sobota, 30 stycznia 2016

Pola Negri

Właściwie Apolonia Chałupiec albo Barbara Apolonia Chałupiec(ur.22 grudnia 1896/3 stycznia 1897 w Lipnie,zm.1 sierpnia 1987 w San Antonio w Teksasie)polska aktorka teatralna i filmowa,międzynarodowa gwiazda kina niemego.
Biografia
Apolonia Chałupiec(albo:Barbara Apolonia Chałupiec)urodziła się w Lipnie na terenie ziemi dobrzyńskiej,w rodzinie drobnomieszczańskiej,jej ojciec słowacki Rom był drobnym rzemieślnikiem,matka Polka Eleonora z Kiełczewskich prowadziła dom.Gdy Pola Negri była małym dzieckiem,jej ojca aresztowano i zesłano na Sybir.Odtąd wychowywała ją tylko matka,z którą przeprowadziła się w 1902 r.do Warszawy.W Warszawie matka prowadziła sklep,pracowała jako pomoc domowa.Na wakacje przyjeżdżały jednak stale do dziadków do Brdowa.Matka zauważywszy uzdolnienia aktorskie córki wspierała jej ambicje i rozwój w tym kierunku.Dziewczynkę posłano na lekcje tańca i gry aktorskiej.Po ukończeniu dwóch pierwszych kursów teatralnej Szkoły Aplikacyjnej w Warszawie Pola,z pomocą wiceprezesa WTR Kazimierza Hulewicza,1 września 1912 zadebiutowała rolą Klary w"Ślubach panieńskich"w Teatrze Małym w Warszawie.Debiut ten umożliwił jej następnie występy w teatrach rządowych:Wielkim(Sumurun,Niema z Portici),Letnim,w których szybko zdobyła dużą popularność.Podczas I wojny światowej zachorowała na gruźlicę.Leczyła się w sanatorium w Zakopanem.Po powrocie z sanatorium atelier filmowe„Sphinx”zaproponowało jej rolę.Debiutowała w filmie"Niewolnica zmysłów"w 1914 r.Wystąpiła także w innych polskich filmach:"Żona","Studenci","Bestia"(inny tytuł:"Kochanka apasza"),w cyklu Tajemnice Warszawy("Arabella","Pokój nr 13","Jego ostatni czyn").W tym czasie na cześć swojej ulubionej włoskiej poetki Ady Negri przyjęła pseudonim artystyczny Pola Negri.Podczas podróży z Warszawy do Berlina na początku 1919 r.zatrzymano ją na stacji granicznej w Sosnowcu,rekwirując pudełka z kopią jej pierwszego filmu pt."Niewolnica zmysłów".Ostatecznie nieporozumienie zakończyło się nawiązaniem bliskiej znajomości z komendantem Straży Granicznej,podporucznikiem Eugeniuszem Dąmbskim i jeszcze w listopadzie tego samego roku para pobrała się.Akt ślubu potwierdzający to wydarzenie znajduje się w katedrze sosnowieckiej(Kościół Wniebowzięcia NMP przy ul.Kościelnej),a aktorka podpisała się na nim od razu jako"Apolonia hr.Dąmbska-Chałupiec".Przez kilka miesięcy mieszkała u rodziny Dąmbskich w istniejącej do dziś kamienicy przy ul.Kołłątaja 6(fakt ten przypomina tablica pamiątkowa umieszczona na ścianie budynku).Małżeństwo nie trwało długo,a całą winę za rozpad związku aktorka przypisała w swojej autobiografii mężowi.Po rozwodzie w 1922 r.Pola Negri nigdy nie wróciła do Sosnowca.7 lipca 1920 Pola Negri zakupiła kamienicę przy ul.J.Zamoyskiego 8 w Bydgoszczy,która do 1922 roku była pod jej osobistym zarządem i w której 2 sierpnia 1920 roku zamieszkała Eleonora Chałupiec matka aktorki.
Genealogia
4.Adam Matuš vel Chłupiec(1837 r.)2.Jerzy Chałupiec(1871 r.)5.Apolonia Plevko(1834-1923)1.Apolonia Chałupiec(1897-1987)6.Franciszek Kiełczewski(1835-1913)3.Eleonora Kiełczewska(1861-1954)7.Karolina Przybyłowska(1836 r.)
Kariera filmowa
W 1917 r.wyjechała do Berlina,gdzie występowała u Maxa Reinhardta.Kontakt z reżyserem Ernstem Lubitschem okazał się przełomowy dla kariery Poli Negri i Ernsta Lubitscha.Film“Oczy mumii Ma”(1918 r.)był punktem kulminacyjnym kariery aktorki.Następne sukcesy przyszły także dzięki filmom Lubitscha,„Carmen“(1918 r.)„Madame Du Barry“(1919 r.) i „Sumurun“(1920 r.)W 1923 r.przybyła do Hollywood i wystąpiła w filmach:"Hiszpańska tancerka","Zakazany raj"(wysoko oceniana przez krytykę za rolę carycy Katarzyny),"Hotel Imperial","Miłość aktorki i wielu innych".Była rywalką innej ciemnowłosej divy Glorii Swanson.W USA została gwiazdą kina niemego i symbolem seksu,do czego przyczyniły się także głośne romanse z Charlie Chaplinem i Rudolphem Valentino(zarzucano jej,że pogrzeb Valentino wykorzystała dla autoreklamy)oraz plotki o jej uczuciu do długoletniej przyjaciółki Margaret West.Nie odniósłszy sukcesu w filmach dźwiękowych("Z rozkazu kobiety"z powodu silnego akcentu i niskiego głosu odczuwanego jako zbyt ordynarny jak na wielką gwiazdę),powróciła do Niemiec,gdzie początkowo kontynuowała karierę.Po dojściu do władzy nazistów minister propagandy Goebbels zakazał angażowania jej do filmów z powodu rzekomo żydowskiego pochodzenia.Uwolniona od podejrzeń w wyniku osobistej interwencji Hitlera,który był jej wielbicielem,zagrała ponownie w filmach Mazurka(Mazurek,1935 r.)Moskau-Shanghai(Moskwa-Szanghaj,1936 r.)Madame Bovary(1937 r.)Tango Notturno(1937 r.)Die fromme Lüge(Pobożne kłamstwo,1938 r.) i Die Nacht der Entscheidung(Decydująca noc,1938 r.)Przed wybuchem wojny powróciła do Ameryki.Wystąpiła jeszcze w kilku filmach,jak Hi Diddle Diddle i The Moonspinners.Ostatni raz pojawiła się na ekranie w 1965.Po wojnie popadła w zapomnienie,ale dzięki swojej firmie maklerskiej żyła w dostatku.Zmarła w wieku 90 lat.W 1970 r.opublikowała wspomnienia"Pamiętnik gwiazdy"(wydanie polskie 1976 r.)
Ciekawostki
Przez długi czas kwestią sporną była data jej urodzenia.Na nagrobku widnieje podany w autobiografii 31 grudnia 1899,jednak wiele źródeł podawało 1897 r.a nawet 1894 r.Sprawę wyjaśniła ostatecznie Wiesława Czapińska,która dotarła do metryki z datą 22 grudnia 1896/3 stycznia 1897(w Królestwie Polskim a więc także i w Lipnie obowiązywało podwójne datowanie).
Filmoteka Narodowa posiada w swojej kolekcji następujące filmy z jej udziałem:

  • 1917 r."Bestia"
  • 1918 r."Żółty paszport"
  • 1918 r."Gdy serce nienawiścią pała"
  • 1918 r."Mania"
  • 1932 r."Na rozkaz kobiety"

Fragment filmu"Arabella"(1917 r.)został wykorzystany w filmie"O czym się nie mówi"(1939 r.)lecz Filmoteka Narodowa nie posiada jego kopii.W wypadku chęci wyświetlania innych filmów Filmoteka musi wypożyczać ich kopie od zagranicznych instytucji.Od 2007 r.Lipnowskie Towarzystwo Kulturalne organizuje festiwal"Pola i inni".Podczas imprezy emitowane są filmy z udziałem aktorki oraz przyznawane są statuetki"Politki"dla artystów polskich robiących karierę za granicą podobnie do Poli.Laureatami owej nagrody są m.in.Weronika Rosati(2013 r.)Robert Więckiewicz(2012 r.)Agnieszka Grochowska(2011 r.)Agata Buzek(2010 r.)Izabella Miko(2009 r.)Karolina Gruszka(2008 r.)Festiwal organizowany jest od kilku lat w Lipnie(rodzinnym mieście Poli Negri).W 2012 r.Janusz Józefowicz zrealizował pierwszy na świecie musical w technologii 3D oparty na biografii Poli Negri pod tytułem"POLITA".Odegrała ją Natasza Urbańska.W sierpniu 2014 r.ukazała się polska edycja książki o Poli Negri"POLA"autorstwa Danieli Dröscher w tłumaczeniu Sławy Lisieckiej.
Filmografia
Filmy polskie

  • 1914 r."Niewolnica zmysłów"
  • 1915 r."Żona"
  • 1915 r."Czarna książeczka"
  • 1916 r."Studenci"
  • 1917 r."Bestia"
  • 1917 r."Arabella"
  • 1917 r."Pokój nr 13"
  • 1917 r."Tajemnica Alei Ujazdowskich"
  • 1917 r."Jego ostatni czyn"

Filmy niemieckie

  • 1917 r."Za pocałunek-wieczystych nocy męki"
  • 1917 r."Niedługo mnie szczęście łudziło"
  • 1917 r."Die toten Augen"
  • 1917 r."Gdy serce nienawiścią pała"
  • 1917 r."Rosen,die der Sturm entblattert"
  • 1917 r."Rozpasana"
  • 1918 r."Oczy mumii Ma"
  • 1918 r."Carmen"
  • 1918 r."Mania"
  • 1918 r."Żółty paszport"
  • 1919 r."Awanturnica"
  • 1919 r."Vendetta Zemsta krwi"
  • 1919 r."Dzieje mężatki"
  • 1919 r."Hrabina Rondoli"
  • 1919 r."Madame Dubarry"
  • 1920 r."Markiza d'Arminiani"
  • 1920 r."Biedna Violetta"
  • 1920 r.Die Geschlossene Kette"
  • 1920 r."Das Martyrium"
  • 1920 r."Sumurun"
  • 1921 r."Safona"
  • 1921 r."Dzika kotka"
  • 1923 r."Głos ulicy"

Filmy amerykańskie

  • 1923 r."Hollywood"
  • 1923 r."Bella Donna"
  • 1923 r."Napiętnowana"
  • 1923 r."Hiszpańska tancerka"
  • 1924 r."Mężczyźni"
  • 1924 r."Jej wielka miłość"
  • 1924 r."Cienie Paryża"
  • 1924 r."Zakazany raj"
  • 1925 r."Kobieta bezwstydna"
  • 1925 r."Kwiat nocy"
  • 1925 r."Na wschód Suez"
  • 1925 r."Czarodziejka"
  • 1926 r."Skłamałam"
  • 1926 r."Good and Naughty"
  • 1927 r."Za drutami kolczastymi"
  • 1927 r."Spowiedź uczciwej kobiety"
  • 1927 r."Hotel Imperial"
  • 1928 r."Godzina zmysłów"
  • 1928 r."Podwójne życie"
  • 1928 r."Kobieta z Moskwy"
  • 1928 r."Miłość aktorki"

Filmy europejskie

  • 1929 r."Ulica potępionych dusz"
  • 1932 r."Na rozkaz kobiety"
  • 1934 r."Fanatisme"
  • 1935 r."Mazurka"
  • 1936 r."Gräfin Volescu"
  • 1936 r."Moskwa-Szanghaj"
  • 1937 r."Madame Bovary"
  • 1937 r."Tango Notturno"
  • 1938 r."Die Nacht der Entscheidung"
  • 1938 r."Pobożne kłamstwo"

Filmy amerykańskie(II etap)

  • 1943 r."Hi Diddle Diddle"
  • 1964 r."Księżycowe prządki"
  • 1965 r."Boginie miłości"

piątek, 29 stycznia 2016

Konstancin-Jeziorna

Miasto w woj.mazowieckim,w powiecie piaseczyńskim,położone w aglomeracji warszawskiej ok.20 km na południe od centrum Warszawy;siedziba gminy miejsko-wiejskiej Konstancin-Jeziorna.Według danych GUS z 31 marca 2011,miasto miało 17566 mieszkańców.Powstało w 1969 r.w wyniku połączenia miast Skolimów-Konstancin i Jeziorna oraz kilku wsi.Jest siedzibą władz gminy.Burmistrzem miasta i gminy jest od grudnia 2010 roku Kazimierz Jańczuk.W wielu miejscach spotkać można nieprawidłową odmianę nazwy miejscowości.Prawidłowo nazwa odmienia się przez przypadki jak rzeczownik(a nie przymiotnik)(np.do Konstancina-Jeziorny,w Konstancinie-Jeziornie,natomiast wszelkie formy zakończone na -Jeziornej są niepoprawne).
Położenie i charakterystyka
Miejscowość położona jest na styku Równiny Warszawskiej i Doliny Środkowej Wisły,nad rzeką Jeziorką oraz jej dopływem,Małą.Od południa i wschodu otoczona jest kompleksem lasów Chojnowsko-Słomczyńskich,a od północy styka się z Lasem Kabackim.Dużą część samej miejscowości również pokrywają tereny leśne.Na południe od Konstancina-Jeziorny rozciągają się tereny Chojnowskiego Parku Krajobrazowego,w których wydzielono kilka rezerwatów przyrody m.in.Skarpa Oborska(15 ha),Obory(44 ha),Łęgi Oborskie(48 ha),Łyczyńskie Olszyny(25 ha).Konstancin posiada wybitne walory uzdrowiskowe jako jedyne uzdrowisko w województwie mazowieckim w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy ze względu na złoża wód leczniczych i charakterystyczny mikroklimat związany z otaczającymi go kompleksami lasów sosnowych.Jest miejscem wydobycia ciepliczych wód mineralnych,wykorzystywanych w uruchomionej w 1979 r.tężni solankowej.W mieście,w ramach Uzdrowiska Konstancin-Zdrój Sp.z o.o.(sprywatyzowane w 2011 roku)funkcjonują obiekty uzdrowiskowe i sanatoryjne:"Biały Dom","Konstancińskie Centrum Hydroterapii",Szpital Rehabilitacji Kardiologicznej,Szpital Rehabilitacji Neurologicznej,a także Centrum Rehabilitacji im.Prof.Mariana Weissa(dawniej STOCER),w którym leczy się schorzenia kręgosłupa i narządów ruchu,oraz Centrum Kompleksowej Rehabilitacji(CKR).Pewne obawy i niepokój mieszkańców budzi rozwój przemysłu w strefie uzdrowiskowej i jej pobliżu(np.asfaltownia w Mirkowie).
Historia
Jeziorna
Jeziorna była wsią istniejącą już od średniowiecza.Z miejscowością wiąże się powiedzenie"Czy wiesz gdzie Jeziorna?",oznaczające w XVIII wieku groźbę"apelacyj pod Jeziorną",czyli pojedynku.Na terenie objętym władzą marszałka dworu pojedynki były zakazane.Granicę stanowiła rzeka Jeziorka,dlatego tu właśnie ówcześni korzystali z ustronnego miejsca być może położonego w miejscu dzisiejszego Parku Zdrojowego lub osiedla Grapa.24 czerwca 1607 r.rokoszanie Zebrzydowskiego obradując na polach Jeziorny uchwalili swój manifest do króla Zygmunta III Wazy,wydając akt detronizacji monarchy.Od początków XV wieku na terenie Jeziorny(konkretnie tzw.Jeziorna Oborska,leżąca na terenach dóbr Oborskich)funkcjonował młyn.W obecnym miejscu przy grobli nad Jeziorną zlokalizowany był co najmniej od 1730 roku.W 1775 roku baron Jan Kurtz zwrócił się do króla Poniatowskiego z propozycją założenia w Jeziornie papierni.Zakład został wybudowany półtora kilometra w dół rzeki od tego pierwszego młyna.Był to jeden z najstarszych zakładów papierniczych w Polsce i pierwszy na terenie Mazowsza.W powstałej wtedy Królewskiej Fabryce Papiery czerpano m.in.papier na którym spisana została Konstytucja 3 maja.Przy papierni powstała osada.W kolejnych latach zakład przechodził na własność Samuela Bruschkego,a następnie Józefa Krzyczkowskiego.Trzykrotnie spłonął w latach 1804,1819 i 1829.W 1830 roku zakład przeszedł na własność Banku Polskiego.Powstawał w nim papier używany m.in.do druku papierów wartościowych.W 1836 r.wyposażony on został w nowoczesne maszyny sprowadzone dwa lata wcześniej z Wiednia była to pierwsza maszyna papiernicza w Polsce,pozwalająca na produkcję"papieru bez końca".Umieszczono ją w wykupionym na te potrzeby"górnym zakładzie"w miejscu pierwotnego młyna,który zaprojektował Jan Jakub Gay.Stworzono wtedy nowoczesny kompleks industrialny,łączący dwa zakłady.Od tamtej pory przyjęło się nazywać nowy kompleks"górną papiernią",stary zaś"dolną papiernią".W 1888 r.zakład w Jeziornie wykupiło Akcyjne Towarzystwo Mirkowskiej Fabryki Papieru.Z inicjatywy Edwarda Natansona w rok później przeniesiono do Jeziorny z Mirkowa większość maszyn i fachowców.Również z jego inicjatywy powstało osiedle Porąbka,przeznaczone dla pracowników nowej fabryki.Dla uczczenia przemysłowca przez szereg lat używano na jego określenie nazwy Edwardów,sama zaś dzielnica nazywana jest obecnie Mirkowem od nazwy macierzystej papierni.Po 1945 r.papiernia w Jeziornie znana była jako WZP jeden z głównych producentów papieru w PRL,w latach 90 XX wieku sprywatyzowany.Przez lata górny kompleks zredukowany został do celów szmaciarni(i tym mianem jest nadal czasem określany)oraz magazynów.Spłonął niemal doszczętnie w pożarze w 1984 roku.W odrestaurowanych i rozbudowanych budynkach starej części papierni(oryginalnie proj.Jakub Gay,1836-1838)stworzono w 2002 roku centrum handlowe"Stara Papiernia"(według proj.arch.Bulanda i Mucha(BiM))."Dolny"zakład,należący w ostatnim okresie działalności do Metsa,przestał produkować papier i został zamknięty w 2012 roku.Większość zakładu,z wyłączeniem niektórych obiektów zabytkowych i komina,wyburzono w latach 2013-2014.Przed II wojną światową w Jeziornie silna była gmina żydowska.Według spisu powszechnego z roku 1921 Żydzi stanowili połowę mieszkańców osady.Na terenie działała m.in.bożnica i mykwa(budynek zachowany do dziś).W czasie wojny Niemcy najpierw zgromadzili Żydów z Jeziorny i okolic w getcie(znajdującym się między rzeką Jeziorką a ulicą Bielawską),a następnie wywieźli ich do getta w Warszawie(dokładna data wywózki nie jest pewna źródła mówią o 1941 roku).
Skolimów
Pierwsze wzmianki o Skolimowie pojawiają się w zapisach historycznych w 1407 roku wraz z imieniem Jacusa ze Skolimowa,protoplasty rodu,który władał tym terenem aż do XVI w.Najprawdopodobniej na terenach leżących na północnym brzegu Jeziory(obecnie Jeziorki)z nadania książąt mazowieckich osiedli rycerze z Prus,uciekający przed wojną między Koroną a zakonem krzyżackim,tworząc osadę Skolimowo(Scolymowo).W XVII wieku Skolimów przeszedł na własność dziedziców Obór.Prawdopodobnie również w XVII wieku na terenie wybudowany został dwór;pierwsze wzmianki pisemne o nim pochodzą z 1753 roku,kiedy od Wielopolskich(ówcześni posiadacze dóbr oborskich)wydzierżawił Jan Ogonowski.Na początku XX w.na południowym brzegu Jeziorki założone zostało letnisko odtąd Skolimów był także miejscowością letniskową,oferującą podobne walory lecznicze i naturalne jak(założony w 1897 r.na południowym brzegu,w dół rzeki)niedaleki Konstancin(z którym został połączony w jeden ośrodek miejski w 1952 roku).
Konstancin
Nazwa Konstancina pochodzi od imienia hrabiny Konstancji z Potulickich Skórzewskiej.Konstancin powstał z terenu wydzielonego z dóbr oborskich,zapisanego hrabinie w testamencie przez siostrę w roku 1898,rozparcelowanego przez syna Konstancji,hrabiego Witolda Skórzewskiego i jego wuja,Stanisława Mielżyńskiego,folwarku leśnego Konstancja(ok.100 ha)pod koniec XIX wieku oficjalna data założenia miasta 1897 r.Leśne tereny niedaleko Warszawy,położone na przedłużeniu Traktu Królewskiego z dojazdem Kolejką Wilanowską,stały się popularnym miejscem budowy willi letniskowych.W przeciągu kilku lat Skórzewski wraz ze swoim stryjem,hr.Władysławem Mielżyńskim.Na przełomie XIX i XX wieku powstało tu wiele okazałych rezydencji zaprojektowanych przez czołowych polskich architektów we wszystkich modnych ówcześnie stylach:od stylów historycznych(neogotyk,neoklasycyzm etc.)poprzez architekturę dworkową i witkiewiczowski styl zakopiański,ale również wzory willi włoskich czy zameczków nadreńskich,aż po fantazyjną secesję,modernizm,czy oszczędny funkcjonalizm lat 30.Projektantami byli m.in.Jan Fryderyk Heurich,Władysław Marconi,Henryk Gay,Tadeusz Tołwiński,Józef Pius Dziekoński,Władysław Jabłoński,Kazimierz Skórewicz,Franciszek Lilpop,Bronisław Colonna-Czosnowski,Czesław Przybylski i Grupa Praesens.Mieszkańcami Konstancina byli między innymi Stefan Żeromski i Wacław Gąsiorowski(pełnił funkcję sołtysa Konstancina).Konstancin w dwudziestoleciu międzywojennym był reklamowany jako miejsce elit kultury i sztuki.Z kanalizacją,bieżącą wodą i elektrycznością.Obecnie w Konstancinie swoje domy posiada wielu znanych biznesmenów,artystów,aktorów i dziennikarzy.W latach powojennych Konstancin traktowany był przez władze stołeczne jako miejsce"zsyłki".Zabytkowe i piękne wille objęto"szczególnym trybem najmu" i zasiedlono lokatorami komunalnymi.Część z nich nadal mieszka w tych budynkach,powoli popadających w ruinę.Po wojnie,w 1953 roku w uzdrowisku,na bazie istniejącej wcześniej infrastruktury szpitalnej,zostało założone Stołeczne Centrum Rehabilitacji(Stocer)kierowane przez prof.Mariana Weissa.Ideą ośrodka było leczenie kompleksowe,również najcięższych przypadków,które pozbawiają pacjentów samodzielności.Polegała ona nie tylko na wykonaniu niezbędnych zabiegów chirurgicznych,lecz również rehabilitacji,zaopatrzeniu ortopedycznym,nauce nowego zawodu i samodzielności w podstawowych funkcjach życiowych.Istnieje i działa po dziś dzień.W latach 60 odkryto pod miastem złoża solanki.
Połączenie miast
W 1969 r.doszło do administracyjnego połączenia Jeziorny,Konstancina-Skolimowa oraz kilku okolicznych wsi(Klarysew i in.) i utworzenia nowego tworu miejskiego Konstancina-Jeziorny.Od momentu utworzenia miasto należało do woj.warszawskiego,również po zmniejszeniu jego obszaru w latach 1975–1998.Po ponownym utworzeniu powiatu piaseczyńskiego 1 stycznia 1999 roku Konstancin-Jeziorna wszedł w jego skład,a wraz z nim w skład województwa mazowieckiego.W 1979 r.uruchomiono tężnię solankową.Wraz z nadejściem boomu budowlanego w pierwszych latach XXI wieku miasto znów stało się modne zaczęły w nim powstawać nowoczesne,prywatne osiedla domów wielorodzinnych,osiągające na wolnym rynku wygórowane ceny.Jednocześnie tylko nieliczne zabytkowe wille są remontowane a wiele z nich popada w ruinę,a niektóre ulegają zniszczeniu w wyniku samowoli budowlanych lub zaniedbań właścicieli.Wielu mieszkańców to przedstawiciele tzw.„warszawskiej elity”artyści,politycy,wysocy urzędnicy państwowi,generalicja,biznesmeni,architekci,prawnicy,dyplomaci i lekarze.Wraz z gwałtownym wzrostem liczby mieszkańców,a także dużym rozwojem motoryzacji cały ośrodek miejski zaczął odczuwać problemy komunikacyjne,spowodowane opóźnieniami we wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań drogowych i transportowych.
Architektura
Układ urbanistyczny
Główne dzielnice miasta to Klarysew graniczy z Warszawą,Jeziorna ze względów historycznych czasem nazywana także Jeziorną Królewską część centralna,tu znajdują się siedziba władz gminy i komisariat policji,Mirków osiedle bloków mieszkalnych skupione wokół fabryki papieru,Konstancin główna cześć uzdrowiskowa o niskiej,parkowo-willowej zabudowie,Grapa osiedle bloków mieszkalnych oraz Skolimów dzielnica domów jednorodzinnych.Ponieważ miasto powstało z połączenia kilku ośrodków,jest urbanistycznie niejednorodne i rozrzucone na dużym terenie.Przeważa zabudowa jednorodzinna,częściowo o charakterze rezydencjonalnym,której trzon stanowi zabytkowa zabudowa willowa i koncepcja urbanistyczna z początku XX wieku i okresu dwudziestolecia międzywojennego na terenie Konstancina(koncepcję miasta hr.Skórzewski oparł na koncepcji Grunwaldu),Skolimowa i Klarysewa,oraz typu miejskiego(Jeziorna) i industrialnego(tereny na wschód od ul.Mirkowskiej,okolice ul.Tysiąclecia) i handlowo-usługowego(tereny wzdłuż drogi z Warszawy,rejon Al.Wojska Polskiego).Po wojnie powstały tu także osiedla bloków wielorodzinnych Mirków i Grapa.W ostatnich latach realizowanych jest wiele nowych inwestycji,zarówno domów jednorodzinnych jak i bloków mieszkalnych.
Ważniejsze obiekty
Lista wybranych obiektów na podstawie rejestru zabytków i danych z Urzędu Miasta i Gminy:

  • Papiernia Dolna przy ul.Mirkowskiej 45
  • zabytkowy zespół tzw.Górnej Papierni lub"Szmaciarni"(obecnie centrum handlowe"Stara Papiernia")
  • Kościoły(neogotyckie):pw.Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny przy ul.Jaworskiego 1a(Mirków),pw.Wniebowzięcia N.M.P.przy ul.Piłsudskiego 54,pw.Matki Bożej Anielskiej przy ul.Kościelnej 16/Środkowej 15
  • wille przy ul.Sienkiewicza"Moja","Natemi","Mon Repos","Świt"Żeromskich,zabytkowa wieża ciśnień
  • wille przy ul.Matejki"Zorza","Stokrotka","Biruta"
  • wille przy ul.Batorego"Słoneczna","Kaprys","Eunice","Pod Łabędziami","Ukrainka","Zbyszek","Helena","Julia"
  • wille w okolicach ul.Jagiellońskiej"Urocza","Eloe","Anna","Irena"
  • wille przy ul.Sobieskiego"Quo vadis","Gryf","Zameczek"
  • willa"Jutrzenka"przy ulicy Długiej(zabytek w stylu zakopiańskim)
  • Park Zdrojowy im.hrabiego Witolda Skórzewskiego z tężnią solankową
  • wille w dzielnicy Królewska Góra:ul.Gąsiorowskiego,Czarnieckiego,Potulickich
  • Ambulatorium Osiedla Robotniczego przy ul.Mirkowskiej 56
  • Stary Młyn w Skolimowie ul.Chylicka i sąsiadująca z nim willa"Zagłobin"przy ul.Sułkowskiego

Tereny zielone
Na północ od Konstancina-Jeziorny rozciąga się teren Lasu Kabackiego i Parku Kultury w Powsinie.Na prawym brzegu rzeki Jeziorki,między terenami przemysłowymi w Mirkowie a wsiami nadwiślańskimi położone są łęgi,natomiast po południowej stronie Al.Wojska Polskiego podmokłe łąki,przechodzące w kompleks lasów Chojnowsko-Słomczyńskich.Tereny Konstancina i Skolimowa są gęsto zadrzewione.W dzielnicy Konstancin znajduje się Park Zdrojowy im.hr.Witolda Skórzewskiego z Tężnią Solankową,Centrum Hydroterapii i Amfiteatrem.Jego funkcjonalnym przedłużeniem jest Trakt Spacerowy im.Henryka Sienkiewicza,Aleja Miłośników Konstancina oraz ulica Mostowa.Drugi park znajduje się w Mirkowie,między kościołem Św.Józefa a stawem retencyjnym przy papierni.Na terenach między Jeziorką a ul.Mirkowską,oraz wzdłuż ul.Literatów(w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu Skarpa Oborska)usytuowane są ogródki działkowe.
Transport
Na terenie miasta krzyżują się dwie drogi wojewódzkie:

  • nr 724(Warszawa Góra Kalwaria)
  • nr 721(Duchnów Nadarzyn)

Miasto posiada stałe połączenia autobusowe z pobliskim Piasecznem oraz Warszawą obsługiwane przez ZTM:

  • linia 710(trasa:Skolimów,Konstancin,Grapa,Mirków,Jeziorna,Klarysew)oraz
  • linia 724(trasa:Chylice,Skolimów C,Jeziorna,Klarysew)łączą Piaseczno z warszawskim metrem przy stacji Wilanowska
  • linia 742(trasa:Grapa,Jeziorna,Klarysew)łączy Górę Kalwarię i Brześce z Wilanowem
  • linia 700,obsługiwana przez autobusy niskopodłogowe i przeznaczona głównie dla osób niepełnosprawnych(na trasie znajduje się większość obiektów medycznych Konstancina)prowadzi od Skolimowa,przez Konstancin,Jeziornę i Klarysew do Centrum(do Dworca Centralnego PKP)w Warszawie
  • linia 139 łączy Klarysew(przystanek pod Ogrodem Botanicznym PAN)ze stacją metra Wilanowska
  • linia nocna N50 kursująca z piątku na sobotę oraz z soboty na niedzielę trasą Skolimów,Konstancin,Grapa,Mirków,Jeziorna,Klarysew do stacji Metro Wilanowska
  • linie L14,L15 i L16 realizują połączenia wewnątrz gminy

Dodatkowo realizowane są połączenia autobusowe,obsługiwane przez PKS oraz przewoźników prywatnych, łączące miasto z Warszawą,Piasecznem oraz Górą Kalwarią.Przez Jeziornę przebiega niezelektryfikowana towarowa bocznica kolejowa łącząca Okęcie przez Piaseczno z Elektrociepłownią Siekierki.Właścicielem bocznicy jest Vattenfall,operatorem DB Schenker Rail.Tabor na odcinku Okęcie Jeziorna obsługuje operator oraz PKP Cargo,od nastawni i stacji przeładunkowej Jeziorna do stacji Siekierki kursuje jedynie operator.
Oświata
Szkoły

  • Zespół Szkół nr 1 Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. S.Wyszyńskiego,ul.Wojewódzka 12
  • Zespół Szkół nr 2 Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im.S.Żeromskiego,ul.Żeromskiego 15
  • Zespół Szkół nr 3 Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im.J.Twardowskiego,ul.Bielawska 57
  • Zespół Szkół Integracyjnych nr 5 im.Batalionów Armii Krajowej"Krawiec" i NSZ"Mączyński",ul.Szkolna 7
  • Zespół Szkół im.W.S.Reymonta,ul.Mirkowska 39
  • Zespół Szkół w Chylicach Szkoła Podstawowa i Gimnazjum,ul.Dworska 2
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im.Macieja Rataja,Opacz 9
  • Szkoła Podstawowa nr 295 i Gimnazjum w Centrum Rehabilitacji,ul.Długa 40/42
  • No Bell Szkoła Podstawowa Montessori,No Bell Gimnazjum,ul.Mirkowska 39
  • American School of Warsaw,ul.Warszawska 202
  • Szkoła Muzyczna I-go Stopnia w Konstancinie,ulŚwietlicowa 7/9 lok A1
  • Niepubliczna Szkoła Muzyczna I st.ADAGIO im.S.Rachmaninowa,ul.Żeromskiego 15

Przedszkola

  • Przedszkole Gminne nr 1,ul.Oborska 2
  • Przedszkole Gminne nr 2,ul.Jaworskiego 3
  • Przedszkole Gminne nr 4,ul.Warecka 6
  • Przedszkole Gminne nr 5,wieś Obory
  • Prywatne Przedszkole nr 1 Montessori,ul.Mirkowska 39
  • Niepubliczne Przedszkole nr 2 Klubik Bączek,ul.Lipowa 12 b
  • Niepubliczne Przedszkole Skrzatka Oczatka,ul.Fabryczna 14
  • Ochronka Sióstr Służebniczek im.Św.Edmunda Bojanowskiego,ul.Wilanowska

Wspólnoty religijne
Parafie katolickie
Na terenie Konstancina-Jeziorny znajdują się 4 parafie rzymskokatolickie należące do dekanatu konstancińskiego archidiecezji warszawskiej oraz parafia polskokatolicka należąca do diecezji warszawskiej.

  • Kościół Rzymskokatolicki
  • parafia pw.Świętego Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny(ul.M.Jaworskiego 1a)
  • parafia pw.Świętej Bożej Rodzicielki Maryi(ul.Słoneczna 20)
  • parafia pw.Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny(ul.Józefa Piłsudskiego 54)
  • parafia pw.Matki Bożej Anielskiej(ul.Środkowa 15)
  • Kościół Polskokatolicki
  • parafia pw.Świętych Apostołów Piotra i Pawła(ul.Chylicka 18)

Pozostałe instytucje religijne

  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu(ul.Pułaskiego 35)
  • Ewangelicki Ośrodek Diakonii Tabita(ul.Długa 43)
  • Ośrodek Metodystów Warfieldowo(ul.Słoneczna)
  • Centrum Animacji Misyjnej Dom Rekolekcyjno-Konferencyjny Księży Pallotynów(ul.Leśna 15-17)
  • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

Kultura i rekreacja

  • Konstanciński Dom Kultury,zajmuje się organizacją imprez,koncertów,przedstawień oraz prowadzi cykliczne zajęcia muzyczne,taneczne,warsztaty fotograficzne i inne.W lutym 2014 r.otrzymał od władzy gminy w użyczenie nową siedzibę w odbudowanej niemal od zera willi"Hugonówka"przy ulicy Mostowej.DK działa również w siedzibie w Mirkowie i w filii na Grapie,a także na terenach podmiejskich w świetlicach i domach ludowych.Przedstawienia i koncerty odbywają się także w okresie letnim w amfiteatrze w Parku Zdrojowym
  • Szkoła Muzyczna w Konstancinie obok działalności edukacyjnej prowadzi ożywioną działalność koncertową.Od 2008 r.jest organizatorem międzynarodowej imprezy muzycznej o nazwie EUROPEJSKIE SPOTKANIA MUZYCZNE YOUTHFESTIVAL

Muzea
Na terenie miasta działają:

  • Muzeum Bajek,Baśni i Opowieści(ul.Diamentowa 8,Czarnów)
  • Muzeum Papiernictwa(ul.Mirkowska 45)
  • Muzeum Dom Stefana Żeromskiego(ul.Żeromskiego 4)

Imprezy cykliczne

  • Festiwal"Tężnia Marzeń"
  • Dni Konstancina i Piknik Retro
  • Festiwal Sportów Teatralnych"321Impro"
  • Festiwal Otwarte Ogrody
  • Flis Festiwal(na ostrodze wiślanej w Gassach)

Szlaki turystyczne
Piesze
Szlak turystyczny zielony prowadzi przez Królewską Górę i Nowe Wierzbno,a dalej tereny leśne Chojnowskiego Parku Krajobrazowego w kierunku południowym.W okolicach Czarnowa opuszcza obszar Gminy Konstancin-Jeziorna i kieruje się w stronę Zalesia Górnego,przez Lasy Chojnowskie,Ustanówek do Złotokłosu.Długość odcinka Konstancin-Ustanówek 16 km,cały szlak 34 km.Szlak turystyczny czarny prowadzi po zamkniętej pętli przez zabytkowy teren Konstancina,Las Oborski,Skolimów,deptak nad rzeką Jeziorką i Park Zdrojowy.Długość pętli 8,8 km.Szlak turystyczny żółty prowadzi przez zabytkowy teren Konstancina,Las Oborski,Łyczyn i Cieciszew nad Wisłę.We wsi Dębówka opuszcza obszar Gminy Konstancin-Jeziorna i kieruje się dalej na południe do Góry Kalwarii.Długość odcinka Konstancin-Słomczyn 6,5 km,Słomczyn-Góra Kalwaria(dworzec autobusowy)12,5 km.Łącznie 19 km.Szlak turystyczny niebieski prowadzi z Ursynowa,przez Las Kabacki,Konstancin(Park Zdrojowy),Obory(Dwór w Oborach),rezerwat Łyczyńska Olszyna,Łyczyn,Las Oborski.W okolicach Czarnowa opuszcza obszar Gminy Konstancin-Jeziorna i kieruje się w stronę Zalesia Górnego.Długość odcinka Kabaty-Konstancin 9 km,a Konstancin-Zalesie Górne(do stacji PKP)20,6.Łącznie 29,6 km.Ścieżka spacerowa"Śladami Stefana Żeromskiego"tworzy pętlę długości 10,5 km,zaczyna się na skrzyżowaniu ul.Sienkiewicza i ul.Piłsudskiego,prowadzi aleją główną przez Park Zdrojowy,za tężnią solankową należy przekroczyć Jeziorkę mostem pieszym,następnie wzdłuż rzeki do mostu na ul.Warszawskiej,mijając po drodze jaz Imberfal i zalew Św.Jan do ronda Jana Pawła II przy Starej Papierni.Dalej poniżej skarpy pradoliny Wisły równolegle do ul.Literatów przez rezerwat Łęgi Oborskie,do dworu w Oborach kolebki miasta,przez rezerwat Skarpa Oborska,cmentarz z I wojny światowej"Marynin" i Łyczyn.Po przejściu przez ul.Wilanowską wchodzi się do rezerwatu Obory w Lesie Oborskim,koło dawnej gajówki i ul.Od Lasu koło Głazów Żeromskiego,wraca się do Konstancina.Ścieżka przechodzi obok willi"Świt"na ul.Żeromskiego,w której mieszkał Stefan Żeromski.
Rowerowe
Szlak turystyczny niebieski prowadzi z Ursynowa do Góry Kalwarii i Czerska terenami nadwiślańskimi.Po drodze przechodzi przez centrum Konstancina.Trasa:Las Kabacki,Ogród Botaniczny PAN,Konstancin,wzdłuż rzeki Jeziorki do ronda Jana Pawła II przy Starej Papierni,Obory,Goździe,Cieciszew.We wsi Dębówka szlak opuszcza obszar Gminy Konstancin-Jeziorna.Szlak turystyczny czarny wariant szlaku niebieskiego.Przy dworze w Oborach skręca w prawo i prowadzi przez tereny Chojnowskiego Parku Krajobrazowego,najpierw Las Oborski,następnie przez Lasy Chojnowskie w kierunku Zalesia Górnego.W okolicach Czarnowa szlak opuszcza obszar Gminy Konstancin-Jeziorna.Szlak turystyczny żółty wariant szlaku czarnego.Prowadzi przez Las Oborski inną trasą niż szlak czarny kieruje dalej na południe w okolice wsi Kawęczynek,a następnie przez Borowinę do Czarnowa,gdzie ponownie łączy się z czarnym szlakiem.
Sport
Do obiektów sportowych należą m.in.place sportowe GOSiR(ul.Południowa,ul.Bielawska),hala sportowa(ul.Żeromskiego),tor wrotkarski(Słomczyn).Na terenie CKR przy ul.Gąsiorowskiego działa ogólnodostępny basen pływacki wraz z sauną i jacuzzi.Na terenie osiedla Mirków,na placu przy ul.Bielawskiej i na placu zabaw przy ul.Sobieskiego dostępne są siłownie na wolnym powietrzu.
Kluby piłkarskie

  • KS Konstancin,powstały z połączenia w 2013 r.dwóch starszych klubów:LKS Skra Konstancin i RKS Mirków 1923
  • Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Kosa-Konstancin prowadzony przez Romana Koseckiego

Pozostałe

  • Integracyjny Klub Sportowy GTM Konstancin drużyna koszykówki na wózkach,szermierki na wózkach,tenisa ziemnego na wózkach,pływacka
  • Stowarzyszenie Kultury Fizycznej"Pogoń"Konstancin

Twórczość związana z Konstancinem-Jeziorną
Miasto w literaturze

  • Miron Białoszewski"Konstancin"
  • Bartek Biedrzycki"I tak warto żyć"
  • Jakub Czarnik"Pan Samochodzik i willa"Anna""
  • Krystyna Machlejd"Saga ulrichowsko-machlejdowska"
  • Wanda Witter"Fotografia Nieba"
  • Katarzyna Witwicka"Opowiadania Konstancińskie"
  • Monika Żeromska"Wspomnienia"

Miasto w filmie i telewizji
Miasto i jego otoczenie stanowią tło dla licznych polskich produkcji filmowych.Konstancin-Jeziorna pojawia się m.in.w serialach"BrzydUla","M jak miłość","Barwy szczęścia","Na dobre i na złe","Kryminalni","Czas honoru"czy"Odwróceni",a także w filmach takich jak"Pułkownik Kwiatkowski","Złoto dezerterów","Katyń","Brunet wieczorową porą" i wiele innych.
Miasto w komiksie
W listopadzie 2012 roku ukazał się komiks"Spełniony sen Rzecz o hrabim Witoldzie Skórzewskim i powstaniu Konstancina",którego autorami byli Bartek Biedrzycki(scenariusz) i Łukasz Godlewski(rysunki).Opowiadał o życiu hrabiego Skórzewskiego,oraz o założeniu Konstancina.
Miasta partnerskie
Lista miast partnerskich ze strony UMiG:

  • Saint-Germain-en-Laye,Francja
  • Pisogne,Włochy
  • Leidschendam-Voorburg,Holandia
  • Hranice,Czechy
  • Krzemieniec,Ukraina
  • Nowa Wilejka,Litwa
  • Denzlingen,Niemcy

Znani mieszkańcy Konstancina

  • Stefan Żeromski(1864–1925)
  • Wacław Gąsiorowski(1869–1939)
  • Jan Wejchert(1950–2009)
  • Irena Kwiatkowska(1912–2011)
  • Danuta Rinn(1936–2006)
  • Roman Bratny(1921 r.)
  • Leopold Buczkowski(1905–1989)
  • Władysław Tatarkiewicz(1886–1980)
  • Wanda Boniszewska(1907–2003)

Honorowi obywatele Konstancina

  • Marszałek Józef Piłsudski,naczelnik państwa polskiego
  • Ksiądz kanonik Bogdan Jaworek,proboszcz parafii pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Konstancinie-Jeziornie
  • Lady Sue Ryder,pielęgniarka,filantropka,działaczka humanitarna
  • Will de Vreeze,burmistrz bliźniaczego miasta Leidshendam w Holandii w latach 1980–1997
  • Karol Wojtyła,papież Jan Paweł II
  • Johan Van Reisen,pierwszy Prezydent Komisji Współpracy Leidschendam Konstancin-Jeziorna
  • Józef Hlebowicz,weteran kampanii wrześniowej,pierwszy burmistrz gminy Konstancin-Jeziorna w III RP w latach 1990–1993
  • dr Marian Weiss,lekarz,twórca Stołecznego Centrum Rehabilitacji
  • Wacław Gąsiorowski powieściopisarz,dziennikarz,publicysta,działacz polonijny i niepodległościowy,członek Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów

Zasłużeni dla miasta
Tytuł nadawany uchwałą Rady Miasta.

