Gnojno
  • Serpelice
  • Mielnik
  • Kózki
  • Drohiczyn
  • Granne
  • Nur
  • Zuzela
  • Małkinia Górna
  • Brok
  • Brańszczyk
  • Kamieńczyk
  • Wyszków
  • Arciechów

Głowa Gdańska

(niem.Danziger Haupt)miejsce rozwidlenia się Wisły na dwa ramiona:Wisłę gdańską(Martwa Wisła) i elbląską(Szkarpawa),w pobliżu wsi Drewnica.W XVII wieku ważny posterunek obronny Gdańska.Była oddalona od centrum Gdańska o ok.20 km.Forteca odegrała pewną rolę podczas wojen polsko-szwedzkich,jednak bardziej przysłużyła się atakującym Szwedom niż obrońcom,dlatego pod koniec XVII wieku zdecydowano o jej likwidacji.
Historia
Forteca była położona pomiędzy ramionami Wisły i Szkarpawy.Prawdopodobnie pierwsze stałe umocnienia powstały krótko przed 1626,jako szaniec z czterema bastionami.W drugiej połowie lipca 1626 Głowa Gdańska została zajęta przez wojska szwedzkie i znacznie rozbudowana.Została obsadzona silną załogą,co pozwoliło do 1635 kontrolować handel wiślany Gdańska.Od przepływających do Gdańska statków wiślanych i tratew z drewnem były pobierane opłaty,a towary potrzebne Szwedom były zatrzymywane i konfiskowane.Fortyfikacja wróciła pod zwierzchnictwo Gdańska po rozejmie w Sztumskiej Wsi(12 września 1635) i została ponownie obsadzona przez załogę wydzieloną z wojsk garnizonu miejskiego.W obliczu zagrożenia szwedzkiego w 1655 została obsadzona 200 żołnierzami,jednak została zdobyta przez Szwedów w lutym 1656.Szwedzi rozbudowali fortyfikacje i stworzyli potężną twierdzę wodno-ziemną typu holenderskiego,o szerokości ponad 500 m,z załogą liczącą około 600-800 osób i około 50 dział różnych kalibrów.Twierdza zapewniała Szwedom panowanie nad całą deltą Wisły,a ponadto stanowiła miejsce wypadowe przeciwko Gdańskowi.W czasie walk po 1655 kilkakrotnie nieskutecznie próbowano odzyskać Głowę Gdańską.Decydujące oblężenie rozpoczęło się 25 września 1659,siłami około 5500 zbrojnych,wyposażonych w blisko 40 dział i moździerzy.Wojska rozpoczęły bombardowanie twierdzy,a Szwedzi zdani jedynie na własne siły skapitulowali i na honorowych warunkach opuścili ją 22 grudnia 1659.Ponownie obsadziło ją 1500 żołnierzy gdańskich.Planowana była rozbudowa fortyfikacji,w końcu jednak zdecydowano się je rozebrać w drugiej połowie XVII wieku,ponieważ koszt ich utrzymania przekraczał możliwości Gdańska.Poza tym obawiano się,że jeśli znowu zostanie zdobyta przez przeciwnika,ponownie może stać się miejscem blokady spływu wiślanego.W 1812 teren dawnej twierdzy został obsadzony przez Francuzów;być może istniały tam jeszcze resztki dawnych umocnień.Resztki twierdzy rozebrano ostatecznie z okazji przeprowadzenia Przekopu Wisły pod koniec XIX wieku(1890-1895);część terenu dawnej twierdzy została zajęta przez infrastrukturę przekopu.Obecna Gdańska Głowa to nazwa wybudowanej w 1895 roku śluzy na Szkarpawie.Śluza odcina wody Wisły od Szkarpawy i znajduje się na obszarze Żuław Wiślanych(gmina Stegna).

Hymn Polski

Polska pieśń patriotyczna z 1797 roku,od 26 lutego 1927 oficjalny hymn państwowy Rzeczypospolitej Polskiej.
Historia hymnu
Pierwotnie hymn,jako Pieśń Legionów Polskich we Włoszech,został napisany przez Józefa Wybickiego.Autor melodii opartej na motywach ludowego mazurka(właściwie mazura)jest nieznany.Początkowo sądzono,że melodię tę skomponował książę Michał Kleofas Ogiński(twórca słynnego poloneza Pożegnanie ojczyzny),potem materiały archiwalne temu zaprzeczyły i do dziś najczęściej autorzy śpiewników i prac naukowych podają określenie"melodia ludowa"(a niektórzy dodają do tego asekuracyjny znak zapytania).Pieśń powstała w dniach 16-19 lipca 1797 we włoskim miasteczku Reggio nell'Emilia w Republice Cisalpińskiej(w dzisiejszych Włoszech).Pierwszy raz została wykonana publicznie 20 lipca 1797 roku.Tekst ogłoszono po raz pierwszy w Mantui w lutym 1799 w gazetce"Dekada Legionowa".Od samego początku z aplauzem została przyjęta przez Legiony Dąbrowskiego.Z początkiem 1798 znana była już we wszystkich zaborach.Śpiewana była podczas triumfalnego wjazdu gen.H.Dąbrowskiego i J.Wybickiego do Poznania 3 listopada 1806 r.podczas powstania listopadowego(1830),styczniowego(1863),przez Polaków na Wielkiej Emigracji,w czasie rewolucji 1905,I i II wojny światowej.Tekst Mazurka był tłumaczony przez poetów solidaryzujących się z walczącą Polską i znany był w 17 językach,m.in.niemieckim,francuskim,angielskim,rosyjskim,węgierskim,chorwackim,macedońskim,serbskim,słowackim,litewskim oraz żmudzkim.Podczas Wiosny Ludów(1848)Mazurek Dąbrowskiego śpiewany był na ulicach Wiednia,Berlina i Pragi,gdzie cieszył się szczególną popularnością.Mazurek Dąbrowskiego był wykorzystywany w utworach muzycznych.Jako jeden z pierwszych użył go Karol Kurpiński,który skomponował w 1821 fortepianową(organową)Fugę na jego temat.Fuga ta,zinstrumentowana przez autora,zabrzmiała pod jego batutą 1 stycznia 1831 roku w wykonaniu orkiestry Opery Warszawskiej.Ryszard Wagner wykorzystał melodię Mazurka w uwerturze Polonia skomponowanej po upadku powstania listopadowego.Grano ją pod okupacją niemiecką w czasie II wojny światowej,gdy zabronione było granie polskiego hymnu.W zmienionej postaci użyto muzyki hymnu w nazistowskim filmie propagandowym Powrót do ojczyzny(Heimkehr).Na melodię polskiego hymnu śpiewano na Śląsku popularną patriotyczną pieśń pt."Długo nasz Śląsk ukochany..."do słów śląskiego poety oraz pisarza Konstantego Damrota.W czasie powstania warszawskiego w 1944 roku węgierskie jednostki stacjonujące w Warszawie sympatyzowały z walczącymi Polakami.Orkiestra 5 węgierskiej dywizji rezerwowej odegrała dla warszawiaków Mazurka Dąbrowskiego na Ursynowie.
Wpływ polskiego hymnu na inne pieśni narodowe
Polski hymn narodowy stał się protoplastą dla innych słowiańskich hymnów i pieśni.Słowacy śpiewali:Hej,Slováci,ešte naša slovenská reč žije.Autorem w 1834 r.był Samo Tomášik,pastor luterański.Ten tytuł później został zamieniony przez Czechów na Hej,Slované.Pieśń stała się pieśnią wszystkich Słowian po zjeździe wszechsłowiańskim w 1848 roku w Pradze.Łużyczanie mają pieśń Hišće Serbstwo njezhubjene(Jeszcze Łużyce nie zginęły)napisaną przez Handrija Zejlera w 1845 r.na wzór Mazurka Dąbrowskiego,a Chorwaci pieśń Još Hrvatska ni propala(Jeszcze Chorwacja nie umarła)z 1833 autorstwa Ferdynanda Livadicia.Tekst ukraińskiego hymnu narodowego z 1863,zaczynającego się od słów Ще не вмерла Україна(Jeszcze nie umarła Ukraina),jest kolejnym przykładem,jak polska pieśń wyzwoleńcza,która stała się późniejszym oficjalnym hymnem narodowym,promieniowała na ludy ościenne.W czasie Powstania listopadowego 1831 roku Mazurek Dąbrowskiego zawędrował na Żmudź jako pieśń ludowa pt."Pieśń Żmudzinów teleszewskiego powiatu w wojnie r.1813".Do melodii polskiego hymnu napisano siedem zwrotek tekstu po żmudzku.
Pierwsza zwrotka w polskim tłumaczeniu brzmi:
"Jeszcze Polska nie zginęła,gdy Żmudzini żyją I Żmudź walkę rozpoczyna,gdy się w Polsce biją.Polacy z Rusią,ze Żmudzią i Litwą Wywalczą swobody tak świętą bitwą".
Tekst
Aktualna treść Tekst według pisowni rękopisu Wybickiego
Jeszcze Polska nie zginęła,Kiedy my żyjemy.Co nam obca przemoc wzięła,Szablą odbierzemy.
Marsz,marsz,Dąbrowski,Z ziemi włoskiej do Polski.Za twoim przewodem Złączym się z narodem.
Przejdziem Wisłę,przejdziem Wartę,Będziem Polakami.Dał nam przykład Bonaparte,Jak zwyciężać mamy.
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze,Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze.
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany Słuchaj jeno,pono nasi Biją w tarabany.
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Jeszcze Polska nie umarła,kiedy my żyjemy.Co nam obca moc wydarła,szablą odbijemy.
Marsz,marsz,Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem.
Jak Czarnecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze.
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę będziem Polakami dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy.
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Niemiec,Moskal nie osiędzie,gdy jąwszy pałasza,hasłem wszystkich zgoda będzie i ojczyzna nasza.
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany:"słuchaj jeno,pono nasi biją w tarabany".
Marsz,marsz,Dąbrowski...
Na to wszystkich jedne głosy:"Dosyć tej niewoli mamy Racławickie Kosy,Kościuszkę,Bóg pozwoli".
Analiza tekstu
Pierwsza zwrotka hymnu nawiązuje do ostatniego rozbioru Polski.Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej,w 1795 terytorium Rzeczypospolitej zostało całkowicie rozdzielone pomiędzy Rosję,Prusy i Austrię.Zwrotka wyraża zatem patriotyzm i wiarę w odzyskanie niepodległości.Po III rozbiorze Rzeczypospolitej znaczna liczba polskich żołnierzy wyemigrowała do Francji i Włoch.W styczniu 1797 generał Jan Henryk Dąbrowski na mocy umowy z rządem lombardzkim,w porozumieniu z Francuzami,utworzył Legiony Polskie.W refrenie autor,który współtworzył Legiony,wyraził nadzieję powrotu do Polski pod dowództwem gen.Dąbrowskiego.Nadzieja legionistów na powrót do Polski była jednak związana z walkami prowadzonymi pod zwierzchnictwem generała Napoleona Bonaparte,który już wówczas odnosił sukcesy wojskowe w północnych Włoszech,a kilka lat później rządził Francją.W drugiej zwrotce(a trzeciej zwrotce w rękopisie Wybickiego)hymnu autor wyraził przekonanie,iż z pomocą Bonapartego żołnierze podążając z zachodu poprzez rzekę Wartę i południa poprzez Wisłę byliby w stanie przywrócić niepodległą Polskę.Trzecia zwrotka(druga według oryginalnego rękopisu)nawiązuje do Stefana Czarnieckiego,dowódcy polskiego w czasie potopu szwedzkiego w XVII wieku.W oryginalnym rękopisie Wybickiego występuje czwarta zwrotka,której brak we współczesnym hymnie.W zwrotce tej autor doradza,iż jedynym warunkiem obronienia się przed dwoma największymi zaborcami,tj.Prusami(Niemiec) i Rosją(Moskal),będzie ogólnonarodowa zgoda.Czwarta zwrotka(piąta według rękopisu)stanowiła dla pozostających na emigracji legionistów obraz Polaków pozostających w Ojczyźnie i wysłuchujących tarabanu na znak zbliżających się polskich wojsk.W szóstej zwrotce(w rękopisie)Józef Wybicki nawiązał do Tadeusza Kościuszki,zwycięskiego dowódcy z bitwy pod Racławicami w czasie powstania w 1794 r.Wyraził również ufność w Opatrzność Bożą.Podsumowując,słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech nawiązywały do wzniosłych wydarzeń z dziejów polskiego oręża oraz współczesnych zwierzchników wojskowych,w których pokładano nadzieję na powrót do Ojczyzny i odzyskanie niepodległości.
Często popełniane błędy
Wiele osób przeinacza drugi wers i zamiast...kiedy my żyjemy...śpiewa...póki my żyjemy....W oryginalnym tekście Wybickiego i obowiązującym tekście Hymnu jest forma kiedy i tylko ona jest poprawna.Innym często popełnianym błędem jest śpiewanie dwóch równych nut(dwóch ósemek)w miejscu,w którym pierwsza powinna być trzy razy dłuższa od drugiej(ósemka z kropką i szesnastka).Ósemka z szesnastką to rytm,który pokrywa się z sylabami"Je-szcze";"Nie zgi"(pierwsza sylaba od słowa"zginęła");"Kie-dy";"Co nam";"przemoc";"szablą";"Z zie-mi".

Mielnik

(biał.Мельнік)wieś w Polsce położona na Wysoczyźnie Drohiczyńskiej,w województwie podlaskim,w powiecie siemiatyckim,w gminie Mielnik.Miejscowość leży nad Bugiem.W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.Miejscowość jest siedzibą gminy Mielnik.
Historia
  • 1018-1022 południowy brzeg rzeki Bug w rejonie osady opanowuje Bolesław Chrobry.
  • 1044-1046 od piastowskiego księcia Kazimierza Odnowiciela okolice przejmuje książę kijowski Jarosław Mądry w zamian za pomoc w stłumieniu buntu wojewody mazowieckiego Miecława
  • 1240 wzmianka o przejściu przez Mielnik polsko-ruskiej wyprawy na Jaćwież.
  • 1260 książę halicki Wasylko Romanowicz modli się w cerkwi pw.Bogarodzicy przed wyprawą na Jaćwież.
  • 1323-1324 opanowanie ziemi drohickiej przez litewskiego księcia Giedymina.
  • 1350 okolice zostały zdobyte przez litewskiego księcia Kiejstuta
  • 1366 w umowie Kazimierza Wielkiego z Olgierdem,wzmiankowany jako gród litewski pod zarządem Kiejstuta
  • 1378 Kronikarz Wigand z Marburga opisał próbę oblężenia grodu przez krzyżackiego komtura Bałgi Teodoryka Elnera wracającego z wyprawy na Kamieniec Litewski.
  • 1379 wzmiankowany jako gród litewski
  • 1382 książę mazowiecki Janusz I Starszy wykorzystuje wojnę domową na Litwie między Kiejstutem i Jagiełłą i zajmuje gród
  • 1383 gród zajmuje Władysław Jagiełło.
  • 1391 Władysław Jagiełło nadał zamek księciu mazowieckiemu Januszowi I Starszemu.
  • ok.1408 przejęcie grodu przez litewskiego księcia Witolda
  • 1420 książę litewski Witold funduje kościół katolicki pod wezwaniami Bożego Ciała,Wniebowzięcia NMP,św.Mikołaja i Wszystkich Świętych.Kościół znajdował się na zamku dolnym i posiadał jedną nawę.
  • 1430-1444 Mielnik w rękach księcia mazowieckiego Bolesława IV warszawskiego
  • 1439 plebanem mielnickim był ks.Maciej z Turny
  • 1440,22 września nadanie miejskiego prawa chełmińskiego przez księcia czerskiego i warszawskiego Bolesława IV.W akcie tym król zezwolił miastu na posiadanie łaźni i postrzygalni.
  • 1444 gród kupuje od księcia Bolesława IV warszawskiego król Kazimierz IV Jagiellończyk
  • 1484 plebanem mielnickim był ksiądz Jan
  • 1501
    • 1 października Aleksander Jagiellończyk ustanowił w Mielniku dziedziczne wójtostwo,mianując na ten urząd Mikołaja Rychlika,który otrzymał dwór w Osłowie,młyn nad Mętną,jatkę i karczmy.
    • 23 października Aleksander Jagiellończyk i dygnitarze litewscy zatwierdzili akt Unii mielnickiej łączący Polskę i Litwę w jedno państwo poprzez osobę tego samego władcy wybranego na wspólnej elekcji.
    • 27 października zmiana prawa miejskiego na prawo magdeburskie przez króla Kazimierza Jagiellończyka.Przywilej zezwalał na targ w sobotę i trzy jarmarki roczne,w dniach 2 czerwca,1 listopada i 8 września.
  • 1506 Zygmunt I Stary na zamku oczekuje na polską koronę.
  • 1513
    • przez miesiąc na zamku mieszka król Zygmunt I Stary.
    • król nakazuje budowę w mieście katolickiego kościoła filialnego Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • 1520 stolica powiatu
  • 1545 na zamku więzieni są kniaziowie moskiewscy:Fiedor Owczyna,Jendriej Palecki,Michałko Oboleński.
  • 1545 drewniany skrzyniowy most przez rzekę Bug zostaje przekazany w opiekę po połowie mieszczanom Mielnika i Łosic
  • lata 40.XVI w.starosta mielnicki Nikodem Janowicz Świejko z Ciechanowca herbu Dąbrowa(herb szlachecki)(1537-1549)rozbudowuje zamek
  • 1551 częściowe rozebrano na zamku baszty i gotycką wieżę królewską,wznosząc na jej miejscu nowy renesansowy budynek dla króla.Wzmianka o moście przez Bug w pobliżu zamku.
  • 1554 po zniszczeniu mostu w Mielniku,król zezwolił Stanisławowi Tęczyńskiemu wybudować most przez Bug w Turnej co doprowadziło do omijania odbudowanego później mostu w Mielniku i upadku gospodarczego Mielnika.
