poniedziałek, 29 czerwca 2015

Gorenice

Wieś w Polsce położona w województwie małopolskim,w powiecie olkuskim,w gminie Olkusz.Położona jest w zachodniej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej,w centralnej części Płaskowyżu Ojcowskiego.Znajduje się 35 km na północny zachód od Krakowa,8 km na południe od Olkusza i 10 km na północ od Krzeszowic.Gorenice to typowa"ulicówka"z barokowym kościołem z 1673 roku.Wieś zamieszkuje ok.1350 mieszkańców,znajduje się ok.370 domów.Dzieli się na dwie"dzielnice":Kąt(w pobliżu kościoła) i Nawsie(większa część).We wsi znajdują się:"Dom Pogodnej Jesieni",szkoła podstawowa,kościół rzymskokatolicki,cmentarz,klub piłkarski LZS Leśnik Gorenice,remiza strażacka,biblioteka,poczta,Koło Gospodyń Wiejskich.
Nazwa
Nazwa pochodzi od imienia Gorynia,które mógł nosić pierwszy właściciel wsi,w źródłach można spotkać także,że nazwa pochodzi od Mikołaja de Gorinicz(Goruncz),właściciela miejscowości z XIV wieku.Nazwa wioski ulegała w ciągu wieków częstym zmianom.W źródłach można znaleźć Gorowicz,Gorinicz czy Goruncz.
Edukacja

  • Szkoła Podstawowa im.Henryka Sienkiewicza,ul.Krakowska 51
Ochotnicza Straż Pożarna
W 1943 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna.OSP była założona przymusowo w czasie okupacji niemieckiej.Należało do niej 10 obywateli(B. Rapiński,J.Knapczyk,S.Rozmus,S.Kania,A.Knapczyk,S.Kurkowski,A.Kurkowski,M.Ziarnik,E.Ścigaj)ich nadzorem zajmował się komendant niemiecki Knebloch oraz komisarz Zelonek z Olkusza.Źródła podają,że za złe wykonanie ćwiczenia strażacy byli bici.Sprzęt OSP stanowiła ręczna sikawka oraz kilka kawałków parcianych węży,a siedzibą był drewniany barak stojący nieopodal obecnej plebanii.Tuż po wyzwoleniu strażacy na czele z B.Rapińskim zorganizowali drużynę i nie pozwolili na odebranie sobie pozostałego po Niemcach"sprzętu",który wtedy był"na wagę złota".Tuż po wojnie w 1945 roku już za komendantury J.Ziarnika rozpoczęła się batalia o przydzielenie OSP baraku,w którym mogłaby mieć swą siedzibę do czasu wybudowania remizy(zbiórkę pieniędzy na ten cel rozpoczęto już w grudniu 1946 roku)niestety formalności przedłużały się i dopiero pismo mieszkańców gromady Gorenice do Ministerstwa Odbudowy Departamentu Budownictwa w Warszawie odniosło skutek stało się to w sierpniu 1947 roku.Ostateczne przekazanie drewnianego baraku zarządowi OSP w Gorenicach,w którym w tym czasie mieściły się:świetlica OSP,7-klasowa szkoła podstawowa oraz mieszkania czterech nauczycieli i harcówka,nastąpiło 15 lutego 1952 roku.Wcześniej,bo 18 czerwca 1950 roku strażacy otrzymali sztandar.Była to wielka uroczystość o czym świadczą zdjęcia zachowane w"Księgach pamiątkowych OSP".18 lipca 1957 roku sprzedali swoją dotychczasową siedzibę,by rozpocząć budowę Domu Strażaka w miejscu,gdzie obecnie się znajduje.23 lipca 1959 roku położono kamień węgielny pod remizę,która została uroczyście oddana do użytku 4 października 1964 roku.Od tego momentu spełnia ona ważną rolę w życiu wsi.Odbywają się tu wesela,zebrania,imprezy kulturalne i inne uroczystości.Obecnie remiza została wyremontowana,odremontowano wnętrze remizy jak również położono nowy dach.Sala może pomieścić około 150 osób.
Znane osoby związane z miejscowością

  • Kazimierz Wilk polityk,działacz związkowy,poseł na Sejm RP I i II kadencji

Legendy
O młynarzu i diable
Dawno,dawno temu w lesie,w miejscu na które mówi się Sikorowa Górka znajdował się młyn.W tym młynie mieszkał młynarz wraz z swą piękną córką.Dziewczyna była tak piękna,że zakochał się w niej diabeł,który chciał ją wziąć za żonę.Młynarz nie przyjmował do wiadomości,że jego córka wyjdzie za diabła,więc się nie zgodził.Zdenerwowany diabeł chciał się zemścić na młynarzu,więc zasypał jego młyn piaskiem.Teraz w tym miejscu znajduje się duża góra piasku.
O wielkim pożarze
Dawno,dawno temu na terenie naszej wsi miał miejsce straszny w skutkach pożar,wszystko spłonęło.Dlatego mieszkańcy nazwali wieś Gorenice,bo"gore"z staropolskiej gwary znaczy pożar,a"nice",bo nic nie zostało(wszystko spłonęło).
Sport
W 1966 roku powstał zespół piłkarski i przyjął nazwę LZS Leśnik Gorenice.Nadano nazwę Leśnik,gdyż jednym z działaczy klubu był leśniczym i dzięki jego staraniom Nadleśnictwo oddało niewielką część lasu,na powierzchni której zostało zbudowane boisko piłkarskie.Dzięki staraniom Ryszarda Góreckiego,prezesa klubu w latach 1997-2007,boisko zostało rozbudowane:wykonano boisko do piłki siatkowej,boisko treningowe(boczne),w planie jest zamontowanie ławek i częściowe ich zadaszenie oraz wybudowanie profesjonalnych szatni.Najlepsze lata dla klubu przypadły na lata 70. i 80.XX w.kiedy to zespół grał w A klasie.W czasie rozbudowy szkoły na początku lat 90.XX w.ówczesny sołtys kazał wywozić ziemię,którą wydobywano spod budowy na boisko i tak stadion i klub były nieczynny przez parę lat.Obecnie klub gra w klasie A.
Okolice

  • Czerna
  • Krzeszowice
  • Niesułowice
  • Nowa Góra
  • Olkusz
  • Osiek
  • Paczółtowice
  • Witeradów
  • Zawada

Brody(powiat starachowicki)

Wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim,w powiecie starachowickim,w gminie Brody.W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa kieleckiego.
Położenie geograficzne
Miejscowość w środkowej części powiatu starachowickiego położona nad rzeką Kamienną.Wieś jest siedzibą gminy wiejskiej Brody.
Transport
Przez wieś przebiega droga krajowa nr 9,oraz linia kolejowa nr 25.
Poprzez drogi powiatowe połączenie z:

  • 0621 T Brody Połągiew Staw Kunowski Rudnik
  • 0624 T Brody Krynki Duże Krynki Małe
  • 0626 T Styków Ruda Brody

Drogą krajową 42 od Rudnika ze Starachowicami.Przystanek kolejowy nosi nazwę Brody Iłżeckie.
Turystyka
Przez wieś przechodzi czerwony Szlak Milenijny ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa,niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego i zielony szlak rowerowy im.Witolda Gombrowicza.Atrakcją turystyczną jest duży zalew na rzece Kamiennej Zalew w Brodach zbudowany w XIX wieku,rozbudowany następnie w latach 1964 i 1986.
Administracyjne części miejscowości
Miejscowość podstawowa Identyfikator miejscowości Nazwa Miejscowości Rodzaj miejscowości
Brody 0230757 Brody Fabryczne część miejscowości
           0231113 Gajówka Tatry osada leśna
           0230763 Komorniki część miejscowości
           0231283 Ruśna przysiółek
           0230792 Stoczki przysiółek
           0230817 Zajazd Brody  osada
Historia
Pierwsze wzmianki o wsi Brody pochodzą z XIV wieku.
Bitwy i potyczki powstania styczniowego pod Brodami
18 kwietnia 1863 na słabo zabezpieczony obóz Faustyna Grylińskiego(który odłączył od Dionizego Czachowskiego),pod Brodami uderzyła kolumna wojsk rosyjskich pod dowództwem mjra Klewcowa i całkowicie go rozgromiła.
Przebieg wg opisu S.Zielińskiego był następujący:
„Odłączywszy się ze swym oddziałem od Czachowskiego,Gryliński pod Brodami opuścił oddział,który zaatakowany został niebawem przez jednę z kolumn Czengierego.Moskale podszedłszy pod drzemiące widety,nagle napadli na oddział.Kapitan żuawów Bogdan,b.oficer moskiewski,zastępujący Grylińskiego,czynił wszelkie starania,aby stawić skuteczny opór,lecz wśród zaskoczonego oddziału taki panował popłoch,że wszyscy co prędzej,odstrzeliwając się,w tył uchodzili,a mało kto do szeregu stawał.Bogdan sam ciężko ranny,uniesiony został z placu boju w głąb lasu.Oddział został rozbity,a około 80 ludzi zdołało połączyć się z Czachowskim.”Bitwy i potyczki 1863-1864;na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu
Rozwój hutnictwa w Brodach
W XVIII wieku rozwijał się tu przemysł hutniczy funkcjonowały dymarki i kuźnice.W latach 1820-1823 powstał wielki piec,a w latach 1823-1846 zapora na rzece Kamiennej,zniszczona przez powódź w 1903 roku.W latach 1960-1964 powstała nowa zapora i zbiornik Brody Iłżeckie.
Zabytki

  • Fragment kamiennego przelewu(wybudowanego w latach 1828-1831),wmurowany w groblę obecnej zapory na rzece Kamiennej.

Buda(województwo mazowieckie)

Wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim,w powiecie warszawskim zachodnim,w gminie Stare Babice.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa warszawskiego.

Szklary(województwo małopolskie)

Wieś w Polsce położona w województwie małopolskim,w powiecie krakowskim,w gminie Jerzmanowice-Przeginia.W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krakowskim.Integralne części miejscowości:Dół,Góra,Na Brodle,Pod Brodłem.Wieś ma ok.3,5 km długości.Najwyższym szczytem Szklar jest Brodło(wapienna skała).Pod skałą położony jest niedawno wybudowany kościół rzymskokatolicki pw.św.Maksymiliana Kolbe.W miejscowości znajduje się również szkoła podstawowa oraz cmentarz.
Historia
Osada wzmiankowana w 1329 roku jako Hutnica;od 1400 r.pod obecną nazwą.Prawdopodobnie istniała tu huta szkła.Od ok.1470 r.była to wieś królewska.W 1590 r.została wyłączona ze starostwa ojcowskiego i przekazana jako samodzielna dzierżawa Marcinowi Borzęckiemu.W końcu XVI w.16 kmieci uprawiało we wsi 9 łanów ziemi.W 1792 r.mieszkało tutaj 290 osób,w tym 5 Żydów.Stał tu dwór,browar,młyn i karczma.5 kwietnia 1863 r.oddział ochotników przekraczających tu kordon austriacko-rosyjski stoczył potyczkę z Rosjanami,zakończoną rozproszeniem prawie 500 osobowego oddziału powstańców.W 1914 r.karczma została zniszczona w wyniku działań wojennych.
Turystyka
Miejscowość położona jest w środkowej części Doliny Szklarki przecinającej Wyżynę Olkuską(część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej).Dnem doliny płynie potok Szklarka,miejscami w głębokim wąwozie o stromych zboczach,w których znajdują się liczne skały wapienne.Potok zasilany jest przez duże wywierzysko zwane Źródłem Pióro.Ze względu na piękno krajobrazu i walory przyrodnicze tereny te włączone zostały w obszar Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie.Przez miejscowość przebiegają szlaki turystyczne umożliwiające zwiedzenie tych bardzo atrakcyjnych turystycznie i rekreacyjnie dolinek.Na terenie miejscowości utworzono na wschodnich zboczach leśny rezerwat przyrody Dolina Szklarki(n.p.Jaskinia Ciasny Awen).Tu też znajduje się jeden z punktów Małopolskiego Szlaku Geo turystycznego,jako przykład rozwoju i sedymentacji wapieni płytowych i bioherm gąbkowych.Na południe od wsi znajdują się dwa kompleksy leśne:Las Pisarski i Las Knopówka.
Szlaki turystyczne
szlak turystyczny czerwony bardzo atrakcyjny widokowo czerwony szlak okrężny przez najciekawsze obszary Doliny Szklarki.Wychodząc nim ze Szklar w kierunku wschodnim przejdziemy cały leśny rezerwat.Szlak wspina się na górę i wyprowadza na pola uprawne wierzchowiny Wyżyny Olkuskiej skąd roztaczają się szerokie widoki w południowo-wschodnim kierunku.Następnie szlak schodzi z powrotem do dna doliny,przekracza drogę,przechodzi na zachodnie zbocze doliny i prowadzi odkrytymi w większości terenami w pobliżu dużych ostańców wierzchołkowych:Witkowe Skały,Łyse Skały,Chochołowe Skały,Cisówki,Kręte Skały.Obok Bukowej Góry w ramach projektu Małopolski Szlak Geo turystyczny ustawiono tablicę informacyjną opisującą mechanizm powstania znajdującej się w niej Jaskini Szeroki Aven.Szlak turystyczny żółty z Ojcowskiego Parku Narodowego przez Dolinę Bolechowicką,Karniowice,Dolinę Kobylańską,Będkowice,Bramę Będkowską,fragment Doliny Będkowskiej,Szklary,rezerwat przyrody Dolina Racławki do Paczółtowic.Szlak turystyczny czarny z Radwanowic do Szklar.
Szlaki rowerowe

  • Niebieski z Ojcowskiego Parku Narodowego przez Jerzmanowice(obok ostańców jerzmanowickich),Dolinę Będkowską,Łazy,Szklary,Racławice