  • Anna Buczkowska,artystka plastyk
  • Zbigniew Cechnicki,lekarz
  • Anna Cserna-Kondek,pedagog
  • Eleonora Fleming-Klunder,lekarz
  • Jan Haftek,Ordynator Centrum Rehabilitacji
  • Krystyna Henisz,długoletnia mieszkanka Konstancina
  • Maria Kamińska,pedagog
  • Stanisław Kazubski,lekarz
  • Józef Kopyt,działacz kultury,pedagog
  • Barbara Niedzielska,pedagog
  • Czesław Pajor,działacz OSP
  • Andrzej Piętka,lekarz
  • Janina Czesława Wichiciel,długoletnia mieszkanka Konstancina
  • Janina Witkowska,długoletnia mieszkanka Konstancina
  • Monika Żeromska,poetka i malarka

Ratusz w Bielsku-Białej

Neorenesansowy,zabytkowy ratusz położony przy Placu Ratuszowym w Bielsku-Białej,w dzielnicy Biała Krakowska.Został zbudowany w latach 1895–1897 według projektu Emanuela Rosta.Pierwotnie mieścił magistrat miasta Białej,Komunalną Kasę Oszczędności oraz kilkanaście innych bialskich instytucji,a także mieszkania urzędników.Od 1951 r.jest siedzibą Prezydenta Miasta,Rady Miejskiej oraz części wydziałów Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej.
Historia
W latach 90 XIX w.austro-węgierskie władze Białej uznały,że zbudowany w 1827 r.budynek ratusza,usytuowany przy rynku(dziś plac Wojska Polskiego),jest niewystarczający dla dynamicznie rozwijającego się miasta.Zadecydowano o budowie nowego gmachu,znajdując sponsora w Komunalnej Kasie Oszczędności miejscowym banku założonym w 1883 r.W lutym 1894 r.dyrekcja KKO rozpisała konkurs architektoniczny na projekt budynku,który w założeniu miał być dwu funkcyjny mieścić siedzibę banku oraz magistrat.Założenia konkursowe dokładnie określały wymagania,jakim nowoczesny gmach miał sprostać.Położono nacisk zarówno na funkcjonalność,jak i okazałość ratusza.Miała to być municypalna budowla publiczna mająca jako znak rozpoznawczy wieżę z zegarem.O organizację konkursu zwrócono się do Austriackiego Związku Inżynierów i Architektów(niem.Österreicher Ingenieur-und Architektenverein).W skład jury weszli trzej wiedeńscy architekci:Ludwig Wächtler,Franz von Neumann i Herman Helmer.24 lipca 1894 jury dokonało wyboru projektu przeznaczonego do wykonania spośród ośmiu propozycji.Współcześnie znane są tylko dwie z nich:projekt pod hasłem Honoris Causa autorstwa Karla Korna oraz Coalition 2 autorstwa Emanuela Rosta.Konkurs wygrał projekt Rosta i to on został przeznaczony do realizacji,ulegając jednocześnie szeregowi pokonkursowych poprawek i zmian.Propozycja Korna znalazła się na drugim miejscu,prawdopodobnie ze względu na zbyt wielkie rozmiary gmachu oraz brak,postulowanej w warunkach konkursu,wieży.Prace budowlane rozpoczęto 1 września 1895,a zakończono 30 września 1897.Kierownikiem budowy został Ignatz Ungwer.Koszty budowy,początkowo szacowane na 200000 koron austro-węgierskich,ostatecznie wyniosły 612000 koron.Komunalna Kasa Oszczędności i władze miejskie,z burmistrzem Johannem Rosnerem na czele,wprowadziły się do nowego budynku 17 października 1897.Wkrótce stał się on również siedzibą policji i 20-osobowego oddziału straży miejskiej,dysponującej aresztem w suterenie.Jeden pokój zajmowało Towarzystwo Obywatelskie,obok którego znajdowało się,założone 3 grudnia 1904,muzeum miejskie.Ostatnia kondygnacja przeznaczona była na mieszkania urzędników.Na zachód od budynku założono w 1897 r.park miejski.Na skutek braku miejsca w ciasnych strukturach urbanistycznych Białej gmach ratusza powstał na słabo zabudowanym terenie na południe od centrum miasta,w widłach rzek:Białej i Niwki,przy Feuerwerplatz(pl.Straży Pożarnej).Usytuowanie budynku miało również aspekt ideowy.W jego sąsiedztwie znajdował się bowiem Dwór Lipnicki,d.siedziba starostów lipnickich,od których w XVIII w.mieszczanie bialscy byli uzależnieni.Okazała budowla wyraźnie dominowała nad dworem starostów,który kilka lat wcześniej,w 1893 r.został przekazany przez arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga siostrom zakonnym z przeznaczeniem na klasztor i szkołę.Gmach ratusza stał się przez to manifestacją samorządności,która w XIX w.przezwyciężyła system feudalny.W 1951 r.wraz z połączeniem Bielska i Białej w jedno miasto,dotychczasowy ratusz bialski stał się siedzibą Prezydenta Miasta,Urzędu Miejskiego(obecnie część biur,w tym Biuro Obsługi Interesanta,znajduje się w budynkach przy pl.Ratuszowym 6 i 7) i Miejskiej Rady Narodowej w Bielsku-Białej.W 1993 r.przystąpiono do prac konserwatorskich wieży zegarowej i dachu.Dwa lata wcześniej,w 1991 r.zastąpiono stary zegar na wieży nowym,elektronicznym,zaś dawny zabytkowy przekazano do muzeum.Główne prace przypadły jednak na lata 1996-1997 i objęły zarówno elewację,jak i wnętrza.Na stulecie istnienia ratuszowi przywrócony został pierwotny,XIX-wieczny,wygląd,odtworzony w dużej mierze na podstawie dawnych fotografii i rysunków projektowych Emanuela Rosta.W kwietniu 2008 r.Narodowy Bank Polski wydał okolicznościową monetę z serii 32 historyczne miasta Polski o nominale 2 zł,na rewersie której znalazł się wizerunek bielskiego ratusza.W 2009 r.bielski ratusz został umieszczony na tzw.pocztówce przedstawiającej dane państwo podczas Eurowizji.
Architektura
Ratusz jest jednym z najokazalszych gmachów publicznych Bielska-Białej.Powierzchnia budynku wynosi 1278 m².Został on zbudowany na rzucie wydłużonego prostokąta.Symetryczną bryłę akcentuje środkowy ryzalit westybulu i Sali Rady,zwieńczony osobnym,mansardowym dachem oraz mniejsze ryzality narożne(północno-wschodni przechodzi w wieżę).Od strony zachodniej budynek ma dwa krótkie skrzydła,nadające mu charakter założenia podkowiastego.W części południowej umieszczono kwadratową studnię z boczną klatką schodową.Gmach ratusza ma trzy kondygnacje.Artykulacja ścian wyodrębnia dolną część piwnic i parteru w postaci rustykowanego cokołu z kamienną okładziną.Pierwsze piętro spełniało funkcję reprezentacyjnego piano nobile.Zostało ono wydobyte silnie cieniującymi,rytmicznymi przyczółkami nadokiennymi,kontrastującymi z drobną,płaską formułą ostatniej kondygnacji o płytkich podziałach z hermowych pilastrów i z ornamentalnymi płycinami międzyokiennymi.Układ poszczególnych elewacji względem siebie jest wyraźnie zhierarchizowany.Najskromniejsza jest tylna,zachodnia część gmachu.W miarę dochodzenia do fasady artykulacja i ornamentacja gęstnieją,wskazując na ryzalit środkowy,mający najwięcej detali architektonicznych i treści ideowe.Jest on komponowany według zasady trójdzielnej loggi arkadowej:trzech portali wejściowych i tradycyjnego balkonu obwieszczeniowego niezbędnego elementu XIX-wiecznej architektury ratuszowej,pozbawionego jednak swojej pierwotnej funkcji i stanowiącego wyłącznie element dekoracyjny.W podziałach ścian zastosowano zdwojone pilastry jońskie oraz gęstą ornamentację z neorenesansowych motywów okuć,kartuszy,festonów kwiatowych oraz herbów miasta oplecionych symbolicznymi gałęziami palm i laurów,główek młodzieńca i dziewczyny w renesansowych strojach,umieszczonych między oknami pozorującymi porte-fenêtre i okulusami powyżej.Całość wieńczy szczyt z obeliskami w typie północnego renesansu.Pośrodku znajduje się kamienna rzeźba bogini Eirene z rogiem obfitości i małym Plutosem,bogiem bogactwa,u boku.Z kolei w najwyższym punkcie szczytu widnieje tarcza herbowa z motywem pszczoły,uznawanej za symbol pracowitości i zapobiegliwości.Symbolika ta ma związek z istnieniem w budynku Komunalnej Kasy Oszczędności,ale jest także gloryfikacją mieszczańskiej pracowitości,pokoju i dostatku,przedstawionych jako najważniejsze elementy ówczesnego porządku kulturowego i cywilizacyjnego.Układ kompozycyjny ryzalitu środkowego ma analogię w fasadzie wiedeńskiego Pałacu Sprawiedliwości,zbudowanego w 1883 r.według projektu Alexandra Wielemansa von Monteforte.Kompozycja fasady ratusza oparta jest na zasadzie symetrii i osiowości,jednak pierwotny układ został zachwiany przez wprowadzenie wieży zegarowej,która była nieodłącznym elementem budowanych w XIX wieku ratuszów,pozbawionym jednak praktycznej funkcji.Jej znaczenie było czysto symboliczne oznaczała suwerenność samorządu miejskiego i równość jego statusu z kościołami i zamkami.Wieża zegarowa stanowi naturalne przedłużenie północno-wschodniego ryzalitu.Ma 52 m wysokości,licząc od podłoża.Jest masywna,kwadratowa,nakryta cebulastym,wielobocznym hełmem z galeryjką i iglicą w otoczeniu czterech narożnych kopułek.Ma loggię widokową z narożnymi wykuszami.Na wieży umieszczony jest zegar komputerowy z kurantem,odtwarzającym co trzy godziny hejnał miejski.W ozdobnym obramieniu okna umieszczonego u nasady wieży widnieje data ukończenia budowy:1897 r.Architektura bialskiego ratusza wyraźnie nawiązuje do form wiedeńskiego pałacu miejskiego oraz powstającego w ślad za nim"pałacu czynszowego",czyli luksusowej kamienicy o cechach pałacowej rezydencji miejskiej.Emanuel Rost wprowadził jednak rzadko stosowane w Austrii motywy północne w postaci stromego dachu oraz ornamentów okuciowych i zawijanych kartuszy.W rezultacie ratusz,przy licznych podobieństwach do architektury wiedeńskiej,ma odrębne,bardziej północne elementy.
Wnętrza
Westybul i klatka schodowa
Westybul znajduje się na parterze ratusza.Wraz z Salą Rady jest wyodrębniony z bryły budynku tworząc środkowy ryzalit.Ma sklepienia krzyżowo-kolebkowe,wsparte na ośmiu toskańskich,czarnych,granitowych kolumnach ustawionych parami.Przestrzeń tworzy nastrój powagi i surowej prostoty.Westybul otwiera się na boki,prowadząc w stronę sal na parterze,mieszczących w przeszłości Komunalną Kasę Oszczędności.Na osi zostało wyprowadzone tunelowe przedłużenie ciągu schodów,prowadzących do klatki schodowej.Klatka schodowa umieszczona jest w zachodniej części gmachu,w kwadratowej przestrzeni przykrytej sklepieniem zwierciadlanym z lunetami.Istnieją tam jeszcze ślady pierwotnego plafonu.Ściany mają monumentalną,neorenesansową artykulację trój arkadowymi jońskimi podziałami.Schody rozwidlają się w sposób pałacowy w dwa lustrzane biegi z marmurową jedno tralkową balustradą.Klatkę schodową,łączącą westybul z pierwszym piętrem,zamyka reprezentacyjny,trój arkadowy prześwit prowadzący na wprost do Sali Rady oraz innych pomieszczeń na pierwszej kondygnacji,od początku mieszczącej miejską administrację.W przestrzeni klatki schodowej dokonano wyraźnego rozdzielenia funkcji gmachu,odmiennych kiedyś na poszczególnych kondygnacjach.Surowa powaga westybulu przechodzi w dalszej części w lżejszą,stylizowaną formami jońsko-neorenesansowymi,o rozjaśnionej pastelowej kolorystyce marmurów balustrady.Na drugie piętro,niegdyś mieszkalne,prowadzi boczna,dwubiegowa klatka schodowa,osobno wyprowadzona z południowej części gmachu.Podobny układ westybulu i klatki schodowej występuje m.in.w jednej z wiedeńskich kamienic przy Stadiongasse,zbudowanej w 1883 r.będącej jednym z wczesnych dzieł Otto Wagnera oraz w gmachu Uniwersytetu Wiedeńskiego projektu Heinricha von Ferstla z 1884 r.
Sala Rady
Sala Rady znajduje się na pierwszym piętrze,w strefie piano nobile i wraz z parterowym westybulem jest wyodrębniona z bryły budynku,tworząc środkowy ryzalit.Przylega do niej balkon obwieszczeniowy.Zarówno centralne położenie Sali Rady,jak i jej kształt architektoniczny jest jednym z wyznaczników"ratuszowości"obiektów budowanych w XIX wieku.Od samego początku stanowi salę posiedzeń rady miejskiej.Sala Rady o wysokości 8,6 m ma powierzchnię 160 m².Jest najbardziej dekoracyjnym elementem wnętrz bialskiego ratusza.Jej wnętrze przykryte jest sklepieniem zwierciadlanym z lunetami,które wypełnione było pierwotnie dekoracjami malarskimi,obecnie nieistniejącymi.Ściany wypełnia gęsta artykulacja architektoniczna,w którą wkomponowano elementy dekoracji malarskiej.Artykulacja ścian jest przeprowadzona pilastrami jońskimi na wysokich cokołach,wspierających rozbudowane belkowanie,mieszczące w strefie gzymsu ozdobne płyciny w kartuszowych ramach,a w ścianie wschodniej oculusy.W przestrzeń między pilastrami wpisują się edykuły przypominające kompozycję epitafijną.Pośrodku nich znajdowała się pierwotnie galeria portretowa burmistrzów Białej,usunięta w 1945 r.Ściana wschodnia jest przepruta oknami typu porte-fenêtre.Przeciwległa ściana zachodnia mieści w dolnej części wejście,a w górnej galerię dla publiczności.Kierunek kompozycji Sali Rady wyznaczała ściana północna.Na jej środku znajdowała się niegdyś potężna edykuła wyznaczona przez jońskie kolumny,zamknięta półowalnym,przerwanym przyczółkiem mieszczącym w środku uszkowate obramienie,gdzie w latach 1897-1918 znajdowało się popiersie cesarza Franciszka Józefa I.W strefie belkowania z kolei widniał herb miasta w ozdobnym kartuszu.Popiersie austro-węgierskiego cesarza oraz galeria portretowa burmistrzów stwarzały dwojakie odniesienia ideowe:lojalność wobec państwa i odwołania do lokalnego dziedzictwa.Elementy kompozycji Sali Rady przypominają,z zachowaniem proporcji,architekturę powstałego w 1891 r.Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu.
Ratusz obecnie
W ratuszu znajdują się biura Prezydenta Miasta i jego zastępców,a także Biuro Rady Miejskiej w Bielsku-Białej.Sala Rady pełni funkcję sali posiedzeń.
Ponadto swoją siedzibę mają tu następujące wydziały Urzędu Miejskiego:

  • Biuro Prasowe
  • Biuro Administratora Danych Osobowych
  • Biuro Funduszy Europejskich
  • Biuro Pełnomocnika PM ds.Systemu Zarządzania
  • Biuro Pełnomocnika PM ds.Ochrony Informacji Niejawnych
  • Stanowisko ds.BHP
  • Wydział Administracyjno-Gospodarczy
  • Wydział Audytu Wewnętrznego i Kontroli
  • Wydział Budżetu
  • Wydział Finansowo-Księgowy
  • Wydział Kultury i Sztuki
  • Wydział Organizacji i Nadzoru
  • Wydział Prawny
  • Wydział Promocji Miasta
  • Wydział Strategii i Rozwoju Gospodarczego
  • Wydział Zarządzania Kryzysowego

Administratorem obiektu jest Wydział Administracyjno-Gospodarczy UM.Ratusz otwarty jest w godzinach pracy Urzędu Miejskiego,czyli od poniedziałku do środy w godz.7.30–15.30,w czwartki w godz.8.00–17.00 oraz w piątki w godz.8.00–15.00.Wieża widokowa nie jest udostępniona dla turystów(wejście możliwe tylko za zgodą).

Schronisko PTTK na Szyndzielni

Niem.Kamitzerplatte pierwsze murowane schronisko w Beskidzie Śląskim,oddane do użytku w 1897 roku.Na początku posiadało 7 pokoi noclegowych z 40 miejscami oraz rozbudowane zaplecze gastronomiczne.Stałymi mieszkańcami byli gospodarz oraz restaurator.
Historia
Decyzję o budowie schroniska na Szyndzielni podjęła bielska sekcja niemieckiego Towarzystwa Beskidzkiego(Sektion Bielitz-Biala des Beskidenvereins)po pożarze schroniska"Klementynówka"nieopodal Klimczoka.Budowę rozpoczęto w 1896 roku,a zakończono w lipcu 1897 roku.Zbudowane przez firmę bielskiego architekta Karola Korna.Schronisko poświęcono 17,a uroczyście otwarto i oddano do użytku 18 lipca 1897 roku.W 1907 roku,z okazji dziesięciolecia schroniska,jego dzierżawca Weinhold,wybudował, pełniący rolę dodatkowego schronu,drewniany szwajcarski domek.Zainstalowano także sygnaturkę na dachu domku,która dźwiękiem wskazywała turystom drogę w czasie trudnych warunków atmosferycznych.W pokoju na wieży mieściła się stacja meteorologiczna,a na parterze winiarnia.W pobliżu obiektu wzniesiono niewielką skocznię narciarską.W czasie II wojny światowej obiekt służył głównie różnym celom paramilitarnym,m.in.odbywały się tu obozy organizacji Hitlerjugend.W roku 1940 Beskidenverein otrzymał na własność parcelę,na której stał budynek.Wkrótce też doprowadzono do niego istniejącą do dziś leśną drogę z Dębowca.Ostatnim niemieckim gospodarzem był Eugen Kutschera,który został wcielony do armii niemieckiej.Później schroniskiem zarządzała jego żona Karolina.Z końcem 1944 r.budynek został zajęty przez Wehrmacht i włączony w linię obrony Bielska-Białej.W obliczu zbliżającego się frontu i otoczenia Bielska-Białej przez Armię Czerwoną Karolina Kutscherowa wraz z dziećmi uciekła górami w stronę Skoczowa.Na początku lutego 1945 r.budynek został kilkakrotnie trafiony radzieckimi pociskami artyleryjskimi:jeden z nich przebił dach i eksplodował w kuchni,inny zniszczył klatkę schodową,a pozostałe zdemolowały charakterystyczną wieżyczkę.Po ustąpieniu wojska niemieckiego niezniszczone jeszcze wyposażenie zostało rozkradzione.Po zakończeniu działań wojennych II wojny światowej na terenie Bielska i Białej już 18 lutego 1945 r.reaktywowane zostały przedwojenne oddziały PTT w tych miastach już jako wspólny Oddział Bielsko-Bialski.Już następnego dnia miejscowe władze upoważniły przedwojennych działaczy PTT Tomasza Wróbla i Władysława Zajączka do przejęcia i zabezpieczenia majątku Beskidenvereinu oraz innych niemieckich związków turystycznych i narciarskich.Po prowizorycznym remoncie i niezbędnych naprawach w czerwcu 1945 roku schronisko ponownie oddano do użytku,a jego pierwszą polską kierowniczką została Anna Maciejna.W latach 1954–1957 przeprowadzono rozbudowę według projektu architektów Krystyny Tołłoczko-Różyskiej i Wandy Gengi.Dobudowano od południowo-wschodniej strony nowe skrzydło gastronomiczno-gospodarcze i przebudowano wieżę.8 października 1985 roku około godziny 8 rano w schronisku wybuchł pożar zapaliła się część krytego gontem dachu,w rejonie wieży.Straż pożarna walczyła z ogniem blisko 3 godziny.Całkowicie spłonął dach wieży,a także część dachu budynku głównego.
W pierwszych latach funkcjonowania frekwencja kształtowała się następująco:

  • 1897 r.2894 osoby
  • 1900 r.5381 osoby
  • 1905 r.6735 osób
  • 1909 r.6175 osób

Inne informacje
Schronisko murowano-drewniane,zbudowane na wzór schronisk alpejskich z charakterystyczną wieżyczką.Stoi na terenie lasów komunalnych miasta Bielska-Białej.Posiada 49 miejsc noclegowych w pokojach 2,3,4,6,8 i 10-osobowych.Stała dyżurka GOPR.Obok schroniska znajduje się alpinarium,założone w 1905 r.przez bielskiego muzealnika i przyrodnika Edwarda Schnacka.
Szlaki turystyczne ze schroniska

  • szlak turystyczny żółty ok.2 godz.(powrót 2:30 godz.)Olszówka Dolna
  • szlak turystyczny żółty ok.45 min.(powrót 45 min.)Klimczok
  • szlak turystyczny zielony ok.1:30 godz.(powrót 2 godz.)Olszówka Górna
  • szlak turystyczny czerwony ok.1:30 godz.(powrót 2 godz.)Olszówka Górna
  • szlak turystyczny czerwony ok.45 min.(powrót 45 min.)Siodło pod Klimczokiem

Szyndzielnia

Dawniej również Szędzielnia lub Gaciok;niem.Kamitzerplatte od nazwy niemieckiej leżącej o podnóża góry Kamienicy,spotykane również Kamnitzerplatte,1028 m n.p.m.szczyt w Beskidzie Śląskim,wznoszący się tuż na północ od Klimczoka,usytuowany pomiędzy dolinami Olszówki,Wapienicy i Białki w granicach administracyjnych miasta Bielska-Białej.Masyw Szyndzielni porośnięty jest lasami bukowymi z domieszką drzew iglastych świerków i jodeł.Na stoku tzw.Małego Gronia stanowisko modrzewi.Grzbiet opadający spod szczytu Szyndzielni na północ,w stronę Dębowca,zajmowała kiedyś Hala Kamienicka.Szyndzielnia znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego.
Turystyka
Pod szczytem,na wysokości 1001 m n.p.m.znajduje się duże schronisko turystyczne,wybudowane w roku 1897 przez organizację Beskidenverein.Jest to pierwsze schronisko w Beskidzie Śląskim i polskich Beskidach,rozbudowane w latach 1954–1957.Tuż poniżej schroniska znajduje się alpinarium o powierzchni około 400 m².Założone zostało w 1905 r. zinicjatywy ówczesnego prezesa Beskidenvereinu,Wilhelma Schlesingera,przez bielskiego muzealnika i przyrodnika Edwarda Schnacka.Zgromadzono w nim rośliny charakterystyczne nie tylko dla Beskidów,ale i Alp Wschodnich.Po II wojnie światowej ogrodem opiekował się bielski Oddział PTTK,jednak z biegiem lat ogród znacznie podupadł.Na początku 2010 r.w ogóle zabroniono wejścia na jego teren ze względów bezpieczeństwa.W 2011 r.z inicjatywą jego rewitalizacji wystąpił Jacek Bożek z Klubu Gaja z Wilkowic.Dzięki wysiłkom władz Bielska-Białej i gminy Wilkowice,kosztem ok.40 tys.zł ogród został odnowiony:usunięto samosiejki drzew,wypielono teren,przeprowadzono inwentaryzację roślin i dokonano nowych nasadzeń.Opiekę nad alpinarium objęło Nadleśnictwo Bielsko,które włączyło obiekt w trasę przyrodniczej ścieżki dydaktycznej biegnącej przez Szyndzielnię(tablica informacyjna).Ponowne otwarcie ogrodu dla zwiedzających miało miejsce 13 października 2011 r.Przy górnej stacji kolei linowej na Szyndzielnię znajduje się 18-metrowa wieża widokowa,którą oddano do użytku 14 sierpnia 2015 r.Przy schronisku węzeł szlaków pieszych,którymi dotrzeć można m.in.do:Wapienicy,Olszówki,Bystrej,Szczyrku,Brennej,Jaworza oraz na Klimczok,Błatnią,Kozią Górę.Od roku 1953 pod szczyt dociera kolej gondolowa gruntownie zmodernizowana w latach 1994–1995.
Infrastruktura turystyczna Szyndzielni:

  • szlaki piesze:
  • szlak turystyczny czerwony z Cygańskiego Lasu(dawniej zwanego Parkiem Ludowym)w Bielsku-Białej przez Dębowiec i Cuberniok 2,5 godz.
  • szlak turystyczny żółty z Bielska-Białej przez Kozią Górę 2,5 godz.
  • szlak turystyczny zielony z Olszówki Górnej przez Dębowiec 2 godz.
  • szlak turystyczny żółty z Wapienicy 1,5 godz.
  • szlak turystyczny czerwony z Klimczoka 45 min.

Inne:

  • Kolej linowa na Szyndzielnię
  • Wyciąg talerzykowy

Zygmunt Noskowski

Ur.2 maja 1846 w Warszawie,zm.23 lipca 1909 w Warszawie polski kompozytor,dyrygent i pedagog,wykształcił wielu znakomitych kompozytorów,m.in.Karola Szymanowskiego,Mieczysława Karłowicza,Ludomira Różyckiego,Grzegorza Fitelberga,Wacława Lachmana i Apolinarego Szelutę.
Biografia
Ojciec Zygmunta Noskowskiego,Józef Łada-Noskowski był zamożnym notariuszem,utrzymującym jedenaścioro własnych dzieci oraz pięcioro dzieci Andrzeja Towiańskiego,którego entuzjastką była matka Noskowskiego Amelia de Salis-Noskowska.Warszawski dom Noskowskich był jednym z głównych ośrodków towianizmu na ziemiach polskich,oni sami zaś długie lata wspierali materialnie działalność Towiańskiego na emigracji.Rodzina Noskowskich ignorowała twórczość Fryderyka Chopina,który o Towiańskim i jego naukach wyrażał się z irytacją i lekceważeniem.Zygmunt Noskowski,mimo niechęci do Chopina wyniesionej z domu,stał się w wieku dojrzałym jednym z jego najaktywniejszych propagatorów w Polsce.Z czasem też odszedł zupełnie od towianizmu.Naukę muzyki Noskowski rozpoczął w gimnazjum realnym w Warszawie w 1851 r.Obejmowała ona prócz gry na fortepianie także grę na skrzypcach pod kierunkiem znanego pedagoga Jana Hornziela.Jego talent muzyczny odkrył Ignacy Feliks Dobrzyński,którego postać wobec nieświadomości dokonań Chopina pozostała dla Noskowskiego wzorem polskiego kompozytora.Pierwszym jego mistrzem stał się Stanisław Moniuszko,którego pieśni i niektóre opery poznał ok.1860 r.Młody Noskowski był świadkiem pogromu manifestacji patriotycznej przez wojska rosyjskie w Warszawie 27 lutego 1861.Latem tego roku udał się na wycieczkę do Krakowa i w Tatry.Wszystkie te wydarzenia silnie odcisnęły na osobowości Noskowskiego i znalazły swe odbicie w jego późniejszej działalności twórczej, organizatorskiej i publicystycznej.Po śmierci ojca 23 czerwca 1863 r.wziął przypuszczalnie udział w powstaniu styczniowym.W latach 1864-1867 studiował w Instytucie Muzycznym w Warszawie grę na skrzypcach u Apolinarego Kątskiego oraz kontrapunkt u Stanisława Moniuszki;studia te ukończył z drugą nagrodą.Od roku 1867 grał w orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie,a w latach 1871-1872 uczył muzyki w Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych.Stworzył tu system zapisu nutowego dla niewidomych(nie zachował się).Od roku 1870 był krytykiem muzycznym Kuriera Warszawskiego”.Działał społecznie w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym.W 1872 r.otrzymał stypendium Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i w grudniu tego roku wyjechał do Berlina,gdzie w Akademie der Künste podjął studia kompozycji u Friedricha Kiela.W trakcie tych studiów skomponował m.in.Variationen und Fuge über ein Thema von I.B.Viotti na kwartet smyczkowy(dedykowane Kielowi),a od 1874 r.pracował nad I Symfonią A-dur, tórą przedstawił na publicznym koncercie w Berlinie w kwietniu 1875 r.jako swą pracę dyplomową.Dzieło to zostało dobrze przyjęte zarówno przez krytykę,jak i publiczność.Po powrocie do Warszawy Noskowski urządził 10 XI 1875 w sali Resursy Obywatelskiej koncert kompozytorski.W programie,obok I Symfonii znalazła się m.in.uwertura Morskie Oko,która osiągnęła spory sukces.Fiaskiem natomiast zakończyły się starania Noskowskiego o znalezienie w Warszawie stałego zatrudnienia.Dzięki rekomendacji Friedricha Kiela uzyskał w końcu posadę miejskiego dyrektora muzyki i dyrektora(a także dyrygenta)Towarzystwa Śpiewaczego„Bodan”w Konstancji,dokąd udał się prawdopodobnie z końcem roku 1875,poślubiwszy Stanisławę Segedy,absolwentkę klasy fortepianu w Warszawskim Instytucie Muzycznym.Działalność Noskowskiego w Konstancji przypadła na lata 1876-1880.Pod jego dyrekcją Towarzystwo Śpiewacze„Bodan”osiągnęło status najlepszego zespołu chóralnego w Badenii,a on sam zyskał znaczny autorytet wśród muzyków i uznanie Wielkiego Księcia Fryderyka I Badeńskiego.Stabilizacja materialna i rodzinna(27 IX 1876 urodził się tu najstarszy syn kompozytora Tadeusz Noskowski),umożliwiła intensywną pracę twórczą.W Konstancji powstał m.in.pierwszy cykl Krakowiaków na fortepian,Kwartet fortepianowy op.8,I Kwartet smyczkowy op.9 oraz II Symfonia c-moll„Elegijna”.Przesłane Ferencowi Lisztowi do Weimaru Krakowiaki zostały przez tego ostatniego wysoko ocenione i polecone renomowanemu wydawnictwu C.Kahnta w Lipsku,gdzie ukazały się jako op.2.W roku 1880 nastąpiło w Baden-Baden spotkanie Noskowskiego z Lisztem,który wkrótce potem w Weimarze wziął udział w prawykonaniu Kwartetu fortepianowego op.8.Rosnąca pozycja Noskowskiego nie uszła uwadze środowiska muzycznego w Warszawie.W 1878 r.otrzymał propozycję objęcia stanowiska nauczyciela w Instytucie Muzycznym,którą jednak odrzucił.Nawiązał za to współpracę z„Echem Muzycznym”,ogłaszając artykuły(m.in.cykl zatytułowany„Drogowskazy”),w których surowo oceniał warszawskie stosunki artystyczne,ubóstwo programów koncertowych,dyletantyzm krytyki,lekceważenie twórczości polskich kompozytorów itd.Artykuły te spotykały się z głosami polemicznymi;szczególne poruszenie wywołał artykuł pt.O prozodii w pieśniach Moniuszki,w którym Noskowski wykazał,a zarazem tłumaczył pewne niezgodności pomiędzy tekstem a muzyką w niektórych z tych kompozycji.Również docierające do Warszawy nowe utwory Noskowskiego spotykały się z rezerwą.Mimo dobrych warunków,w jakich żył i pracował w Konstancji,Noskowski przez cały rok 1880 nosił się z zamiarem przeprowadzki do jakiegoś większego ośrodka życia muzycznego.Początkowo brał pod uwagę Weimar lub Lipsk,nie wiadomo natomiast,w jakich okolicznościach spotkała go kolejna propozycja z Warszawy,gdzie ustępujący ze stanowiska dyrektor Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego(WTM)Władysław Żeleński zaproponował go na swego następcę.Instytucja ta zorganizowała w 25 listopada 1880 koncert kompozytorski Noskowskiego,na którym poprowadził on,oprócz znanej już publiczności uwertury Morskie Oko,prawykonanie swej II Symfonii c-moll„Elegijnej”.Mimo bardzo słabej frekwencji publiczności,oba dzieła spotkały się z doskonałym przyjęciem ze strony krytyki i środowiska muzycznego.Fakt ten przypieczętował prawdopodobnie decyzję o objęciu przez Noskowskiego stanowiska dyrektora Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.Nastąpiło to ostatecznie w styczniu 1881 roku,kiedy to Noskowski,wraz z rodziną,powiększoną o urodzonego 23 V 1880 roku syna Zygmunta Stanisława, przeprowadził się na stałe do Warszawy.Za swe główne na nowym stanowisku zadanie,uznał Noskowski odbudowę w Warszawie życia muzycznego,którego rozwój przez cały wiek XIX był hamowany,a w okresach popowstaniowych wręcz tłamszony wskutek restrykcji carskich władz i pauperyzacji mieszkańców miasta.Noskowski rozpoczął od rekonstrukcji chóru WTM,ogłaszając zapisy i prowadząc bezpłatną naukę śpiewu chóralnego oraz zasad muzyki dla nowo powołanych członków.Następnie przystąpił do realizacji zamysłu cotygodniowych koncertów symfonicznych w Warszawie.W tym celu podjął energiczne starania o utworzenie w Warszawie stałej orkiestry symfonicznej,której zadaniem miało być m.in.wykonywanie dzieł kompozytorów polskich,dotąd bowiem regularne koncerty dawały jedynie orkiestry przyjezdne w Dolinie Szwajcarskiej,mające niekiedy w repertuarze jak orkiestra Beniamina Bilsego arcydzieła muzyki klasycznej,ale na ogół wykonujące muzykę rozrywkową i taneczną,z zupełnym pominięciem nowo powstających polskich utworów,które wobec tego lądowały w szufladach.Usiłowania te przez długie lata nie przynosiły trwałego sukcesu.Założona i prowadzona przez Noskowskiego orkiestra,która dała swój inauguracyjny koncert 8 V 1881,upadła już po roku,pomimo włączenia jej w struktury WTM i współpracy tak wybitnych solistów,jak Aleksander Michałowski i Stanisław Barcewicz.Nie przetrwały również długo ani kolejna orkiestra,utworzona w maju 1886 r.ani orkiestra amatorska,powstała w tym samym roku przy WTM obie zorganizowane i prowadzone przez Noskowskiego.Przyczyną niepowodzeń były olbrzymie problemy finansowe,które zmusiły kompozytora do pokrywania niedoborów z własnej kieszeni,a w konsekwencji do poszukiwania zarobku w pisaniu muzyki do niezbyt wybrednych sztuk i adaptacji scenicznych,wystawianych w teatrzykach ogródkowych.To z kolei sprawiło,że Noskowski,po prawykonaniu swego III Kwartetu smyczkowego(4 maja 1884),zarzucił na pewien czas ambitniejsze plany twórcze.Kolejnym punktem planu Noskowskiego była organizacja cotygodniowych koncertów kameralnych,zarówno w ramach działalności WTM,jak i poza nią,zwykle również z udziałem Michałowskiego i Barcewicza.Wobec szczupłości środków Noskowski sam występował na nich jako skrzypek,altowiolista,pianista,a nawet śpiewak,co niesłusznie uważano niekiedy za przejaw chęci promocji własnej osoby.Energia,z jaką podjął rozmaite wyzwania i jego dość szorstkie obejście w kontaktach,przysporzyły mu wielu wrogów;z drugiej strony krytykowano go za przekształcanie niektórych wieczorów kameralnych w spotkania towarzyskie,a nawet zabawy taneczne,co istotnie czynił dla pozyskania dla WTM nowych członków,rekrutujących się z bogatszych warstw mieszczaństwa i domagających się rozrywki.Mimo tych kontrowersji i kilku poważnych kryzysów w działalności WTM,życie muzyczne Warszawy za sprawą Noskowskiego nabrało cech regularności,zaprezentowane zostały publicznie dzieła Adama Münchheimera,Michała Hertza,Władysława Żeleńskiego,Ludwika Grossmana,Eugeniusza Pankiewicza,Antoniego Rutkowskiego,Piotra Maszyńskiego i Ignacego Jana Paderewskiego,zaś pozycja samego Noskowskiego w Warszawie pod koniec lat 80 XIX wieku ustabilizowała się.Od roku 1886 prowadził klasę kompozycji w Instytucie Muzycznym w Warszawie.Jego uczniami byli m.in.Henryk Melcer,Apolinary Szeluto,Wacław Lachman,Grzegorz Fitelberg,Mieczysław Karłowicz,Karol Szymanowski i Ludomir Różycki.
Najważniejsze utwory
orkiestrowe
  • I Symfonia A-dur b.op.(1874-1875)
  • Uwertura koncertowa„Morskie Oko”op.19(1875 r.)
  • II Symfonia„Elegijna”(1875-1879)
  • Polonez elegijny e-moll(ok.1885 r.)
  • Step op.66,pierwszy polski poemat symfoniczny,pierwotnie miał być uwerturą do opery na podstawie "Ogniem i mieczem"Henryka Sienkiewicza(1897 r.)
  • Marcia funebre„Cieniom Asnyka”op.53(1897 r.)
  • Z życia narodu.Obrazy fantazyjne na tle Preludium A-dur op.28 nr 7 Chopina(1901 r.)
  • III Symfonia F-dur„Od wiosny do wiosny”b.op.(1903 r.)
  • Odgłosy pamiątkowe b.op.(1904-1905)
inne
  • Kwartet fortepianowy d-moll op.8(przed 1879 r.)
  • liczne utwory fortepianowe(krakowiaki,kujawiaki i in.)
Dyskografia
  • 2008 r.Piano Works vol.1 Acte Préalable AP0188
  • 2009 r.Chamber Works vol.1 Acte Préalable AP0234
  • 2011 r.Chamber Works vol.3 Acte Préalable AP0248
  • 2013 r.Chamber Works vol.2 Acte Préalable AP0235

Tramwaje w Jeleniej Górze

Niem.Hirschberger Thalbahn,od 1940 r.Hirschberger Talbahn system transportu tramwajowego w Jeleniej Górze działający od 10 kwietnia 1897 do 28 kwietnia 1969.
Hirschberger Thalbahn
Pierwsze plany budowy linii tramwaju konnego w Jeleniej Górze pojawiły się w 1868 r.jednak nigdy nie przystąpiono do ich realizacji.Alternatywnym pomysłem okazała się budowa tramwaju spalinowego pierwsze tory położono na ul.Obrońców Pokoju 4 maja 1896.4 sierpnia 1896 miasto wydało zgodę na budowę linii tramwaju gazowego od Dworca Głównego do Herischdorfu.10 kwietnia 1897 dwa pierwsze tramwaje,wyjechały z zajezdni przy Hospitalstrasse.22 maja 1897 otwarto linię Hauptbahnhof Hermsdorf.W końcu 1898 r.zastanawiano się nad elektryfikacją linii tramwajowej.Ostatni tramwaj gazowy zjechał do zajezdni 7 listopada 1899,9 lutego 1900 otwarto pierwszą linię elektryczną z zajezdni w Malinniku do Dworca Głównego,a 10 lutego 1900 uruchomiono kursy do Cieplic.8 sierpnia 1911 uruchomiono linię do Podgórzyna Dolnego.
Po 1945 roku
18 maja 1945 niemiecka załoga wznowiła przewozy na trasie Dworzec Kolejowy Zajezdnia.22 maja 1945 utworzono przedsiębiorstwo„Kolej Elektryczna w Jeleniej Górze”.Na początku lat 50 XX wieku zwiększono ilość mijanek,co umożliwiło likwidację torów na ulicy M.Konopnickiej,Rynku i ulicy Długiej,gdzie odbywał się do tej pory ruch jednokierunkowy w kierunku Cieplic.W związku z tym wszystkie tramwaje(nie tylko jak dotąd wracające z Cieplic)zaczęły kursować ulicą Bankową.28 kwietnia 1969 był ostatnim dniem kursowania tramwajów.Tego dnia przejazd był bezpłatny.Tramwaj na ulicach Jeleniej Góry pojawił się jeszcze 1 maja 1969 podczas pochodu,ale nie był to już regularny kurs.

Sosnowiec

Niem.Sosnowitz miasto na prawach powiatu na południu Polski,w województwie śląskim,w Zagłębiu Dąbrowskim(z wyjątkiem niewielkiego fragmentu)będącym historyczną częścią zachodniej Małopolski.Położone na Wyżynie Śląskiej,stanowiącej część Wyżyny Śląsko-Krakowskiej,nad 3 rzekami:Czarną Przemszą,Białą Przemszą i Brynicą.Znajduje się we wschodniej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego(GOP).Pierwsze pod względem liczby mieszkańców miasto Zagłębia Dąbrowskiego,trzecie w województwie śląskim(po Katowicach i Częstochowie) i piętnaste w Polsce.Jest jednym z ośrodków centralnych policentrycznej aglomeracji górnośląskiej.Według danych GUS z 31 grudnia 2014 r.miasto miało 209274 mieszkańców.
Geografia
Położenie
Sosnowiec położony jest na Wyżynie Śląskiej w obrębie wschodniej części Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego.Pod względem geologicznym Sosnowiec położony jest w na monoklinie śląsko-krakowskiej znajdującej się na platformie paleozoicznej Według danych z 1 stycznia 2013 r.powierzchnia miasta wynosiła 91,06 km².
Sosnowiec graniczy z następującymi miastami:
  • na północy:Czeladź,Będzin,Dąbrowa Górnicza
  • na wschodzie:Sławków
  • na południu:Jaworzno,Mysłowice
  • na południowym zachodzie:Katowice
Rzeki i cieki wodne
  • Czarna Przemsza
  • Biała Przemsza
  • Brynica
  • Bobrek
  • Potok Zagórski
  • Jamki
Zbiorniki wodne i jeziora
  • Balaton w Porąbce
  • Leśna w Kazimierzu Górniczym
  • Stawiki w Starym Sosnowcu
Podział terytorialny
Terytorium Sosnowca można podzielić w pierwszym stopniu na następującego rodzaju jednostki:
  • dzielnice historyczne(wyróżnia się ich od 20 do 30)
  • dzielnice jednostki pomocnicze gminy Sosnowiec(aktualnie 5:"Południe"czyli Niwka-Modrzejów utworzona w 2004 r."Środula"utworzona w 2012 r."Maczki"utworzona w 2012 r."Juliusz"utworzona w 2014 r. i "Ostrowy Górnicze"utworzona w 2014 r.władze Sosnowca przyjęły koncepcję tworzenia jednostek pomocniczych na wniosek społeczności lokalnych,a nie jednolitego podziału całej gminy na dzielnice przez radę miasta jak w sąsiednich Katowicach;w związku z tym większa część obszaru Sosnowca nie jest aktualnie podzielona na jednostki pomocnicze)
  • obręby ewidencyjne urzędu miasta(aktualnie 10),podzielone w drugim stopniu na mniejsze,numerowane jednostki
  • części miasta według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju TERYT(aktualnie 29 bez Śródmieścia,które zostało potraktowane jako tożsame z miastem/miejscowością)
  • rejony działania urzędów pocztowych vel rejony obowiązywania kodów pocztowych(aktualnie 10,dawniej 15)
Dzielnice zwyczajowe i jednostki urzędowe
Dzielnice zwyczajowe to dawne miasta,osady typu miejskiego,gminy i gromady wiejskie,wsie,przysiółki i kolonie a także utrwalone w świadomości mieszkańców oficjalne lub zwyczajowe nazwy osiedli mieszkaniowych i innych charakterystycznych rejonów mieszkalnych.Dzielnice zwyczajowe oraz ich nazwy nie zawsze mają charakter urzędowy.Niektóre z niżej wymienionych dzielnic zwyczajowych są jednostkami urzędowego podziału terytorialnego kraju(tak zwanymi integralnymi częściami miejscowości o własnych odrębnych nazwach).Jednostki te posiadają oficjalne identyfikatory w rejestrze TERYT.
  • Abisynia lub Osiedle Naftowa teren wydzielany zwyczajowo, według TERYT wchodzi w skład Śródmieścia
  • Bobrek status"część miasta",identyfikator 0943440
  • Bory status"część miasta",identyfikator
  • Dańdówka status"część miasta",identyfikator
  • Dębowa Góra status"część miasta",identyfikator
  • Jęzor status"część miasta",identyfikator
  • Juliusz status"część miasta",identyfikator
  • Kazimierz Górniczy status"część miasta",identyfikator
  • Klimontów status"część miasta",identyfikator
  • Konstantynów status"część miasta",identyfikator
  • Maczki status"część miasta",identyfikator
  • Milowice status"część miasta",identyfikator
  • Modrzejów status"część miasta",identyfikator
  • Niwka status"część miasta",identyfikator
  • Ostra Górka status"część miasta",identyfikator
  • Ostrowy Górnicze status"część miasta",identyfikator
  • Osiedle Piastów(w Stary Sosnowiec)teren wydzielany zwyczajowo, według TERYT wchodzi w skład Starego Sosnowca
  • Pogoń status"część miasta",identyfikator
  • Porąbka status"część miasta",identyfikator
  • Kolonia Pekin lub Pekin
  • Radocha teren wydzielany zwyczajowo,według TERYT wchodzi w skład Śródmieścia
  • Osiedle Rudna teren wydzielany zwyczajowo, według TERYT wchodzi w skład Pogoni
  • Sielec status"część miasta",identyfikator
  • Stary Sosnowiec status"część miasta",identyfikator
  • Środula(w tym Stara Środula)status"część miasta",identyfikator
  • Środulka teren wydzielany zwyczajowo,według TERYT wchodzi w skład Środuli
  • Śródmieście/Nowy Sosnowiec/Sosnowiec według TERYT status miejscowość/miasto,identyfikator 2475011
  • Wygwizdów teren wydzielany zwyczajowo,według TERYT wchodzi w skład Pogoni
  • Zagórze w tym Stare Zagórze status"część miasta",identyfikator
Jednostki przestrzenno-funkcjonalne III stopnia(SUiKPZ,Sosnowiec)nawiązujące do pojęcia dzielnicy miejskiej:
  • Śródmieście
  • Milowice
  • Pogoń
  • Stary Sosnowiec
  • Sielec
  • Dębowa Góra
  • Zagórze
  • Środula
  • Dańdowka
  • Niwka
  • Modrzejów
  • Bór
  • Jęzor
  • Klimontów
  • Porąbka
  • Kazimierz Górniczy
  • Ostrowy Górnicze
  • Maczki
Ponadto w niektórych częściach Sosnowca zostały z inicjatywy mieszkańców utworzone przez radę miasta jednostki pomocnicze gminy o nazwie dzielnic:
  • Dzielnica Południe od 2004 r.obejmująca w przybliżeniu obszar obrębu ewidencyjnego nr 12/obszar byłej gminy Niwka(siedzibą organów dzielnicy jest była wieś Niwka,identyfikator TERYT 0943629)
  • Dzielnica Środula
  • Dzielnica Maczki
  • Dzielnica Ostrowy Górnicze
  • Dzielnica Juliusz
Aktualnie istnieją grupy inicjatywne mieszkańców dążące do utworzenia kolejnych jednostek pomocniczych gminy,to znaczy:
  • Dzielnicy Zagórze
  • Dzielnicy Pogoń
  • Dzielnicy Stary Sosnowiec
  • Dzielnicy Kazimierz Górniczy
Demografia
W okresie powojennym najbardziej dynamiczny wzrost liczby ludności Sosnowca miał miejsce w latach 70 XX wieku.Wynikał on nie tylko z rozbudowy osiedli mieszkaniowych,ale przede wszystkim z powiększenia obszaru miasta w 1975 roku i włączenia w jego skład dotychczasowych samodzielnych ośrodków:miast Zagórze,Kazimierz Górniczy i Klimontów oraz osiedla Maczki.Dzięki temu Sosnowiec już w 1977 roku stał się miastem ponad dwustu tysięcznym(204630 mieszkańców).Dalszy wzrost liczby mieszkańców miasta zawdzięczamy budowie nowych osiedli mieszkaniowych,głównie dla pracowników Kombinatu Metalurgicznego„Huta Katowice”w Dąbrowie Górniczej.W 1981 roku Sosnowiec stał się miastem ćwierć milionowym i był nim do 1993 roku.Największą liczbę mieszkańców odnotowano w 1987 roku(259580 mieszkańców).Od początku lat 90 XX wieku trwa permanentny spadek liczby ludności Sosnowca.Wynika on nie tylko z ubytków naturalnych ludności,ale również ujemnego salda migracji.Procesy te spowodowane zostały przede wszystkim przemianami społeczno-gospodarczymi,w wyniku których gospodarka miasta,oparta przede wszystkim na przemyśle ciężkim,znacznie podupadła.
Nazwa
Nazwa miasta pochodzi od borów sosnowych porastających te tereny przed 1830 r.Pierwotna nazwa miasta brzmiała Sosnowice.Miasto powstało w wyniku połączenia wielu miejscowości w procesach urbanizacyjnych,które zostały zanotowane w dokumentach historycznych.W latach(1470-1480)Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia wsie,które stały się częścią miasta jak:Klimontów w formach Clymonthow oraz Clymuntow,Zagórze w formie Zagorze,Sielec w formie Szyedlecz,Porąbka w formie Porambka,Pogoń w formie Pogonya.Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880-1906 notuje nazwę miasta Sosnowiec.
Historia
Do jednych z najstarszych śladów osadnictwa na terenie miasta należą znaleziska z cmentarzyska łużyckiego na terenie dzielnic Pogoń i Sielec.Wstępnie datowane na okres epoki brązu i wczesną epokę żelaza.Najstarsza znana wzmianka o osadzie z terenu obecnego Sosnowca pochodzi być może z 1123 r.a już z pewnością o Milowicach,jak również o Klimontowie,Zagórzu i innych można mówić na podstawie dokumentu z 1228 r. i innych począwszy od XIII wieku.Do jednych ze starszych dzielnic należą również Pogoń,Sielec,Porąbka i inne.Aż do czasów rozbiorów Polski większość z wymienionych wyżej dzielnic wchodziła w skład województwa krakowskiego.Część z nich wchodziła natomiast w skład księstwa siewierskiego.Prawa miejskie przez krótki okres w XVIII wieku posiadał Modrzejów,a następnie od 1902 r.Sosnowiec,co było pierwszym przypadkiem nadania takich praw w Generał-gubernatorstwie Warszawskim za rządów caratu po Powstaniu Styczniowym,w którym to zresztą Sosnowiec też miał swoją chlubną kartę.W chwili uzyskania praw miejskich w 1902 r.nad sołectwo Sosnowiec liczyło jednak 61 tys.mieszkańców,miała własną prasę,teatr zawodowy,rozwinięte lecznictwo ze szpitalem,wśród wydarzeń,jakie miały tu miejsce,prócz wspomnianych walk powstańczych, należy odnotować np.pierwszy w Polsce razem z Warszawą pochód pierwszomajowy itp.działania.Presja,jaką więc te fakty musiały wywierać na administrację carską,najlepiej tłumaczy,jak to się stało,że pomimo nastrojów antycarskich,właśnie Sosnowiec zyskał jako pierwszy po powstaniu prawa miejskie.26 listopada 2009 podczas LII Sesji Rady Miejskiej w Sosnowcu sztandar miasta został udekorowany odznaczeniem„Za Zasługi dla ZKRPibWP”.Dekoracji sztandaru dokonał Prezes Zarządu Miejskiego ZKRPiBWP por.Edward Całka.
Architektura
Wysokościowce
W Sosnowcu znajdują się obecnie cztery budynki które można zaliczyć do wysokościowców.
Lp.Nazwa budynku Przeznaczenie Wysokość(m)Liczba kondygnacji Rok ukończenia
budowy
1.Żyleta Edukacja 90 m 20 1979 r.
2."Górnik"Mieszkania 68 m 18 1967 r.
3.Wieżowiec Ostrogórskiej Mieszkania 61 m 14 1993 r.
4.Wieżowce przy węźle Pogoń Mieszkania 53 m 16 1976 r.
Zabytki i atrakcje turystyczne
  • Zamek Sielecki w Sosnowcu Sielcu
  • Pałac Dietla w Sosnowcu Pogoni(ul.S.Żeromskiego)
  • Pałac Schöna w Sosnowcu Środuli(Środulce)z zespołem parkowo-pałacowym
  • Pałac Schöna z parkiem,ul.1 Maja
  • Pałac Wilhelma
  • Dom Ludowy w stylu zakopiańskim
  • Dwór Mieroszewskich w Sosnowcu Zagórzu
  • Willa Piątkowskiego w Sosnowcu przy ulicy Mireckiego
  • Budynek administracyjny zakładów włókienniczych
  • Katedra Wniebowzięcia NMP w Sosnowcu
  • Kościół ewangelicki w Sosnowcu-Pogoni
  • Kościół pw.Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sosnowcu
  • Kościół Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa w Sosnowcu Kazimierzu Górniczym
  • Kościół pw.Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu Sielcu
  • Kościół św.Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu Maczkach
  • Kościół św.Barbary w Sosnowcu Sielcu
  • Kościół św.Jana Chrzciciela w Sosnowcu Niwce
  • Kościół pw.św.Joachima w Sosnowcu Zagórzu
  • Kościół pw.św.Tomasza Apostoła w Sosnowcu Pogoni
  • kościół Sanktuarium Miłosierdzia Bożego dla diecezji sosnowieckiej,Sosnowiec,ul.Jagiellońska
  • Dom Macierzysty zgromadzenia Karmelitanek Bosych Dzieciątka Jezus;Sosnowiec,ul.m.Teresy Kierocińskiej
  • Parafialna cerkiew prawosławna pw.Świętych Wiery,Nadziei,Luby i Matki Ich Zofii,ul.Jana Kilińskiego
  • Hotel Victoria
  • Cmentarze kilku wyznań w zespole przy ul.Smutnej Sosnowcu
  • Dworzec kolejowy Sosnowiec Główny
  • Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki
  • Gmach dawnego Liceum im.Stanisława Staszica w Sosnowcu Pogoni
Pomniki
  • Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu Sielcu(nieistniejący)
  • Pomnik„Wolność,Praca,Godność”Sosnowiec,ul.3 Maja,Park Sielecki
  • Pomnik Jana Kiepury w Sosnowcu
  • Pomnik Jana Pawła II w Sosnowcu usytuowany na Placu Papieskim w Sosnowcu Zagórzu
  • Pomnik Tadeusza Kościuszki na Placu Kościuszki
  • Pomnik„Kobietom Walczącym w Szeregach Armii Krajowej”Sosnowiec,skrzyżowanie ul.Orlej i ul.Nowopogońskiej przy kościele św.Tomasza Apostoła w Sosnowcu-Pogoni
  • Pomnik upamiętniający 50 rocznicę utworzenia Klubu Demokratycznego Zagłębia Dąbrowskiego Sosnowiec,Al.Zwycięstwa
  • Pomnik w miejscu byłej mogiły wojennej 64 żołnierzy Armii Czerwonej poległych na terenie Sosnowca Sosnowiec-Zagórze,ul.Zuzanny,cmentarz parafialny
  • Pomnik upamiętniający miejsce,gdzie podczas okupacji hitlerowskiej mieściło się getto,które uległo likwidacji przez wywiezienie Żydów do obozu KL Auschwitz i straceniu ich Sosnowiec-Środula
  • Płyta pamiątkowa na parkingu CH Auchan,upamiętniający wizytę Ojca Świętego Jana Pawła II w Sosnowcu na ul.Zuzanna
  • Płyta upamiętniająca hitlerowski mord na członkach GL-PSS w 1 lipca 1944 roku.Płyta z 1984 r.na ul.Floriańskiej
  • Płyta upamiętniająca miejsce powieszenia Stanisława Makarskiego,członka dywersyjnej grupy kolejowej Zagłębiowskiej Organizacji Orła Białego,skrzyżowanie ul.Wawel i ul.3 Maja
  • Płyta upamiętniająca śmierć 20 Polaków rozstrzelanych przez hitlerowców podczas egzekucji 4 września 1939 roku oraz 8 sierpnia 1940 roku,ul.Mościckiego
  • Tablica upamiętniająca,że w latach 1919-1921,w gmachu mieściła się siedziba miejscowych władz powstańczych,ul.1 Maja Pałac Schöna
  • Tablica informująca,że na terenie Huty im.E.Cedlera w latach 1944-1945 mieściła się filia obozu KL Auschwitz-Birkenau,Sosnowiec-Niwka,ul.Niwecka 1,Huta im.E.Cedlera
  • Tablica upamiętniająca Harcerzy Chorągwi Zagłębiowskiej Szarych Szeregów"UL BARBARA",ul.Smutna 5,Kościół Św.Józefa Rzemieślnika w Sosnowcu
  • Tablica upamiętniająca żołnierzy Armii Krajowej,obrońców Ojczyzny poległych w walce z okupantem,wywiezionych,deportowanych i zamordowanych latach 1939-1956 Sosnowiec,ul.Kościelna,Katedra
  • Tablica upamiętniająca zagłębiowskich harcerzy poległych w walkach o niepodległość Polski w latach 1914-1920 Sosnowiec,ul.Kościelna,Katedra
  • Tablica upamiętniająca kwaterę I Kompanii Legionów Zagłębia Dąbrowskiego;Sosnowiec,w Zespole Szkół Zawodowych nr 4 przy ul.Wawel 1,skąd miał miejsce historyczny wymarsz
  • Tablica upamiętniająca spędzone w Sosnowcu dzieciństwo ks.Włodzimierza Sedlaka;Sosnowiec,przy kościele św.Tomasza Apostoła w Sosnowcu-Pogoni
  • Tablica upamiętniająca robotników Huty„Katarzyna”poległych w czasie rewolucji 9 lutego 1905,której końcowym etapem było zaistnienie na jesieni Republiki Zagłębiowskiej Sosnowiec,Huta im.M.Buczka
  • Tablica na budynku,w którym mieściło się gimnazjum dla żydowskich uczniów z Sosnowca i pobliskich miejscowości(napis w j.polskim,hebrajskim i angielskim)Sosnowiec,ul.Dęblińska
  • Tablica upamiętniająca miejsce,na którym w dniu 11 marca 1944 roku zginęli żołnierze Zagłębiowskiej Brygady GL-PPS partyzanci:Tadeusz Bolek,Stefan Wahanka,Jerzy Gorzula,Bogusław Zychla Sosnowiec,ul.Przechodnia 5
  • Trójkąt Trzech Cesarzy
  • Sportowa Dolina 2 sztuczny stok narciarski i snowboardowy w Parku Środula ul.3 Maja 51
  • Mauzoleum rodziny Dietlów w Sosnowcu
Zieleń miejska
Sosnowiec posiada ponad 2250 ha terenów zielonych w parkach, swerach,strefach ochronnych,ogródkach działkowych i lasach.
  • Park Harcerski w Sosnowcu Ostrej Górce
  • Park Leśna w Sosnowcu Kazimierzu Górniczym ze zbiornikiem wodnym o tej samej nazwie i ogrodem zoologicznym
  • Park Sielecki w Sosnowcu Sielcu
  • Park Jordanowski w Starym Sosnowcu
  • Park Schöna w dzielnicy Środula
  • Park Schöna przy ul.1 Maja
  • Park im.Wandy Malczewskiej w dzielnicy Klimontów
  • Park Środula stosunkowo młody park ze sztucznym stokiem narciarskim
  • Park Kruczkowskiego(Park Kresowa)
  • Park Tysiąclecia w Milowicach
  • Park im.S.Żeromskiego na Pogoni
Gospodarka
Sosnowiec powstał jako miasto przemysłowe,dzięki szybkiemu rozwojowi przemysłu ciężkiego.Swój rozwój zawdzięcza głównie dogodnej lokalizacji na skrzyżowaniu szlaków drogowych i kolejowych.Po 1989 r.w mieście nastąpiła restrukturyzacja przemysłu,gdzie w wyniku likwidacji większości zakładów wydobywczych uległ zmianie profil rozwoju miasta z górniczo-hutniczego przekształcił się w przemysłowo-handlowy z uwzględnieniem warunków lokalizacyjnych.W końcu marca 2015 r.liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Sosnowcu obejmowała ok.9,9 tys.mieszkańców,co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 13,5% do aktywnych zawodowo.
Transport
Transport drogowy
W pobliżu Sosnowca przebiega autostrada A4 odległość ze Śródmieścia do jej węzłów wynosi:
  • Katowice-Murckowska 9 km
  • Mysłowice 1 km od granicy dzielnicy Niwka,10 km od centrum miasta
Przez miasto przebiegają:
  • droga ekspresowa S1,fragment trasy europejskiej E75
  • droga ekspresowa S86
  • droga krajowa nr 79
  • droga krajowa nr 94
W mieście znajduje się ok.30 stacji paliw,7 stacji kontroli pojazdów,kilka wielkich salonów samochodowych połączonych z autoryzowanymi serwisami,natomiast tuż za jego granicą znajduje się giełda samochodowa w Mysłowicach.
Transport kolejowy
Przez miasto przebiegają odnogi historycznych szlaków:
  • Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej(do stacji Sosnowiec Maczki dotarła 1 kwietnia 1848)
  • Kolei Iwangorodzko-Dąbrowskiej(do stacji Sosnowiec Główny doprowadzona w 1887 r.)
Dworce Sosnowiec Główny oraz Sosnowiec Maczki mają zabytkową architekturę,oba były przed I wojną światową stacjami granicznymi.
Aktualnie na terenie Sosnowca znajduje się siedem stacji kolejowych na następujących liniach:
  • linia kolejowa nr 1(Warszawa Centralna Katowice):Sosnowiec Główny
  • linia kolejowa nr 62(Tunel Sosnowiec Główny):Sosnowiec Południowy,Sosnowiec Dańdówka,Sosnowiec Porąbka,Sosnowiec Kazimierz
  • linia kolejowa nr 133(Dąbrowa Górnicza Ząbkowice Kraków Główny):Sosnowiec Maczki
  • linia kolejowa nr 134(Mysłowice Jaworzno Szczakowa):Sosnowiec Jęzor
Pociągi dalekobieżne(w tym międzynarodowe do:Bratysławy,Budapesztu,Mińska,Moskwy,Pragi i Wiednia)zatrzymują się na stacji stacji Sosnowiec Główny.Na pozostałych stacjach zatrzymują się wyłącznie osobowe pociągi podmiejskie.W odległym o 18 km od Śródmieścia Sosnowca sąsiednim Sławkowie planowana jest inwestycja oddziaływająca na cały zagłębiowski region,w postaci rozbudowy suchego portu przeładunkowego na zakończeniu Linii Hutniczej Szerokotorowej,jako strategiczny element kombinowanego połączenia towarowego wschód-zachód.Niezależnie od kolei publicznych na terenie miasta działa sieć kolei przemysłowych dawnego PMP-PW,łącząca miejsca wydobywania piasku podsadzkowego z tutejszymi kopalniami węgla kamiennego.W wyniku likwidacji kopalń węgla,część sieci została zlikwidowana,a zachowanie fragmenty coraz częściej są wykorzystywane do transportu innych towarów.
Transport autobusowy
Przez Śródmieście Sosnowca kursują linie dalekobieżne,głównie w kierunku województw świętokrzyskiego i małopolskiego,co wynika z kierunków imigracji ludności wywołanej budową Huty Katowice.Także przed dworcem kolejowym Sosnowiec Główny zatrzymuje się wiele linii komunikacji miejskiej.19 września 1991 Sosnowiec przystąpił do związku gmin w celu wspólnej organizacji transportu miejskiego.Decyzja ta poskutkowała wkrótce sukcesywnym obniżaniem ilości wykonywanych przez środek transportu(zwłaszcza autobusy)wozokilometrów,oraz spadkiem wskaźnika pasażerokilometrów.W ostatnich latach miasto zaczęło powoli inwestować w drogi i coraz więcej starych tras ulega przebudowie w miarę możliwości.Polepszył się także stan autobusów.Miasto zakupiło nowe niskopodłogowe autobusy marki Solaris(12 i 18 metrowe przegubowe),a także w roku 2005 cała partie niskopodłogowych,używanych,niemieckich autobusów marki MAN w bardzo dobrym stanie(krótkich i przegubowych),oraz nowe,niskopodłogowe Jelcze.
Lądowisko
W 2010 r.otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy pl.Medyków 1.
Opieka zdrowotna
Lista szpitali publicznych:
  • Centrum Pediatrii im.Jana Pawła II w Sosnowcu
  • Sosnowiecki Szpital Miejski w Sosnowcu
  • Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im.Świętej Barbary w Sosnowcu
Edukacja
Wśród placówek edukacyjnych wyliczyć należy około 200 jednostek szczebla podstawowego i średniego.Wśród nich jest 117 publicznych jednostek edukacyjnych,działających w ramach zespołów szkół lub jako samodzielne jednostki:39 przedszkoli,35 szkół podstawowych,24 gimnazja oraz 19 szkół ponadgimnazjalnych.W ramach zespołów szkół działa:14 zespołów szkół ogólnokształcących,3 zespoły szkół specjalnych,1 centrum kształcenia ustawicznego,11 zespołów szkół zawodowych.Obok szkół publicznych istnieje również 55 jednostek edukacyjnych niepublicznych:2 przedszkola niepubliczne,2 szkoły podstawowe niepubliczne,1 szkoła podstawowa publiczna prowadzona przez osobę prawną,5 gimnazjów,1 liceum profilowane,3 szkoły średnie zawodowe,7 liceów ogólnokształcących młodzieżowych,9 liceów ogólnokształcących dla dorosłych,26 szkół policealnych zawodowych.Na poziomie wyższym i pomaturalnym znajduje się kilka uczelni bądź instytutów wyższych z siedzibą w Sosnowcu,jak również kilka filii jednostek z innych miast.
Kultura i media
Placówki kultury
  • Muzeum w Sosnowcu Środuli(Środulce)
  • Muzeum Diecezjalne Diecezji Sosnowieckiej przy ul.Korczaka w Sosnowcu
  • Miejska Biblioteka Publiczna im.Gustawa Daniłowskiego
  • Teatr Zagłębia
  • Egzotarium w Sosnowcu
  • Ogród zoologiczny w Sosnowcu Kazimierzu Górniczym
  • Klub im.Jana Kiepury w Sosnowcu Pogoni
  • Sosnowieckie Centrum Sztuki Zamek Sielecki
  • Miejski Dom Kultury„Kazimierz”
  • Centrum Edukacji i Wychowania Młodzieży KANA
  • Klub Bakcyl w Sosnowcu Zagórzu
  • Cinema City(6 sal)
  • Centrum Filmowe Helios(4 sale)
  • Muza Art Cafe Klub i Galeria
  • Patelnia 36 pub&galeria
Media
Wydawane głównie jako drukowane:
  • Nowe Zagłębie
  • Wiadomości Zagłębia
  • Kurier Miejski
  • Twoje Zagłębie
  • Zagorze.pl
Od 2011 roku na terenie Zagłębia Dąbrowskiego działa telewizja TV Zagłębie,która przygotowuje m.in.reportaże dotyczące Sosnowca.Szereg programów informacyjnych,relacji z wydarzeń o znaczeniu gospodarczym,politycznym,ale także społecznym i kulturalnym,które można oglądać na oficjalnej stronie internetowej.Na terenie miasta usytuowana obecnie jest rozgłośnia górnośląska Radio ESKA Śląsk 99,1 FM, która przejęła przed paru laty niegdyś miejską radiostację Radio Rezonans prezentując się początkowo jako kontynuatorka tejże sosnowieckiej stacji.Z Sosnowcem związanych jest też kilka portali internetowych,czy to informacyjno-społecznych,czy to przybliżających historię i geografię miasta.
Kościoły i inne związki wyznaniowe
Sosnowiec jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji sosnowieckiej.W mieście znajdują się 32 kościoły parafialne,w tym jedna bazylika sosnowiecka katedra oraz jedno sanktuarium Sanktuarium Miłosierdzia Bożego.W Sosnowcu powstało też żeńskie zgromadzenie zakonne Karmelitanek Bosych Dzieciątka Jezus,których współzałożycielka,s.MTeresa Janina Kierocińska,zwana w kręgach katolickich Matką Zagłębia jest kandydatką na ołtarze.Z Sosnowcem związana była także Czcigodna Służebnica Boża Wanda Malczewska.Oprócz karmelitanek w Sosnowcu działa jeszcze kilka zgromadzeń zakonnych męskich i żeńskich.W Sosnowcu działają dwie parafie starokatolickie:Kościoła Polskokatolickiego(Matki Bożej Bolesnej)oraz Kościoła Starokatolickiego Mariawitów(Matki Boskiej Różańcowej).Sosnowiec jest siedzibą parafii Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.W przeszłości w Sosnowcu jako ważnej miejscowości Cesarstwa Rosyjskiego i kongresowego Królestwa Polskiego znajdowały się aż trzy cerkwie prawosławne.Jedyną z nich,która zachowała się do naszych czasów,jest cerkiew pw.Świętych Wiary,Nadziei,Miłości i Ich Matki Zofii.W mieście znajduje się parafia Ewangelicko-Augsburska(posiadająca 1 kościół i 1 kaplicę)oraz inne zbory protestanckie:Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego(zbór w Sosnowcu),Wspólnoty Kościołów Chrystusowych zbór„Chrześcijańska Społeczność” i Kościoła Zielonoświątkowego zbór„Hosanna”.W Sosnowcu działa Centrum Kongresowe i trzy kompleksy Sal Królestwa Świadków Jehowy(16 zborów)oraz ośrodek medytacyjny Buddyjskiego Związku Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.W przeszłości istniała w Sosnowcu Wielka Synagoga,która 9 września 1939 r.stała się miejscem kaźni wyznawców judaizmu z rąk hitlerowców;niewielka ilość wyznawców tej religii zamieszkuje miasto do dzisiaj.Ponadto w Sosnowcu mieści się unikatowa nekropolia:cmentarz wielowyznaniowy,podzielony na 4 części:katolicką,ewangelicką,prawosławną i żydowską.
Sport
  • Spr Zagłębie Sosnowiec klub piłki ręcznej seniorów i młodzieży
  • Rugby Klub Koliber Sosnowiec lider klasyfikacji PLR7 sezon 08/09,I m-c PLR7 sezon 07/08,Wicemistrz Polski Kadetów 06/07
  • Sosnowiecki Klub Motocrossowy
  • MKS MOS Płomień Sosnowiec klub lekkoatletyczny(I Liga)
  • Zagłębie Sosnowiec piłkarski klub sportowy,grający obecnie w I lidze
  • Płomień Sosnowiec męski zespół siatkówki,5 miejsce w sezonie 2003/2004 Polska Liga Siatkówki
  • SMS PZPS I Sosnowiec kobiecy klub siatkarski,grający obecnie w I lidze
  • SMS PZPS II Sosnowiec kobiecy klub siatkarski,grający obecnie w II lidze
  • WSH Płomień Sosnowiec kobiecy klub siatkarski,grający obecnie w II lidze
  • FILAR Sosnowiec kobiecy klub Koszykówka,grający obecnie w I lidze
  • Płomień Milowice klub siatkarski zlikwidowany
  • Czarni Sosnowiec męski i żeński klub piłkarski,grający obecnie w IV lidze(grupa męska) i ekstraklasie(grupa żeńska)
  • KS Budowlani Sosnowiec klub Judo i Ju-Jitsu
  • AKS Niwka Sosnowiec męski klub piłkarski,w sezonie 1984/85 grał w II lidze
  • Zew Kazimierz klub piłkarski,grający obecnie w B klasie
  • MUKS Dorado WOPR
  • UKS Huragan Sosnowiec klub pływacki,klub tenisa stołowego
  • UKS Grupa Kolarska Sosnowiec klub kolarski
  • UKS MOSiR Sosnowiec klub łyżwiarstwa figurowego
  • Górnik Zagórze obecnie jako Górnik Sosnowiec
  • Naprzód Zagórze klub powstał w 1917 r.Obecnie nie istnieje
  • Zagłębie Sosnowiec klub hokejowy obecnie w PLH czyli Ekstraklasy
  • Górnik Sosnowiec klub powstał z połączenia Górnika Zagórze i Górnika Klimontów
  • Falcon Sosnowiec Klub bilardowy
  • TMS Zagłębie Sosnwiec klub szermierczy
  • Sosnowiecki Klub Karate Kyokushinkai
Obiekty sportowe
  • Stadion Ludowy w Starym Sosnowcu,przy ulicy Kresowej 1
  • Stadion Zimowy w Sosnowcu Sielcu
  • Stadion Lekkoatletyczny przy alei Mireckiego 2
  • Stadion im.Jana Ciszewskiego Czarnych Sosnowiec przy alei Mireckiego 41
  • Stadion AKS Niwka Sosnowiec przy ulicy Orląt Lwowskich 70 w Niwce
  • Płomień Sosnowiec męski zespół siatkówki znajdujący się w I lidze PLS
  • Górnik Sosnowiec stadion w Zagórzu
  • Sportowa Dolina 2 sztuczny stok narciarski i snowboardowy w Parku Środula ul.3 Maja 51
  • Kryta Pływalnia Żeromskiego
  • Hala widowiskowo-sportowa wraz z salką szermierczą przy ulicy Żeromskiego
  • Hala sportowa„Milowice”
  • Hala widowiskowo-sportowa„Zagórze”
  • Kryta pływalnia„Klimontów”
  • Kąpielisko„Sielec”
  • Orlik
Administracja
Sosnowiec jest miastem na prawach powiatu.Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Sosnowcu 28 radnych.Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta,którym obecnie jest Arkadiusz Chęciński.Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego,Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.
Rada Miasta
Skład Rady Miasta w latach 2002-2006
  • Sojusz Lewicy Demokratycznej-Unia Pracy 19 mandatów
  • Platforma Sprawiedliwości i Wolności z Karolem Winiarskim dla Sosnowca 7 mandatów
  • Liga Polskich Rodzin 1 mandat
  • Porozumienie Samorządowe"Sojusz dla Sosnowca"1 mandat
Skład Rady Miasta w latach 2006-2010
  • Lewica i Demokraci 11 mandatów
  • Platforma Obywatelska 8 mandatów
  • Prawo i Sprawiedliwość 7 mandatów
  • Komitet Rozwoju Sosnowca z Karolem Winiarskim 2 mandaty
Skład Rady Miasta w latach 2010-2014
  • Sojusz Lewicy Demokratycznej 10 mandatów
  • Platforma Obywatelska 10 mandatów
  • Prawo i Sprawiedliwość 4 mandaty
  • Niezależni Macieja Adamca 4 mandaty
Skład Rady Miasta w latach 2014-2018
  • Platforma Obywatelska 10 mandatów
  • SLD Lewica Razem 7 mandatów
  • Niezależni dla Sosnowca 6 mandatów
  • Prawo i Sprawiedliwość 5 mandatów
Placówka konsularna
Od 1 lipca 2010 roku,w Sosnowcu istnieje Konsulat Ludowej Republiki Bangladeszu,siedziba przy ulicy Partyzantów 5.
Miasta partnerskie
Lista miast z którymi władze Sosnowca podpisały umowę o współpracy:
  • Casablanca(Maroko)
  • Komárom(Węgry)od 27 kwietnia 2005
  • Les Mureaux(Francja)od 1 maja 2004
  • Roubaix(Francja)od 9 czerwca 2006
  • Suczawa(Rumunia)od 12 maja 2002
  • Idar-Oberstein(Niemcy)od 2011 r.
  • Dergacze(Ukraina)od 2011 r.
  • Dziwnów(Polska)od 2013 r.