  • 1566 stolica ziemi mielnickiej
  • 1569 inkorporacja do Korony Polskiej
  • 1580 miasto liczy około 1500 mieszkańców
  • 1618 ks.Stanisław Udrzycki konsekruje odbudowany kościół pw.Bożego Ciała
  • do 1646 prawosławna cerkiew w Mielniku przyjmuje unię
  • 1656,marzec wojska Bogusława Radziwiłła zajmują miasto,odzyskane wkrótce przez wojska królewskie
  • 1657,20-25 maja idący od Brześcia Szwedzi Gustawa Stenbocka i Węgrzy Jerzego Rakoczego palą miasto,zamek i kościół,który po odbudowie nosi nowe wezwanie Świętej Trójcy.Budowa nowego mostu w pobliżu Siemiatycz doprowadza do gospodarczego upadku miasto.W wyniku najazdów Szwedzkich,Siedmiogrodzkich i moskiewskich liczba ludności miasta spada o 68%,zabudowa została spalona doszczętnie.Liczba ludności wynosi około 450 osób.
  • ok.1710 budowa drewnianego kościoła pw.św.Rocha
  • 1776 budowa drewnianej cerkwi unickiej
  • 1795 miasto w zaborze pruskim
  • 1807 Napoleon Bonaparte po zwycięstwie nad Prusami oddaje miasto wraz z całym okręgiem zaborcy rosyjskiemu
  • 1821-1823 budowa murowanej cerkwi Narodzenia Matki Bożej(Przeczystej Bogurodzicy),unickiej
  • 1829 zniszczenie katolickiego kościoła św.Rocha
  • 1839 na mocy postanowień synodu połockiego parafia unicka w Mielniku przechodzi do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego
  • 1863 z inicjatywy władz rosyjskich zbudowana zostaje kaplica św.Aleksandra Newskiego upamiętniająca stłumienie powstania styczniowego
  • 1871 zamiana gotyckiego kościoła Świętej Trójcy na cerkiew Św.Ducha
  • 1915 pożar dawnego kościoła Świętej Trójcy;ruiny po 1918 przekazane parafii katolickiej
  • 1919 powrót po zaborach w granice Polski
  • 1920 zakończenie budowy katolickiego kościoła parafialnego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego na miejscu kościoła św.Rocha
  • 1931 zniszczenie kaplicy prawosławnej św.Aleksandra Newskiego
  • 1934 utrata praw miejskich
  • 1939-1941 okupacja radziecka,wysiedlenie ludności na wschód
  • 1940 zamienienie kościoła Przemienienia Pańskiego na stołówkę dla Rosjan i zniszczenie wyposażenia
  • 1941–1944 okupacja niemiecka
  • 1953 utworzenie Mielnickich Zakładów Terenowych Przemysłu Materiałów Budowlanych
  • 1966 oddana została do użytku szkoła,tzw.tysiąclatka
Zabytki
  • Góra Zamkowa nad rzeką Bug,na której w średniowieczu zbudowano murowany zamek królewski,spalony w 1656 podczas potopu szwedzkiego.Miejsce zawarcia Unii mielnickiej z Litwinami;nr rej.23/A,Dec.Nr Kl.X-1/3/205/1966 z 07.03.1966 r.nr rej.23/A,Dec.535-1/6/81 z 06.10.1981 r.
  • Ruiny katolickiego kościoła parafialnego Świętej Trójcy(pierwotny gotycki kościół pod wezwaniem Bożego Ciała,N.P.Marii i św.Mikołaja)wzniesiony przed 1420 na terenie zamku dolnego.Zbudowany został w stylu późnogotyckim przez księcia Witolda.Orientowany na planie prostokąta.W XVI w.rozbudowany.Spalony w czasie wojen szwedzkich.Odbudowany w XVIII w.,gdy zmieniono wezwanie.W 1866 zamknięty przez władze rosyjskie i pięć lat później zaadaptowany na cerkiew prawosławną Świętego Ducha.Spalony w 1915.W 1929 powstał komitet chcący odbudować kościół(prac nie podjęto).Ruiny rozebrali Rosjanie w 1940,nr rej.A-107 z 24.01.1957.
  • Kościół parafialny Przemienienia Pańskiego z lat 1912-1920,w miejscu dawnego gotyckiego kościoła filialnego pod wezwaniem św.Rocha istniejącego w tym miejscu w latach 1513-1829.Orientowany,neobarokowy.W ołtarzu obraz z XVIII w.krucyfiks z wieku XVII,monstrancje barokowe z XVIII w.Ul.Brzeska;nr rej.A-32 z 26.09.2002 r.
  • Prawosławna cerkiew parafialna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy(ul.Brzeska 93)z 1825,murowana,w stylu klasycystycznym(do 1839 należała do unitów).Poprzednio w tym miejscu stała cerkiew drewniana z 1551,niszczona przez pożary w 1614 i 1656;nr rej.598 z 17.04.1985.
  • Prawosławna kaplica cmentarna Opieki Matki Boskiej wzniesiona w 1776 jako unicka.Rozbudowana w 1985 poprzez dodanie niskiej wieżyczki-dzwonnicy.Orientowana.Drewniana,na planie prostokąta,nr rej.599 z 26.08.1985.
  • Synagoga żydowska z poł.XIX w.Murowana z cegły na rzucie prostokąta,otynkowana z babińcem.Pl.Kościuszki 1;nr rej.829 z 27.05.1997.
  • Plebania przy ul.Brzeskiej 69 z poł.XIX w.przebudowana w XX w.Murowana z cegły tynkowana,z gankiem,dach przekształcony;nr rej.301 z 25.11.1966.
  • układ przestrzenny z XV-XVI wieku,nr rej.477 z 17.12.1979.
Przyroda
Mielnik położony jest w Dolinie Bugu w obszarze chronionym krajobrazowo,w którym na tym odcinku w 1994 utworzono Nadbużański Park Krajobrazowy o powierzchni prawie 140 tys.ha.Teren na którym leży Mielnik,ma charakter falisto-pagórkowatej równiny,urozmaiconej wzgórzami moren czołowych,z których najwyższe to Góra Uszeście(rezerwat przyrody)o wysokości 204 m n.p.m.Mielnik znajduje się w mazowiecko-podlaskim regionie klimatycznym,gdzie przeważają wpływy klimatu kontynentalnego.Amplitudy temperatur są większe od przeciętnych,a klimat charakteryzuje się dość długim,wcześnie zaczynającym się latem oraz dłuższą niż przeciętnie zimą z niskimi temperaturami.Podczas kwietniowych i majowych nocy temperatura może spadać nawet do -7 C.
Gospodarka
W Mielniku działają Mielnickie Zakłady Kredowe.
Kultura i Sport
Każdego roku na początku lipca organizowane są„Dni Mielnika”,a w amfiteatrze„Topolina”na początku sierpnia odbywają się„Ogólnopolskie Prezentacje Kultury Mniejszości Narodowych Muzyczne Dialogi nad Bugiem”,na którym prezentowane są folklor,muzyka i pieśni różnych narodów.W końcu czerwca odbywają się w Mielniku„Ogólnopolskie Zawody Wędkarskie o Puchar Przewodniczącego NSZZ„Solidarność”.W Mielniku działa IV ligowa drużyna MKS„Mielnik”.Przez miejscowość przebiega Szlak bunkrów.Przy wjeździe do wsi od strony Osłowa znajduje się pomnikowa 120-letnia sosna zwyczajna.

Traktaty welawsko-bydgoskie

Dwa traktaty z 1657 roku,których głównym postanowieniem było zerwanie zależności lennych pomiędzy Rzecząpospolitą a Prusami Książęcymi i uzyskanie suwerenności dynastii Hohenzollernów na tym terytorium.Polska utraciła wpływ na politykę Prus i oddała im w lenno ziemię lęborsko-bytowską.
Na mocy traktatu,uzgodnionego ostatecznie 19 września i zaprzysiężonego 6 listopada 1657 r.przed kościołem jezuickim w Bydgoszczy:
  • Fryderyk Wilhelm i jego potomkowie w linii męskiej uzyskali suwerenność w Prusach Książęcych,zrywając tym samym wszelką zależność od Polski,
  • jedynym śladem dawnej zależności Prus Książęcych od Polski miało być odtąd składanie przez stany pruskie hołdu królowi polskiemu i Rzeczypospolitej w momencie obejmowania władzy przez nowego księcia w Prusach
  • po wymarciu Hohenzollernów Prusy Książęce miały wrócić do Polski,
  • elektor zawierał z Polską wieczyste przymierze na korzystnych dla siebie warunkach oraz przymierze wojskowe przeciwko Szwecji,
  • elektor uzyskał Drahim tytułem zastawu,ziemię lęborsko-bytowską(z miastami Lębork i Bytów)jako lenno oraz Elbląg na własność,pod warunkiem,że uda mu się go zdobyć własnymi siłami(był nadal w rękach szwedzkich)z zastrzeżeniem prawa wykupu dla Polski(ostatecznie elektorowi nie udało się zdobyć Elbląga)oraz wpłaty 400 tys.talarów.
Traktaty zaaprobowane przez Sejm w 1658.Potwierdzone przez pokój w Oliwie.

Iwan Wyhowski

Ukr.Іван Виговський(zm.16 marca 1664)szlachcic polski,pisarz wojska zaporoskiego,następnie hetman kozacki i w końcu wojewoda kijowski.W czasie powstania Chmielnickiego został w 1648,nad Żółtymi Wodami,wzięty do niewoli tatarskiej.Wykupiony przez Bohdana Chmielnickiego,został pisarzem generalnym wojska zaporoskiego,a następnie kierownikiem kancelarii hetmańskiej.Od 1657 w imieniu małoletniego syna Chmielnickiego Jerzego sprawował rządy na Ukrainie Naddnieprzańskiej.Był zwolennikiem porozumienia z Rzecząpospolitą Obojga Narodów,w 1658 zawarł w imieniu Hetmanatu unię hadziacką.Wcześniej(1 czerwca 1658)pokonał pod Połtawą oddziały prorosyjskiej opozycji(Martyn Puszkar,Jakiw Barabasz).W 1659 rozgromił armię rosyjską w bitwie pod Konotopem.Przeciwko postanowieniom unii hadziackiej wybuchło jednak wkrótce(z inspiracji Rosji)powstanie kozackie tzw.czerni,czyli miejscowego chłopstwa ruskiego,które doprowadziło w 1659 do odebrania hetmaństwa Wyhowskiemu.Buławę po nim przejął Jerzy Chmielnicki.Ożeniony z Aleną Statkiewicz,córką Bohdana Statkiewicza,senatora Wielkiego Księstwa Litewskiego.W 1660 został wojewodą kijowskim.Walczył pod Lubarem i pod Cudnowem.Oskarżony o knowania z Rosją przez rywalizującego z nim o przywództwo Pawła Teterę,został rozstrzelany przez wojsko koronne.Według Janusza Tazbira odbyło się to bez śledztwa i sądu.
Innego zdania był Eustachy Iwanowski,który napisał:
Roku 1664 w Korsuniu został rozstrzelanym Wyhowski,wojewoda Kijowski,nie przez Czarnieckiego,jak sądzą błędnie,ale z wyroku sądu wojennego.Zdaniem Zbigniewa Wójcika Wyhowski skłaniał się coraz wyraźniej ku Tatarom i Turkom,przy pomocy których spodziewał się uwolnić Ukrainę od Polaków i Rosjan.Pułkownik Sebastian Machowski wykonując rozkaz Jana Kazimierza(7 stycznia 1664),aby„żadnego respektu nie mając i braku osób nie czyniąc,sądzili i dekret[wyrok]swój zaraz do egzekucji skutecznej przywodzili,to przed oczyma mając,że gdyby albo oziębłość jaka w tym była,albo zwłoka zbyteczna nastąpiła,pewnie by ta konjuracyja[sprzysiężenie]z tych ludzi domowa wnet,ile w tych tu krajach już nie pierwsza rebellia,sensim urosła'"postąpił tak,że wraz z Teterą zwabili Wyhowskiego do Korsunia.Tutaj obaj żandarmi Rzeczypospolitej zainscenizowali parodię sądu,w wyniku którego Iwan Wyhowski,jeden z twórców unii hadziackiej,człowiek,któremu Rzeczpospolita bardzo dużo zawdzięczała i na którym wiele w swoim czasie zbudować zamierzała,został przez oddział egzekucyjny polski rozstrzelany(16 III).Musimy wyraźnie stwierdzić,że Machowski nie działał tu samowolnie,lecz do takiego rozwiązania sprawy miał całkowite pełnomocnictwo królewskie,działał więc w imieniu najwyższych władz Rzeczypospolitej.

Filipów

Duża wieś(niegdyś miasto)w Polsce położona w województwie podlaskim,w powiecie suwalskim,w gminie Filipów przy drodze wojewódzkiej nr 652.Był miastem królewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego I Rzeczypospolitej.Jest siedzibą gminy Filipów.Obejmuje cztery sołectwa:Filipów Pierwszy,Filipów Drugi,Filipów Trzeci i Filipów Czwarty.Za II RP siedziba zarówno gminy Filipów jak i gminy Czostków.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Geografia
Filipów jest położony w obrębie Pojezierza Zachodniosuwalskiego,na wzgórzach prawego brzegu rzeki Rospudy.W okolicy znajduje się dużo jezior rynnowych:Kamienne,Rospuda Filipowska,Długie,Garbaś.Okolice Filipowa posiadają własną,lokalną gwarę.
Historia
Wieś została założona w głębi puszczy pojaćwieskiej w początkach XVI wieku przez bojarów litewskich,braci Szembelów i początkowo nosiła nazwę Szembelowo.Filipów był jednym z pierwszych miast w tej części kraju.Prawa miejskie(tzw.magdeburskie)otrzymał w 1570 r.za panowania Zygmunta Augusta. Na mocy przywileju królewskiego miasto otrzymało:
  • herb z przedstawieniem raka
  • prawo do trzech jarmarków rocznie
  • prawo do cotygodniowego targu(w każdy poniedziałek)
  • zwolnienie mieszczan od opłat:prętowego,pomiernego i targowego.Dochód z tego ostatniego miał być przeznaczony na budowę ratusza.
Około 1578 r.z miasta i okolic utworzono starostwo niegrodowe.Pierwszym starostą był Aleksander Gwagnin,z pochodzenia Włoch,autor Kroniki sarmackiej;kolejnym Krzysztof Morsztyn,mieszczanin krakowski.W tym samym czasie,z inicjatywy lekarza królewskiego Mikołaja Bucelli,założono też w Filipowie gimnazjum,zatwierdzone przez Stefana Batorego.W okresie swego największego rozkwitu miasto,wraz z przyległymi koloniami,po których do dzisiaj zachowały się nazwy Filipów II,Filipów III,Filipów IV,liczyło około 6000 mieszkańców.Trzon populacji stanowili osadnicy z Mazowsza,którzy zasiedlili opustoszałe po krzyżackiej eksterminacji ziemie Jaćwingów.Byli również inni,nawet z bardzo odległych stron pochodzący,osadnicy:trochę Niemców i Litwinów,średniej wielkości społeczność żydowska,a także spore skupisko Holendrów,po których pozostała dziś nazwa ulicy:Olendry.Filipów dwukrotnie w historii był silnym ośrodkiem reform religijnych.U zarania swego istnienia w formie miasta stanowił mocne centrum arian,czyli braci polskich.Starosta Krzysztof Morsztyn gościł tu Fausta Socyna,włoskiego teologa,twórcy socynianizmu.Około 1585 r.powstał w Filipowie zbór.W 1608 r.urodził się tu najwybitniejszy myśliciel arianizmu,Andrzej Wiszowaty.Później,w początkach XX wieku był Filipów siedzibą parafii Kościoła Starokatolickiego Mariawitów,czego pozostałością jest dzisiaj cmentarz mariawicki,położony naprzeciw rzymskokatolickiego oraz działka,na której znajdują się pozostałości po spalonej kaplicy.Miejsce to nie zostało zapomniane przez Kościół Starokatolicki Mariawitów,gdyż corocznie w wakacje organizowane są na niej obozy w celu uprzątnięcia posesji.Rozwój Filipowa został zahamowany w 1635 r.skutkiem wielkiego pożaru.Kolejne zniszczenia przyniosła przegrana przez wojska polskie bitwa pod Filipowem w 1656 r.w czasie potopu szwedzkiego.Wkrótce potem w mieście wybuchły zarazy,które zdziesiątkowały ludność.Po ostatnim rozbiorze Filipów znajdował się kolejno w zaborze pruskim,Księstwie Warszawskim(od 1807) i Królestwie Polskim(od 1812 r.)W 1870 r.dokładnie 300 lat po otrzymaniu praw miejskich,ze względu na swoje niewielkie rozmiary został zdegradowany do statusu wsi przez władze carskie.Pod koniec XIX wieku Filipów był ośrodkiem przemysłu włókienniczego i ruchliwym punktem granicznym(dzięki eksportowi towarów do Prus).W czasie II wojny światowej został w 90% zniszczony.W Filipowie urodził się Władysław Filipkowski pułkownik(tytularny generał brygady),Wojska Polskiego
Obiekty zabytkowe
  • układ urbanistyczny,nr rej.439 z 28.11.1985
  • kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Naświętszej Marii Panny.Klasycystyczny.Pierwotnie zbudowany w XVI wieku.Po pożarach wielokrotnie odbudowywany i przebudowywany.Obecny wygląd zawdzięcza przebudowie z lat 1841-42,wykonanej na podstawie prac Piotra Aignera.Wewnątrz kościoła barokowy ołtarz główny z połowy XVII wieku,1838,nr rej.653 z 10.03.1989.
  • cmentarz rzymskokatolicki,nr rej.486 z 15.05.1986
  • cmentarz żydowski,nr rej.740 z 27.11.1989.
  • cmentarz mariawicki,1906
  • pozostałości cmentarza ewangelickiego.