Krasnobród

Miasto w województwie lubelskim,w powiecie zamojskim nad Wieprzem,na terenie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego;liczy 3136 mieszkańców(2010 r.BDL GUS).Prawa miejskie posiadał w latach 1576-1869,przywrócone 30 grudnia 1994 r.
Opis miasta
Krasnobród to lokalny ośrodek usługowy,uzdrowiskowy i popularny ośrodek turystyczno-wypoczynkowy na Roztoczu Środkowym.Latem najpopularniejszą formą wypoczynku jest plażowanie i kąpiel w zalewie położonym nad rzeką Wieprz.Zimą główną atrakcją jest liczący 500 metrów długości wyciąg narciarski na Górze Chełmowej.Trasy zjazdowe są oświetlone,co umożliwia korzystanie z wyciągu do późnych godzin wieczornych.Atrakcyjny punkt widokowy w mieście to położony dość wysoko kamieniołom,na północ od zalewu,gdzie od niedawna znajduje się niewielka wieża(baszta).Wśród zabytków znajduje się tu pałac Leszczyńskich z XVII-XIX w.W tym zespole pałacowo-parkowym funkcjonuje Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im.Janusza Korczaka(osiedle Pod zamek),gdzie leczone są choroby górnych dróg oddechowych oraz schorzenia narządów ruchu.
Historia
Pierwszymi znanymi właścicielami Krasnobrodu byli LipscyW 1576 r.(lub jak podają inne źródła w 1572 r.)Krasnobród otrzymał od króla Zygmunta III Wazy prawa miejskie.Miasteczko leżało wówczas na pograniczu województwa ruskiego(ziemi chełmskiej) i województwa bełskiego.W ciągu wieków zmieniali się właściciele miejscowości:Leszczyńscy,Zamoyscy,Tarnowscy,Jackowscy,a od 1880 r.Fudakowscy.Z powodu dużego oddalenia od głównych szlaków handlowych oraz nieurodzajnych,piaszczystych gleb nigdy nie stanowił dużego i zamożnego ośrodka miejskiego.Do czasów II wojny światowej,struktura etniczno-wyznaniowa miasta była zróżnicowana.W 2 poł.XIX w.społeczność współtworzyli głównie Polacy(katolicy)oraz Żydzi,którzy zaczęli się osiedlać już w 2 poł.XVI w.Niewielki odsetek ludności miasta i okolicznych miejscowości stanowili Rusini.Parafia rzymskokatolicka została erygowana prawdopodobnie w II poł.XVI wieku.W 1595 r.świątynię parafialną przejęli kalwini na skutek przejścia na to wyznanie właścicieli miasta,Leszczyńskich.W 1647 r.miejscowość przeszła na własność Zamoyskich i sytuacja religijna uległa zmianie.W miejscu objawień Matki Bożej,w latach:1648-64,postawiono kościół.Wojewoda sandomierski Jan Zamoyski,23 listopada 1664 r.wystawił dokument będący podstawą do założenia klasztoru dominikańskiego w Krasnobrodzie.Miasto mocno ucierpiało w czasie powstania Chmielnickiego.W drugiej połowie XVII w.Krasnobród kilkakrotnie plądrowali Tatarzy.Podczas jednego z najazdów miejscowość spłonęła,a wraz z nią okazały kościół drewniany.W 1763 r.król August III na nowo nadał Krasnobrodowi prawa miejskie.W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r.Krasnobród wszedł w skład zaboru austriackiego,a w 1809 r.do departamentu lubelskiego Księstwa Warszawskiego.Po kongresie wiedeńskim wszedł w skład obwodu zamojskiego Królestwa Polskiego.24 marca 1863 pod miastem miała miejsce bitwa oddziałów Marcina Borelowskiego z wojskiem rosyjskim mjr Ogalina.Upamiętnia ten fakt Pomnik Powstańców Styczniowych,znajdujący się na miejscowym cmentarzu.Za udział w powstaniu Krasnobród utracił prawa miejskie.Na przełomie XVIII i XIX w.Krasnobród stał się ośrodkiem garncarstwa i meblarstwa.Produkowano tu gonty,kafle porcelanowe,patyczki do zapałek oraz tzw.„skrzynie krasnobrodzkie”.Pod koniec XIX w.Krasnobród stał się znany dzięki jednemu z pierwszych w Europie sanatoriów przeciwgruźliczych,założonemu przez dr Alfreda Rose,w którym gruźlicę leczono kumysem,jednakże brak dobrych połączeń komunikacyjnych przyczynił się do upadku placówki.Podczas I wojny światowej,w czerwcu 1915 roku,bili się tu Rosjanie z Austriakami.Polegli żołnierze spoczywają na miejscowym cmentarzu.W kampanii wrześniowej miejsce potyczek cofających się armii polskich z Niemcami.Na miejscowym cmentarzu leży 500 poległych żołnierzy polskich.W zabudowaniach klasztoru mieścił się szpital dla żołnierzy polskich i niemieckich.23 września 1939 miała tu miejsce szarża 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich podpułkownika Stachlewskiego,którzy w okolicy Kaplicy"Na Wodzie"stoczyli zwycięską bitwę z kawalerią niemiecką,opanowując miasteczko(to prawdopodobnie arena ostatniej bitwy między oddziałami konnymi w historii II wojny światowej).Przez pewien czas Krasnobród był okupowany przez wojska sowieckie.Podczas okupacji okolica była terenem działań oddziałów partyzanckich AK i BCh.Krasnobród został spacyfikowany i wysiedlony przez Niemców 5 lipca 1943 roku.Miejscowa ludność żydowska została wymordowana w 1942 roku,bądź też wcześniej uciekła do ZSRR.Krasnobród został zdobyty przez Armię Czerwoną 22 VII 1944 roku.W wyniku zniszczeń wojennych oraz rozwoju cywilizacyjnego nie zachował się dawny układ urbanistyczny miasteczka z drewnianą zabudową(charakterystyczne były podcienia).
Życie religijne
Mieszkańcy Krasnobrodu należą obecnie przede wszystkim do Kościoła Rzymskokatolickiego;istnieją dwie parafie:Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny oraz Zesłania Ducha Świętego.Pod koniec XVI w. i w pierwszej połowie XVII w.funkcjonował w Krasnobrodzie zbór kalwiński(w latach 1595,1638,1642 i 1647 odbyły się tu nawet synody).Teren gminy zamieszkiwali dawniej również unici,którzy posiadali swoje świątynie.Po kasacie unii założono parafie prawosławne,zmuszając grekokatolików do przejścia na to wyznanie.Prawosławni zamieszkiwali ten teren głównie do I wojny światowej(krasnobrodzka cerkiew została rozebrana).Jednakże do II wojny światowej w miasteczku przeważała ludność żydowska(synagoga i cmentarz uległy zniszczeniu,pozostał natomiast dawny budynek mykwy).Krasnobród to ponadregionalny ośrodek kultu religijnego.We wschodniej części miasta,w Podklasztorze,znajduje się barokowy zespół klasztorny dominikanów.W zabudowaniach klasztoru mieści się Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej,w którym zgromadzone są eksponaty będące odzwierciedleniem rzemiosł takich jak: garncarstwo,gontarstwo oraz meblarstwo(wyrób skrzyń krasnobrodzkich).Kościół pw.Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach 1690-1699 wraz z klasztorem został ufundowany przez Marysieńkę Sobieską jako wotum wdzięczności za uzdrowienie.Wewnątrz kościoła znajdują się m.in.XVIII-wieczna chrzcielnica,barokowa ambona w kształcie wazy oraz główny ołtarz wykonany przez Jana Mauchera w latach 1774-1776.Kościół od 300 lat jest znanym ośrodkiem kultu maryjnego,odwiedzanym przez liczne rzesze pielgrzymów.Szczególną czcią cieszy się Obraz Matki Bożej Krasnobrodzkiej.Tradycją stały się międzynarodowe letnie koncerty organowe w Sanktuarium Maryjnym.Znajdują się tu również małe,drewniane kapliczki,m.in."Kaplica na Wodzie"koło kościoła pw.Nawiedzenia NMP,przy której wypływa woda słynąca z uzdrawiania,oraz kaplica św.Rocha,otoczona lasami na terenie rezerwatu"Święty Roch"w Krasnobrodzkim Parku Krajobrazowym,jaki obejmuje okolice miasta.Ważniejsze uroczystości religijne:odpust Matki Bożej Jagodnej(1 i 2 lipca),MB Zielnej(15 sierpnia),Św.Rocha(pierwsza niedziela po 15 sierpnia),MB Siewnej(8 września),MB Różańcowej(pierwsza niedziela października)oraz Dożynki Diecezjalne(wrzesień).
Sport
MGKS Igros Krasnobród
W Krasnobrodzie funkcjonuje Miejsko-Gminny Klub Sportowy Igros Krasnobród amatorski klub piłkarski,założony w 1966 roku.Obecnie drużyna seniorów gra w grupie zamojskiej klasy okręgowej.Igros rozgrywa mecze na Miejskim Stadionie w Krasnobrodzie,o pojemności 2000 widzów,znajdującym się przy ul.Wczasowej.
Atrakcje turystyczne

  • Barokowy kościół pw.Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
  • Dawny klasztor Dominikanów
  • Muzeum Sztuki Sakralnej
  • Muzeum Wieńców Dożynkowych
  • Ptaszarnia
  • Pałac Leszczyńskich
  • Kamieniołom z basztą widokową
  • Stary cmentarz żydowski
  • Nowy cmentarz żydowski
  • Kaplice"Na Wodzie" i św.Rocha
  • Rezerwat przyrody Święty Roch
  • Park linowy

Burmistrzowie Krasnobrodu

  • Kazimierz Mielnicki(1995-1998)
  • Marek Pasieczny(1998-2006)
  • Janusz Oś(2006-2010)
  • Wiesław Chmielowiec(2010-2014)
  • Kazimierz Misztal(od 2014 r.)

Marcin Borelowski

Marcin Maciej Borelowski,ps.„Lelewel”(ur.29 października 1829 w Półwsiu Zwierzynieckim koło Krakowa,zm.6 września 1863)polski działacz społeczny i patriotyczny,pułkownik w powstaniu styczniowym.Z zawodu rzemieślnik-blacharz,majster studniarski,uczestnik wystąpień niepodległościowych w Krakowie w latach 1846 i 1848,po upadku wiosny ludów uczestnik działalności konspiracyjnej.Programowo związany z millenerami,od 1862 roku jednak ze stronnictwem czerwonych.Zajmował się organizowaniem policji narodowej i gromadzeniem broni.Współorganizator patriotycznych manifestacji ludności w Warszawie poprzedzających wybuch powstania styczniowego,w czasie powstania dowódca oddziałów partyzanckich i naczelnik wojenny województw lubelskiego i podlaskiego.Dosłużył się stopnia pułkownika.24 marca 1863 roku pobity w bitwie pod Krasnobrodem.16 kwietnia stoczył bitwę pod Borowymi Młynami.Zaatakowany w I bitwie pod Chruśliną 30 maja odparł atak Rosjan i ponownie odniósł zwycięstwo 3 września pod Panasówką.Poległ w bitwie na Sowiej Górze pod Batorzem 6 września 1863 roku.
Ulice im.Borelowskiego:
  • w Lublinie na osiedlu Konstantynów
  • w Krakowie w dzielnicy Zwierzyniec(między ul.Tadeusza Kościuszki a Senatorską)
  • w Przemyślu na Zasaniu przy Szkole Podstawowej nr 14 im.Zjednoczonej Europy w Przemyślu
  • we Wrocławiu w dzielnicy Sępolno
  • w Częstochowie na Tysiącleciu
  • w Nysie
  • w Chrzanowie
  • w Biłgoraju
  • w Nowym Sączu
  • w Mińsku Mazowieckim

Huta Krzeszowska

Do 11 stycznia 1962 roku Huta Plebańska wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim,w powiecie niżańskim,w gminie Harasiuki.W latach 1921-1954 miejscowość była siedzibą gminy Huta Krzeszowska.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.W miejscowości znajduje się kościół,który jest siedzibą parafii pw.Podwyższenia Krzyża Świętego.W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii przemyskiej,diecezji zamojsko-lubaczowskiej,dekanatu Biłgoraj Południe.
Historia
W czasie powstania styczniowego w sobotę 21 marca 1863 r.powstańcy oddziału płka Leona Czechowskiego,wyruszyli w kierunku Huty Krzeszowskiej.Około południa podczas przemarszu przez Las Ciosmański ponownie zostali zaatakowani przez Rosjan.Walka trwała do godzin wieczornych,poległo ponad 20 powstańców i wielu innych zmarło wkrótce od ran odniesionych w bitwie.W wyniku przegranego starcia nastąpił odwrót oddziału,przekroczenie granicy austriackiej i rozbrojenie.
Na cmentarzu parafialnym w Hucie Krzeszowskiej znajduje się mogiła Powstańców Styczniowych z 1863 r.oraz trzy tablice upamiętniające:

  • „Powstańcy oddziału płka Leona Czechowskiego,polegli w walce 20 marca 1863 roku pod Potokiem Górnym i 21 marca 1863 roku w Lesie Ciosmańskim.Nazwiska poległych”
  • „Umarłych wieczność dotąd trwa/Dokąd pamięcią im się płaci”Wisława Szymborska„Mogiła 17 powstańców z oddziału płka.Leona Czechowskiego poległych 21 III 1863 r.w bitwie w Lesie Ciosmańskim i 4 powstańców z oddziału płk.Karola Krysińskiego poległych 30 XI 1863 r.potyczce pod Momotami”
  • „Śmiertelnie ranni powstańcy z oddziału płka.Leona Czechowskiego Nazwiska śmiertelnie rannych powstańców”

Leon Czechowski

Ur.7 kwietnia 1797 r.w Myślatyczach w zaborze austriackim,zm.6 czerwca 1888 w Jarosławiu polski wojskowy.Czechowski uczęszczał do szkół w Samborze oraz Przemyślu,a po ich ukończeniu rozpoczął studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu we Lwowie.W roku 1818 w stopniu podporucznika podjął służbę w pułku Grenadierów Gwardii Królestwa Polskiego.Następnie był instruktorem 24 korpusu litewskiego w Grodnie.Brał udział w przygotowaniach do powstania.Uczestniczył w wydarzeniach Nocy Listopadowej.W 1831 r.awansował do stopnia kapitana.25 lutego 1831 r.został ciężko ranny w bitwie pod Olszynką Grochowską na przedpolach Warszawy.Za męstwo wykazane w bitwie otrzymał order Virtuti Militari.Od roku 1842 dzierżawił majątek w Zalasowej,gdzie zamieszkał,by następnie przenieść się do Tarnowa.Włączył się w wir prac niepodległościowych,brał udział w przygotowaniu powstania.W 1846 r.w stopniu majora został dowódcą obszaru wojskowego Tarnów Głównym celem powstańców było zdobycie garnizonu austriackiego w Tarnowie,liczącego 560 żołnierzy piechoty oraz 600 dragonów.Na tym terenie coraz szerszy zakres przybierała propaganda anty szlachecka.Czechowski postanowił przyśpieszyć termin zbrojnego wystąpienia.Koncentracja odbyła się w nocy z 18 na 19 lutego w Lisiej Górze.Czechowski zebrał oddział liczący jedynie 150 ochotników,który nie był w stanie odnieść sukcesu w walce z żołnierzami austriackimi.Wystąpienia chłopskie położyły ostatecznie kres zrywowi niepodległościowemu.Leon Czechowski cudem uniknął śmierci z rąk rozjuszonych chłopów.Zmuszony był do emigracji.Został ranny,przebywał w szpitalu,był aresztowany i oskarżony o zdradę główną.Trafił do więzienia skąd został uwolniony na mocy amnestii 20 marca 1848 r.W maju 1849 r.przedostał się na Węgry.Organizował polską piechotę w Siedmiogrodzie w Bystrzycy.Od początku lipca jako major honwedów dowódca piechoty 2 batalionu Legionu Polskiego walczył w Siedmiogrodzie opanowanym przez Austriaków.Na tej placówce,odnosił liczne zwycięstwa a jego zdyscyplinowane oddziały zyskały sympatię zamieszkujących Siedmiogród zarówno Rumunów jak i Węgrów.Przez gen.Józefa Bema został awansowany do stopnia pułkownika.na skutek klęsk wojsk powstańczych oddziały dowodzone przez Czechowskiego wycofały się do Nagy Banya i Komorna.Czechowski dostał się do niewoli z której wkrótce udało mu się uciec.Od roku 1853 przebywał w Paryżu.W 1863 r.na polecenie gen.Józefa Wysockiego organizował galicyjską wyprawę do Królestwa.Koncentracja odbywała się w lasach pod Cieszanowem.W 600 osobowym oddziale ochotników składających się z mieszkańców Lwowa i innych miast Galicji znajdowała się około 100 osobowa grupa jarosławian.W niedzielę 15 marca oddział pułkownika Czechowskiego przekroczył granice zaborów.W Tarnogrodzie ogłoszona zostaje odezwa gen.Mariana Langiewicza z Kwatery Głównej w Goszczy z dnia 11 marca 1863 uzasadniająca potrzebę dyktatury,ustanowienia Rządu Narodowego oraz wzywająca rodaków do walki.Dalsza trasa oddziału wiodła przez:Króle,Księżpol,Biszczę,Naklik,Potok Górny.W piątek 20 marca około godziny ósmej rozpoczęła się pod Potokiem pierwsza bitwa oddziału Czechowskiego w której poległo 2 powstańców a 5 zostało rannych.Oddział wraz z rannymi i poległymi,których ułożono na wozach wyruszył w kierunku wsi Wólka Biska.Po przekroczeniu Tanwi,w pobliżu wsi Suszka,założono obóz.Około godz.15 Rosjanie znowu zaatakowali.Walka trwała do 18.Rannych zostało trzech powstańców.Natychmiast po walce Czechowski zarządził wymarsz w kierunku wsi Ruda Solska gdzie oddział dotarł około godziny 23.W sobotę 21 marca powstańcy wyruszyli w kierunku Huty Krzeszowskiej.Około południa podczas przemarszu przez Las Ciosmański ponownie zostali zaatakowani przez Rosjan.Walka trwała do godzin wieczornych,poległo ponad 20 powstańców a wielu innych zmarło wkrótce od ran odniesionych w bitwie.W wyniku przegranego starcia nastąpił odwrót oddziału,przekroczenie granicy austriackiej i rozbrojenie.Czechowski ukrywał się w okolicach Jarosławia lecz został aresztowany i uwięziony w Przemyślu.Więzienie opuścił w 1866 r.Po wyjściu na wolność zamieszkał w Jarosławiu gdzie zmarł 6 czerwca 1888 roku.Został pochowany na Starym Cmentarzu w Jarosławiu.Społeczeństwo Jarosławia ufundowało Leonowi Czechowskiemu pomnik nagrobny.Jego wykonanie zlecono krakowskiej pracowni Józefa Kuleszy.U stóp krzyża,na którym umieszczono wizerunek Matki Boskiej klęczy kobieta-płaczka.Obok spoczywa szabla i zerwane kajdany.Całość posadowiona na cokole.Na frontowej części cokołu znajduje się trójdzielna tarcza herbowa z godłami Polski,Litwy i Rusi.Poniżej tablica epitafijna.W okresie zaborów pomnik był miejscem przy którym odbywały się liczne manifestacje patriotyczne.W Jarosławiu znajduje się również drugie miejsce upamiętniające postać pułkownika Leona Czechowskiego.Przy ulicy Opolskiej,na placu przed synagogą,stoi kopijnik.Inicjatorem jego powstania był Konsul Generalny Republiki Węgier w Krakowie Istvan Kovacs.Jarosławski kopijnik ustawiony został w 2001 r.

Grochowiska(województwo świętokrzyskie)

Wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim,w powiecie pińczowskim,w gminie Pińczów.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.Grochowiska są punktem początkowym zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Wiślicy.Przez wieś przechodzi szlak turystyczny niebieski z Pińczowa do Wiślicy.
Historia
18 marca 1863 r.rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego,w której 3-tysięczny oddział powstańczy dowodzony przez dyktatora powstania Mariana Langiewicza starł się z 5-tysięcznym,dysponującym 6 działami,korpusem regularnej rosyjskiej piechoty.W trakcie walk,kierowany przez François Rochebruna oddział„Żuawów Śmierci”przeprowadził brawurowy atak na artylerię rosyjską i zdobył ich armaty.W walce brał też udział młody powstaniec Adam Chmielowski,przyszły święty Brat Albert.Całodzienny,ciężki bój,który pochłonął po ok.300 ofiar po obu walczących stronach,zakończył się zwycięstwem Polaków i zapisał się na trwałe w historii polskiej wojskowości jako bitwa pod Grochowiskami.Na pamiatkę tych wydarzeń,na polach Grochowisk,corocznie odgrywana jest inscenizacja walk,w której bierze udział m.in.wiernie zrekonstruowany i wyposażony przez Roberta Osińskiego oddział„Żuawów Śmierci”z pobliskiego Buska-Zdroju.

Chroberz

Wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim,w powiecie pińczowskim,w gminie Złota.Do 1954 roku siedziba gminy Chroberz.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Historia
Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego,który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię.W 1290 r.na zamku w Chrobrzu przebywał królewicz węgierski Andrzej.W Chrobrzu zatrzymał się też król Kazimierz Wielki,który leczył się po wypadku,odniesionym w czasie polowania,w lasach przedborskich.W XIII-XIV wieku odbywały się tu wiece.Wieś była własnością kolejno rodów Tęczyńskich i Tarnowskich.W XVII w.należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich.Gdy na początku XIX w.ostatni ordynaci,Wielopolscy,by spłacić długi,sprzedali Pińczów wraz z częścią dóbr ziemskich Ordynacji,głównym jej ośrodkiem stał się Chroberz.W okresie powstania styczniowego w pałacu Wielopolskich stacjonowały oddziały Mariana Langiewicza.17 marca 1863 r.powstańcy stoczyli tu bitwę z Rosjanami.W 1911 r.w Chrobrzu urodził się pisarz Józef Morton,autor m.in.powieści Spowiedź.W latach I wojny światowej w dworze stacjonowało m.in.dowództwo 46 Dywizji Piechoty armii austro-węgierskiej.W latach 1943-1944 znajdował się tu hitlerowski posterunek policji.Stacjonujący w Chrobrzu policjanci zamordowali w tym czasie przeszło 100 osób.
Zabytki

  • Kościół pw.Wniebowzięcia NMP,wybudowany w 1550 r.Ufundował go wojewoda sandomierski Stanisław Tarnowski.Jest to budowla jednonawowa z wielobocznie zamkniętym prezbiterium,do którego od strony północnej dobudowana jest zakrystia.Nad zakrystią znajduje się niewielki skarbiec.Do nawy od strony północnej przylega kaplica św.Jana Kantego wzniesiona w XVII w.W 1899 r.do nawy od strony południowej dobudowano kaplicę pw.Matki Boskiej Różańcowej.Sklepienie kościoła kolebkowe z lunetami.W nawie nałożono na nie żebra o układzie sieciowym,natomiast w prezbiterium o układzie krzyżowym.Na zwornikach umieszczone są płaskorzeźbione herby fundatorów.Wewnątrz świątyni znajdują się dwa monumentalne renesansowe nagrobki wykonane przez Jana Michałowicza z Urzędowa.W nawie kościoła znajduje się nagrobek fundatora Stanisława Tarnowskiego przedstawiający„śpiącą”postać zmarłego.Nagrobek zwieńczony jest płaskorzeźbą przedstawiającą Zmartwychwstanie oraz dmącym w trąbę aniołem.W prezbiterium znajduje się nagrobek proboszcza Zbigniewa Ziółkowskiego,z płaskorzeźbą przedstawiającą postać zmarłego.W zakrystii kościoła umieszczony jest manierystyczny lawaterz.Obok kościoła usytuowana jest drewniana dzwonnica z dachem krytym gontem
  • Zespół pałacowo-parkowy Wielopolskich z lat 1857-1860 z późnoklasycystycznym pałacem i parkiem.Jego fundatorem był XIII ordynat pińczowski,hrabia Aleksander Wielopolski.Pałac wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego.Był wykorzystywany m.in.jako biblioteka,w której właściciel przechowywał zbiór książek własnych,jak i księgozbiór przejęty po Konstantym Świdzińskim.Współcześnie obiekt zajmowany jest przez Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia
  • Pozostałości zamku rycerskiego z XIV w.Zamek wzniesiony na miejscu grodu z XII w.był własnością kolejno Tęczyńskich i Tarnowskich;został zniszczony w XVI w.Zachowały się ślady murów na wzgórzu Zamczysko nad Nidą

Sport

  • Gminny Klub Sportowy Strzelec Chroberz(piłka nożna,siatkówka,kolarstwo)

Ciekawostki
W roku 2000 w Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu,a także na terenie parku dworskiego,ekipa filmowa Filipa Bajona kręciła sceny do filmu„Przedwiośnie”.

Rząd Narodowy Cywilny

Najwyższy organ władzy powstania styczniowego od 12 marca do 21 marca 1863.
Utworzenie
12 marca 1863 emisariusze stronnictwa białych,udając emisariuszy Tymczasowego Rządu Narodowego,przekonali niezorientowanego w sprawach politycznych Mariana Langiewicza do objęcia dyktatury.Ten powołał nowy Rząd Narodowy Cywilny,rozwiązując formalnie TRN.Langiewicz wydał dekret,w którym ogłaszał m.in.wszelkie dotychczasowe istniejące władze cywilne i wojskowe jakiegokolwiek pochodzenia niniejszym dekretem rozwiązuję.Dotychczasowi członkowie TRN uznali,że rząd dotychczasową swoją władzę składa w jego ręce i wzywa cały naród do posłuszeństwa dyktatorowi.Jednak zastrzegli sobie,że w części kraju zajętej przez nieprzyjaciela z upoważnienia dyktatora rozporządzenia wydawać będzie Komisja Wykonawcza.Utworzono tym samym Komisję Wykonawczą Dyktatora w Warszawie.
Skład
W skład rządu weszło czterech dyrektorów wydziałów:

  • Józef Wysocki,dyrektor Wydziału Wojny
  • Leon Królikowski,dyrektor Spraw Wewnętrznych
  • ks.Jan Tadeusz Lubomirski,dyrektor Wydziału Spraw Zagranicznych
  • n.n.dyrektor Wydziału Skarbu

Goszcza

Wieś w Polsce położona w województwie małopolskim,w powiecie krakowskim,w gminie Kocmyrzów-Luborzyca.Integralne części miejscowości:Kielnik,Podporąbcze,Stara Wieś,Załęcze.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.Goszcza położona jest ok.20 km od Krakowa przy linii kolejowej Kraków-Warszawa.Prawie cała wieś położona jest w dolinie i otoczona jest licznymi wzniesieniami,których wysokość nad poziomem morza dochodzi do 300 m.
Zabytki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego:

  • Kościół św.Wawrzyńca w Goszczy
  • Cmentarz parafialny i wojenny w Goszczy
  • Zespół dworski w Goszczy

22 kwietnia 2010 roku na uroczysku Niedźwiedź w leśnictwie Goszcza posadzono 96 Dębów Smoleńskich upamiętniających ofiary katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku;w trakcie uroczystości sadzenia drzew w szczególny sposób upamiętniono gen.Bronisława Kwiatkowskiego,Wiesława Wodę,Jerzego Szmajdzińskiego i gen.Włodzimierza Potasińskiego.

Skała(województwo małopolskie)

Miasto w województwie małopolskim,w powiecie krakowskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Skała.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.krakowskiego.Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 3646 mieszkańców.Miasto Skała położone jest 20 km od Krakowa.
Historia
Skała to jedno z najstarszych miast Małopolski.W pisowni łacińskiej notowane było jako Scala lub Magna Schala,a nazwę swą wywodzi zapewne od skalistego wzniesienia nad malowniczą Doliną Prądnika.Położone 20 km na północ od Krakowa należy do osad o bardzo długim i bogatym rodowodzie.Już w początkach XIII wieku był wymieniany gród piastowski,o który zacięte walki toczyli między sobą książęta piastowscy,pretendenci do tronu krakowskiego.W 1228 r.w pobliżu grodu odbyła się bitwa pod Skałą między wojskami namiestnika Krakowa,księcia Henryka Brodatego a siłami mazowieckimi pod wodzą księcia Konrada Mazowieckiego.Zmagania wygrały siły śląskie,zmuszając Mazowszan do odwrotu z ich marszu na Kraków.Sama lokacja miasta mająca miejsce 10 listopada 1267 roku i jest zasługą klaryski Salomei,siostry księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego,która do pobliskiego Grodziska przeniosła klasztor z Zawichostu i wpłynęła na swego brata,aby ten bogato go uposażył w liczne nadania ziemskie.Same przygotowania do założenia miasta trwały kilka lat,a książę zezwolił lokować miasto na terenie książęcej wsi Stanków bądź Stawków(znany jest łac.zapis Stankoy),na wzór Środy Śląskiej.Salomea Piastówna wybrała do roli zasadźcy Ditmara Wolka,byłego wójta i zasadźcę Krakowa.Skała jako miasto klasztorne lokowane zostało na ważnym szlaku handlowym,biegnącym z Krakowa na Śląsk i dalej do Wielkopolski.Już w 1257 r.istniała tutaj komora celna.Ludność zajmowała się głównie rolnictwem i rzemiosłem oraz rozwożeniem soli po kraju,za co miała się opłacać w Bochni 1 skojcem srebra od wozu.Od początku swego istnienia Skała stała się ważnym ośrodkiem handlowo-gospodarczym województwa krakowskiego.Nieliczne informacje źródłowe poświadczają istnienie już w XIV wieku młynarstwa,nieco później browarnictwa(piwo skajskie w 1424 r.dowożono do Krakowa).Stopniowo rozwijało się rzemiosło:rzeźnictwo,szewstwo,kołodziejstwo,piekarnictwo,tkactwo.W latach 1445 oraz 1529 wzmiankowano o mierze zbożowej skajskiej,co należy wiązać z koncentrowaniem się w mieście handlu płodami rolnymi i bydłem.Pełniło ono zatem w okresie staropolskim rolę rynku lokalnego dla okolicznych wsi,a nadto stanowiło zaplecze handlowe dla Krakowa.Oprócz tradycji handlowych,ludność znana była z wyrobów kaszy tatarczanej i powideł.Z biegiem czasu dużą rolę poczęli odgrywać rzemieślnicy,grupujący się w swoich cechach.Najbardziej znaczącymi byli szewcy,którzy w 1669 r.od króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz w 1687 r.od króla Jana III Sobieskiego otrzymali stosowne statuty dla braci cechowych,a także rzeźnicy,legitymujący się przywilejem nadanym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1788 roku.Skała kilkakrotnie ulegała pożarom m.in.w latach 1611,1737,1763,1810,dwukrotnie w 1914 roku oraz we wrześniu 1939 roku.Dla podniesienia miasta z upadku król Poniatowski potwierdził w 1786 r.dotychczasowe oraz wydał przywilej na pięć nowych jarmarków.Miasto zamieszkiwało w 1580 r.218 mieszkańców,a w 1789 r.624,w tym 12 Żydów.Od XV w.istniała szkoła.W 1596 r.odnotowano istnienie w Skale 92 domów(17 w rynku,45 przy ulicach,30 na przedmieściach),natomiast w 1789 r.było ich już 118.W 1794 r.po bitwie racławickiej Tadeusz Kościuszko rozkazał założyć tu obóz wojskowy,który miał za zadanie zabezpieczyć komunikację w północnej części województwa,między Krakowem a granicą pruską.18 maja 1794 roku doszło do bitwy z wojskami pruskimi,które przejściowo zajęły obóz i miasto.Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Skała znalazła się na krótko pod panowaniem austriackim.Od 1809 r.należała do Księstwa Warszawskiego,a decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 roku włączono ją do Królestwa Polskiego,zależnego od Rosji.Wiek XIX jest okresem spadku znaczenia miasta.Oddzielenie Skały od Krakowa granicą państwową doprowadziło do zerwania wielowiekowych tradycji gospodarczo-handlowych między oboma miastami.Pozostając na uboczu nowych szlaków komunikacyjnych i dokonujących się przemian gospodarczo-społecznych,miasto,pomimo wzrostu liczby mieszkańców,nie rozwijało się;nie powstał tutaj w XIX w.żaden duży zakład przemysłowy.W 1863 r.okolice Skały były ośrodkiem działalności i walk oddziałów powstańczych,początkowo Apolinarego Kurowskiego,który założył obóz wojskowy w pobliskim Ojcowie,a następnie gen.Mariana Langiewicza.Jego to oddział powstańczy z 4 na 5 marca 1863 r.zaatakował stacjonujących na skajskim cmentarzu Rosjan.W bitwie poległo 23 powstańców,a wśród nich Ukrainiec,a zarazem oficer rosyjski kpt.Andrzej Potebnia.Wszyscy zostali pochowani na cmentarzu,a w 1953 r.ich doczesne szczątki zostały z honorami przeniesione do Pieskowej Skały i tam złożone w symbolicznej mogile.Wskutek reformy administracyjnej w Królestwie Polskim w 1870 r.Skała utraciła prawa miejskie,a siedziba gminy przeniesiona została do pobliskiej wsi Minoga.Na przełomie XIX i XX w.liczyła 2823 mieszkańców,z czego 87,6% stanowili katolicy,12% Żydzi,a niecałe 0,5% Rosjanie.W tym czasie zaczynały się pojawiać w osadzie liczne instytucje i organizacje o charakterze społecznym.Były to m.in.ochronki i towarzystwa opiekuńcze,stacja pocztowa,apteka,księgarnia,ochotnicza straż pożarna,szkoły,biblioteka,towarzystwo kredytowe.Od ok.1885 r.istnieje Orkiestra Włościańska.W okresie I wojny światowej,a w szczególności w listopadzie i w grudniu 1914 r.w okolicach Skały toczyły się zacięte walki na froncie rosyjsko-austriackim,czego dowodem są liczne mogiły żołnierskie rozsiane wzdłuż dróg i na cmentarzach parafialnych.W czasach II Rzeczypospolitej Skała pozostawała osadą rzemieślniczo-rolniczo-handlową,liczącą 3593 mieszkańców,w tym 605 Żydów(16,8%),zamieszkujących w 469 domach(1921 r.)Instytucje funkcjonujące w tym czasie to:sąd pokoju,kasa Stefczyka,towarzystwo przeciwgruźlicze,poczta,posterunek policji.Prowadziły również działalność partie polityczne:Stronnictwo Narodowe,BBWR,PPS i ludowcy.Istniało ponadto Koło Związku Strzeleckiego,a w szkole powszechnej założono harcerstwo.6 września 1939 roku Skała została zajęta przez wojska niemieckie,a następnie w znacznym stopniu spalona.Podczas okupacji Skała była ośrodkiem ruchu oporu,głównie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.Boje z Niemcami stoczyły oddziały AK w lipcu i sierpniu 1944 r.pod Wielmożą i na Barbarce.W 1987 roku uchwałą Rady Państwa PRL Skała ponownie stała się miastem.Miasto zachowało po dziś dzień układ przestrzenny otrzymany w średniowieczu,który wyraźnie wykazuje miejski charakter z czytelnie zachowanym podziałem w obszarze centrum i dużym rynkiem pośrodku,gdzie znajduje się pochodzący z ok.1800 r.kamienny posąg św.Floriana.Zachowało się też kilka budynków z poł.XIX w.Obecnie miasto jest siedzibą gminy,znajdują się tutaj drobne zakłady usługowo-handlowe.
Zabytki

  • kościół późnobarokowy(XVIII,XX w.)z drewnianą dzwonnicą z ok.1765 r.
  • rynek z posągiem św.Floriana z 1800 r.

Oświata
Lista placówek edukacyjnych w mieście:

  • Przedszkole Samorządowe im.Hanny Zdzitowieckiej przy ul.Topolowej
  • Szkoła Podstawowa im.Władysława Łokietka przy ul.Topolowej
  • Gimnazjum Nr 1 z oddziałami integracyjnymi i sportowymi przy ul.ks.Stanisława Połetka
  • Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im.Władysława Łokietka przy ul.ks.Stanisława Połetka z całorocznym Schroniskiem PTSM

Honorowi obywatele miasta Skała

  • św.Jan Paweł II na początku kwietnia 1999 roku delegacja skalan pojechała do Watykanu,gdzie wręczyli Ojcu Świętemu akt Honorowego Obywatelstwa Miasta

Sport

  • piłka nożna Miejski Klub Sportowy Skała 2004 r.
  • futsal Międzygminna Liga Futsalu w Skale,zrzeszająca ok.20 drużyn grających w dwóch grupach(ligach)

Komunikacja
Ważne szlaki komunikacyjne:

  • Wolbrom Skała Kraków
  • Wesoła(Słomniki)Skała Sieniczno Olkusz

Antoni Jeziorański

Ps.Antoni Jovanovic(ur.29 maja 1827 w Warszawie,zm.16 lutego 1882 we Lwowie)generał polski powstania styczniowego.Pochodził z żydowskiej rodziny frankistów.Był synem Franciszka Ksawerego Jeziorańskiego(1783-1856) i Marianny Zagrodzkiej(1802-1867),oraz bratem stryjecznym Jana.W maju 1848 r.na wieść o Wiośnie Ludów przedostał się do Galicji.W październiku został instruktorem Gwardii Narodowej w Krośnie.Zagrożony aresztowaniem przedostał się na Węgry,gdzie wstąpił do pułku jazdy Legionu Polskiego gen.J.Wysockiego.W czasie powstania węgierskiego wziął udział w kampanii na Słowacji.Po bitwie pod Temeszwarem wraz z resztkami oddziału J.Wysockiego uszedł do Turcji.Rozpoczął służbę w oddziałach polskich,w wojsku tureckim.Objął stanowisko konserwatora i renowatora twierdzy w Belgradzie.Wziął udział w wojnie krymskiej 1854-1855,służąc w oddziale Władysława Zamoyskiego.W 1859 r.(1861 r.)przyjechał do Warszawy,gdzie włączył się w nurt konspiracji niepodległościowej.Został przez Rosjan aresztowany.Uwolniony za poręczeniem,został ponownie zatrzymany w 1862 r. i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.Jeden z czołowych dowódców powstania styczniowego 1863 r.14 stycznia 1863,w stopniu pułkownika,mianowany naczelnikiem wojennym województwa rawskiego.W lasach w okolicach Jeruzala,przeprowadził koncentrację swojego oddziału w sile 400 ludzi.4 lutego wykonał udane uderzenie na Rawę Mazowiecką,zdobywając rosyjskie koszary,pozyskując broń i biorąc jeńców.22 lutego otrzymał rozkaz podporządkowania się gen.Marianowi Langiewiczowi.Po drodze włączał do swojego oddziału mniejsze partie powstańcze i staczał potyczki z wojskami rosyjskimi.Mianowany przez Langiewicza generałem.Brał udział w bitwie pod Pieskową Skałą i bitwie pod Skałą.Jako przeciwnik dyktatury Langiewicza,poróżniony ze swoim dowódcą,przeszedł granicę austriacką.W marcu mianowany naczelnikiem wojennym województwa lubelskiego.W kwietniu na czele oddziału liczącego 800 osób wkroczył do Królestwa Polskiego.1 maja pobił Rosjan w kilkudniowej bitwie pod Kobylanką.Poniósł porażkę pod Huta Krzeszowską.Zgrupowanie jego zostało osłabione wysokimi stratami.Pomawiany o niewłaściwa postawę,oczyścił się z zarzutów.W dalszych walkach wykazał talent i opanowanie.Wobec beznadziejności dalszej walki złożył broń w 1864 r.w zaborze austriackim,po czym udał się do Galicji,gdzie ukrywał się w domu hr.Konarskiej w Chrewcie.Aresztowany przez policję austriacką,więziony w Kufsteinie i Meranie.Zwolniony z więzienia w czerwcu 1865 r.wyjechał do Paryża.W 1873 r.(1870 r.)osiadł we Lwowie.Pracował w Wydziale Krajowym,Z małżeństwa z Natalią z Horbowskich zawartego w 1860 r.pozostawił córkę Marię.Pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.Pozostawił"Pamiętniki".

Pieskowa Skała

Osada na terenie wsi Sułoszowa,w granicach jednego z trzech jej sołectw,położona w Dolinie Prądnika nieopodal Krakowa,na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego,znana przede wszystkim z zamku o tej samej nazwie.
Historia zamku
Zamek po raz pierwszy wzmiankowany jest jako Peskenstein w dokumencie wydanym w 1315 r.przez Władysława Łokietka.W I poł.XIV w.Kazimierz III Wielki wybudował tu zamek,element łańcucha obronnych Orlich Gniazd,składający się z dwóch części:górnej i dolnej.Górna,niezachowana,wzniesiona była na niedostępnej skale zwanej"Dorotką".W latach 1377-1608 zamek był siedzibą rodu Szafrańców niektórzy z nich wykorzystywali go jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających biegnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze Śląskiem.W 1484 r.Krzysztof Szafraniec,prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na Wawelu.W latach 1542-1580 gotycki zamek przekształcono w renesansową rezydencję.W XVII w.za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system fortyfikacji bastionowych.W czasie potopu szwedzkiego(1655 r.)zamek został zniszczony,zaś w 1718 r.uległ pożarowi.Odbudowano go jako siedzibę rodu Wielopolskich w 1768 r.W 1787 r.gościł w swych murach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.W wyniku kolejnego pożaru(1850 r.)zniszczeniu uległa najstarsza jego część,tj.wysoki zamek.W Królestwie Polskim istniała gmina Pieskowa Skała.W czasie powstania styczniowego rosyjski ostrzał spowodował kolejny pożar i zniszczenie cennego wyposażenia wnętrz.W 1842 r.Pieskową Skałę kupił od rodziny Wielopolskich hrabia Jan Mieroszewski.4 i 5 marca 1863 r.w Pieskowej Skale i pobliskiej Skale miała miejsce bitwa powstańców pod dowództwem Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi,podczas której śmierć poniósł walczący po stronie Polaków rosyjski pułkownik Andrij Potebnia.W latach 80.XIX w.kolejny z Mieroszewskich Sobiesław prowadził w zamku prace remontowe wzbogacając go o elementy neogotyckie.Znany z hulaszczego trybu życia hrabia Krzysztof Mieroszewski syn Sobiesława roztrwonił rodzinny majątek sprzedając między innymi zamek.Po krótkim czasie,nowy właściciel Michał Wilczynski odsprzedał zamek dr.Serafinowi Chmurskiemu,który zbudował u stóp zamku wille starając się nadać Pieskowej Skale charakter letniskowy.W 1902 r.w wyniku zadłużenia majątku Serafina Chmurskiego,ostatniego,prywatnego właściciela Pieskowej Skały,zamek trafił na licytację.Adolf Dygasiński zwrócił się na łamach"Kuriera Warszawskiego"z apelem ratowania zamku,perły polskiego renesansu,jedynego na szlaku Orlich Gniazd,który przetrwał w dobrym stanie.Dzięki tej inicjatywie powstało"Towarzystwo Akcyjne Pieskowa Skała",które wykupiło zamek za kwotę 60 tysięcy rubli.Po II wojnie światowej zamek w Pieskowej Skale przejął Skarb Państwa,po generalnej renowacji w latach 1950-1963 stał się on Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.Obecnie znajduje się tu stała ekspozycja"Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do połowy XIX wieku".Zamek dość często pojawia się też w filmach.Pojawił się m.in.w serialach"Janosik"oraz"Stawka większa niż życie".W kryptach na zamku w Pieskowej Skale znajdują się cztery manierystyczne sarkofagi Sieniawskich z XVII w.z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej,dzieło wrocławskiego rzeźbiarza Jana Pfistera.Pierwotnie znajdowały się w jednym z najwspanialszych polskich mauzoleów rodowych w kaplicy w Brzeżanach na Podolu.Kościół i kaplica po 1945 r.zostały doszczętnie zdewastowane.Sarkofagi te szczęśliwie wcześniej ocalały,dzięki ich wywiezieniu podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1920 r. do Krakowa.Do zamku przylega park krajobrazowy.W pobliżu stoi wapienna skała zwana Maczugą Herkulesa,Czarcią Skałą lub Sokolicą.U podnóża wzgórza,na którym wznosi się zamek,znajduje się kompleks pięciu stawów przepływowych założony w XVI wieku.Hodowano w nich karpie,szczupaki i karasie,a w późniejszym czasie pstrągi tęczowe.Od 1993 r.zaprzestano hodowli.Obecnie są one na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego ostoją płazów(traszka zwyczajna,traszka grzebieniasta,ropucha szara,ropucha zielona,żaba trawna,rzekotka drzewna,kumak nizinny).Odbywają one gody we wspomnianych stawach,migrując do nich z zimowisk niekiedy oddalonych nawet o 3 km.W czasie tych migracji szlak godowej wędrówki płazów jest zabezpieczany przez wolontariuszy i pracowników Ojcowskiego Parku Narodowego,którzy przenoszą zwierzęta przez biegnącą obok drogę.
Pieskowa Skała w filmach
Zamek w Pieskowej Skale został wykorzystany w takich filmach jak:

  • "Zacne grzechy"(1963 r.)reż.Mieczysław Waśkowski
  • "Stawka większa niż życie"(1968 r.)odc.16 Akcja"Liść Dębu"reż.Janusz Morgenstern
  • "Podróż za jeden uśmiech"(1971 r.)odc.7 Pożegnanie z Dudusiem reż.Stanisław Jędryka
  • "Janosik"(1974 r.)reż.Jerzy Passendorfer
  • "Pierścień i róża"(1986 r.)reż.Jerzy Gruza
  • "Ogniem i mieczem"(1999 r.)reż.Jerzy Hoffman
  • "Szkoła żon"(teatr telewizji)(2008 r.)reż.Jerzy Stuhr
  • "Reich"(2001 r.)reż.Władysław Pasikowski
  • "The amazing race"(serial telewizji)(2006 r.)
  • "Nie kłam kochanie"(2008 r.)reż.Piotr Wereśniak

Czarna Białostocka

Do 1962 r.Czarna Wieś,biał.Чорная-Беластоцкая,Czornaja-Biełastockaja miasto w woj.podlaskim,w powiecie białostockim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czarna Białostocka.Położone na Wysoczyźnie Białostockiej,otoczone lasami Puszczy Knyszyńskiej.Zaliczane do aglomeracji białostockiej.Do 1962 roku Czarna Białostocka rozwijała się razem z sąsiednią miejscowością o nazwie Czarna Wieś Kościelna jako jedna struktura organizacyjna o nazwie Czarna Wieś.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.białostockiego.Według danych z 31 grudnia 2013 roku miasto zamieszkiwało 9671 osób.W Czarnej Białostockiej swoją siedzibę ma Nadleśnictwo Czarna Białostocka.
Historia

  • XIII wiek Powstanie grodziska pod Niemczynem(osadnictwo mazowieckie)
  • 1388 r.Ustalenie granicy mazowiecko-litewskiej na rzece Czarnej,którą nazywano Małą Suchołdką(Maleysucholdi),a następnie Sokołdką i Sokołdką Lacką
  • XV wiek Nad rzeką Czarną przed 1509 r.wybudowano stajnie królewskie z obejściami gospodarskimi,gdzie koszono i gromadzono siano,a także wyruszano na łowy
  • XVI wiek Pojawienie się nazwy rzeka Czarna
  • 1509 r.Zygmunt I Stary nadał Puszczę Knyszyńską do rzeki Czarnej wojewodzie trockiemu Mikołajowi Radziwiłłowi,który nad rzeką Czarną wybudował dwór i zagarnął po drugiej stronie rzeki część Puszczy Bielskiej urządzając tam łowiska.Wybudował także w 1510 roku trakt z Knyszyna do Sokółki przez most na rzece Czarnej zwany później Wielką Drogą Królewską
  • 1536 r.Królowa Bona odebrała Radziwiłłom ziemie do rzeki Czarnej,przeszły one w ręce królewskie i w 1571 roku zostały przekazane Zygmuntowi II Augustowi.Puszczę Bielską po stronie litewskiej podzielono na mniejsze jednostki,też zwane puszczami.Przy rzece Czarnej zbiegały się granice puszcz:Malawickiej,Kryńskiej,Odelskiej i Kuźnickiej.Utworzono z nich leśnictwo sokólskie i na mocy konstytucji sejmu z 1589 roku weszły one w skład Ekonomii Grodzieńskiej jako królewskie dobra stołowe.Tereny te przeznaczono do wyłącznej dyspozycji królewskiej podlegającej ochronie jako terytoria łowieckie
  • XVII wiek Intensywna eksploatacja puszcz wyrób klepek i popiołu
  • 1639 r.Ordynacja Królewskich Puszcz wymienia ostępy:Perekał(obecnie Pierekał-Zawały Dzielnica Czarnej Białostockiej),Mochnacz(wieś Machnacz)oraz Niemczyna(wieś Niemczyn) i Oleszkowa
  • XVII wiek Wybudowanie w ostępie Złotoria młyna i folwarku Ratowiec,później także dworu
  • XVIII wiek Osadzenie wsi Czarna na prawie łowieckim
  • 1702 r.Powstanie rudni do wytopu żelaza o nazwie Rzeczka(wieś Ruda Rzeczka)
  • 1782 r.Wybudowanie przez Golfryda Rybeka stacji pocztowej Buksztel,25 kwietnia 1793 zatrzymuje się tutaj król Stanisław August Poniatowski
  • 1795 r.Wcielenie wsi Czarnej do Prus Nowo wschodnich,administracja pruska zmienia nazwę na Czarną Wieś
  • 1798 r.Wybudowanie tartaku wodnego w Rudni koło Czarnej Wsi
  • XIX wiek Powstanie w Czarnej Wsi dużego ośrodka ludowego przemysłu domowego produkcji dachówki ceramicznej
  • 1862-1864 Budowa kompleksu stacyjnego Czarna Wieś(dworzec,stacja pomp,wieża ciśnień i budynki mieszkalne),15 grudnia 1862 uruchomienie Magistrali Petersbursko-Warszawskiej
  • 1 marca 1863 Zwycięska potyczka oddziału powstańczego Walerego Parczewskiego z kozakami pod Czarną Wsią,16 maja-1 czerwca 1863 powstańcy pod dowództwem Onufrego Duchińskiego i Walerego Wróblewskiego obozowali w ostępie Budzisk
  • 1864 r.Ulokowanie w Czarnej Wsi urzędu gminnego,a następnie rosyjskiej szkoły ludowej
  • 1869 r.Przeprowadzenie uwłaszczenia Czarnej Wsi
  • 1908 r.Utworzenie przy stacji wsi Zapieczki,żydowski kupiec Dawid Pokrzywa wybudował w Wodokaczce pierwszy mechaniczny tartak parowy przy którym powstało małe osiedle robotnicze
  • 1912 r.Czarna Wieś liczyła 440 mieszkańców,Wodokaczka 200,Zapieczki 70,Buksztel 200 osób,lasy wokół w XIX wieku nazywano Puszczą Buksztelską
  • 1910 r.Wybudowanie w Czarnej Wsi kaplicy rzymskokatolickiej
  • 1 kwietnia 1913 Ksiądz Edward Szapel z mieszkańcami rozpoczyna budowę kościoła w Czarnej Wsi
  • 15 sierpnia 1915 Wycofujący się Rosjanie podpalają Wodokaczkę,kompleks stacyjny i tartak,Czarną Wieś zajmują wojska niemieckie
  • 1916-1918 Wybudowanie przy stacji tartaków,kolejek wąskotorowych,warsztatów mechanicznych i elektrowni przez Niemców,intensywna trzebież puszczy
  • 19 grudnia 1919 Wojsko Polskie zajmuje Wodokaczkę,Zapieczki i Buksztel,Czarna Wieś odzyskuje niepodległość
  • 27 lipca 1920 W czasie walk odwrotowych,został pochowany legionista Stanisław Szczęsny,zmarł w wyniku odniesionych ran podczas walki w okolicy Rozedranki
  • 1921 r.Czarna Wieś Kościelna liczyła 458 mieszkańców,Czarna Wieś Stacja 614,Buksztel 161 osób
  • 1923-1928 Tartakami Państwowymi w Czarnej Wsi kierował dyrektor Jan Czajkowski,przedsiębiorstwo składało się z 2 tartaków:dużego 4-trakowego od 1930 r.5-trakowego i małego l-trakowego po przeciwnej stronie torów(w latach trzydziestych zamieniono go na skrzynkamię),kolejek leśnych,warsztatów mechanicznych i elektrowni
  • 1924-1926 Pierwsza parcelacja kolonii Zapieczki i Perekał-Zawały,ta i późniejsze parcelacje stworzyły osiedla domków jednorodzinnych
  • 1927-1936 Komasacja Czarnej Wsi Kościelnej
  • 1932 r.Wybudowanie świetlicy międzyorganizacyjnej,boiska i toru ślizgawkowego w Czarnej Wsi Stacja oraz Domu Katolickiego w Czarnej Wsi Kościelnej
  • 1933 r.Wybudowanie nowej szkoły im.Marszałka Józefa Piłsudskiego w Czarnej Wsi Stacja
  • 1934 r.Wybudowanie murowanego budynku Spółdzielni„Samopomoc”,pomnika Żwirki i Wigury oraz wieży strażackiej w Czarnej Wsi Stacja,powstał kompleks rekreacyjno-sportowy zawierający także park z alejkami,„patelnię”z miejscem dla orkiestry oraz boiska i inne urządzenia sportowe.Mecenasami kultury byli Witold i Janina Wigurowie kierownik tartaków z żoną.Działało także szereg organizacji społecznych Ochotnicza Straż Ogniowa,a także Związek Strzelecki,Związek Rezerwistów i Związek Przysposobienia Wojskowego Kobiet(słynne„pewukaczki”)
  • 1935 r.Czarna Wieś Stacja liczyła już 2200 mieszkańców,Czarna Wieś Kościelna 730,a Buksztel 450 osób
  • 1937-1939 Wybudowanie Osiedla Tartacznego w Czarnej Wsi Stacji.Miejscowość nazywana była miasteczkiem,liczyła 200 domów mieszkalnych i 2650 mieszkańców.Posiadała 22 ulice,12 sklepów,2 piekarnie i restaurację
  • 27 czerwca 1941 Czarna Wieś Kościelna zostaje zbombardowana przez lotnictwo niemieckie
  • 29 lipca 1944 Wycofujący się Niemcy niszczą tartak i kompleks stacyjny
  • 8 lipca 1945 Bitwa I Pułku Praskiego Wojska Polskiego ze zgrupowaniem Armii Krajowej pod Ogółami
  • 1946 r.Wybudowanie kaplicy rzymskokatolickiej w Czarnej Wsi Stacja
  • 20 października 1952 Utworzenie Fabryki Maszyn Rolniczych„Biafamar”Wytwórni Chemicznej nr 14 w Czarnej Wsi do produkcji o charakterze specjalnym.Budowę rozpoczęto już w 1952 roku i intensywnie kontrolowano w 1953-1954.Równolegle w Czarnej Wsi rozpoczęto budowę Zakładowego Osiedla Robotniczego(ZOR) i wkrótce powstały pierwsze bloki,nowe ulice,instalacja wodna i kanalizacyjna,kina,świetlice zakładowe,hala sportowa i stadion oraz targowica
  • 1 stycznia 1956 Czarna Wieś Stacja otrzymuje prawa osiedlowe i nazwę Czarna Wieś Osiedle
  • 1956 r.Fabryka zmienia nazwę na Wytwórnię Wyrobów Precyzyjnych i rozpoczyna produkcję jednoosiowych rozrzutników obornika RT I oraz innych produktów drewnianych i metalowych jak stolarka budowlana czy puszki narzędziowe do motocykli.W 1958 roku rozpoczęto produkcję domowej pralki elektrycznej,która po rozrzutniku staje się drugim podstawowym wyrobem.Na początku lat sześćdziesiątych po zaprzestaniu produkcji pralki zakład podejmuje wytwarzanie chłodziarki domowej„Szron”,a następnie poszukiwanej lodówki„Szron Lux 125”
  • 1957 r.Osiedlowa Rada Narodowa podjęła uchwałę o przemianowaniu się na miejską i zmiany nazwy osiedla na miasto Czarnolesie,ze względów historycznych nazwa ta została uchylona
  • 7 lipca 1962 Czarna Wieś Osada otrzymuje prawa miejskie i nazwę Czarna Białostocka,miejscowość liczyła 5521 mieszkańców.W mieście znajdowały się:szkoła podstawowa,Przyzakładowa Szkoła Zawodowa,dwa przedszkola,dwa stałe kina,dwie biblioteki,pięć świetlic zakładowych,ośrodek zdrowia,izba porodowa,apteka,laboratorium i żłobek
  • 1967-1976 Dalsza rozbudowa fabryki,a wraz z nią miasta.26 marca 1973 nazwę przedsiębiorstwa zmieniono na„Agromet”Fabryka Maszyn Rolniczych w Czarnej Białostockiej,która specjalizowała się w produkcji dla rolnictwa:całych rodzin rozrzutników własnej konstrukcji,przyczep-wywrotek i kooperacji część do ciągników i innych maszyn rolniczych.”Agromet”FMR stał się miejskim mecenasem kultury i sportu wspierał Robotniczy Klub Sportowy„SKRA”odnoszący duże sukcesy w piłce nożnej i boksie,inicjował czyny społeczne np.budowę zalewu wodnego w latach 1971-1981,czy współorganizował imprezy kulturalne(największą z nich były Dni Czarnej Białostockiej)
  • 1976 r.Budowa kościoła parafialnego pod wezwaniem Św.Rodziny w Czarnej Białostockiej
  • 1984 r.Budowa prawosławnej cerkwi parafialnej pod wezwaniem Świętych Niewiast Niosących Wonności w Czarnej Białostockiej
  • 1996 r.Czarna Białostocka osiąga liczbę 10000 mieszkańców
  • 2003 r.Budowa kościoła parafialnego pod wezwaniem Jezusa Miłosiernego w Czarnej Białostockiej według projektu Tomasza M.Perkowskiego
Atrakcje turystyczne

  • skansen
  • Obóz Partyzancki
  • rezerwaty leśne:
  • Rezerwat przyrody Budzisk
  • Rezerwat przyrody Jesionowe Góry
  • Rezerwat przyrody Międzyrzecze
  • leśna kolej wąskotorowa o całkowitej długości 20 km łącząca Czarną Białostocką z Kopną Górą,gdzie zlokalizowana jest jedna z ważniejszych atrakcji Podlasia Arboretum w Kopnej Górze.Linią opiekuje się Fundacja na Rzecz Leśnych Kolei Wąskotorowych.Obecnie czynny jest odcinek z Czarnej Białostockiej do Czeremchowej Tryby i trwają intensywne prace nad przywróceniem przejezdności całego szlaku
  • Zalew wodny Czapielówka położony w środku lasu.Znajduje się tam pomost łączący dwa brzegi zalewu,łączna powierzchnia pomostu wynosi 2170,84 m²,wzdłuż wykonana jest drewniana balustrada oraz podjazd dla osób niepełnosprawnych

Miasto i Gmina Czarna Białostocka w znacznej części położone są wśród lasów Puszczy Knyszyńskiej.Zabudowania miejskie rozciągają się na polanie leśnej,a w pobliżu nich znajduje się malowniczo położony zalew Czapielówka.Pobliskie lasy obfitują w bogactwo flory i fauny jakiej trudno szukać w innych miejscach kraju.Takie warunki stwarzają podstawę do rozwoju turystyki.Malownicze położenie Czarnej Białostockiej powoduje,że dysponuje ona znakomitymi warunkami do różnego rodzaju wypoczynku przez cały rok.Zalew położony jest wśród leśnej polany.Dla amatorów wędkowania umożliwia wyzwanie do złowienia szczupaka,sandacza,okonia,amura,lina,karpia,leszcza czy też karasia.Z walorów tych korzystają nie tylko mieszkańcy Czarnej Białostockiej,ale także mieszkańcy Białegostoku i okolic.Historia budowy zalewu Czapielówka sięga czasów II wojny światowej.W czasie działań wojennych położona nieopodal Czarnej Białostockiej Czarna Wieś Kościelna została dotkliwie zniszczona.Podczas odbudowy zniszczeń,jak również w czasie budowy Wytwórni Wyrobów Precyzyjnych usytuowanej w lasach Puszczy Knyszyńskiej,zaczęto odczuwać brak wody.Wówczas to zrodził się pomysł budowy dużego stawu.Jego realizacji podjęli się inż.Jerzy Terlecki i mgr inż.Kazimierz Błahuszewski.Według wstępnych projektów staw usytuowany miał być u wylotu ulic Młynowej i Marszałkowskiej.Jednakże po konsultacjach uznano,że woda w tym miejscu nie utrzyma się i dlatego też podjęto decyzję o jego zlokalizowaniu,gdzie znajduje się w obecnym miejscu.Tamę zlokalizowano na rzece Czapielówka w miejscu gdzie znajdowała się kładka łącząca dwie miejscowości Czarną Białostocką i Czarną Wsią Kościelną.W dniu 20 maja 1971 roku Urząd Miasta i Gminy uchwałą nr 73/145/71 ogłosił powołanie Społecznego Komitetu Budowy Zbiornika Wodnego pod przewodnictwem Jerzego Terleckiego.Budowa zbiornika trwała niemalże 10 lat pochłaniając przy tym dużo środków finansowych.Sama budowa wymagała znacznego zaangażowania mieszkańców,nadleśnictwa,a także wojska.Protokół zdawczo–odbiorczy zalewu został sporządzony w dniu 3 czerwca 1981 roku w Urzędzie Miasta i Gminy w Czarnej Białostockiej.W trakcie trwania budowy 10 listopada 1978 roku zatwierdzono projekt techniczny na wykonanie drewnianego pomostu łączącego dwa brzegi zalewu.Szerokość pomostu wynosiła 3,50 m i miał on łączną powierzchnię 1142,50 m² konstrukcje pomostu wykonano z drewnianych pali o średnicy 28 cm i długości 8,50 m.Poszycie wykonano zostało z desek o grubości 50 mm.Pomost wybudowany został przez jednostkę wojskową.W takiej postaci pomost eksploatowany był przez 22 lata,kiedy to ze względu na zły jego stan techniczny stwarzający zagrożenie dla osób podjęto decyzję o jego remoncie.16 czerwca 2004 roku uzyskano pozwolenie na remont i budowę pomostu.Pierwsze prace rozpoczęły się w lipcu 2004 roku,ich wykonawcą było Gospodarstwa Pomocnicze Eksploatacja Urządzeń Melioracyjnych w Białymstoku.Prace przy pomoście zakończono w dniu 30 września 2004 roku.Obecna powierzchnia pomostu wynosi 2170,84 m²,wykorzystywany jest on do celów rekreacyjnych,wędkarskich,organizacji imprez kulturalnych i zawodów sportowych.
Podział administracyjny
Miasto Czarna Białostocka
Osiedla w Czarnej Białostockiej:

  • Osiedle Centrum
  • Osiedle ZOR
  • Osiedle Zielone
  • Osiedle Starówka
  • Osiedle Buksztel
  • Osiedle Pierekały
  • Osiedle Wiosenne
  • Osiedle Wschód
  • Osiedle Miasteczko
  • Osiedle Tartaczne

Transport
Przez Czarną Białostocką biegnie droga krajowa *19 Kuźnica Białostocka Sokółka Czarna Białostocka Białystok Bielsk Podlaski Siemiatycze Radzyń Podlaski Lubartów Lublin Kraśnik Janów Lubelski Nisko Rzeszów.Znajdująca się w mieście stacja kolejowa Czarna Białostocka jest stacją węzłową linii kolejowej nr 6,dawnej kolei Warszawsko-Petersburskiej.
Edukacja
Przedszkola

  • Przedszkole w Czarnej Białostockiej„Kraina marzeń”

Szkoły Podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 2 im.Romualda Traugutta

Gimnazja

  • Gimnazjum im.Jana Pawła II

Szkoły Średnie

  • Zespół Szkół w Czarnej Białostockiej

Kluby i stowarzyszenia sportowe

  • Gimnazjalny Klub Sportowy„Zeus”
  • Klub Sportowy Kyokushin w Czarnej Białostockiej
  • Ludowy Uczniowski Klub Sportowy„CZARNI”
  • Uczniowski Klub Sportowy„ISKRA”
  • Klub Fotograficzny"PRYZMAT"(www.pryzmat.org)

Religia
Kościół Rzymskokatolicki

  • Parafia Jezusa Miłosiernego
  • Parafia Świętej Rodziny

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

  • Parafia Świętych Niewiast Niosących Wonności

Małogoszcz

Miasto w woj.świętokrzyskim,w powiecie jędrzejowskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Małogoszcz.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.kieleckiego.Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia męskiego Małogost.Na koniec 2010 r.miasto zajmowało powierzchnię 9,68 km² i liczyło 3849 mieszkańców.W Małogoszczu znajduje się Szkoła Podstawowa im.24 lutego 1863 roku,Publiczne Gimnazjum oraz Liceum Ogólnokształcące im.Bohaterów Powstania Styczniowego.Funkcjonują one w jednym budynku przy ul.11 Listopada.W pobliżu miasta znajduje się cementownia,której właścicielem obecnie jest koncern Lafarge.Życie kulturalne miasta organizuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury.W architekturze urbanistycznej zwraca uwagę osiedle wybudowane w latach 70.XX wieku podczas wznoszenia Cementowni Małogoszcz.Centrum architektonicznym miasta jest zabytkowy rynek.Na terenie miasta działa rozbudowana sieć internetowa zapewniająca mieszkańcom nielimitowany dostęp do internetu.Rozpoczęła ona działalność w 2003 roku.W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski Wierna Małogoszcz,grający w latach 2004-2011 w III lidze.Przez miasto przechodzi szlak turystyczny niebieski szlak turystyczny z Jedlnicy do Żarczyc a na placu Kościuszki zaczyna się czarny szlak do rezerwatu Milechowy.
Historia
Małogoszcz został założony w czasach wczesnopiastowskich jako osada na skrzyżowaniu szlaków handlowych.Najstarsze zapiski o grodzie kasztelańskim pochodzą z bulli arcybiskupa gnieźnieńskiego z 1136 r.Gród miał arcybiskupowi oddawać dziesięcinę ze zboża,miodu oraz skór.W XII w.Małogoszcz stanowił ważny lokalny ośrodek gospodarczy.Osada była znana jako gród kasztelański Malogost oraz często odwiedzana przez książąt i królów polskich.W 1140 roku przebywała w Małogoszczu wdowa po Bolesławie Krzywoustym księżna Salomea.W 1259 roku gród został zniszczony przez najazd tatarski.W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł fortyfikacje obronne.W 1273 roku w Małogoszczu spędzała dzień Bożego Narodzenia Święta Kinga,ks.krakowska i sandomierska.W 1408 r.Małogoszcz uzyskał od króla Władysława Jagiełły prawa miejskie.W 1572 roku przez Małogoszcz wieziono do Krakowa ciało Zygmunta Augusta.1 czerwca 1582 roku w Małogoszczu nocował Stefan Batory udający się do Warszawy na swoją koronację.W latach 1591-1595 w Małogoszczu wybudowano kościół w stylu barokowym.Pomyślny rozwój miasta był związany z rozwojem wyrobu płótna(XVI-XVII w.)W I połowie XVII wieku,zwłaszcza w czasie kiedy starostami małogoskimi byli Samuel i Stanisław Lanckorońscy,trwał nieprzerwanie do potopu szwedzkiego rozwój miasta,co znalazło potwierdzenie w liczbie ludności i stanie zabudowy.Szacuje się,iż przed„Potopem”w mieście było 180 budynków mieszkalnych i 1200 osób.Po odejściu wojsk szwedzkich,w 1661 r.przybyli do miasta lustratorzy królewscy naliczyli ogółem 130 budynków,z czego 114 w części królewskiej i 16 w części kościelnej.Liczbę ludności oszacowano na ok.700-800 osób.Wynika z tego,że straty w ludziach zamknęły się w granicach 380-400 osób.Był to obraz pełnej pauperyzacji miasta i mieszczan,jednak nie tak katastrofalny,jak zniszczonych niemal doszczętnie Chęcin.W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim.Małogoszcz zapisał się następnie w polskich walkach narodowowyzwoleńczych.W czerwcu 1794 r.zatrzymał się w nim z armią naczelnik Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Szczekocinami.Kwaterował na plebanii,która pełniła też funkcję lazaretu(wśród rannych był Bartosz Głowacki).Tu też zmarli od ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami generałowie Insurekcji Kościuszkowskiej Jan Grochowski i Józef Wodzicki.W nieistniejącym kościele św.Krzyża(Betanii)przy ulicy Warszawskiej,w 1794 roku mieścił się powstańczy lazaret(obecnie znajduje się tam szkoła).24 lutego 1863 rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego I bitwa pod Małogoszczem.W małogoskiej plebanii mieścił się sztab generała Mariana Langiewicza.W bitwie tej brał także udział twórca Oddziałów Langiewicza z rejonu powiatu krotoszyńskiego(Baszków,Konarzew,Krotoszyn)Franciszek Nawrocki(Jakub Nawrot).Był on bliskim współpracownikiem dyktatora powstania.Rzeka Łosośna uzyskała odtąd nazwę Wierna Rzeka,stając się tytułową bohaterką powieści Stefana Żeromskiego.Za pomoc powstańcom,a także z powodu spadku liczby ludności,w 1869 r.rząd rosyjski odebrał Małogoszczowi prawa miejskie.W 1904 roku wielki pożar zniszczył znaczną część osady.Podczas I wojny światowej,na przełomie 1914 i 1915 roku linia frontu przebiegała w pobliżu Małogoszcza,który został doszczętnie zniszczony przez ogień artyleryjski.W 1915 roku wieś została zajęta przez wojska niemieckie i austriackie.Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w granicach woj.kieleckiego.W styczniu 1945 r.do Małogoszcza wkroczyły wojska radzieckie.W 1996 roku Małogoszcz odzyskał prawa miejskie.
Żydzi w Małogoszczu
W 1775 roku miasto uzyskało przywilej zabraniający żydowskiego osadnictwa.Jednakże prawdopodobnie ok.1789 roku żyli już tutaj Żydzi.W 1882 roku powstała samodzielna gmina żydowska.W okresie międzywojennym liczba małogoskich Żydów stale wzrastała z 415 osób w 1921 r.(19% ogółu mieszkańców)do 1050 w 1938 r.Bożnica znajdowała się przy ulicy Jędrzejowskiej 16,zaś cmentarz przy szosie prowadzącej do Jędrzejowa.Podczas II wojny światowej,28 sierpnia 1942 roku Niemcy zebrali wszystkich tutejszych Żydów i wywieźli ich do Jędrzejowa.Stamtąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince.
Zabytki
  • kościół pw.Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591-1595,dzięki staraniom dziekana małogoskiego Jakuba Biedy Chrostkowica.W roku 1642 dobudowano wieżę.Do niej w roku 1894 dostawiono jeszcze kruchtę
  • chrzcielnica z 1610 roku
  • renesansowa plebania(XVI/XVII w.)
  • Kościół pw.św.Stanisława Biskupa z 1595 roku na wzgórzu Babinek.Zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica.Obecnie pełni funkcję kaplicy cmentarnej.Okrągłą wieżę wieńczy fryz z ornamentowanych kafli późnorenesansowych z końca XVI stulecia.Kamienny,późnorenesansowy portal.W ołtarzu znajduje się obraz z końca XVIII wieku przedstawiający patrona kościoła,otoczonego duchowieństwem i szlachtą,ukazujący go w chwili wskrzeszania Piotrowina
  • pomnik Tadeusza Kościuszki,wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.
  • cmentarz z mogiłami powstańców z 1863 roku
Nieistniejące:
  • Kościół św.Krzyża z 1617 r.ze szpitalem"Betania".Zniszczony po 1794 roku
Wspólnoty wyznaniowe
  • Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Małogoszczu
  • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa)
Ciekawostki
  • Na jednym z okien małogoskiej plebanii na nadprożu późno-renesansowego kamiennego obramienia znajduje się łacińska maksyma VIRTUTE DECET NON SANQUINE NITI(pol.Oceniaj ludzi według cnót,a nie pochodzenia)

piątek, 26 czerwca 2015

Krzywosądz

Wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim,w powiecie radziejowskim,w gminie Dobre.Po wojnie siedziba gminy Sędzin.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa włocławskiego.
Historia wsi
Wieś najprawdopodobniej istniała już w XIII wieku,a jej nazwa pochodzi od nazwiska rodziny Krzywosądów herbu Niesobia.W XVI wieku majątek ziemski w Krzywosądzy należał do rodziny Zakrzewskich,a później Niemojewskich.W roku 1720 majątek kupił Joachim Modliński.Krzywosądz znajdował się w rękach tej rodziny do początku XX wieku.W roku 1827 było tu 17 domów i 160 mieszkańców.W roku 1881 właścicielem Krzywosądza był Józef Modliński.Majątek miał powierzchnię 2193 mórg,w tym 419 mórg lasu i 224 morgi nieużytków.19 lutego 1863 w czasie powstania styczniowego doszło do bitwy pod Krzywosądzem między oddziałami rosyjskimi a powstańcami styczniowymi pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego.Po bitwie miejscowości Krzywosądz i Dobre odwiedziła Maria Konopnicka.Poetka poszukiwała mogiły brata.W 1883 r.we wsi były następujące domy:murowany dwór Modlińskich(obecnie plebania),dom służby dworskiej,7 domów włościańskich,dom wójta gminy Sędzin,plebania,dom służby kościelnej,karczma i budynek szkoły.Wieś liczyła wówczas 290 mieszkańców.
Parafia
Parafia Wniebowzięcia NMP w Krzywosądzy należy do dekanatu radziejowskiego.Nie jest znana data powstania parafii.W połowie XVI wieku Grzegorz Zakrzewski z przydomkiem Zboży wypędził proboszcza katolickiego,a na jego miejsce obsadził pastora kalwińskiego.Przy tej zamianie Zakrzewski zagarnął także majątek kościelny,także kościelne srebra.Żona Zakrzewskiego utrzymywała dla siebie katolickiego kapelana.W tym czasie katolicy z terenu parafii korzystali z katolickich kościołów w Byczynie i Sędzinie.W roku 1643 na miejsce starego kościoła drewnianego,nowy kościół także drewniany,wystawiony został przez właściciela wsi Stanisława Zakrzewskiego.Nowy kościół z drewna dębowego wystawiony został w roku 1863 przez Józefa Modlińskiego i jego żonę Ludwikę z Biesiekierskich.W 1883 r.do parafii należały następujące wsie:Krzywosądz,Smarglin,Czołpin,Dobre i Przysiek.Parafia w tym czasie liczyła 1200 osób.W tej chwili proboszczem jest ks.Piotr Rogoziński.
Ciekawostki
Na terenie kościoła znajduje się grób wnuczki Adama Mickiewicza Heleny z Góreckich Modlińskiej.

Apolinary Kurowski

Herbu Nałęcz III(ur.1818 r.zm.11 maja 1878 w Baden)pułkownik powstania styczniowego.Urodził się w Wielkopolsce.Przed rokiem 1863 był właścicielem wsi Tyniec koło Jędrzejowa(dzisiaj województwo świętokrzyskie).W 1846 r.przystał do spisku organizującego wybuch powstania.Aresztowany przez Prusaków w roku 1847 załamał się w śledztwie.Skazany na śmierć poprzez ścięcie,uwolniony w 1848 r.Brał następnie udział w powstaniu wielkopolskim.Ludwik Mierosławski przeznaczył mu zadanie uderzenia na Kalisz dla sprowokowania wojny z Rosją.Uszedł z Prus do Kongresówki.Od 1862 r.przygotowywał wystąpienie zbrojne.Po wybuchu powstania styczniowego, mianowany naczelnikiem województwa krakowskiego.Przeprowadził koncentrację oddziałów powstańczych w okolicach Ojcowa,gdzie zgromadził 2500 ludzi.Dokonał licznych wypadów na pograniczne rosyjskie komory celne i garnizony,zdobywając m.in.80000 rubli.Posądzany o nieudolne dowodzenie w czasie bitwy pod Miechowem(17 lutego 1863 roku) i walk o utrzymanie trójkąta granicznego między zaborami,został usunięty ze stanowiska wojewody.Uszedł do Galicji.Dopiero w lutym 1864 roku pojawił się w Kongresówce,jako dowódca dywizji krakowskiej w II korpusie Józefa Hauke-Bosaka,a następnie szef sztabu w tym korpusie.21 lutego 1864 bezskutecznie szturmował Opatów.Wyemigrował do Szwajcarii.

Słupcza

Wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim,w powiecie sandomierskim,w gminie Dwikozy.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

Agaton Giller

Ur. 9 stycznia 1831 w Opatówku,zm.17 sierpnia 1887 w Stanisławowie polski dziennikarz i pisarz,konspirator i działacz niepodległościowy,członek Rządu Narodowego;brat Stefana Gillera.Był synem burmistrza Opatówka Jana Kantego Gillera i Franciszki ze Szpadkowskich.Kształcił się m.in.w Kaliszu,Warszawie i Łomży.Był autodydaktą.Studiował historię i literaturę polską.W czasie Wiosny Ludów próbował się przedostać na Węgry,jednak został aresztowany przez Prusaków w Raciborzu.Zwolniony z więzienia w lutym 1850 r.podjął pracę nauczyciela domowego w wielkopolskich dworach ziemiańskich.W 1852 r.wyjechał do Krakowa i jako wolny słuchacz uczęszczał na wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim.Wyśledzony przez policję austriacką jako poddany rosyjski,został wydany 10 kwietnia 1853 żandarmerii rosyjskiej.Więziony w Cytadeli Warszawskiej pod zarzutem działalności antyrosyjskiej.Skazany na katorgę w batalionach karnych we wschodniej Syberii.W kajdanach,przykuty do żelaznego drąga w 16 miesięcy odbył tę drogę na piechotę.W 1858 r.zwolniony z katorgi,został przymuszony do osiedlenia się w Irkucku.Tam założył polską szkołę,w której sam nauczał.W październiku 1860 r.powrócił do kraju.Związał się ze środowiskiem Delegacji Miejskiej.Po masakrze manifestantów 8 kwietnia 1861 roku wydał odezwę Posłanie do wszystkich rodaków na ziemi polskiej,w której wzywał do zbratania stanów i wspólnego wystąpienia zbrojnego przeciwko Rosji.16 października został ranny w czasie masakry w archikatedrze warszawskiej.Od 1862 r.był korespondentem krakowskiego„Czasu”w Królestwie Kongresowym.Wszedł w skład Komitetu Centralnego Narodowego,starając się odwieść czerwonych od próby rychłego wybuchu powstania,jednocześnie namawiał białych do porzucenia iluzji pokojowego zakończenia tych niepokojów.Był zwolennikiem dobrze przygotowanej i rokującej szanse powodzenia akcji militarnej.24 lipca zredagował instrukcję dla organizacji narodowej do powszechnego,na dobry skutek obrachowanego powstania.Był autorem koncepcji utworzenia tajnego państwa polskiego.We wrześniu wyjechał do Londynu,gdzie zawarł porozumienie z redaktorami rosyjskiego„Kołokoła”.Po wybuchu powstania styczniowego podał się do dymisji z KCN,uważając,że jest to działanie przedwczesne i sprowokowane przez Rosjan.Wkrótce jednak wszedł w skład Komisji Wykonawczej rządu powstańczego.Przeszedł jawnie na stronę białych,24 lutego powrócił do KCN i forsował oddanie dyktatury Marianowi Langiewiczowi.Po tragicznej śmierci Stefana Bobrowskiego został najbardziej wpływowym członkiem Rządu Narodowego.Redagował wówczas liczne pisma powstańcze:„Strażnica”,„Ruch” i „Wiadomości pola bitwy”.Spod jego ręki wyszła Odezwa do obywateli zaborów pruskiego i austriackiego oraz Instrukcja dla agentów Rządu Narodowego za granicą.Po otrzymaniu anonimowego wyroku śmierci odsunął się od pracy rządowej.Po upadku powstania przebywał m.in.w Saksonii i w Szwajcarii.W 1864 r.został skazany zaocznie w Lipsku na 4 lata więzienia za wydawanie tam nielegalnego pisma„Ojczyzna”.W 1867 r.osiadł w Paryżu.Współorganizował Legion Polski w Turcji.Współtworzył Muzeum Narodowe Polskie w Raperswilu.W 1880 r.był jednym z inicjatorów powołania Związku Narodowego Polskiego w USA.Zmarł na zapalenie płuc w 1887 r.został pochowany w Stanisławowie na cmentarzu Sapieżyńskim.W wyniku zniszczenia cmentarza w okresie Ukraińskiej SRR jego prochy zostały w 1981 r.sprowadzone do Warszawy i złożone na cmentarzu Powązkowskim.
Dzieła

  • Groby polskie w Irkucku,Kraków 1864 r.
  • Podróż więźnia etapami do Syberii
  • Opisanie zabajkalskiej krainy
  • Z wygnania,Lwów 1870 r.
  • Historia powstania narodu polskiego,Paryż 1867–1871
  • Aleksander hrabia Wielopolski margrabia Gonzaga Myszkowski,Lwów 1878 r.

czwartek, 25 czerwca 2015

Siemiatycze

Biał.Сямятычы miasto i gmina w województwie podlaskim,w powiecie siemiatyckim,położone na Wysoczyźnie Drohiczyńskiej,nad rzeką Kamionką(prawy dopływ Bugu).Według danych z 30 czerwca 2013 miasto miało 14819 mieszkańców.
Położenie
Siemiatycze są położone we wschodniej Polsce,w południowej części województwa podlaskiego i 64 km od Siedlec.
Według danych z 2002 r.Siemiatycze mają obszar 36,25 km²,w tym:
  • użytki rolne:61%
  • użytki leśne:23%
Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 36,25 km².Miasto stanowi 2,48% powierzchni powiatu.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Historia
Historia do 1795 roku
Historia miasta sięga połowy XV wieku,kiedy wyodrębniają się pierwsze dobra siemiatyckie.Pierwotna osada dworska istniejąca w latach 1443-1542,wraz z cerkwią p.w.Świętej Trójcy,Św.Piotra i Pawła i Św.Paraskewii usytuowana była na wzgórzu nad rzeką Muchawiec(obecnie na dawnym miejscu stoi wzniesiona w 1866 r.murowana cerkiew pw.Świętych Apostołów Piotra i Pawła).Na przeciwległym brzegu Muchawca ok.połowy XV w.zaczęła powstawać nowa osada o innym niż przy cerkiewna charakterze narodowościowo-religijnym,dla której Michał Kmita Sudymontowicz ufundował w 1456 roku kościół.Już w początkach miasta można zatem obserwować dość typowe dla Podlasia zjawisko powstawania dwóch skupisk osadniczych,stanowiących jednakże jedno miasto,o odrębnym składzie religijnym,prawnym i etnicznym społeczeństwa.W 1527 r.dobra siemiatyckie obejmują 7 wsi.W styczniu 1542 r.Zygmunt August wydaje dokument zezwalający Siemiatyczom na korzystanie z prawa magdeburskiego(prawa miejskie).Korzysta z tego prawa Stanisław Tęczyński,który 2 kwietnia 1542 wprowadza władze miejskie i zleca pracę nad organizacją miasta i jego kolonizacją.W 1580 r.w Siemiatyczach było 26 domów rynkowych,186 domów ulicznych,32 chałupy oraz 40 domów z zagrodami.Ogółem 282 domów zamieszkiwało 1900 osób.Siemiatycze zaliczały się wtedy do miast średniej wielkości w województwie podlaskim.Na 1582 r.datuje się początki osadnictwa żydowskiego na terenie Siemiatycz.W latach 1655-1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez"Potop".Blisko 30% społeczności traci życie.Zniszczenie przez Szwedów Mielnika i Drohiczyna sprawia,że wzrasta znaczenie Siemiatycz.W latach 1710-1711"wielki pomór"lub inaczej"morowe powietrze"(epidemia cholery)dziesiątkuje ludność,a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na Grabarce,która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca.W 1722 r.zgromadzenie misjonarzy przejęło prowadzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP.Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek,prowadzili także działalność charytatywną.Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św.Michała Archanioła.Od 1758 r.Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej.Następuje rozbudowa miasta.W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań,w tym kościół.W 1772 r.na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza,a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek.Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części.W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany(tzw.kramy).W 1775 r.liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285;Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po Międzyrzecu,Węgrowie,Tykocinie i Ciechanowcu.
Lata 1775-1918
W 1777 r.w Siemiatyczach rozpoczęto budowę siedziby księżnej Anny Jabłonowskiej.Pałac mieścił w swych murach okazałe zbiory zoologiczne i botaniczne,dzieła sztuki medalierskiej,miedzioryty i inne.W pałacu gościł m.in.król Stanisław August,dostojnicy oraz ludzie nauki:Staszic,Kołłątaj.Jest to także prawdopodobny rok umieszczenia posągów Sfinksów na sarkofagowych cokołach bramy pałacowej,które po rekonstrukcji można oglądać obecnie.W 1795 r.Siemiatycze zostają objęte zaborem pruskim.Okres 1797-1801 to lata budowy Bożnicy Żydowskiej,która w czasie II wojny światowej zostanie spalona.7 lipca 1807 na mocy traktatu tylżyckiego Siemiatycze przyłączono do Cesarstwa Rosyjskiego.W 1825 r.Siemiatycze zamieszkiwało 1945 osób.W mieście stało 20 budynków murowanych,330 drewnianych,2 manufaktury,10 sklepów,40 szynków,łaźnia i dwa parki miejskie.W 1861 r.gmina siemiatycka obejmowała 25 wiosek i przysiółków.6-7 lutego 1863 to data bitwy pod Siemiatyczami,stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez Lewandowskiego,Cichorskiego i Rogińskiego a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen.Maniukina.Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach(obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania Styczniowego).W wyniku dużej przewagi ogniowej Rosjan i nieudolnego dowodzenia oddziałami powstańczymi bitwa zakończyła się klęską.Po odniesionym zwycięstwie Rosjanie w odwecie ograbili i spalili miasto.Całkowitemu zniszczeniu uległ pałac Jabłonowskich,którego nigdy potem nie odbudowywano.29 kwietnia 1865 poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej cerkwi prawosławnej na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego.Budowę ukończono w 1866 r.2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy.W 1897 r.społeczeństwo Siemiatycz stanowili:75% żydzi,15% katolicy,blisko 10% prawosławnych oraz nieliczni ewangelicy.W 1900 r.nieopodal synagogi powstaje neobarokowy Przy szkółek(Dom Talmudyczny).Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in.państwowe przedszkole,później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im.Anny Jabłonowskiej,aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa.W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną,przekształconą później w dwuklasową.
II Rzeczpospolita
W 1921 r.Siemiatycze liczyły 5694 mieszkańców(6816 os.w 1931 r.)Orientacyjny skład społeczeństwa był następujący:65% żydzi,25,7% katolicy,9% prawosławni.Za Polaków uważało się 33%,do narodowości żydowskiej przynależność deklarowało ok.61% i białoruskiej ok.5%.Orientacyjnie w mieście mieszkało ok.26% Polaków,65% Żydów,8% Białorusinów.Gminę siemiatycką zamieszkiwało 10676 osób,54% prawosławnych,45% katolików,Polacy stanowili połowę ludności,druga połowa to Białorusini.
II wojna światowa
11 września 1939 oddziały niemieckie wkraczają do Siemiatycz i zajmują miasto.W dniach 17-20 września 1939 miasto i jego okolice są opuszczane przez Niemców ustępujących przed wkraczającymi oddziałami radzieckimi.Podczas okupacji i wycofywania się Niemcy dokonują aktów przemocy i terroryzują okoliczną ludność.W 1940 r.Rosjanie wystawiają w Siemiatyczach pomnik Lenina,by uczcić przyłączenie miasta do terytorium Białoruskiej Republiki Radzieckiej.Pomnik zniszczyli Niemcy w 1941 r.W trakcie potyczek z oddziałami radzieckimi i okupacji,w 1941 r.dochodzi do licznych morderstw ludności cywilnej,przeprowadzono pacyfikacje i palenia okolicznych wsi.Niemcy często"karzą"ludność polską za straty jakie ponoszą w wyniku prowadzonych walk,nie oszczędzając osób w podeszłym wieku i dzieci.Następuje ostateczne zniszczenie siemiatyckiego ratusza,jednego z bardziej okazałych budynków tego typu w rejonie.Ratusz nie został odbudowany,a jego ruiny po zasypaniu ziemią zmieniły się w park w centrum miasta.W sierpniu okupanci tworzą w Siemiatyczach getto(w kwadracie ulic:Górnej,Wysokiej,Koszarowej i Słowiczyńskiej)głównie dla ludności żydowskiej z Siemiatycz i okolic.W getcie zgromadzono 4,2 tys.osób,byli to mieszkańcy Siemiatycz i okolicznych wsi.W 1942 r.następuje likwidacja siemiatyckiego getta(pierwsza deportacja 2–9 września 1942),jego mieszkańcy trafiają głównie do obozu zagłady Treblinka II(ok 90 km od Siemiatycz),gdzie zostają zamordowani wraz z 750 tys.innych więźniów.W okresie wojny miasto utraciło 60% zabudowy mieszkalnej i ok.50% budynków użyteczności publicznej,zniszczeniu(także celowemu)uległy zakłady przemysłowe i elektrownia.Tuż po wyzwoleniu szacowano ludność miasta na 3000 osób(40% stanu z 1939 r.7850 os.)Po powrocie części mieszkańców,w 1946 r.ludność Siemiatycz liczyła 4106 osób,52% stanu z 1939 r.Niemal całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska,stanowiąca przed wojną 60% mieszkańców Siemiatycz.
Polska Rzeczpospolita Ludowa
W 1952 r.z południowej części powiatu bielskiego wyodrębniono nowy powiat ze stolicą w Siemiatyczach.Siemiatycze pozostają miastem powiatowym do roku 1975.1 maja 1973 w siemiatyckiej cerkwi wybucha pożar.Budynek nie zostaje doszczętnie zniszczony,ogień powoduje jednak znaczne straty,ucierpiało wyposażenie cerkwi i ikony.12 lipca wyremontowaną cerkiew wyświęcił metropolita warszawski Bazyli.W 1975 r.oddano do użytku pierwszy siemiatycki zalew.Aktualnie są 3 zbiorniki.
Po roku 1989
W 1990 r.ukazuje się pierwszy numer"Głosu Siemiatycz",czasopisma regionalnego,pierwotnie czarno-białego,od kwietnia 2000 r.wydawanego co tydzień w kolorowej szacie graficznej.14 października 1998 miasto odwiedził prawosławny patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I,który w asyście metropolity Sawy dokonał uroczystego aktu wmurowania kamienia węgielnego w przygotowany już fundament nowej cerkwi pw.Zmartwychwstania Pańskiego.18 sierpnia 2010 Patriarcha Ekumeniczny ponownie gościł w Siemiatyczach i dokonał pełnego poświęcenia nowo wybudowanej cerkwi.Nie był to jedyny wysoki prawosławny dostojnik,jaki odwiedził Siemiatycze.18 sierpnia 2001 do miasta przybył Patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII.W wyniku reformy administracyjnej w 1999 r.powiat siemiatycki zostaje reaktywowany,obejmując gminy:Drohiczyn,Dziadkowice,Grodzisk,Mielnik,Milejczyce,Nurzec-Stacja,Perlejewo,Siemiatycze.Powiat jest częścią województwa podlaskiego,ze stolicą w Białymstoku.
Zabytki
zachowane:
  • Zespół pomisjonarski
  • Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP fundowany w 1456 r.pw.św.Michała,budowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719-1727 według projektu Karola Antoniego Baya.Fasadę przekomponowano w 1729 i 1732.Zachowane są w nim także starsze elementy renesansowe
  • Klasztor misjonarzy zbudowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719-1727 według projektu Karola Antoniego Baya.Po 1914 r.rozebrano spalony pawilon pn-wsch.
  • Ogrodzenie i dzwonnica późnobarokowa z lat 1725-27
  • Figura św.Jana Nepomucena z XVIII wieku
  • Szpital z 1726 r.wzniesiony przez Wincentego Rachettiego.Oszpecony przebudową w 1850 r.
  • Dawna bożnica z 1797 r.zbudowana według projektu z 1777 r.autorstwa Szymona Bogumiła Zuga.W stylu klasycystycznym.Odbudowana w 1964 r.z zatarciem cech stylowych
  • Przyszkółek z 1900 r.przy ul.Pałacowej 10 w stylu neobarokowym i modernistycznym
  • Cerkiew prawosławna pw.Świętych Apostołów Piotra i Pawła z 1866 r.(parafialna)
  • Kaplica cmentarna ewangelicko-augsburska z poł.XIX wieku
  • Kaplica cmentarna św.Anny z 1826-27
  • Oranżeria z 1860 r.
  • Domy klasycystyczne przy ul.Pałacowej(nr 14,19,25,28)
  • Posągi sfinksów przy dawnej bramie wjazdowej do pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej
  • Cmentarz(wielowyznaniowy)założony w 1805 r.
  • Kapliczka przydrożna słupowa na wschód od miasta z poł.XIX w.
  • Cmentarz wojenny z I wojny światowej
  • Ruiny zespołu zakładu kaflarskiego z końca XIX w.

niezachowane:
  • Ratusz na Rynku zbudowany po 1772 r.według projektu Szymona Bogumiła Zuga i zniszczony w 1941 r.przez Niemców
  • Południowa dzwonnica z XVIII w.przy zespole misjonarskim,zburzona przez Niemców w czasie II wojny światowej
  • Pałac księżnej Anny Jabłonowskiej zbudowany po 1777 r.według projektu Szymona Bogumiła Zuga.Został spalony w czasie powstania styczniowego w 1863 r.
Sport
Od 27 czerwca 1991 na terenie miasta działa Towarzystwo Sportowe.Stowarzyszenie założone przez nauczycieli wychowania fizycznego organizuje imprezy rekreacyjno-sportowe.Na początku lat 90.stowarzyszenie przejęło majątek i zadania Rejonowego Ośrodka Sportu i Rekreacji.W tym czasie zorganizowano siłownie,triathlon,Biegi Niepodległości,zajęcia aerobiku i kick-boxingu,sekcje piłki ręcznej.W 1993 r.miasto rozwiązało umowę z Towarzystwem Sportowym,od tego czasu dotacje od burmistrza miasta systematycznie malały co skutkowało pogorszeniem się oferty rekreacyjno-sportowej.Organizacja skupiła się na promowaniu piłki ręcznej,w której osiąga liczne sukcesy.
Gospodarka
Ośrodek przemysłowo-usługowy;przemysł spożywczy,materiałów budowlanych i meblowy.Rzemiosło ludowo-artystyczne.Do największych zakładów produkcyjnych należą mleczarnia"Polser"należąca do koncernu"Lactalis"oraz fabryki soków i mrożonek"Oerlemans" i "OK"stworzone na bazie dawnego ZPOW"Hortex".
Przeciętna stopa bezrobocia w latach 1997-2006
Na podstawie obwieszczeń Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.Stan na dzień 30 czerwca danego roku.
Rok PUP Siemiatycze Polska
1997 6,0                         11,6
1998 4,0                         9,6
1999 5,3                         11,6
2000 6,1                         13,6
2001 7,3                          15,9
2002 7,2                         17,4
2003 7,4                         17,7
2004 9,0                         19,4
2005 8,8                         18,0
2006 9,7                         15,4
Transport
Komunikację autobusową zapewnia firma PKS w Siemiatyczach Sp.z o.o.Posiada dalekobieżne linie do Białegostoku,Warszawy,Łomży,Gdańska,Siedlec,Olsztyna oraz linie międzynarodowe na połączeniach Siemiatycze Bruksela,Białystok Bruksela.Najważniejsze z połączeń lokalnych to Ciechanowiec,Hajnówka,Brańsk,Bielsk Podlaski,Drohiczyn,Mielnik,Klukowicze i inne.
Drogi
W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
  • droga krajowa nr 19 Kuźnica Białostocka Białystok Siemiatycze Lublin Rzeszów
  • droga krajowa nr 62 Strzelno Włocławek Płock Wyszków Węgrów Siemiatycze
  • droga wojewódzka nr 690 Czyżew Ciechanowiec Siemiatycze
  • droga wojewódzka nr 693 Siemiatycze Kleszczele
Kolej
6 km od miasta przebiega niezelektryfikowana linia kolejowa nr 31 Siedlce Siemianówka.Znajduje się przy niej osada Siemiatycze-Stacja.Ze stacji Siemiatycze można dojechać pociągami osobowymi bezpośrednio do Siedlec,Czeremchy i Hajnówki,oraz pociągiem pośpiesznym do Warszawy,który na odcinku Siedlce Hajnówka kursuje jako osobowy.Z powodu nierentowności połączeń ich liczba stopniowo maleje lub są one zastępowane Kolejową Komunikacją Autobusową realizowaną przez PPKS Siemiatycze na zlecenie Kolei Mazowieckich.Obecnie ze stacji odjeżdżają 4 pociągi dziennie w obu kierunkach.W celu zmniejszenia kosztów,połączenia regionalne na tej linii obsługiwane są przez autobusy szynowe SA108-007 i SA105-103 zakupione ze środków samorząd województwa podlaskiego oraz Unii Europejskiego w ramach programu ZPORR.
Komunikacja miejska
Obsługą komunikacji na terenie miasta jest PKS Siemiatycze. W Siemiatyczach funkcjonują 3 linie autobusowe:

  • 1 ulicami Armii Krajowej Kościuszki Grodzieńską pl.Jana Pawła II Ciechanowiecką(powrót do pl.Jana Pawła II ulicami:Głowackiego 3 Maja)
  • 2 ulicami Armii Krajowej Kościuszki Żwirki i Wigury 11 Listopada Legionów Piłsudskiego Ogrodową Drohiczyńską pl.Jana Pawła II Grodzieńską Wysoką Andersa Górną Kasztanową Słowiczyńską
  • 3 ulicami 11 Listopada Legionów Piłsudskiego Ogrodowa Drohiczyńską pl.Jana Pawła II Grodzieńską Wysoką Andersa Górną Kasztanową Słowiczyńską

Demografia
Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Siemiatyczach mieszkało 5694 osób w 766 domach,1889 posiadało narodowość polską,281 białoruską,3489 żydowską,26 rosyjską,9 litewską narodowość.1459 osób było wyznania rzymsko-katolickiego,509 osób było wyznania prawosławnego,6 ewangelickiego,8 zadeklarowało przynależność do wyznania greckokatolickiego,3718 do wyznania mojżeszowego.
Dane z 30 czerwca 2013:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 14819 100 7757 52,3 7062 47,7
powierzchnia 36,25 km²
gęstość zaludnienia(mieszk./km²) 408,8 214 194,8
Edukacja
Szkoły podstawowe i gimnazja

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im.Księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej,ul.Ogrodowa 2
  • Gimnazjum Publiczne nr 1 im.Ignacego Gilewskiego,ul.Świętojańska 25
  • Gminne Gimnazjum w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 88
  • Zespół Szkół z Oddziałami Integracyjnymi im.Jana Pawła II,ul.Generała Władysława Andersa 4
  • Szkoła Podstawowa nr 3
  • Publiczne Gimnazjum nr 2

Szkoły ponadgimnazjalne

  • Zespół Szkół w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 43
  • Liceum Ogólnokształcące im.Komisji Edukacji Narodowej
  • Technikum
  • Policealna Szkoła Ochrony"VIP"w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 43
  • Liceum Ogólnokształcące w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24
  • Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24
  • Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24
  • Szkoła Policealna dla Dorosłych w Siemiatyczach,ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24

Szkoły wyższe

  • Nadbużańska Szkoła Wyższa,ul.Pałacowa 20

Szkoły muzyczne

  • Szkoła Muzyczna I Stopnia,ul.Legionów Piłsudskiego 1

Szkoły specjalne

  • Zespół Szkół Specjalnych w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 46
  • Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach
  • Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach filia w Bacikach Średnich
  • Gimnazjum Specjalne w Siemiatyczach

Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

  • Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia Wniebowzięcia NMP
  • Parafia św.Andrzeja Boboli
  • Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
  • Parafia Zmartwychwstania Pańskiego
  • Kościół Chrystusowy
  • Kościół Chrystusowy w Siemiatyczach
  • Świadkowie Jehowy(dwa zbory,Sala Królestwa)