Historia
W latach 90 XIX w.austro-węgierskie władze Białej uznały,że zbudowany w 1827 r.budynek ratusza,usytuowany przy rynku(dziś plac Wojska Polskiego),jest niewystarczający dla dynamicznie rozwijającego się miasta.Zadecydowano o budowie nowego gmachu,znajdując sponsora w Komunalnej Kasie Oszczędności miejscowym banku założonym w 1883 r.W lutym 1894 r.dyrekcja KKO rozpisała konkurs architektoniczny na projekt budynku,który w założeniu miał być dwu funkcyjny mieścić siedzibę banku oraz magistrat.Założenia konkursowe dokładnie określały wymagania,jakim nowoczesny gmach miał sprostać.Położono nacisk zarówno na funkcjonalność,jak i okazałość ratusza.Miała to być municypalna budowla publiczna mająca jako znak rozpoznawczy wieżę z zegarem.O organizację konkursu zwrócono się do Austriackiego Związku Inżynierów i Architektów(niem.Österreicher Ingenieur-und Architektenverein).W skład jury weszli trzej wiedeńscy architekci:Ludwig Wächtler,Franz von Neumann i Herman Helmer.24 lipca 1894 jury dokonało wyboru projektu przeznaczonego do wykonania spośród ośmiu propozycji.Współcześnie znane są tylko dwie z nich:projekt pod hasłem Honoris Causa autorstwa Karla Korna oraz Coalition 2 autorstwa Emanuela Rosta.Konkurs wygrał projekt Rosta i to on został przeznaczony do realizacji,ulegając jednocześnie szeregowi pokonkursowych poprawek i zmian.Propozycja Korna znalazła się na drugim miejscu,prawdopodobnie ze względu na zbyt wielkie rozmiary gmachu oraz brak,postulowanej w warunkach konkursu,wieży.Prace budowlane rozpoczęto 1 września 1895,a zakończono 30 września 1897.Kierownikiem budowy został Ignatz Ungwer.Koszty budowy,początkowo szacowane na 200000 koron austro-węgierskich,ostatecznie wyniosły 612000 koron.Komunalna Kasa Oszczędności i władze miejskie,z burmistrzem Johannem Rosnerem na czele,wprowadziły się do nowego budynku 17 października 1897.Wkrótce stał się on również siedzibą policji i 20-osobowego oddziału straży miejskiej,dysponującej aresztem w suterenie.Jeden pokój zajmowało Towarzystwo Obywatelskie,obok którego znajdowało się,założone 3 grudnia 1904,muzeum miejskie.Ostatnia kondygnacja przeznaczona była na mieszkania urzędników.Na zachód od budynku założono w 1897 r.park miejski.Na skutek braku miejsca w ciasnych strukturach urbanistycznych Białej gmach ratusza powstał na słabo zabudowanym terenie na południe od centrum miasta,w widłach rzek:Białej i Niwki,przy Feuerwerplatz(pl.Straży Pożarnej).Usytuowanie budynku miało również aspekt ideowy.W jego sąsiedztwie znajdował się bowiem Dwór Lipnicki,d.siedziba starostów lipnickich,od których w XVIII w.mieszczanie bialscy byli uzależnieni.Okazała budowla wyraźnie dominowała nad dworem starostów,który kilka lat wcześniej,w 1893 r.został przekazany przez arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga siostrom zakonnym z przeznaczeniem na klasztor i szkołę.Gmach ratusza stał się przez to manifestacją samorządności,która w XIX w.przezwyciężyła system feudalny.W 1951 r.wraz z połączeniem Bielska i Białej w jedno miasto,dotychczasowy ratusz bialski stał się siedzibą Prezydenta Miasta,Urzędu Miejskiego(obecnie część biur,w tym Biuro Obsługi Interesanta,znajduje się w budynkach przy pl.Ratuszowym 6 i 7) i Miejskiej Rady Narodowej w Bielsku-Białej.W 1993 r.przystąpiono do prac konserwatorskich wieży zegarowej i dachu.Dwa lata wcześniej,w 1991 r.zastąpiono stary zegar na wieży nowym,elektronicznym,zaś dawny zabytkowy przekazano do muzeum.Główne prace przypadły jednak na lata 1996-1997 i objęły zarówno elewację,jak i wnętrza.Na stulecie istnienia ratuszowi przywrócony został pierwotny,XIX-wieczny,wygląd,odtworzony w dużej mierze na podstawie dawnych fotografii i rysunków projektowych Emanuela Rosta.W kwietniu 2008 r.Narodowy Bank Polski wydał okolicznościową monetę z serii 32 historyczne miasta Polski o nominale 2 zł,na rewersie której znalazł się wizerunek bielskiego ratusza.W 2009 r.bielski ratusz został umieszczony na tzw.pocztówce przedstawiającej dane państwo podczas Eurowizji.
Architektura
Ratusz jest jednym z najokazalszych gmachów publicznych Bielska-Białej.Powierzchnia budynku wynosi 1278 m².Został on zbudowany na rzucie wydłużonego prostokąta.Symetryczną bryłę akcentuje środkowy ryzalit westybulu i Sali Rady,zwieńczony osobnym,mansardowym dachem oraz mniejsze ryzality narożne(północno-wschodni przechodzi w wieżę).Od strony zachodniej budynek ma dwa krótkie skrzydła,nadające mu charakter założenia podkowiastego.W części południowej umieszczono kwadratową studnię z boczną klatką schodową.Gmach ratusza ma trzy kondygnacje.Artykulacja ścian wyodrębnia dolną część piwnic i parteru w postaci rustykowanego cokołu z kamienną okładziną.Pierwsze piętro spełniało funkcję reprezentacyjnego piano nobile.Zostało ono wydobyte silnie cieniującymi,rytmicznymi przyczółkami nadokiennymi,kontrastującymi z drobną,płaską formułą ostatniej kondygnacji o płytkich podziałach z hermowych pilastrów i z ornamentalnymi płycinami międzyokiennymi.Układ poszczególnych elewacji względem siebie jest wyraźnie zhierarchizowany.Najskromniejsza jest tylna,zachodnia część gmachu.W miarę dochodzenia do fasady artykulacja i ornamentacja gęstnieją,wskazując na ryzalit środkowy,mający najwięcej detali architektonicznych i treści ideowe.Jest on komponowany według zasady trójdzielnej loggi arkadowej:trzech portali wejściowych i tradycyjnego balkonu obwieszczeniowego niezbędnego elementu XIX-wiecznej architektury ratuszowej,pozbawionego jednak swojej pierwotnej funkcji i stanowiącego wyłącznie element dekoracyjny.W podziałach ścian zastosowano zdwojone pilastry jońskie oraz gęstą ornamentację z neorenesansowych motywów okuć,kartuszy,festonów kwiatowych oraz herbów miasta oplecionych symbolicznymi gałęziami palm i laurów,główek młodzieńca i dziewczyny w renesansowych strojach,umieszczonych między oknami pozorującymi porte-fenêtre i okulusami powyżej.Całość wieńczy szczyt z obeliskami w typie północnego renesansu.Pośrodku znajduje się kamienna rzeźba bogini Eirene z rogiem obfitości i małym Plutosem,bogiem bogactwa,u boku.Z kolei w najwyższym punkcie szczytu widnieje tarcza herbowa z motywem pszczoły,uznawanej za symbol pracowitości i zapobiegliwości.Symbolika ta ma związek z istnieniem w budynku Komunalnej Kasy Oszczędności,ale jest także gloryfikacją mieszczańskiej pracowitości,pokoju i dostatku,przedstawionych jako najważniejsze elementy ówczesnego porządku kulturowego i cywilizacyjnego.Układ kompozycyjny ryzalitu środkowego ma analogię w fasadzie wiedeńskiego Pałacu Sprawiedliwości,zbudowanego w 1883 r.według projektu Alexandra Wielemansa von Monteforte.Kompozycja fasady ratusza oparta jest na zasadzie symetrii i osiowości,jednak pierwotny układ został zachwiany przez wprowadzenie wieży zegarowej,która była nieodłącznym elementem budowanych w XIX wieku ratuszów,pozbawionym jednak praktycznej funkcji.Jej znaczenie było czysto symboliczne oznaczała suwerenność samorządu miejskiego i równość jego statusu z kościołami i zamkami.Wieża zegarowa stanowi naturalne przedłużenie północno-wschodniego ryzalitu.Ma 52 m wysokości,licząc od podłoża.Jest masywna,kwadratowa,nakryta cebulastym,wielobocznym hełmem z galeryjką i iglicą w otoczeniu czterech narożnych kopułek.Ma loggię widokową z narożnymi wykuszami.Na wieży umieszczony jest zegar komputerowy z kurantem,odtwarzającym co trzy godziny hejnał miejski.W ozdobnym obramieniu okna umieszczonego u nasady wieży widnieje data ukończenia budowy:1897 r.Architektura bialskiego ratusza wyraźnie nawiązuje do form wiedeńskiego pałacu miejskiego oraz powstającego w ślad za nim"pałacu czynszowego",czyli luksusowej kamienicy o cechach pałacowej rezydencji miejskiej.Emanuel Rost wprowadził jednak rzadko stosowane w Austrii motywy północne w postaci stromego dachu oraz ornamentów okuciowych i zawijanych kartuszy.W rezultacie ratusz,przy licznych podobieństwach do architektury wiedeńskiej,ma odrębne,bardziej północne elementy.
Wnętrza
Westybul i klatka schodowa
Westybul znajduje się na parterze ratusza.Wraz z Salą Rady jest wyodrębniony z bryły budynku tworząc środkowy ryzalit.Ma sklepienia krzyżowo-kolebkowe,wsparte na ośmiu toskańskich,czarnych,granitowych kolumnach ustawionych parami.Przestrzeń tworzy nastrój powagi i surowej prostoty.Westybul otwiera się na boki,prowadząc w stronę sal na parterze,mieszczących w przeszłości Komunalną Kasę Oszczędności.Na osi zostało wyprowadzone tunelowe przedłużenie ciągu schodów,prowadzących do klatki schodowej.Klatka schodowa umieszczona jest w zachodniej części gmachu,w kwadratowej przestrzeni przykrytej sklepieniem zwierciadlanym z lunetami.Istnieją tam jeszcze ślady pierwotnego plafonu.Ściany mają monumentalną,neorenesansową artykulację trój arkadowymi jońskimi podziałami.Schody rozwidlają się w sposób pałacowy w dwa lustrzane biegi z marmurową jedno tralkową balustradą.Klatkę schodową,łączącą westybul z pierwszym piętrem,zamyka reprezentacyjny,trój arkadowy prześwit prowadzący na wprost do Sali Rady oraz innych pomieszczeń na pierwszej kondygnacji,od początku mieszczącej miejską administrację.W przestrzeni klatki schodowej dokonano wyraźnego rozdzielenia funkcji gmachu,odmiennych kiedyś na poszczególnych kondygnacjach.Surowa powaga westybulu przechodzi w dalszej części w lżejszą,stylizowaną formami jońsko-neorenesansowymi,o rozjaśnionej pastelowej kolorystyce marmurów balustrady.Na drugie piętro,niegdyś mieszkalne,prowadzi boczna,dwubiegowa klatka schodowa,osobno wyprowadzona z południowej części gmachu.Podobny układ westybulu i klatki schodowej występuje m.in.w jednej z wiedeńskich kamienic przy Stadiongasse,zbudowanej w 1883 r.będącej jednym z wczesnych dzieł Otto Wagnera oraz w gmachu Uniwersytetu Wiedeńskiego projektu Heinricha von Ferstla z 1884 r.
Sala Rady
Sala Rady znajduje się na pierwszym piętrze,w strefie piano nobile i wraz z parterowym westybulem jest wyodrębniona z bryły budynku,tworząc środkowy ryzalit.Przylega do niej balkon obwieszczeniowy.Zarówno centralne położenie Sali Rady,jak i jej kształt architektoniczny jest jednym z wyznaczników"ratuszowości"obiektów budowanych w XIX wieku.Od samego początku stanowi salę posiedzeń rady miejskiej.Sala Rady o wysokości 8,6 m ma powierzchnię 160 m².Jest najbardziej dekoracyjnym elementem wnętrz bialskiego ratusza.Jej wnętrze przykryte jest sklepieniem zwierciadlanym z lunetami,które wypełnione było pierwotnie dekoracjami malarskimi,obecnie nieistniejącymi.Ściany wypełnia gęsta artykulacja architektoniczna,w którą wkomponowano elementy dekoracji malarskiej.Artykulacja ścian jest przeprowadzona pilastrami jońskimi na wysokich cokołach,wspierających rozbudowane belkowanie,mieszczące w strefie gzymsu ozdobne płyciny w kartuszowych ramach,a w ścianie wschodniej oculusy.W przestrzeń między pilastrami wpisują się edykuły przypominające kompozycję epitafijną.Pośrodku nich znajdowała się pierwotnie galeria portretowa burmistrzów Białej,usunięta w 1945 r.Ściana wschodnia jest przepruta oknami typu porte-fenêtre.Przeciwległa ściana zachodnia mieści w dolnej części wejście,a w górnej galerię dla publiczności.Kierunek kompozycji Sali Rady wyznaczała ściana północna.Na jej środku znajdowała się niegdyś potężna edykuła wyznaczona przez jońskie kolumny,zamknięta półowalnym,przerwanym przyczółkiem mieszczącym w środku uszkowate obramienie,gdzie w latach 1897-1918 znajdowało się popiersie cesarza Franciszka Józefa I.W strefie belkowania z kolei widniał herb miasta w ozdobnym kartuszu.Popiersie austro-węgierskiego cesarza oraz galeria portretowa burmistrzów stwarzały dwojakie odniesienia ideowe:lojalność wobec państwa i odwołania do lokalnego dziedzictwa.Elementy kompozycji Sali Rady przypominają,z zachowaniem proporcji,architekturę powstałego w 1891 r.Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu.
Ratusz obecnie
W ratuszu znajdują się biura Prezydenta Miasta i jego zastępców,a także Biuro Rady Miejskiej w Bielsku-Białej.Sala Rady pełni funkcję sali posiedzeń.
Ponadto swoją siedzibę mają tu następujące wydziały Urzędu Miejskiego:
- Biuro Prasowe
- Biuro Administratora Danych Osobowych
- Biuro Funduszy Europejskich
- Biuro Pełnomocnika PM ds.Systemu Zarządzania
- Biuro Pełnomocnika PM ds.Ochrony Informacji Niejawnych
- Stanowisko ds.BHP
- Wydział Administracyjno-Gospodarczy
- Wydział Audytu Wewnętrznego i Kontroli
- Wydział Budżetu
- Wydział Finansowo-Księgowy
- Wydział Kultury i Sztuki
- Wydział Organizacji i Nadzoru
- Wydział Prawny
- Wydział Promocji Miasta
- Wydział Strategii i Rozwoju Gospodarczego
- Wydział Zarządzania Kryzysowego
Administratorem obiektu jest Wydział Administracyjno-Gospodarczy UM.Ratusz otwarty jest w godzinach pracy Urzędu Miejskiego,czyli od poniedziałku do środy w godz.7.30–15.30,w czwartki w godz.8.00–17.00 oraz w piątki w godz.8.00–15.00.Wieża widokowa nie jest udostępniona dla turystów(wejście możliwe tylko za zgodą).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz