Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Był synem Stefana Augusta Leona i Zofii z Chrzanowskich.Edukację rozpoczął w 1906 r.w gimnazjum polskim w Piotrkowie Trybunalskim,gdzie zaprzyjaźnił się m.in.z Tadeuszem Puszczyńskim.W 1911 r.był współorganizatorem,a następnie stał na czele pierwszego,tajnego zastępu skautowego w Piotrkowie Trybunalskim.Od jesieni 1912 r.rozpoczął studia techniczne w Warszawie,w Szkole Mechaniczno-Technicznej H.Wawelberga i S.Rotwanda.W 1913 r.wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie.Wówczas oraz w późniejszym okresie w Legionach Polskich używał pseudonimu Stefan Radecki.W styczniu 1914 r.po ukończeniu kursu podoficerskiego w Rabce,wrócił do Warszawy,gdzie dowodził IV plutonem kompanii warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich.W lipcu 1914 r.wyjechał potajemnie na kurs oficerski w Nowym Sączu(wówczas w zaborze austriackim),a pod koniec 1914 r.wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.
I wojna światowa
W czasie I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich.Po kryzysie przysięgowym,w lipcu 1917 r.od 11 sierpnia 1917 przebywał w obozie dla internowanych oficerów Legionów w Beniaminowie.W lutym 1918 r.wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej(tzw.Polnische Wehrmacht).27 marca 1918 został mianowany porucznikiem,następnie został wykładowcą przedmiotu„umocnienia polowe”w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej.Na przełomie 1918 i 1919 r.ukończył dodatkowo kurs fortyfikacyjny i minerski w Modlinie.
Dwudziestolecie międzywojenne
W listopadzie 1918 r.gdy utworzono niepodległe państwo polskie,uczestniczył w rozbrajaniu okupantów niemieckich.Od 16 czerwca do 30 listopada 1919 roku był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie.W 1920 roku walczył na wojnie z bolszewikami,m.in.jako szef Oddziału II Sztabu Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej generała porucznika Edwarda Rydza-Śmigłego.W latach 1921-1922 był słuchaczem I Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie.Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego został przydzielony do Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego na stanowisko szefa Wydziału I Naukowego,sprawując tę funkcję w latach 1923-1926.W latach 1921-1926 był również oficerem Biura Ścisłej Rady Wojennej.1 grudnia 1924 roku został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 98 lokatą w korpusie oficerów piechoty.Podczas zamachu majowego w 1926 roku mimo,iż był piłsudczykiem opowiedział się po stronie legalnych władz.We wrześniu 1926 r.obowiązki szefa wydziału przekazał majorowi Marianowi Porwitowi,po czym objął stanowisko I oficera sztabu w Inspektoracie Armii generała dywizji Józefa Rybaka,na którym pozostawał do 1930 roku.W 1928 roku był przydzielony do 41 Pułku Piechoty.Był założycielem i redaktorem„Przeglądu Wojskowego”.W latach 1930-1935 pełnił funkcję dowódcy 55 Poznańskiego Pułku Piechoty w Lesznie.W listopadzie 1935 r.powierzono mu dowodzenie Brygadą KOP„Podole”.W lipcu 1938 roku został dowódcą piechoty dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach.
II wojna światowa
10 czerwca 1939 minister spraw wojskowych,gen.dyw.Tadeusz Kasprzycki zaproponował mu objęcie dowództwa nad drugą w Wojsku Polskim brygadą pancerno-motorową.20 czerwca wyznaczony został na stanowisko dowódcy Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej.Ostatnie dwa miesiące pokoju poświęcił na organizację powierzonej mu wielkiej jednostki motorowej.Zbyt późna decyzja naczelnych władz wojskowych o utworzeniu brygady uniemożliwiła mu jej wyszkolenie i zgranie.4 września podporządkowany został gen.dyw.Tadeuszowi Piskorowi,dowódcy improwizowanej Armii„Lublin”.W czasie kampanii wrześniowej dowodził brygadą w obronie środkowej Wisły,a później w pierwszej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.Po kapitulacji armii uniknął niewoli i powrócił do Warszawy.Tam 5 października 1939 został zastępcą komendanta Służby Zwycięstwu Polski gen.bryg.Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza.3 maja 1940 został mianowany generałem brygady.W tym samym roku został komendantem Obszaru Warszawskiego ZWZ,a następnie całego obszaru Polski pod okupacją niemiecką 30 czerwca 1940 został komendantem głównym ZWZ i dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju.Był wówczas inicjatorem powołania stanowiska delegata Rządu na Kraj,co zaproponował gen.Władysławowi Sikorskiemu w 1940 r.W grudniu 1940 r.z polecenia Roweckiego,w Biurze Informacji i Propagandy utworzono specjalną komórkę„N”(jej powołanie zaproponował na wiosnę 1940 r.płk.Jan Rzepecki).Komórka w październiku 1941 r.została przekształcona w Samodzielny Pod wydział N,zwany potocznie akcją N.Akcja N zajmowała się dywersją,wojną psychologiczną i propagandą, wymierzoną przeciwko okupantowi niemieckiemu.Rowecki cyklicznie informował rząd w Londynie o rezultatach działalności akcji N.Pod koniec 1941 r.utworzył organizację„Wachlarz”.Doprowadził do połączenia najważniejszych organizacji konspiracyjnych w kraju w jednolite wojsko podziemne,od 1942 roku występujące jako Armia Krajowa.14 lutego 1942 został komendantem głównym Armii Krajowej,następnie dokonał jej restrukturyzacji,usprawniając system dowodzenia.Był przeciwny współpracy z komunistami polskimi z PPR,m.in.nie zgadzając się na mediacje z jej nieoficjalnym przedstawicielem Michałem Żymierskim(wówczas agentem NKWD),mające miejsce w roku 1940.Od 1942 r.gdy uzyskał zgodę na prowadzenie ograniczonej walki zbrojnej,nadzorował przygotowanie planu powstania powszechnego,jakie Polskie Państwo Podziemne zamierzało wywołać pod koniec wojny.Od 7 grudnia 1942 r.pełnił dodatkowo funkcję delegata ministra obrony narodowej w Kraju.W czasie okupacji niemieckiej stał się obiektem szczególnego zainteresowania niemieckich władz bezpieczeństwa,głównie z uwagi na znaczenie stanowisk,które zajmował w polskim ruchu oporu.Został uznany za„wroga numer jeden”III Rzeszy w okupowanej Polsce i umieszczony na pierwszym miejscu niemieckiej listy poszukiwanych Polaków(niem.Bekanntgewordene Personen der polnischen Widerstandsbewegung),która obejmowała 165 nazwisk najaktywniejszych dowódców polskiej konspiracji.Gestapo przywiązywało szczególną wagę do zdekonspirowania i pochwycenia Roweckiego utworzono w tym celu specjalną komórkę zajmującą się wyłącznie polowaniem na przywódców podziemia,która dysponowała rysopisem Roweckiego i jego personaliami.W centrali niemieckich władz bezpieczeństwa w alei Szucha wisiał jego ogromny podświetlany portret,z którym każdy funkcjonariusz lub agent niemiecki działający na terenie Warszawy musiał się dokładnie zapoznać.Wczesną wiosną 1943 roku odnalazł Roweckiego członek siatki NKWD w Warszawie Bogusław Hrynkiewicz i zaproponował zwierzchnikom jego likwidację.Jednak jej kierownik Czesław Skoniecki po konsultacjach z Moskwą i kierownictwem PPR nie wyraził zgody.Sam Rowecki nie był zwolennikiem ścisłej konspiracji,mimo iż zgodził się na ochronę osobistą wywiadu AK,ograniczył ją do spotkań służbowych w terenie poruszając się bez obstawy.W większym stopniu zakładał,iż przed aresztowaniem i rozpoznaniem na terenie Warszawy uchroni go wtopienie się w tłum,dobra orientacja w mieście,zmiana wyglądu zewnętrznego oraz doskonale podrobione dokumenty(niem.Kennkarte)poświadczające,iż pracuje w instytucjach niemieckich.Informację o miejscu pobytu„Grota”podrzucili Niemcom polscy agenci wywiadu radzieckiego.Został wydany Niemcom przez agentów Gestapo ulokowanych w wywiadzie AK(Blanka Kaczorowska,Ludwik Kalkstein,Eugeniusz Świerczewski;w 1944 r.kontrwywiad AK zlikwidował Świerczewskiego za zdradę).Został zdekonspirowany i aresztowany 30 czerwca 1943 ok.godz.9.30 w znajdującym się na pierwszym piętrze mieszkaniu przy ul.Spiskiej 14 m.10(wynajmowanym na fikcyjne nazwisko przez jego brata Stanisława Roweckiego i wykorzystywanym w celach konspiracyjnych),na krótko przed zaplanowaną na godz.10.00 przy ul.Barskiej 5 całodniową odprawą Komendy Głównej Armii Krajowej.Aresztowania dokonała ekipa Gestapo dowodzoną przez SS-Untersturmführera Ericha Mertena.Został przewieziony do siedziby Gestapo przy alei Szucha 25,a później przetransportowany samolotem do Berlina.Tam stanowczo odrzucił niemiecką propozycję współdziałania(m.in.wzięcia udziału w planowanej akcji antybolszewickiej).Został osadzony w połowie lipca 1943 r.w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen,jako więzień honorowy.1 sierpnia 1944,Heinrich Himmler,na wieść o wybuchu powstania warszawskiego nakazał niezwłoczne zgładzenie Stefana Roweckiego.Według powojennych ustaleń historyków,został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen,kilka minut po godz.3.00 w nocy z 1 na 2 sierpnia 1944.Natomiast IPN w toku śledztwa zakończonego w 2007 r.ustalił datę śmierci na dni 2–7 sierpnia 1944.
Okres powojenny
W latach stalinizmu w Polsce(1945-1956)oficjalna ocena działalności Roweckiego była skrajnie i jednostronnie negatywna.Ówczesna historiografia,posługując się oskarżeniami nie popartymi faktami,twierdziła iż dowództwo Armii Krajowej współpracowało z Niemcami.Rowecki również był prezentowany w tym kontekście,dominowało jednak przedstawianie go w opozycji do sanacyjnych oficerów z Komendy Głównej Armii Krajowej(w szczególności Tadeusza Komorowskiego i Tadeusza Pełczyńskiego),a w konsekwencji jako ich ofiarę działania te wpisywały się w politykę prześladowania członków Armii Krajowej,która oficjalnie zakończyła się wraz ze śmiercią Bieruta w 1956 r.Dopiero w następnych latach,kiedy rozpoczął się etap rehabilitacji bezpodstawnie skazanych żołnierzy AK,podjęto próby obiektywnych ocen jego dokonań pierwszy biogram Roweckiego opublikowano dopiero w Encyklopedii Współczesnej z 1959 r.W późniejszym okresie publikowano również wspomnienia ludzi,z którymi współpracował(Jana Rzepeckiego,Józefa Szyrmera,Antoniego Sikorskiego i Stanisława Kozickiego).
Rehabilitacja i upamiętnienie
Ograniczone przemiany ustrojowe w Polsce po protestach społecznych z roku 1980,które dotyczyły także zmian w postrzeganiu historii najnowszej,spowodowały wzrost zainteresowania postacią Roweckiego i próby przywrócenia pamięci o jego dokonaniach.Zaczęły się ukazywać reportaże i publikacje,które przedstawiały postać generała w bardziej pozytywnym świetle,w dalszym ciągu jednak pozostawały zniekształcone przez propagandę PRL.1 sierpnia 1980 na ścianie budynku przy ul.Spiskiej 14 w Warszawie,gdzie Rowecki został aresztowany,odsłonięto tablicę pamiątkową.We wrześniu 1981 r.umieszczono kolejną tablicę w jego rodzinnym mieście,Piotrkowie Trybunalskim.W marcu 1983 r.odsłonięto tablicę przy ul.Marszałkowskiej 4 w Warszawie(dawny lokal konspiracyjny„Grota”).W lutym 1997 r.tablicę pamiątkową umieszczono także przy ul.Chocimskiej 22,gdzie znajdowało się jedno z warszawskich mieszkań generała.W 1981 r.jego imię otrzymał także nowo wybudowany most w Warszawie oraz w 1985 r.statek MS„Generał Grot-Rowecki”.Imię generała nosi także wiadukt w Lesznie wybudowany w latach 70 ubiegłego wieku był swego czasu najdłuższym wiaduktem w Europie.Pierwszy pomnik Grota-Roweckiego w Polsce odsłonięto 19 września 2004 w Tychach.11 czerwca 2005 u zbiegu ulicy Fryderyka Chopina i Alej Ujazdowskich w Warszawie odsłonięto także jego pomnik.
Generał Stefan Rowecki„Grot”został patronem:
- Zespołu Szkół Samochodowych w Gliwicach
- Jednostki Wojskowej AGAT(od 24 maja 2012)
- Centralnego Ośrodka Szkolenia Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Emowie(od 2003 r.)
- 69 Leszczyńskiego Pułku Przeciwlotniczego w Lesznie(do 31 grudnia 2011)
- 4 Zielonogórskiego Pułku Przeciwlotniczego w Czerwieńsku(od 4 października 2013)
- Szkoły Podstawowej nr 12 w Lesznie
- IV Liceum Ogólnokształcącego w Piotrkowie Trybunalskim
- Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2 w Jędrzejowie
- Gimnazjum Nr 15 w Warszawie(na Ochocie)
- Zespołu Szkół Nr 4 w Mrągowie
- Szkoły Podstawowej Nr 23 we Wrocławiu
- 111 Częstochowskiej Drużyny Harcerskiej"Grot"
- Księgarni Historyczno–Wojskowej im.gen.dyw.Stefana Grota Roweckiego w Łodzi
- Szkoły Podstawowej w Koziegłowach
- 11 Bolesławieckiej Drużyny Harcerskiej"Grot"
- Liceum Ogólnokształcącego w Czerwieńsku(od 7 listopada 2014 r.)
- 8 Poznańskiej Drużyny Harcerzy JAR ZHR im.Generała Stefana Grota Roweckiego
W 2011 r.ustanowiono odznakę honorową jego imienia,nadawaną przez szefa ABW za zasługi położone dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i porządku konstytucyjnego.Powstał film dokumentalny pt."Biografie Generał Grot Rowecki",realizacja i scenariusz:Stanisław Trzaska,1989 r.4 listopada 2014 na terenie byłego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen został odsłonięty pomnik Stefana Roweckiego i otwarta okolicznościowa wystawa upamiętniająca jego osobę.
Śledztwo IPN
30 marca 2007 Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu umorzyła śledztwo w sprawie zamordowania w sierpniu 1944 r.w niemieckim obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen gen.dyw.Stefana„Grota”Roweckiego z uwagi na śmierć sprawców:Heinricha Himmlera,Antona Kaindla(komendanta obozu w Sachsenhausen) i Kurta Eccariusa(komendanta podobozu Zellenbau).W toku śledztwa prowadzonego przez IPN-KŚZpNP ustalono,iż generał Stefan Rowecki został zamordowany w okresie pomiędzy 2 sierpnia a 7 sierpnia 1944,prawdopodobnie na terenie krematorium obozu Sachsenhausen,na specjalny rozkaz Heinricha Himmlera,który polecił Antonowi Kaindlowi komendantowi obozu w Sachsenhausen oraz Kurtowi Eccariusowi komendantowi podobozu Zellenbau natychmiastowe wykonanie egzekucji generała.Przeprowadzenie egzekucji nastąpiło bezpośrednio po wybuchu powstania warszawskiego w dniu 1 sierpnia 1944.Nie ustalono miejsca pochówku generała,ani też bezpośrednich sprawców zabójstwa.Jednocześnie IPN-KŚZpNP stwierdził,iż zamordowanie generała Stefana„Grota”Roweckiego stanowiło zbrodnię w rozumieniu art.1 pkt 1 Dekretu z dnia 31 sierpnia 1944,„o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy,winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego”.Uznano także,że zbrodnia ta miała charakter zbrodni przeciwko ludzkości,ponieważ była aktem prześladowania z uwagi na przynależność generała do określonej grupy narodowościowej i politycznej.
Ordery i odznaczenia
- Order Orła Białego(pośmiertnie w 1995 r.)
- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari(1942 r.)
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari(1923 r.)
- Krzyż Niepodległości z Mieczami
- Krzyż Niepodległości(1931 r.)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski(1925 r.)
- Krzyż Walecznych ośmiokrotnie(1921-1943)
- Złoty Krzyż Zasługi dwukrotnie(po raz pierwszy w 1928 r.)
- Krzyż Armii Krajowej(pośmiertnie w 1967 r.)
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
- Odznaka za Rany i Kontuzje trzykrotnie ranny
- Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych 12 maja 1936
- Gwiazda Wytrwałości
- Oficer Legii Honorowej(Francja,1937 r.)
- Komandorska Legia Zasługi(pośmiertnie 9 sierpnia 1984 przez prezydenta USA Ronalda Reagana)
Książki i publikacje
- Stefan Rowecki:"Umocnienia polowe".Warszawa:Komisja Wojskowa, SzkołaPodchorążych W.P.1918 r.
- Stefan Rowecki:"Umocnienia polowe".Cz.2 Kurs I-ej klasy.Warszawa:Komisja Wojskowa,Szkoła Podchorążych W.P.1918 r.
- Stefan Rowecki:"Atlas(100 rysunków)do Umocnień polowych wojny pozycyjnej"(część II-ga).Warszawa:Komisja Wojskowa,Szkoła Podchorążych W.P.1918 r.
- Stefan Rowecki:"Umocnienia polowe".Warszawa:Księgarnia Wojskowa,M.S.W.Departament Naukowo-Szkolny,1919 r.
- Stefan Rowecki:"Umocnienia polowe".Atlas.Warszawa:Księgarnia Wojskowa,M.S.W.Departament Naukowo-Szkolny,1919 r.
- Stefan Rowecki,Seweryn Elterlein:"Czerwona Armja Bolszewicka:(jej organizacja,wartość i taktyka)".Opracowane na podstawie doświadczeń bojowych z 1918-20 r.[S.l.s.n]Drukarnia D-wa 4 Armii,1920 r.
- Stefan Rowecki:"Okopywanie się i urządzanie pozycji".Warszawa:Główna Księgarnia Wojskowa,1921 r.
- Stefan Rowecki:"Walki uliczne".Warszawa:Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy,1928 r.
- Stefan Rowecki:"Propaganda jako środek walki".1932 r.
- Stefan Rowecki(red.)"Przegląd Wojskowy".Warszawa:Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy,Oddział II Sztabu Generalnego i Towarzystwo Wiedzy Wojskowej,1924-1935
- Stefan Rowecki:"Wspomnienia i notatki:czerwiec wrzesień 1939 r."[S.l.s.n.]1980 r.
- Stefan Rowecki:"Dzieje oręża polskiego."[S.l.]„Wolny Polak”,1983 r.
- Stefan Rowecki:"Wspomnienia i notatki autobiograficzne(1906-1939)"(wybór tekstów:Andrzej Krzysztof Kunert,Józef Szyrmer;[wstęp A.K.Kunert]).Warszawa:Czytelnik,1988 r.ISBN 83-07-01547-2
Odniesienia w kulturze
Scena aresztowania generała Roweckiego jest ukazana w odcinku 11 pt.„W obronie własnej”serialu"Polskie drogi"z 1976 r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz