Józef Czapski

Józef Maria Franciszek Czapski herbu Leliwa(właśc.hrabia Hutten-Czapski,przydomka i tytułu nie używał,ps.„Marek Sienny”,„J.Cz.”,„jcz”,ur.3 kwietnia 1896 r.w Pradze,zm.12 stycznia 1993 r.w Maisons-Laffitte)polski artysta malarz i pisarz,major WP.
Zarys biografii
Syn hr.Jerzego Hutten-Czapskiego(1861-1930) i Józefy Leopoldyny z hr.Thun-Hohenstein(1867-1903),wnuk hr.Emeryka Huttena-Czapskiego i hr.Friedricha Thuna,brat Marii Czapskiej.Rozpoczął studia prawnicze w Petersburgu.We wrześniu 1917 r.na krótko w 1 Pułku Ułanów Krechowieckich,formowanym w Mińsku.W październiku 1918 r.zapisał się do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych,wkrótce potem wyjechał do Petersburga z misją poszukiwania zaginionych ułanów 1 Pułku Ułanów Krechowieckich.Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1921 i otrzymał Order Virtuti Militari.W latach 1921-1924 kontynuował naukę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych,m.in.u Józefa Pankiewicza.Od 1924 do 1931 r.przebywał z grupą kapistów(m.in.z Janem Cybisem i Zygmuntem Waliszewskim)w Paryżu.W latach 30 w Warszawie,współpracował m.in.z„Głosem Plastyków” i „Wiadomościami Literackimi”.We wrześniu 1939 r.zmobilizowany,27 września wzięty do niewoli w miejscowości Chmielek.W czasie II wojny światowej więziony w obozach jenieckich ZSRR internowany w Starobielsku,Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą.Zwolniony w 1941 r.na mocy układu Sikorski-Majski,wstąpił do tworzonych w Tockoje Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR(Armia Andersa),gdzie zajmował się(do kwietnia 1942 r.)bezskutecznym poszukiwaniem„zaginionych”oficerów polskich w ZSRR jak się okazało w kwietniu 1943 r.ofiar zbrodni katyńskiej.Następnie szef przy sztabowego Wydziału Propagandy i Informacji,odpowiedzialny za sprawy kulturalno-oświatowe w armii.Współredagował pierwsze numery„Orła Białego”.Przewędrował szlakiem 2 Korpusu przez Bliski Wschód do Włoch,gdzie brał udział w kampanii włoskiej.Uczestniczył,jako delegat rządu RP na emigracji,w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską.Przeżycia z pobytu w Sowietach opisał w książkach Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi.Od 1946 r.w Paryżu,współtworzył paryską„Kulturę”(od 1947 r.do śmierci mieszkał w domu redakcji„Kultury”w Maisons-Laffitte przy Avenue de Poissy 91).Swoje artykuły i eseje umieszczał ponadto w pismach francuskich,m.in.„Le Figaro Littéraire”,„Preuves”,„Gavroche”,„Nova et Vettera”,„Carrefour”.Współorganizował Kongres Wolności Kultury w Berlinie(1950 r.)Swoje obrazy pokazywał na wystawach we Francji,Szwajcarii,Wielkiej Brytanii,Brazylii,Belgii.W Polsce jego twórczość była praktycznie niedostępna po przełomie października 1956 r.w 1957 r.odbyły się wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie,ale zorganizowanie kolejnej było możliwe dopiero w 1986 r.w Muzeum Archidiecezjalnym w Warszawie.Jego twórczość malarska i pisarska została upowszechniona w Polsce dopiero po 1989 r.Malował portrety,wnętrza,pejzaże,widoki miejskie,kwiaty,martwe natury,sceny z przedstawień teatralnych,w których najważniejszą rolę odgrywał kolor i światło.Przywiązywał większą wagę do konstrukcji obrazu niż inni kapiści,dążył do syntetycznego ujęcia przedmiotu i wydobycia dramatycznego wyrazu.Po II wojnie światowej malował najprostsze motywy z życia codziennego,sceny miejskie,postać ludzką na tle pospolitego otoczenia,pogłębiając studia natury,jej form i barw.Pochowany 15 stycznia 1993 r.na cmentarzu w sąsiadującej z Maisons-Laffitte miejscowości Le Mesnil-le-Roi,obok zmarłej w 1981 r.siostry Marii.
Odznaczenia i nagrody

• Order Virtuti Militari(V klasa)1918-1920
• Krzyż Walecznych(po raz 1 i 2 w 1922 r.)
• Odznaka I Pułku Ułanów Krechowieckich(1939 r.)
• Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino(1947 r.)
• Nagroda malarska Fundacji Alfreda Jurzykowskiego(1960 r.)
• Literacka Nagroda im.Anny Godlewskiej w Zurychu za twórczość pamiętnikarską(wespół z Marią Czapską)(1972 r.)
• Nagroda pisarska Stowarzyszenia Kombatantów w Londynie(1982 r.)
• Nagroda im.S.Badeniego(Wielka Brytania 1985 r.)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(1990 r.)przyznany przez Prezydenta RP na Uchodźstwie
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(1990 r.)
• Nagroda ZPAP im.Jana Cybisa(1990 r.)
• Tytuł profesora honorowego Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie(1992 r.)

Twórczość(książki)

• Józef Pankiewicz.Życie i dzieło.Wypowiedzi o sztuce(M.Arct 1936 r.reprint:Wydawnictwo FIS 1992 r.)
• O Cézanne’ie i świadomości malarskiej(Instytut Propagandy Sztuki 1937 r.)
• Proust contre la déchéance.Conférences au camp de Griazowietz(powst.na przełomie 1940/1941 jako seria odczytów dla współtowarzyszy uwięzionych w sowieckim obozie w Griazowcu;Pierwodruk:„Kultura”(Paryż),nr 12 i 13/1948;wydanie książkowe w jęz.francuskim:Les Éditions Noir sur Blanc1987 r.ISBN 2-88250-000-9)
• Wspomnienia starobielskie(data powstania:1943 r.Oddział Kultury i Prasy 2 Korpusu 1944 r.(2 wydania);1945 r.II obieg wydawniczy:NOWA 1979 r.Wydawnictwo im.gen.E.Fieldorfa 1984 r.Biblioteka Spotkań 1985 r.Recto 1989 r.Niezależne Warsztaty Wydawnicze Ogniwo 1990 r.wydania w jęz.francuskim:Souvenirs de Starobielsk,wstęp Gustaw Herling-Grudziński,Collection„Temoignages”1945 r.Les Éditions Noir sur Blanc 1987 r.ISBN 2-88250-001-7;wydanie w jęz.włoskim:Ricordi di Starobielsk,Rzym 1945 r.)
• Lettre ouverte à Jacques Maritain et François Mauriac(pierwodruk w jęz.polskim:„Orzeł Biały”nr 34/1944;wydania w jęz.polskim i włoskim:Drukarnia Polowa Armii Polskiej na Wschodzie 1944 r.Kolejne publikacje:Tygodnik Polski nr 45/1944 w jęz.ang.„Więź”nr 3/1993 w jęz.polskim)
• Na nieludzkiej ziemi(Instytut Literacki 1949 r.1962 r.wydanie uzupełnione o tekst Walka:Polska Fundacja Kulturalna 1969 r.II obieg wydawniczy:Krąg 1982 r.wydanie wspólne ze Wspomnieniami starobielskimi oraz tekstem Prawda o Katyniu powst.1945 r.Editions Spotkania 1984 r.1985 r.II obieg wydawniczy:Oficyna Wydawnicza Reduta 1986 r.Wydawnictwo Most 1986 r.Solidarność Walcząca 1986 r.Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze 1987 r.Skarżyska Oficyna Wydawnicza SOWa 1987 r.Międzyzakładowa Struktura Solidarności V 1987 r.wydania oficjalne:Czytelnik 1990 r.Znak 2001 r.ISBN 83-240-0000-3;przekład angielski:The Inhuman Land,przeł.G.Hopkins,Londyn 1951 r.Nowy Jork 1952 r.Londyn 1987 r.przekład francuski:Terre inhumaine,przeł.Maria Adela Bohomolec,Paryż 1947 r.jako La terre inhumaine.Adapté du pol.par M.A.Bohomolec et Joseph Czapski,wstęp Daniel Halévy,L’Age d’Homme,Lozanna 1979 r.przekład niemiecki:Unmenschlsche Erde,przeł.W.Gromek,posłowie Józef Czapski,Kolonia 1967 r.Frankfurt nad Menem 1969 r.)
• Oko(Instytut Literacki 1960 r.)
• Dwugłos wspomnień(wespół z Marią Czapską;Polska Fundacja Kulturalna 1965 r.)
• Tumult i widma(Instytut Literacki 1981 r.II obieg wydawniczy:b.m.w.1985 r.NOWA 1988 r.Znak 1997 r.ISBN 83-7006-535-X;wydanie francuskie:Tumulte et spectres,przeł.Thérèse Douchy Teresa Dzieduszycka,Les Éditions Noir sur Blanc 1991 r.ISBN 2-88250-022-X)
• Patrząc.Z autoportretem i 19 rysunkami autora(wybór i posłowie Joanna Pollakówna;Znak 1983,1996,ISBN 83-7006-450-7)
• Dzienniki,Wspomnienia,Relacje(oprac.Joanna Pollakówna;II obieg wydawniczy;Oficyna Literacka 1986 r.)
• Swoboda tajemna(oprac.redakcyjne Andrzej Kaczyński;Wydawnictwo Pomost 1989 r.II obieg wydawniczy;1991 r.ISBN 83-85219-02-1)
• Czytając(wybór wstęp i opracowanie Jan Zieliński;Znak 1989 r.ISBN 83-7006-053-6)
• Myślę,że wiem najważniejsze.Czapski-Colin(wybór listów;przekład i wstęp Andrzej S.Sawicki;Oficyna Naukowa i Literacka TIC 1992 r.)
• Wyrwane strony(rozszerzona wersja książki Dzienniki,Wspomnienia,Relacje;oprac.Joanna Pollakówna przy udziale Piotra Kłoczowskiego;Les Éditions Noir sur Blanc 1993 r.)
• Józef Czapski Podziemna korona.Fragmenty dzienników,rysunki,kalendarium życia(fragmenty książki Dzienniki,Wspomnienia,Relacje;Obserwator 1993 r.)
• Świat w moich oczach(rozmowy przeprowadził Piotr Kłoczowski;Ząbki-Paris 2001 r.seria:„Świadkowie XX wieku”,t.6,ISBN 83-7031-265-9,ISBN 2-85316-079-3)
• Rozproszone:teksty z lat 1925-1988(zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela;Biblioteka„Więzi”2005 r.ISBN 83-88032-65-8)

Katalogi wystaw(wybór)
w jęz.polskim

• Katalog wystawy Józefa Czapskiego(wstęp Zdzisław Kępiński;Muzeum Narodowe w Poznaniu,1957 r.)
• Czapski.Malarstwo i rysunek(oprac.Joanna Pollakówna;Muzeum Archidiecezji Warszawskiej,maj-czerwiec 1986 r.)
• Józef Czapski,Katalog(teksty:Joanna Pollakówna,Stanisław Rodziński,Józef Czapski;kalendarium oprac.Joanna Pollakówna;Nowy Sącz 1991 r.)
• Józef Czapski.Malarstwo(Galeria„Kordegarda”,Warszawa,czerwiec-lipiec 1990 r.)
• Józef Czapski.Malarstwo i rysunek(wstęp Joanna Pollakówna;Muzeum Archidiecezji Warszawskiej,20 lutego-7 kwietnia 1990)
• Dzienniki Józefa Czapskiego.Katalog(kalendarium oprac.Joanna Pollakówna,wstęp Janusz Marciniak;Galeria Wystaw Autorskich,Muzeum Narodowe w Poznaniu 1991 r.)
• Józef Czapski.Malarstwo ze zbiorów szwajcarskich.Katalog(teksty:Jean Louis Kuffer,Stanisław Rodziński;Kraków Poznań Warszawa,marzec-sierpień 1992 r.)
• Wnętrze.Człowiek i miejsce.Józef Czapski w stulecie urodzin(koncepcja,wybór tekstów i ilustracji Krystyna Zachwatowicz,redakcja Zofia Gołubiew przy współpracy Barbary Małkiewicz;Muzeum Narodowe w Krakowie,3 kwietnia–19 maja 1996,ISBN 83-902718-8-5)
• Józef Czapski.Widzenie życia(oprac.W.Z.Wojciech Zmorzyński;Muzeum Narodowe w Gdańsku Oddział Sztuki Współczesnej,marzec-czerwiec 2000 r.ISBN 83-911786-4-1)
• Józef Czapski.Wokół kolekcji Aeschlimanna(podał do druku Piotr Kłoczowski;Zachęta Narodowa Galeria Sztuki Galeria Plexus 2007 r.ISBN 978-83-89145-98-7,ISBN 978-2-9700500-2-1(formalnie błędny numer ISBN))

w innych językach

• Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte(wstęp Daniel Halévy;Genewa 1951 r.)
• Catalogue de l’Exposition de la Galerie M.Bénézit(wstęp Józef Czapski;Paryż 1952 r.)
• Catalogue de l’Exposition de la Galerie Bénézit(wstęp Michel de Ghelderode;Paryż 1961 r.)
• Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte(wstęp Jeanne Hersch;Genewa 1966 r.)
• Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte(wstęp Konstanty A.Jeleński;Genewa 1966 r.)
• Catalogue de l’Exposition de la Galerie Motte(wstęp Thierry Vernet;Genewa 1971 r.)
• Catalogue d’Exposition de la Galerie Briance(wstęp Jean Briance;Paryż,listopad-grudzień 1978 r.)
• Joseph Czapski.Rétrospective(teksty:Jean Louis Kuffer,Michel de Ghelderode,Wojciech Karpiński,Jeanne Hersch,Andrzej Wajda;Musée Jenisch,Vevey,30 czerwca-15 września 1990)

Książki o Józefie Czapskim

• Murielle Werner-Gagnebin,Czapski,la main et l’espace(L’Age d’Homme,Lozanna 1974 r.)
• Joanna Pollakówna,Czapski(Wydawnictwo Krupski i S-ka 1993 r.ISBN 83-86117-00-1)
• Zdzisław Peszkowski,Myśląc o Józefie Czapskim(Wydawnictwo Soli Deo 1994 r.ISBN 83-901856-0-1)
• Wojciech Karpiński,Portret Czapskiego(Wydawnictwo Dolnośląskie 1996 r.83-7023-483-6;Fundacja Zeszytów Literackich 2007 r.ISBN 978-83-60046-82-1)
• Jan Zieliński,Józef Czapski.Krótki przewodnik po długim życiu(Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich 1997 r.ISBN 83-85605-94-0)
• Czapski i krytycy(praca zbiorowa;wybór i opracowanie Małgorzata Kitowska-Łysiak i Magdalena Ujma;Wydawnictwo UMCS 1996 r.ISBN 83-227-0903-X)
• Małgorzata Żarczyńska,Historia.Kultura.Religia.Pisarstwo Józefa Czapskiego(Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie 2001 r.ISBN 83-7299-088-3)
• Emmanuel Dufour-Kowalski,Joseph Czapski,un destin polonais(L’Age d’Homme,Lozanna 1997 r.)
• Jil Silberstein,Lumières de Joseph Czapski(Les Éditions Noir sur Blanc 2003 r.wyd.pol.Józef Czapski.Tumult i olśnienia,przeł.Anna Michalska,Les Éditions Noir sur Blanc 2004 r.ISBN 83-7392-046-3)
• Stanisław M.Przybyszewski,Józef Czapski i jego związki z Kazimierzą Wielką i Morskiem koło Koszyc,Wydawnictwo Nowa Nidzica 2009 r.