Życiorys
Stefan Wiechecki urodził się 10 sierpnia 1896 w Warszawie na Woli jako jeden spośród dziesięciorga rodzeństwa.Ojcem pisarza był Teodor Wiechecki,właściciel sklepu wędliniarskiego przy ul.Marszałkowskiej.Po zdaniu w 1916 roku matury w elitarnym,jedynym wówczas polskojęzycznym Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie,wstąpił do I Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.W 1918 roku wrócił do cywila i jako Stefan Gozdawa(pseudonim wzięty z Rodziewiczówny)grywał w różnych teatrach w sumie kilkanaście ról.W 1920 r.brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 2 Pułku Ułanów i przy jego dowódcy pełnił funkcję adiutanta w stopniu wachmistrza.Odznaczony Krzyżem Walecznych.W 1923 roku został rzecznikiem prasowym Polskiego Czerwonego Krzyża i ożenił się z Leokadią Fałdowską.Porzucił pracę rzecznika i w latach 1924–1926 był dyrektorem Teatru Popularnego na Woli u zbiegu ulic Wolskiej i Młynarskiej,w pobliżu Kercelaka.Teatr finansowany przez ojca Wiecheckiego ostatecznie upadł.Przez wiele lat Wiecheccy mieszkali w pobliżu Kercelaka; miejsca,w którym stykały się gwary z całego miasta,których językoznawcy dla przedwojennej Warszawy wyodrębnili co najmniej pięć.Po upadku teatru„Wiech”odbył staż reporterski w„Kurierze Warszawskim”oraz„Kurierze Czerwonym”(od 1932 r.gazeta nosiła tytuł„Dobry Wieczór!Kurier Czerwony”),gdzie został sprawozdawcą sądowym sprawozdania pochodziły ze śródmiejskich sądów grodzkich.W wyniku tej pracy jego twórczość ewoluowała i pojawił się charakterystyczny dla Wiecha styl gwarowy.W okresie międzywojennym dziennikarstwo nie było podstawą utrzymania Wiecheckiego,prowadził też sklep ze słodyczami znanej warszawskiej firmy„Fuchs i Synowie”w centrum Nowej Pragi na rogu ulic Stalowej,Inżynierskiej i 11 Listopada,pod adresem ul.Stalowa 1.Według niepotwierdzonych informacji,podczas powstania warszawskiego publikował w staromiejskim dzienniku„Powstaniec”.Po wojnie Wiechecki pisał felietony do„Życia Warszawy” i „Kuriera Codziennego”,a następnie do„Expressu Wieczornego”,któremu Wiech pozostał wierny aż do śmierci.Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce,podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.Był autorem popularnych felietonów pisanych gwarą warszawską,przedstawiających w satyrycznym świetle mieszkańców Warszawy,a po II wojnie światowej i zagładzie miasta,mieszkańców warszawskich dzielnic:Targówka i Szmulowizny;w felietonach stworzył m.in.postać historyka-amatora pana Teofila Piecyka oraz pana Walerego Wątróbki komentującego codzienne życie stolicy.Felietony,humoreski i reportaże Wiecha były wydawane również w zbiorach,m.in.„Ja panu pokażę!”(1938 r.)„Wiadomo stolica!”(1946 r.)„Helena w stroju niedbałem”(1949 r.)„Ksiuty z Melpomeną”(1963 r.)„Śmiech śmiechem”(1968 r.)„Dryndą przez Kierberdzia”(1990 r.)Wiechecki przedstawił też swych bohaterów, hoć nieco innych niż w felietonach,w powieści„Café»Pod Minogą«”(1957 r.) i jej kontynuacji„Maniuś Kitajec i jego ferajna”(1960 r.)jest również autorem wspomnień„Piąte przez dziesiąte”(1970 r.)W 1959 r.został zrealizowany film Café»Pod Minogą«na motywach powieści pod tym samym tytułem.Oprócz tych 2 powieści Wiech po wojnie napisał swoją interpretację historii Polski pt.„Helena w stroju niedbałem,czyli królewskie opowieści pana Piecyka”.Dla Polskiego Radia nagrał też swoje monologi i czytał swoje felietony.Stefan Wiechecki zmarł na serce 26 lipca 1979 roku,został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.
Krytyka twórczości
Po wojnie,w latach 50 i 60,Wiech był krytykowany przez polonistów Jana Błońskiego i Zygmunta Lichniaka za zaśmiecanie języka polskiego gwarą z przedmieść Warszawy.Z ostrą krytyką wystąpił także Jacek Bocheński na łamach„Życia Warszawy”.W obronie Wiecheckiego stanął profesor Bronisław Wieczorkiewicz.Sam autor zaś napisał ironiczny artykuł„Znakiem tego”zamieszczony w„Expressie Wieczornym”,ozdobiony rysunkiem Jerzego Zaruby.Na rysunku tym Wiech trzyma esej Bocheńskiego a Walery Wątróbka pokazuje go palcem ze słowami„Śmiej się pan z tego!”.Tuwim nazywał Wiecha Homerem warszawskiej ulicy i warszawskiego języka.
W„Kwiatach polskich”o Wiechu pisał tak:
Potem to ślicznie Wiech uwieczniał,z daleka więc do pana Wiecha pełen wdzięczności się uśmiecham…I cóż pan teraz uskutecznia?
Do jego czytelników należeli m.in.Stefan Kisielewski,Antoni Słonimski i Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.Wiech nie posługiwał się czystą gwarą przypisaną którejś z przedwojennych dzielnic Warszawy,była to raczej jej mieszanka.Po wojnie,gdy gwara wyszła z użycia i stała się językiem martwym,Wiech nadal ją rozwijał.Dziś trudno już dociekać,co zostało przez Wiecha przetworzone,co jest prawdziwym wyrażeniem gwarowym,a co zostało przez niego wymyślone.
Twórczość
Pierwszy zbiór opowiadań„Znakiem tego”Wiechecki wydał własnym sumptem,nikt nie był zainteresowany ich drukiem.Dopiero,gdy cały nakład rozszedł się w dwa tygodnie,znaleźli się chętni wydawcy.Wiech spotykał się z niezbyt przychylnym przyjęciem krytyków i literatów zarówno przed wojną,jak i w okresie powojennym.Przed wojną zaszufladkowano go jako felietonistę,po wojnie zaś gwara warszawska nie pasowała do miasta zasiedlonego przez przybyszów z całego kraju i została zakwalifikowana jako gwara peryferii Warszawy.Akcja przedwojennych felietonów Wiecha dzieje się prawie zawsze w Śródmieściu,po wojnie zaś na Targówku i Szmulkach,gdzie ocalały fragmenty autentycznego miasta i jego mieszkańców.W okresie przed wojną w twórczości Wiecha widać starania o odwzorowanie typów i zachowań ludzkich, po wojnie jego twórczość to stylizowana kronika Warszawy doby socjalizmu.Już przed wojną powstała postać Teofila Piecyka,zwanego czasem Teosiem Piecykiem albo panem Piecykiem i Walerego Wątróbki.W powojennych felietonach pojawiły się też inne fikcyjne postacie stereotypowych warszawiaków.
Najczęściej przewijali się:
- Teofil Piecyk;w przedwojennych reportażach pojawiają się też imiona Euzebiusz,Antonii i Konstanty
- Walery Wątróbka
- Gienia Wątróbkowa żona Walerego Wątróbki
- szwagier Piekutoszczak brat Gieni;jego imię Feliks występuje w utworach bardzo rzadko;w przedwojennych felietonach z cyklu"Walery Wątróbka ma głos"pojawiają się też imiona Leon i Teofil;Piekutoszczak to prawdopodobnie warszawska,gwarowa forma nazwiska Piekutowski
- Maniuś Kitajec(Marian Kondracki)
- Piskorszczaki bracia Piskorscy:Stanisław i Wacław"Szmaja"
- wuj Wężyk z Grójca i jego żona,ciotka Wężykowa
- ciotka Kuszpietowska
- Apolonia Karaluch
Dzieła
Do dziś Stefan Wiechecki nie doczekał się publikacji całości dorobku pisarskiego.
Wśród jego dokonań wymieniane są:
- Zbiory opowiadań i felietonów:
- Stefan Wiechecki,„Dzieła wybrane,czyli Wiech śmiej się pan z tego.Tom I wybór felietonów 1936-1939,Tom II wybór felietonów 1946-1955”,PIW,Warszawa 1958 r.
- „Znakiem tego”(1936 r.)„Wysoka eksmisjo”(1937 r.)„W ząbek czesany...”(1938 r.)„Syrena w sztywniaku”(1938 r.)„Ja panu pokażę!”(1938 r.)„Piecyk i S-ka”(1939 r.)„Wiadomo stolica”(1945 r.)„Spacerkiem przez Poniatoszczaka”(1946 r.)„G jak Gienia”(1948 r.)„Helena w stroju niedbałem,czyli królewskie opowieści pana Piecyka”(1948 r.)„Z bukietem w ręku”(1949 r.)„Do wyboru,do koloru”(1950 r.)„Na perłowo”(1951 r.)„Spokojna głowa”(1953 r.)"Wiejskie wczasy"(1953 r.)„Szafa gra”(1955 r.)„Śmiej się pan z tego”(1956 r.)„Zero do kółka”(1956 r.)„Wariackie papiery”(1957 r.)„Rodzina Mortusiaków”(1959 r.)„Dryndą przez Kierbedzia”(1960 r.)„Warszawa da się lubić”(1962 r.)„Ksiuty z Melpomeną”(1963 r.)„Wątróbka po warszawsku”(1965 r.)„Wisła się pali”(1967 r.)„Śmiech śmiechem”(1968 r.)„Przez lufcik”(1972 r.)„A to ci polka!”(1974 r.)
- Powieści:
- „Café»Pod Minogą«”(1957 r.)
- „Maniuś Kitajec i jego ferajna”(1960 r.)
- Wspomnienia:
- „Piąte przez dziesiąte”(1970 r.)
W latach 2000-2015 Robert Stiller zebrał i zredagował do druku książkowego wszystkie możliwe do odnalezienia przedwojenne opowiadania, felietony i reportaże Wiecha,także te zebrane uprzednio w tomikach"Znakiem tego","Wysoka eksmisjo","W ząbek czesany...","Syrena w sztywniaku","Ja panu pokażę!"oraz"Piecyk i S-ka".
- Opowiadania przedwojenne:
- „Bitwa w tramwaju”(2000 r.)„Zakochany złodziej”(2000 r.)„Mąż za tysiąc złotych”(2000 r.)„Głowa spod łóżka”(2000 r.)„Trup przy telefonie”(2001 r.)„Skarby w spodniach”(2001 r.)„W sidłach demona”(2001 r.)„Fatalna czternastka”(2001 r.)„Czaszka w rondlu”(2007 r.)„Wytworny rzeźnik”(2008 r.)„Pożycz mi rewolweru!”(2012 r.)„Kusicielka w opałach”(2013 r.)
- Felietony przedwojenne:
- "Walery Wątróbka ma głos"(2014 r.)
- Reportaże przedwojenne:
- "Jesień na Kercelaku"(2015 r.)
- "Odświętna butelka"(2015 r.)
Równocześnie z edycją przedwojennych opowiadań, felietonów i reportaży Wiecha ukazuje się seria będąca wznowieniem opowiadań,felietonów,reportaży i monologów,które ukazały się w powojennych tomikach autora.
Do 2015 roku ukazały się:
- "Ksiuty z Melpomeną"(2001 r.)
- edycja oparta na poszerzonym wydaniu z 1979 roku
- "Helena w stroju niedbałem czyli królewskie opowieści pana Piecyka"(2002 r.)
- "Wiadomo-stolica"(2011 r.)
- książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach"Wiadomo-stolica"oraz"G jak Gienia"
- "Pantofelki z flądry"(2011 r.)
- książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach"G jak Gienia","Z Bukietem w ręku"oraz"Do wyboru do koloru"
- "Koza w kagańcu"(2012 r.)
- książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach"Na perłowo"oraz"Spokojna głowa"
- "Szafa gra"(2013 r.)
Z powyższej edycji wyłączono jedynie opowiadania będące dubletami Wiech niekiedy zmieniał nieznacznie treść któregoś ze starszych opowiadań i tak przekształcone dawał do ponownego druku.W 1990 roku ukazał się zbiór przedwojennych opowiadań Wiecha o tematyce żydowskiej,pt.„Koszerny kozak czyli opowiadania żydowskie”.Całość twórczości Wiecha o tematyce żydowskiej zawierają tomiki:„Mąż za tysiąc złotych”,„Głowa spod łóżka”,„Trup przy telefonie”,„Skarby w spodniach”.
Odznaczenia
- Order Sztandaru Pracy II klasy
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(1955 r.)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski(1952 r.)
- Srebrny Krzyż Zasługi
Pamięć o Wiechu
W 1990 r.ukazała się biografia Stefana Wiecheckiego„Nad szarej Wisły brzegiem...Książka o Stefanie Wiecheckim-Wiechu”Tadeusza Wittlina.Imieniem Wiecha został w roku 2006 nazwany pieszy pasaż w Śródmieściu Warszawy,a na domu przy ul.Stalowej 1 znajduje się tablica go upamiętniająca.Imieniem Wiecheckiego nazwano jeden z parków na Targówku,istnieje też ulica Teofila Piecyka,jednego z bohaterów wymyślonych przez Wiecha,nazwana tak jeszcze za życia autora.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz