Pan Tadeusz

Pan Tadeusz,czyli Ostatni zajazd na Litwie poemat Adama Mickiewicza wydany w dwóch tomach w 1834 r.w Paryżu przez Aleksandra Jełowickiego.Ta epopeja narodowa z elementami gawędy szlacheckiej powstała w latach 1832-1834 w Paryżu.Składa się z dwunastu ksiąg pisanych wierszem,trzynastozgłoskowym aleksandrynem polskim.Rękopis Pana Tadeusza przechowywany jest w Zakładzie Narodowym im.Ossolińskich we Wrocławiu,w szkatule z hebanu i kości słoniowej zamówionej przez Stanisława Tarnowskiego i wykonanej w 1873 r.przez Józefa Brzostowskiego.Pierwsze wydanie Pana Tadeusza na ziemiach polskich ukazało się w Toruniu w 1858 r.w drukarni miejskiej dzierżawionej przez Ernsta Lambecka.Czas akcji:pięć dni z roku 1811 i dwa dni z roku 1812.
Okoliczności powstania utworu
Według Józefa Bohdana Zaleskiego,przyjaciela Adama Mickiewicza,pomysł„poematu sielskiego”narodził się już w 1831 r.podczas pobytu wieszcza w Wielkopolsce.Poeta miał rozpocząć go od opisu dworku szlacheckiego.Z kolei Józef Grabowski,właściciel wsi Łukowo,utrzymywał później,że to w jego miejscowości Mickiewicz powziął postanowienie napisania Pana Tadeusza.Dokładne fakty na ten temat jednak nie są znane.Badacze przypuszczają,że poeta napisał wówczas około sto kilkadziesiąt wersów opisujących Soplicowo(w ostatecznym kształcie fragment ten ma się kończyć na 174 wersie I księgi).Poeta jednak po napisaniu tego fragmentu nie rozwijał tekstu przez kilkanaście następnych miesięcy.Na początku grudnia 1832 roku(przebywając już w Paryżu)napisał list do przyjaciela,w którym informował o rozpoczętych intensywnych pracach nad poematem.Tekst utworu powstawał bardzo szybko 12 stycznia 1833 roku Mickiewicz donosił w listach,że napisał już„dwie wielkie pieśni”.Następnie przerwał prace aż do 6 maja,kiedy to narodziła się pieśń trzecia.Pod koniec tego samego miesiąca ukończył już część czwartą.Nastąpiła wówczas kolejna kilkumiesięczna przerwa w tworzeniu Pana Tadeusza,spowodowana chorobą poety,opieką nad Stefanem Garczyńskim oraz podróżami.13 listopada tego samego roku informował w liście,że dokończył pieśń piątą,a od tamtego momentu prace nad epopeją trwały już bez dłuższych przerw:Mickiewicz napisał wówczas w ciągu trzech miesięcy siedem kolejnych ksiąg.Zakończenie twórczej pracy ogłosił 13 lutego 1834 roku.Rękopis został natychmiast przekazany do druku,który ukończono 17 czerwca tego samego roku.
Postacie
Bohaterem poematu jest głównie szlachta polska.
Między innymi:

• Jacek Soplica(ksiądz Robak)ojciec Tadeusza Soplicy,zabójca Stolnika,przybiera tożsamość mnicha i planuje powstanie przeciw Moskalom
• Tadeusz Soplica tytułowy bohater epopei,dwudziestoletni chłopak,syn Jacka Soplicy
• Zosia córka Ewy Horeszkówny,zakochana w Tadeuszu Soplicy
• Sędzia Soplica gospodarz Soplicowa,brat Jacka,zagorzały patriota
• Telimena elegancka opiekunka Zosi,była mieszkanka Petersburga
• Hrabia adwersarz sędziego w sporze o zamek po Horeszkach,daleki krewny tego rodu.Sędzia kwestionuje jego prawa do zamku mówiąc„On Horeszkom dziesiąta woda na kisielu”(księga VI,werset 169).Jego dokładne związki z tym rodem omawia Gerwazy na początku swej opowieści o historii zamku.

Jego słowa:
W Panu krew Horeszków płynie,Jesteś krewnym Stolnika po matce Łowczynie,Która się rodzi z drugiej córki Kasztelana,Który był, jak wiadomo,wujem mego Pana.
(księga II,wersety 258-261)uzupełnione o wiadomości z przedśmiertnej spowiedzi Jacka Soplicy dają podstawy do nakreślenia takiego oto drzewa genealogicznego:

Hrabia

Zosia(ukochana Tadeusza Soplicy)

Łowczyna(matka hrabiego)

1 córka kasztelana

2 córka kasztelana

Stolnik

Kasztelan(wuj stolnika)

Ciotka stolnika

Ojciec stolnika

Dziadek stolnika

Kolorem czerwonym zostali oznaczeni Horeszkowie,a zielonym ich krewni noszący inne nazwiska.Kluczem do nakreślenia tego drzewa w takiej właśnie,a nie innej formie jest właściwe zrozumienie słowa„wuj”w wypowiedzi Gerwazego.Otóż nie może to być brat matki ani mąż siostry matki,wtedy bowiem w hrabim nie mogłaby płynąć krew Horeszków.Brat ojca też nie,bo w XIX wieku taką osobę nazywano stryjem i nie mylono tych pojęć.Pozostaje jedynie mąż siostry ojca.

• Gerwazy Rębajło klucznik Horeszków(służył jeszcze Stolnikowi)
• Protazy woźny Soplicowa
• Jankiel karczmarz,Żyd

Księgi

• Księga I Gospodarstwo(na początku Inwokacja)
• Księga II Zamek
• Księga III Umizgi
• Księga IV Dyplomatyka i łowy
• Księga V Kłótnia
• Księga VI Zaścianek
• Księga VII Rada
• Księga VIII Zajazd
• Księga IX Bitwa
• Księga X Emigracja.Jacek
• Księga XI Rok 1812
• Księga XII Kochajmy się
• Objaśnienia poety
• Epilog

Wątki

• wątek miłosny Tadeusza i Zosi wątek rozwijający się od początku utworu,kiedy to Tadeusz zauważa młodą dziewczynę.Potem Tadeusz myli Zosię z Telimeną.Następnie Tadeusz wyjawia stryjowi swą miłość do Zosi,a Zosia czule żegna Tadeusza.Wątek ten rozwija się przez cały utwór,aż doprowadza do zaręczyn Tadeusza i Zosi
• wątek Stolnika Stolnik był wielkim panem z rodu Horeszków,o czym opowiada Gerwazy w II księdze.Posiadał jedyne dziecko,Ewę Horeszkównę,w której zakochał się Jacek Soplica.Do zaręczyn nie doszło z powodu różnicy majątkowej i wyraźnej niechęci ojca wobec tego związku;obawiając się rekuzy Soplica nie poprosił formalnie o rękę córki,zaś Horeszko przyjął swatów kasztelana witebskiego.Stolnik został zabity przez Soplicę w zamku podczas najazdu Moskali.Od tego momentu Gerwazy przysiągł sobie zemścić się na rodzie Sopliców 
• wątek sporu o zamek przez cały utwór przewija się spór o zamek Horeszków.Teoretycznie należy on do Sopliców,gdyż został nadany im podczas konfederacji targowickiej.Hrabia,Gerwazy Klucznik i okoliczna szlachta zamierzają dokonać zajazdu na Sopliców.Podburza ich do tego Klucznik
• wątek niepodległościowy akcja Pana Tadeusza rozgrywa się w czasach wojen napoleońskich.Ks.Robak,próbując naprawić swoje dawne winy,agituje polską szlachtę do powstania i walki u boku Napoleona.Usiłowania jego niweczy Klucznik,który zapał szlachty wykorzystuje przeciwko Soplicom,doprowadzając do zajazdu.Jednak gdy pojawia się wspólny wróg,Rosjanie,następuje pogodzenie wszystkich stron sporu i wspólna walka przeciw Moskalom

Epopeiczność utworu
Adam Mickiewicz nigdy nie nazwał Pana Tadeusza eposem lub epopeją,nie określili go też w ten sposób pierwsi czytelnicy utworu,znali bowiem zupełnie inne wzorce epopeiczności.Badacze literatury podkreślają,że utwór ten zawiera elementy poematu heroicznego,heroikomicznego,satyry,powieści walterskotowskiej,baśni,gawędy oraz sielanki.W związku z tym jest przez nich różnie definiowany:Bogusław Bednarek nazywa Pana Tadeusza„deuteroepopeją”(czyli tekstem„wtóroepopeicznym”,pojęcie analogiczne do„księga deuterokanoniczna”),Kazimierz Wyka„sumą gatunków”,Stefania Skwarczyńska natomiast zjawiskiem literackim,którego cechuje„gatunkowa wieloaspektowość”.Pierwsi czytelnicy Pana Tadeusza nie tylko nie określili utworu mianem epopei,ale nawet wyrażali swoje niezadowolenie z powodu niewielkiej ilości podniosłego tonu w utworze;uważano,że zawiera za dużo treści rubasznych.Zauważono także,że nie pojawia się w utworze żadna wielka postać historyczna(pojawienie się takiej osoby miało być zgodne z kanonami eposu).O chłodnym przyjęciu dzieła świadczą także liczby:Dziady cz.III wydrukowano w dwóch tysiącach egzemplarzy,które zostały sprzedane w ciągu roku,natomiast pierwsze wydanie Pana Tadeusza przygotowano w trzech tysiącach egzemplarzy,które zalegały potem na księgarskich półkach.
Dwa lata po publikacji Pana Tadeusza pojawiła się entuzjastyczna recenzja Wilhelma Häringa,który jako pierwszy określił utwór mianem epopei:

To najnowsze dzieło Mickiewicza jest doskonałym poematem epickim,dziełem,którego forma jest nam obca,ale istota odpowiada najsurowszym wymogom stawianym przez naszą krytykę estetyczną eposowi,a mianowicie jego najwyższej,a według innych jedynej odmianie.Pan Tadeusz przynosi bowiem pełny zamknięty obraz określonego narodu i jego specyficznych cech w określonej epoce;ciągłą interesującą akcję z bogatymi epizodami,z równie ciekawym,jak i pouczającym spojrzeniem wstecz na historyczną przeszłość;mistrzowskie soczyste i pełne opisy miejsc,stosunków;zwyczajów;plastyczny obraz martwej,jak i żywej natury i do tego charakterystykę tak odważną, trafną,uzależnioną od nastroju(...)Nie brak temu bohaterskiemu poematowi,a takim on jest,pięknych,idyllicznych rysów;a narodowej tej epopei,w której poeta wytyczył sobie piękny cel uchwycenia w poetyckich obrazach pewnej właściwości narodowej,tam,gdzie nawet najbardziej płomienny duch twórcy nie zostanie poetą.W poemacie tym znajduję całkiem oryginalną samorodną formę,która stary epos splata z powieścią;wreszcie w istnieniu tego poematu znajduję dowód,że można jeszcze dziś tworzyć epopeje.

Status arcydzieła literatury polskiej oraz eposu narodowego Pan Tadeusz uzyskał po 1863 roku.W 1875 roku ukazała się pierwsza monografia dzieła,w której jej autor Hugo Zathey ocenił bardzo wysoko utwór Mickiewicza.Praca ta wywarła duży wpływ na późniejszych badaczy Pana Tadeusza.Swoją pracę Zathey rozpoczął od polemiki z tezą,popularną w okresie polskiego romantyzmu,zgodnie z którą tylko przedchrześcijańska Polska mogła stworzyć dzieło na miarę wielkiej„epopei ludowej”,a chrześcijaństwo tylko zniwelowało te zadatki.Zathey nie przychylił się do takiej tezy,nie podzielając tym samym romantycznych uprzedzeń.Kwestię epopeiczności utworu rozpatrywał w odniesieniu do popularnych w XIX w.na gruncie niemieckim teorii estetycznych dotyczących eposu,wyłożonych w dziełach Jeana Paula,Vischera oraz przede wszystkim Hegla.Według autora porównanie wypadło na korzyść Pana Tadeusza w utworze znajduje się bowiem ujęcie momentu dziejowego dla narodu w taki sposób,że uwypukla jego dążenie do niepodległości.Ponadto akcja poematu grupuje się wokół jednej potężnej indywidualności,która skupia wszystkie indywidualne cechy narodu.Zaś element tragizmu jest według Zathey’a należycie wprowadzony.Kompozycja poematu,stosunek epizodów do akcji głównej oraz obrazów przyrody do wydarzeń zawartych w utworze mają być również zgodne z heglowską estetyką epopei:Tak tu,jak i we wszystkich innych względach zaspokaja poeta w zupełności najwybredniejsze wymagania krytyki.Także współcześni literaturoznawcy zajmowali się problemem stosunku Pana Tadeusza do wzorów antycznej epopei.Na podstawie badań Wilhelma Bruchnalskiego i Stanisława Windakiewicza oraz Tadeusza Karyłowskiego Stanisław Pigoń wysnuł wniosek,że Mickiewicz świadomie,jako rodzaj hołdu dla starego olbrzyma poezji epickiej[…]włączył w księgę IX kilka sytuacyj,wprost nawet przytoczeń z Iliady Homera,w drobnym stopniu z Eneidy Wergiliusza.Juliusz Kleiner zaś uważał,że Wojski to Homerowy Nestor,zwrócił także uwagę,że zasypianie bohaterów lub udawanie się na spoczynek stanowi koniec ksiąg[Pana Tadeusza],jak w p.I,VII i IX Iliady,jak w p.1,5,6,14,16,18 i 19 Odysei.Świt na początku księgi przywodzi na myśl rozpoczynanie pieśni od Eos różanopalcej.Bójka w ks.V i potem bitwa z Moskalami sposobem przedstawienia i przebiegiem walk niekiedy ożywić ma w pamięci zapasy bohaterów Homerowych lub Wergiliuszowych i spolszczenie opowieści helleńskiej przez Dmochowskiego,a Telimena[…]pragnie w ks.VII zatrzymać dla siebie serce Tadeusza tak,jak Dydona zatrzymać pragnie przy sobie Eneasza.W konkluzji Kleiner napisał,że wszystkie te świadome upodobnienia scen,postaci,wyrażeń do epiki Homerowej i Wergiliuszowej wprowadzone są żartobliwie;u tłumacza i naśladowcy Wolterowskich powiastek,u autora„Kartofli”,u słuchacza Borowskiego dziwić to nie może,że epika żartobliwa,parodystyczna,uprawiana con amore przez wiek XVIII,jest dlań kontynuacją dostojnego starożytnego eposu,że i koniec bójki w p.V i czyny wojenne zajazdu przedstawia w stylu utworów heroikomicznych.Inwokacja wszakże nie pozostawia wątpliwości o powadze zamiaru epickiego.W Panu Tadeuszu znalazły się też„intencjonalne”jak pisze Tadeusz Sinko cytaty z polskiego tłumaczenia Iliady,którego autorem był Franciszek Ksawery Dmochowski,a którego Mickiewicz czytał w młodości.
Są to trzy dwu wersy:pierwszy,pochodzący z Iliady brzmi tak: 
I z boku wedle wnętrza szatę mu przewierci Schylił się zręcznie Parys i wydarł się śmierci.
W poemacie Mickiewicza czytamy:
Uderza w dno gitary,na wylot ją wierci,Schylił się na bok Ryków i tak uszedł śmierci. Inny cytat tłumaczenia Dmochowskiego brzmi tak:
Ten łuk napina Pandar i do ziemi chyli,Wierni go towarzysze tarczami okryli. W Panu Tadeuszu natomiast,major Płut,widząc Tadeusza przed swym batalionem,namówił Gonta,by zastrzelił bijącego się z Rykowem Polaka:
Gont odwodzi karabin,zamyka się chyli,Wierni go towarzysze płaszczami okryli. Trzeci cytat pochodzi z samego początku ks.II Iliady:
Inni spali bogowie i ziemscy rycerze Oczu tylko Jowisza sen słodki nie bierze. Mickiewicz przeniósł to do swojego poematu w następujący sposób:
Spali:gospodarz domu,wodze i żołnierze,Oczu tylko Wojskiego sen słodki nie bierze. Pigoń twierdzi,że to zapożyczenie ma na celu wywołać efekt humorystyczny(zestawienie osobistości i zatrudnień:Jowisz strudzony biegiem spraw ludzkich,Wojski przygotowaniem obiadu).Epopeja Mickiewicza rozpoczyna się porównaniem utraconej ojczyzny do utraconego zdrowia oraz porównaniem cudu,dzięki któremu emigranci polscy mają powrócić na łono kraju z cudownym ocaleniem poety w dzieciństwie za sprawą modłów jego mamy do Matki Boskiej.Porównania tego typu są w Panu Tadeuszu najczęstszym tropem poetyckim.Kilka z nich ma swoje źródła w poezji antycznej i tak np.w księdze V,kiedy Telimena robi wymówki Tadeuszowi,ten ucieka Jak szczupak,gdy mu oścień skróś piersi przekole,/Pluska się i nurtuje,myśląc,że uciecze,/Ale wszędzie żelazo i sznur z sobą wlecze(w.238 i nast.)Sinko dopatruje się w tym fragmencie Wergiliuszowego porównania(Eneida IV 69–73),użytego tam w zastosowaniu do królowej Dydony w następującej sytuacji:królowa Kartaginy zakochała się gwałtownie w bawiącym u niej w gościnie Eneaszu,lecz pomna ślubów złożonych po śmierci męża,że już nigdy nie wyjdzie za mąż,stara się stłumić swój nowy afekt,choć siostra jej,Anna,zachęca ją do poślubienia bohaterskiego przybysza w imię dobra państwa zagrożonego przez sąsiadów i radzi gniew bogów spowodowany złamaniem ślubów przebłagać obfitymi ofiarami.
Niestety,ofiary królowej nie uspokajają: 
Płonie Dydo,nieszczęsna wskroś i przez gród cały Błąka się,niby łania trafiona od strzały,Którą gnając przez Krety gaje,niespodzianie Przeszył pasterz i lotny zostawił bełt w ranie,Nieświadom ona w lasach,po górach się wspina Dyktejskich,lecz w jej boku śmiertelna tkwi trzcina.
Mickiewicz,ze względu na scenę Telimeny z Tadeuszem w ks.VIII(wersy 424–531)nazwał ją w streszczeniu księgi„Nową Dydoną”,wskazując tym samym wzór.Pigoń,objaśniając to streszczenie,napisał:poeta używa tego określenia o Telimenie,by humorystycznie przedstawić jej udaną rozpacz po utracie Tadeusza,a nawet udawany zamiar samobójstwa(VIII,488)oraz scena rozmowy Tadeusza z Telimeną,choć poeta po wzór jej odsyła do Eneidy,ma swój odpowiednik,dość szczegółowy,w rozmowie Rynalda z Armidą w Gofredzie Tassa.
Mickiewicz w Panu Tadeuszu zastosował także zabieg strukturalny,który Alicja Stępniewska nazywa„samo ujawnieniem”.Polega on na wewnętrznej przemianie bohatera,wyprowadzającej go ze stanu grzechu,a kierującej ku oczyszczeniu(katharsis).Taka przemiana nie przychodzi nagle,ale jest wynikiem głębokich przemyśleń bohatera,długich wahań i rozterek.Przeważnie też samo ujawnienie występuje dopiero pod koniec życia.Pierwszym poetą,który użył takiego chwytu literackiego był Homer(Odyseja),dlatego też taką strukturę nazywa się homerycką.Stanowiła ona motyw widoczny zwłaszcza w późniejszych greckich tragediach(Król Edyp,Elektra).W Panu Tadeuszu tytuł wyraźnie wskazuje czytelnikowi,że główną i pierwszoplanową postacią poematu ma być Tadeusz.Jednakże w trakcie lektury okazuje się,że oprócz niego pojawia się bardzo wiele innych postaci,równie jak on ważnych,a nawet ważniejszych.Na plan pierwszy wysuwa się zwłaszcza tajemniczy ksiądz Robak,który stale budzi zaciekawienie czytelnika:nie wiadomo kim jest,dlaczego pojawia się zwłaszcza w ważnych momentach akcji oraz dlaczego jest tak silnie związany z rodziną Sopliców.Odpowiedzi na te pytania pojawią się znacznie później,kiedy następuje„samo ujawnienie”księdza.A przez cały czas autor sygnalizuje tylko pewne wątki z biografii postaci,aby dać czytelnikowi powód do snucia hipotez.Mickiewicz zastosował w ten sposób technikę ciągłej retardacji rozpoznania,inaczej mówiąc:rozkładania aktu rozpoznawczego na szereg migawkowych obrazów,które mogą nasuwać jakieś przypuszczenia czytelnikowi.Cel główny samej retardacji to wywołanie napięcia akcji,aż do kulminacyjnego rozwiązania zagadki:Jam jest Jacek Soplica mówi ks.Robak do Klucznika.Następuje skrucha,wyznanie win i przebaczenie,które stanowią jak twierdzi Stępniewska wielką analogię do końcowej sytuacji w Iliadzie,gdzie Achilles z trudem przebacza Hektorowi zabójstwo Patroklosa,swojego najlepszego przyjaciela.Na takiej samej zasadzie Gerwazy przebacza Jackowi Soplicy zabójstwo Stolnika.W ten sposób też poeta zużytkował w akcie konania księdza Robaka dwa rozwiązania strukturalne jedno z Iliady,drugie z Odysei.Samoujawnienie Odysa jest wzorem dla samoujawnienia Jacka,przebaczenie Hektorowi przez Achillesa jest natomiast modelem dla przebaczenia Jackowi przez Gerwazego.
Przekłady na języki obce
Poniżej przedstawiono tabelę zawierającą listę pierwszych przekładów Pana Tadeusza na języki obce

Język przekładu	Data pierwszego wydania	Tłumacz(e)	Uwagi
albański	1998 r.	Jorgo Gjikondi
angielski	1885 r.	Maude Ashurt Biggs
bułgarski	1901 r.	Efrem Karanow
białoruski	1859 r.	Wincenty Dunin-Marcinkiewicz	rękopis po wydaniu dwóch ksiąg skonfiskowała carska cenzura.Wydany dopiero w 1907 r.
chiński	1955 r.	Sun Yun	przekład z tłumaczenia angielskiego
chorwacki	1893 r.	Tomislav Maretić
czeski	1882	Eliška Krásnohorská
duński	1958 r.	Waldemar Roerdam
esperanto	1918 r.	Antoni Grabowski
fiński	1921 r.	V.K.Trast
francuski	1844 r.	Krystyn Piotr Ostrowski i E.Haag
gruziński	1953–1955	W.Ugrechelidze Ugorski
hebrajski	1921 r.	Josef Lichtenbaum
hiszpański	1885 r.	Leon Medina
holenderski	2003 r.	Tom Eekman
japoński	1934 r.	Asadori Kato	przekład prozą z języka angielskiego
jidysz	1939 r.	Dawid Königsberg
kaszubski	2010 r.	Stanisław Janke
koreański	2005 r.	Jeong Byeongwon i inni
litewski	1924 r.	Antonas Valaitis,Konstantinas Šakenis
łotewski	1964 r.	Jāzepo Osmanis
niemiecki	1836 r.	Richard Otto Spazier
rosyjski	1875 r.	Nikołaj Berg
rumuński	1956 r.	Miron Radu Paraschivescu
serbsko-chorwacki	1951 r.	Đorđe Šaula
słowacki	1962 r.	Rudolf Skukálek
słoweński	1974 r.	Rozka Štefanova
szwedzki	1898 r.	Alfred Jensen
ukraiński	1927 r.	Maksym Rylski
węgierski	1957 r.	Ewa Sebök
wietnamski	2008 r.	Nguyễn Văn Thái
włoski	1871 r.	Arrigo Boito

Adaptacje

Najbardziej znane adaptacje:

• pełny tekst,czytają:Aleksander Bardini,Andrzej Szczepkowski,Andrzej Łapicki,Tadeusz Łomnicki,Marian Wyrzykowski,Jan Świderski,Wieńczysław Gliński,Gustaw Holoubek,Mieczysław Milecki,Janusz Warnecki,Jan Kreczmar,Ignacy Gogolewski.Dostępny na 12 CD
  
• Pan Tadeusz film fabularny z 1928 r.w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego
• Pan Tadeusz film fabularny z 1999 r.w reżyserii Andrzeja Wajdy
• „Zakochany Pan Tadeusz”CD z 1999 r.zawiera 12 fragmentów recytowanych przez Michała Żebrowskiego i „Wspomnienie”z Anną Marią Jopek
• 23 marca 1998 r.Polskie Radio zorganizowało„Maraton z Panem Tadeuszem”.W czasie czternastu godzin znani polscy aktorzy:Gustaw Holoubek,Krzysztof Kowalewski,Anna Seniuk,Krzysztof Gosztyła,Wiktor Zborowski,Joanna Trzepiecińska,Olgierd Łukaszewicz,Krzysztof Kolberger,Zbigniew Zapasiewicz,Jan Englert,Krzysztof Kołbasiuk,Andrzej Seweryn oraz Jerzy Trela(Epilog)przeczytali cały poemat.Maraton wyreżyserował Janusz Kukuła

Ciekawostki

• Mało znanym faktem jest to,że istnieje też poemat Pan Tadeusz autorstwa Juliusza Słowackiego.Fragmenty tego dzieła są dostępne w Polskiej Bibliotece Internetowej.Opublikowanie tych fragmentów w 2004 r.było powodem licznych zgłoszeń do PBI o popełnionym błędzie przypisania Pana Tadeusza Słowackiemu
• 99 tysięcy złotych zapłacił nieznany kolekcjoner za egzemplarz pierwszego,paryskiego wydania Pana Tadeusza z 1834 roku.Książka została wylicytowana na aukcji internetowej w 2009 roku.Na świecie istnieje tylko ok.1000 egzemplarzy tego wydania
• Pierwsze egzemplarze książki na Ziemiach Polskich zostały wydrukowane w budynku przy ul.Piekary 37/39 w Toruniu.Mówi o tym tablica z napisem:„W tym domu w 1858 roku w oficynie drukarskiej Rady Miasta Torunia został wydrukowany po raz pierwszy na Ziemiach Polskich„Pan Tadeusz”Adama Mickiewicza^"