środa, 20 stycznia 2016

Polskie Towarzystwo Gimnastyczne"Sokół"

Pionierska organizacja wychowania fizycznego i sportu w Polsce.Najstarsze polskie towarzystwo gimnastyczne,którego członkowie przyczynili się m.in.do popularyzacji gimnastyki w społeczeństwie polskim,powstania wielu klubów sportowych oraz Związku Harcerstwa Polskiego.Sokół działał aktywnie w okresie zaborów,po odzyskaniu niepodległości i w całym okresie międzywojennym XX w.Zdelegalizowany przez komunistów po II wojnie światowej i zakazany w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.Pierwsze gniazda reaktywowanego Sokoła zaczęły powstawać dopiero po upadku komunizmu w Polsce w 1989 roku w III Rzeczypospolitej.
Cel i formuła
"Mens sana in corpore sano oto hasło,w imię którego Sokół dąży do rozwoju sił fizycznych;brutalną zaś siłą,używaną w celach przemocy nad słabszym Sokół pogardza.”„Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”1920 r.Organizacja propagowała sport,gimnastykę oraz zdrowy styl życia.Postulowała podnoszenie sprawności fizycznej polskiej młodzieży,popularyzowała sporty letnie oraz zimowe,a także wyrabianie tężyzny fizycznej i sił moralnych.Towarzystwo hołdowało ideom olimpijskim zaczerpniętym z antycznych ideałów wychowawczych co wyrażało motto organizacji„W zdrowym ciele zdrowy duch”inspirowane klasyczną łacińską sentencją rzymskiego poety Juwenalisa mens sana in corpore sano.
Deklarowanymi celami organizacji zawartymi w ustawach opublikowanych w 1910 roku w Poznaniu były:

  • Pielęgnowanie gimnastyki
  • Rozbudzanie ducha towarzyskiego przez urządzanie popisów publicznych,zabaw zimowych i letnich,wycieczek itp.
  • Szerzenie wśród członków oświaty narodowej i budzenie ducha obywatelskiego

Jednym z deklarowanych celów towarzystwa zgodnie z ideałami jego twórców było również podtrzymywanie i rozwijanie świadomości narodowej oraz postaw obywatelskich.Symbolem ruchu był sokół w locie trzymający sztangę do ćwiczeń.Sokół ten w okresie zaborów pełnił również funkcję zakamuflowanego przed władzami zakazanego symbolu narodowego Polaków Orła białego.Towarzystwo posiadało również własny Marsz Sokołów pełniący funkcję hymnu organizacji.Członkowie organizacji witali się zawołaniem„Czołem!”oraz„Czuwaj!”,które później przejęte zostało przez polskich harcerzy.
Strój
Strój sokoła przypominał mundur i składał się z czapki-krakuski z piórem,żakietu kroju wojskowego z rabatami spiętego pasem,spodni o zwężonych nogawkach wpuszczonych w wysoko sznurowane buty oraz peleryny noszonej na lewym ramieniu.
Historia
Polskie organizacje sokolskie powstawały na terenie kraju będącego pod zaborami jakie nastąpiły w latach 1772-1795 oraz terenach historycznie związanych z państwem polskim,a także tam gdzie mieszkała polska mniejszość oraz gdzie emigrowali Polacy.Do momentu powstania niepodległego państwa polskiego w 1919 roku organizacja nie była jednorodna i istniało początkowo wiele oddzielnych,regionalnych organizacji głównie działających w trzech zaborach.Scalenie w jednolitą organizację Polskie Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”odbyło się po zjeździe 13 kwietnia 1919 roku w Warszawie,które poprzedziły regionalne zjazdy na Śląsku oraz w Zagłębiu Dąbrowskim w roku 1918.Połączyły się wówczas trzy związki Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim,Związek Sokołów Polskich w państwie Austriackim oraz Związek Sokołów Polskich w państwie Rosyjskim.Organizacja pod zaborami funkcjonowała w warunkach represji wszystkich władz zaborczych,szykan oraz aresztowań członków.Najlepsze warunki działalności ruch sokolski miał w zaborze austriackim gdzie organizacje sokolskie powstały najszybciej,były najliczniejsze i gdzie panował wobec Polaków największy liberalizm.Bardziej represyjnym zaborem był zabór pruski gdzie wielokrotnie delegalizowano ruch sokoli,zamykano lokale,rekwirowano majątek oraz aresztowano członków ruchu.Największe represje miały miejsce w zaborze rosyjskim gdzie towarzystwa gimnastyczne powstawały najpóźniej i gdzie przez cały czas działały de facto nielegalnie.
Związek Sokołów Polskich w Austrii
Pierwsze gniazdo towarzystwa zostało założone 7 lutego 1867 we Lwowie,na wzór czeskiego Sokoła,utworzonego przez Mirosława Tyrsza w 1862 r.Pierwszymi działaczami sokolskimi we Lwowie byli:Klemens Żukotyński,Ludwik Goltental,Jan Żaplachta-Zapałowicz,Józef Milleret,Jan Dobrzański,Antoni Durski,Żegota Krówczyński,Wladyslaw Janikowski.Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”we Lwowie zwane później„Sokołem Macierzą”przez okres pierwszych 17 lat działało jako jedyne na ziemiach polskich.Jego kolejne gniazda powstawały pierwotnie w Galicji,gdyż to właśnie w tym zaborze Polacy posiadali największą swobodę działania m.in.tak powstało w Jaworznie.Jako pierwsze poza Lwowem,zawiązały się w 1884 r.gniazda filie w Tarnowie i Stanisławowie.Rok następny wzbogacił sokolstwo o cztery nowe,ważne placówki:w Przemyślu,Krakowie,Kołomyi i Tarnopolu.Szczególnie ważne okazało się powstanie silnej organizacji sokolej w Krakowie,która zaczęła aktywnie oddziaływać na powstawanie nowych gniazd w Galicji Zachodniej.W 1892 r.powstała jednolita organizacja pod nazwą„Związek Sokolstwa Polskiego”,którego siedzibą był Lwów.Tworzono oddziały konne,wioślarskie,kolarskie,sekcje gimnastyczne(prof.Piasecki,dr.Wyrzykowski,Walerian Sikorski).
Związek Sokołów Polskich w Niemczech
Pierwsze gniazdo w zaborze pruskim Towarzystwa Gimnastycznego Sokół,zaczęło działać w 1884 r.w Inowrocławiu,a kolejne powstały w 1886 r.w Poznaniu(Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Poznaniu)oraz w Bydgoszczy.W 1893 roku następuje integracja organizacji sokolskich działających w regionie w„Związek Sokołów Wielkopolskich”,w którego skład wchodzi 9 gniazd:inowrocławskie,kruszwickie,bydgoskie,poznańskie,szamotulskie,śremskie,berlińskie,pleszewskie oraz ostrowskie.Pierwsze gniazdo Sokoła na Śląsku powstało we Wrocławiu na Dolnym Śląsku.Było to Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”we Wrocławiu,które założone zostało 21 lipca 1894.Drugie śląskie gniazdo założono na Górnym Śląsku w Bytomiu.Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Bytomiu założył 25 września 1895 robotnik Józef Tucholski.Później powstały także inne śląskie gniazda organizacji jak np.w 1896 r.Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Katowicach.Do wybuchu I wojny światowej powstało ich na Śląsku 23,a w 1919 r.działało ich już 59.Dnia 31 grudnia 1920 roku dzielnica śląska Sokoła zrzeszała około 20 tysięcy osób rozlokowanych w 265 gniazdach znajdujących się na całym obszarze Górnego Śląska.
Związek Sokołów Polskich w Rosji
Najpóźniej organizacje sokolskie tworzą się w zaborze rosyjskim.Po 1905 r.powstają związki w Królestwie Kongresowym,na Kresach,Rosji i Małopolsce.Po Zlocie Grunwaldzkim w Krakowie(1910 r.)zaczęto tworzyć drużyny sokole(wojskowe) i objęto patronatem tworzące się organizacje skautowe.Najwcześniej oraz najliczniej drużyny sokole utworzyły się w Zagłębiu Dąbrowskim.W latach 1905–1907 w regionie tym powstało piętnaście nowych gniazd sokolich.Siedzibą polskiego ruchu gimnastycznego w całym Królestwie Polskim był w tym rejonie Sosnowiec.Wybuch wojny światowej w 1914 r.spowodował przystąpienie„Sokoła”w Małopolsce do Legionów Polskich.Wydarzenie to zapoczątkowało nową kartę w dziejach organizacji.Skutkiem wojny były znaczne zniszczenia majątku trwałego i znaczne rozbicie organizacji.
Sokół w II RP
Po powstaniu w 1918 r.niepodległego państwa polskiegoII Rzeczypospolitej siedziba Związku„Sokół”została przeniesiona do stolicy Warszawy.Organizacja została scalona i zreorganizowana.W okresie międzywojennym towarzystwo było członkiem Międzynarodowej Federacji Gimnastycznej.Organizacja reprezentowała Polskę na wielu międzynarodowych zawodach jakie odbywały się za granicą.W 1923 roku wzięła udział w wielkich międzynarodowych zawodach w Austrii.W maju 1925 roku drużyna sokolska brała udział w Międzynarodowych Zawodach Gimnastycznych w Asti we Włoszech.Miejscowe Towarzystwo Gimnastyczne„Fulgor”pod patronatem następcy tronu włoskiego obchodziło 25-lecie działalności organizując międzynarodowe zawody gimnastyczne.W wydarzeniu tym wzięła udział 10 osobowa drużyna polskich sokołów złożona głównie z członków gniazda poznańskiego w składzie:Chałupka,Nochowicz,Jóźwiak,Nawrot,Baraniak,Patalas oraz Tadeuszczak.Zaprezentowali pokaz ćwiczeń gimnastycznych według systemu szwedzkiego zdobywając pierwsze miejsce oraz puchar.W 1928 r.dzięki zabiegom oraz mecenatowi finansowemu prezesa organizacji Adama Zamoyskiego towarzystwo szkoli polską reprezentację gimnastyczną na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie.Przygotowania do zawodów odbyły się w jego majątku w Kozłówce.W olimpiadzie tej polscy gimnastycy wzięli udział jedynie w Pokazie Narodów i nie uczestniczyli w medalowych dyscyplinach indywidualnych.W okresie międzywojennym regionalne koła Sokoła wykształciły wielu trenerów oraz wybitnych polskich sportowców.Do Sokoła należeli mistrz Europy w boksie z 1937 roku Henryk Chmielewski,trzykrotna srebrna i brązowa medalistka olimpijska w rzucie dyskiem Jadwiga Wajsówna,dwukrotny medalista olimpijski w wioślarstwie Jerzy Braun,24-krotny mistrz Polski w gimnastyce Paweł Gaca,11-krotny mistrz Polski w biegach długodystansowych oraz olimpijczyk Józef Noji,klasyfikowany przed wojną na 4 miejscu w rankingu biegaczy Czesław Wasilewski.W regionalnym gnieździe Sokoła swoje ćwiczenia rozpoczynał również Stanisław Cyganiewicz trzykrotny mistrz świata w zapasach oraz mistrz świata w wolnej amerykance z 1925 roku.
II wojna światowa
Rozwój organizacji przerwał ponownie wybuch II wojnie światowej.Charakter organizacji prowadzącej przysposobienie wojskowe oraz jej patriotyczny i niepodległościowy charakter był przyczyną zbrodni ze strony Niemiec i zbrodni ze strony ZSRR dokonywanych na członkach tej organizacji w czasie wojny.
Sokół w PRL
Po II wojnie światowej ocaleli członkowie podjęli próby reaktywowania organizacji.Pierwsze gniazdo Sokoła reaktywowało się w Krakowie już w 1945 roku i od początku podejmowało wysiłki w celu odnowienia działalności w skali ogólnopolskiej.Członkowie zwołali w tym celu dnia 9 września 1945 roku Ogólnopolski Zjazd Sokolstwa,na który przybyło do Krakowa ok.100 delegatów z całej Polski.Jako kontynuację przedwojennego Związku Centralnego powołano Tymczasowy Zarząd Związku na którego czele stanął Edward Kubalski.Organizacja została zdelegalizowana przez komunistyczne władze PRL.Cały czas działały natomiast gniazda sokole na emigracji.
Sokół obecnie
Ponownie rodzimy„Sokół”odrodził się 10 stycznia 1989 z inicjatywy Jana Młotkowskiego(zarejestrowany 6 listopada 1989),zrzeszając obecnie ok.10 tys.członków zorganizowanych w 86 gniazdach.Organizacja ta jest członkiem Polskiej Rady Młodzieży.Obecnie związek zrzesza 44 towarzystwa,a w nich blisko 8 tys.członków.W kilkuset sekcjach sportowych prowadzi zajęcia w 32 dyscyplinach.Kontynuując tradycję przedwojennego ZTG„Sokół”w Polsce prowadzi wśród młodzieży pracę patriotyczno-wychowawczą,krzewiąc cnoty rycerskie i obywatelskie,umacniając miłość do Ojczyzny i poczucie tożsamości narodowej.W roku 2007 był planowany szereg imprez rocznicowych m.in.rocznica śmierci Adama Asnyka(autor wiersza Do lotu Bracia Sokoły) i generała Józefa Hallera oraz 115-lecie powstania gniazda w Stryju.Wśród ważnych imprez sportowych wymienić należy:w Zgierzu VII Międzynarodowe Mistrzostwa w Tenisie Stołowym,w Bukownicy i Bukówcu Górnym Ogólnopolskie Biegi Sokoła.
Działalność
Celem organizacji była popularyzacja sportu oraz aktywności fizycznej.Towarzystwo przez cały okres działalności prowadziło również kursy dla kandydatów na nauczycieli gimnastyki.Statut przewidywał organizowanie pokazów gimnastycznych,letnich oraz zimowych zawodów sportowych,a także wycieczek krajoznawczych.Głównymi dyscyplinami sportowymi promowanymi przez organizację,które wpisane zostały w działalność statutową były klasyczne sporty olimpijskie,ćwiczenia gimnastyczne,szermierka,pływanie,wioślarstwo oraz„jazda na kołowcach”.Towarzystwo organizowało także zawody sportowe oraz ogólnokrajowe zloty członków.W działalność statutową wpisane było również zbieranie funduszy oraz budowa obiektów sportowych tzw.„sokolni”,które przeznaczono do ćwiczeń.W skład kompleksów sportowych budowanych przez towarzystwo wchodziły sale gimnastyczne,bieżnie,boiska oraz stadiony.Sokół przeznaczał również własne środki na wyposażenie sal w przyrządy oraz przybory gimnastyczne.Podczas swojej stuletniej działalności organizacjom sokolskim udało się stworzyć rozbudowaną sieć infrastruktury służącej do uprawiania sportu w przedwojennej Polsce.Dzięki niej Sokół mógł organizować szereg imprez sportowych oraz zawodów inicjując w Polsce rozwój sportu.W oparciu o bazę obiektów Towarzystwo„Sokół”założyło w Polsce wiele sekcji oraz klubów sportowych,które istnieją do dnia dzisiejszego.Sokół dał także pośrednio początek wielu polskim klubom piłkarskim,kształtując u młodych osób modę na aktywność fizyczną i prezentując nowe dyscypliny sportu(w tym m.in.coraz popularniejszy na świecie football).Był on co prawda organizacją dość konserwatywną,preferującą gimnastykę i szermierkę nad piłkę nożną,którą uważało się za rozrywkę„plebsu”jednak niezadowoleni z takiego podejścia i spragnieni gry na świeżym powietrzu nastoletni sympatycy futbolu(którego skosztowali właśnie na treningach w„Sokole”)opuszczali go,zakładając własne drużyny piłkarskie.To właśnie podczas„II Zlotu Sokoła”zorganizowanego we Lwowie 14 lipca 1894 rozegrano pierwszy w dziejach ziem polskich prawdziwy mecz piłkarski(między reprezentacjami Sokoła lwowskiego oraz krakowskiego) i zobaczono premierowego gola(Włodzimierz Chomicki już w 6 minucie spotkania).Członkowie Sokoła brali również udział w różnych zrywach powstańczych wymierzonych w zaborców.Organizacja przygotowywała kadry sprawnych i umotywowanych patriotycznie Polaków do działań wojskowych na rzecz odrodzenia Polski.Sokół miał również istotny wpływ na utworzenie Związku Harcerstwa Polskiego.Dużą część członków Sokoła stanowiły kobiety.Już w 1900 roku w Towarzystwie Gimnastycznym„Sokół”w Poznaniu powstaje sekcja kobieca pod nazwą„Oddział kobiet gimnastykujących”.W Sokole Polki zakładały później wiele innych żeńskich sekcji sportowych głównie gimnastycznych,ale także lekkoatletycznych,narciarskich czy szermierczych.W przedwojennej Polsce samych tylko kobiecych sekcji narciarskich w Sokole było w 1936 r.212,a rok później 228.
Struktura organizacji
Centrala organizacja była nazywana gniazdem i znajdowała się we Lwowie,zaś oddziały gniazdami polskimi i sokolniami,które znajdowały się w dzielnicach oraz podporządkowanych im okręgach.W okresie przed I wojną światową powstało kilka dzielnic,kilkadziesiąt okręgów oraz kilkaset gniazd zrzeszających w sumie kilkadziesiąt tysięcy członków.W samej tylko w dzielnicy śląskiej towarzystwa w 1920 roku do Sokoła należało 20000 członków rozlokowanych w 265 gniazdach.W okresie między I a II wojną światową w Związku Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”działało około tysiąca gniazd sokolich w okręgach zgrupowanych w sześciu dzielnicach.
Sokół polski na emigracji
Również polska emigracja zakładała oddziały„Sokoła”m.in.w Niemczech,USA,Francji,Wielkiej Brytanii,czy Rosji(Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego„Sokół”w Petersburgu).Oddziały zagraniczne brały udział w zlotach Sokoła polskiego w okresie międzywojennym.
Ważne daty

  • 7 lutego 1867 zatwierdzenie statutu Towarzystwa gimnastycznego we Lwowie(pisownia oryginalna za Statutem)
  • 25 lutego 1867 zorganizowanie w Parku Jezuickim we Lwowie,za zgodą CK namiestnikostwa,zebrania założycielskiego towarzystwa
  • 26 marca 1867 Komitet Tymczasowy zaproponował na przewodniczącego towarzystwa dr.med.Józefa Millereta(późniejszego wiceprezydenta Lwowa),a na zastępcę hr.Jana Aleksandra Fredrę(syna Aleksandra)
  • 1884 r.rozszerzenie działalności„Sokoła”na zabór pruski(pierwsze gniazdo w Inowrocławiu)
  • 21 lipca 1894 założenie pierwszego gniazda sokolskiego na Dolnym Śląsku we Wrocławiu
  • 25 września 1895 założenie w Bytomiu przez robotnika Józefa Tucholskiego pierwszego gniazda„Sokoła”na Górnym Śląsku
  • 25 listopada 1901 założenie Sokoła w Królewskiej Hucie
  • 1905 r.rozszerzenie działalności„Sokoła”na zabór rosyjski,zdominowanie przez Ligę Narodową
  • 1919 r.zjednoczenie organizacji dzielnicowych,skutkujące powstaniem Związku Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”w Polsce
  • 1937 r.w czerwcu odbył się Zlot Sokolstwa Polskiego w Katowicach
  • 1939-1988 zakaz działalności w kraju,ale działają polskie związki sokole we Francji,USA i Anglii
  • 10 stycznia 1989 rejestracja w Warszawie pierwszego powojennego gniazda sokolego
  • 5 lipca 1989 wpisanie do rejestru przez Sąd Wojewódzki w Krakowie stowarzyszenia pod nazwą:Polskie Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Krakowie
  • 20 października 1989 I Walne Zgromadzenie Wyborcze
  • 21 lutego 1990 zjazd założycielski Związku Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”w Polsce
  • 1 marca 1990 rejestracja działalności Związku Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”

Oddziały

  • Dzielnica Śląska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego„Sokół”
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”Bukówiec Górny
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Bytomiu
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Jarosławiu
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Katowicach
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Kościerzynie
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Lesznie
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół” w Łodzi
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Piekarach Śląskich
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Rybniku
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”w Sanoku
  • Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”we Wrocławiu

Członkowie i prezesi Związku Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”w Polsce(wykaz niepełny)
Sokół lwowski 1867-1893

  • dh Józef Milleret 1867-1871
  • dh Jan Dobrzanski 1871-1886
  • dh Żegota Krówczyński 1886-1893

Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Podhajcach

  • dh Kazimierz Bauman 1920-1937

Związek Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich w Austrii 1892-1918

  • dh Tadeusz Romanowicz 1892-1897
  • dh Antoni Dziędzielewicz 1898-1899
  • dh Ksawery Fiszer 1899-1918

Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim 1893-1919

  • dh Józef Krzymiński 1893-1895
  • dh Bernard Chrzanowski 1895-1919

TG„Sokół”w Królestwie Polskim 1905-1907

  • dh Stefan Dziewulski
  • dh Jan Rudnicki
  • dh Kazimierz Srokowski

Związek Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”w Polsce 1919-1939

  • dh Bernard Chrzanowski 1919-1923
  • dh Adam Zamoyski 1923-1936
  • dh Franciszek Arciszewski 1936-1939

Uchodźstwo i konspiracja 1939-1988 m.in.

  • dh Franciszek Arciszewski
  • dh Edward Kubalski
  • dh Jan Fazanowicz
  • dh Bolesław Rozmarynowicz
  • dh Wojciech Albrycht
  • dh Antoni Lindner
  • dh Kazimierz Tomaszewski
  • dh Bolesław Makowski
  • dh Roman Kaczmarczyk
  • dh Wacław Kocon

Związek Towarzystw Gimnastycznych„Sokół”w Polsce 1989-2011

  • dh Zbigniew Okorski 1989-1999
  • dh Andrzej Bogucki 1999-2007
  • dh Antoni Belina Brzozowski 2007-2011

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz