Podział Tatr
Tatry dzieli się na:
- Tatry Zachodnie najwyższy szczyt:Bystra(2248 m),po polskiej stronie:Starorobociański Wierch(2176 m)
- niekiedy z Tatr Zachodnich wydzielany jest Masyw Siwego Wierchu(1805 m),położony w całości na terenie Słowacji
-
Tatry Wschodnie:
- Tatry Wysokie najwyższy szczyt:Gerlach(2655 m),po polskiej stronie:graniczny,północno-zachodni wierzchołek Rysów(2499 m)
- Tatry Bielskie najwyższy szczyt:Hawrań(2152 m)
Etymologia nazwy
„Tritri”(1086 r.)„Tatry”(1255 r.)w XIII/XIV wieku węg.„Thorholl”(1256 r.)„Thorchal”,„Tarczal”,bądź„Tutur”,„Thurthul”co oznaczać mogło piekło,staroruskie(ukraińskie)„Tołtry,Toutry”,również niem.„Schneegebürg”(Montes nivium).Adam Mickiewicz wymiennie używał nazwy Tatry i Krępak,podobnie jak sto lat wcześniej Spener.W 1790 r.Baltazar Hacquet zapisał,ze Słowianie nazywają te góry Tatari lub Tatri,ponieważ przedtem przebywały tam tatarskie hordy.Według prof.Rozwadowskiego etymologię nazwy Tatry(staropol.Tartry)należy łączyć z francuską(celtycką)nazwą tertre oznaczającą wzgórze.Zgodnie z tym Tatry oznaczałyby pierwotnie wzgórza.Za takim zestawieniem wyrazów„Tertre to są Tatry”pisał również Norwid.Niektórzy autorzy sugerują również pochodzenie dackie lub trackie.Jeszcze na początku XIX wieku Tatry Wysokie nazywane były Karpakiem(najwyższa góra,okryta śniegiem),z dacko-iliryskiego karpe oznaczającego skałę,w języku staropolskim zachowanych w formie z karp- np.„przemierzał góry ostre i karpętne”,lub s(z)karpa stromizna górska.W XIII- i XIV-wiecznych oficjalnych dokumentach węgierskich Karpaty,a raczej Tatry pojawiają się pod nazwą Thorchal bądź Tarczal lub rzadziej jako Schneegebürg,Montes Nivium.
Topografia
Znaczną częścią grani głównej Tatr biegnie Wielki Europejski Dział Wodny między zlewniami Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.Teren na wschód i północ to zlewiska Bałtyku(dorzecze Dunajca i Popradu),pozostały obszar to zlewisko Morza Czarnego(dorzecza Orawy i Wagu).Wrażenie wypiętrzenia masywu górskiego jest pogłębione przez sąsiedztwo głębokich kotlin.Tatry otaczają:od zachodu i północy Obniżenie Orawsko-Podhalańskie,od wschodu i południa Obniżenie Liptowsko-Spiskie.Dno dolin znajduje się na wysokości ok.500–700 m n.p.m.Deniwelacje między okalającymi kotlinami a szczytami Tatr dochodzą do 2 km.
Szczyty
W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów.
Najbardziej rozpoznawalne to m.in.
- szczyty graniczne:
- Rysy,Mięguszowieckie Szczyty,Kasprowy Wierch,Świnica,Czerwone Wierchy,Wołowiec
- po stronie polskiej:
- Giewont,Mnich,Kościelec,Kozi Wierch,Kominiarski Wierch
-
po stronie słowackiej:
- Gerlach,Łomnica,Krywań,Lodowy Szczyt,Sławkowski Szczyt,Hawrań
- Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się całkowicie po słowackiej stronie Gerlach(2654 m n.p.m.)który jest również najwybitniejszym szczytem Karpat
- Najwyższym szczytem Tatr Polskich są Rysy(wierzchołek północno-zachodni mający 2499 m,przez który biegnie granica Słowacji i Polski)
- Najwyższym szczytem znajdującym się w całości w Polsce jest Kozi Wierch(2291 m)
- Najwybitniejszym szczytem Tatr Polskich jest Kominiarski Wierch(370 m)
- Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra(2248 m)
- Najwyższym polskim szczytem Tatr Zachodnich jest Starorobociański Wierch(2176 m)
- Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich znajdującym się w całości w Polsce jest Giewont(1894 m)
- Gerlach(Gerlachovský štít)2655 m
- Pośredni Gerlach(Gerlachovská veža)2642 m
- Zadni Gerlach(Zadný Gerlach)2638 m
- Łomnica(Lomnický štít)2634 m
- Lodowy Szczyt(Ľadový štít)2627 m
- Durny Szczyt(Pyšný štít)2621 m
- Lawinowy Szczyt(Lavínový štít)2606 m
- Lodowa Kopa(Ľadová kopa,Malý Ľadový štít)2603 m
- Mały Gerlach(Kotlový štít)2601 m
- Gerlachowska Kopa(Gerlachovská kopa,Lavínová veža)2600 m
- Mały Durny Szczyt(Malý Pyšný štít)2590 m
- Wyżnia Wysoka Gerlachowska(Veľká Litvorová veža)2581 m
- Durna Igła(Loktibrada)2575 m
- Czubata Turnia(Strapatá veža)2565 m
- Poślednia Turnia(Posledná veža)2560 m
- Kieżmarski Szczyt(Kežmarský štít)2556 m
- Wysoka(Vysoká)2547 m
- Niżnia Wysoka Gerlachowska(Malá Litvorová veža)2547 m
- Sępia Turnia(Supia veža)2540 m
- Kończysta(Končistá)2538 m
- Baranie Rogi(Baranie rohy)2526 m
- Ponad Kocioł Turnia(Čertova veža)2525 m
- Smoczy Szczyt(Dračí štít)2523 m
- Wielki Szczyt Wideł(Veľká Vidlová veža)2522 m
- Ciężki Szczyt(Ťažký štít)2520 m
- Mały Smoczy Szczyt(Malý Dračí štít)2518 m
- Mały Kieżmarski Szczyt(Malý Kežmarský štít)2513 m
- Rysy 2503 m
W graniach tatrzańskich znajduje się wiele przełęczy,które odgrywały ważną rolę w ruchu komunikacyjnym i handlowym,a także przez przemytników.Były wykorzystywane podczas II wojny światowej przez kurierów.
Najbardziej znane to:
- w głównej grani Tatr(od zachodu)Starorobociańska Przełęcz,Pyszniańska Przełęcz,Tomanowa Przełęcz,Przełęcz pod Kopą Kondracką(często używana przez kurierów),Goryczkowa Przełęcz Świńska,Goryczkowa Przełęcz nad Zakosy,Sucha Przełęcz(pod Kasprowym Wierchem),Liliowe,Świnicka Przełęcz,Gładka Przełęcz,Czarna Ławka,Wrota Chałubińskiego,Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem,Hińczowa Przełęcz,Żabia Przełęcz oraz Waga,Żelazne Wrota,Polski Grzebień,Rohatka,Lodowa Przełęcz
- w graniach bocznych m.in.:Bobrowiecka Przełęcz,Buczynowa Przełęcz,Czerwona Przełęcz,Iwaniacka Przełęcz,Kondracka Przełęcz,Zawrat,Kozia Przełęcz,Krzyżne,Szpiglasowa Przełęcz,Czerwona Ławka
Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny.
Największe z nich to:
- po stronie polskiej:Dolina Chochołowska,Dolina Kościeliska,Dolina Małej Łąki,Dolina Bystrej,Dolina Suchej Wody Gąsienicowej z Doliną Gąsienicową,Dolina Białki,Dolina Waksmundzka,Dolina Roztoki,Dolina Pięciu Stawów Polskich,Dolina Rybiego Potoku
- po stronie słowackiej:Dolina Sucha Sielnicka,Dolina Jałowiecka,Dolina Żarska,Dolina Jamnicka,Dolina Raczkowa,Dolina Bystra,Dolina Kamienista,Dolina Cicha Liptowska,Dolina Koprowa,Dolina Mięguszowiecka,Dolina Białej Wody,Dolina Jaworowa,Dolina Kieżmarska,Dolina Zimnej Wody,Dolina Wielicka,Dolina Zuberska
Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami.Nazwa ta przyjęła się też w publikacjach naukowych.W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów,począwszy od największego,Morskiego Oka(34,93 ha),poprzez porównywalnie duży Wielki Staw Polski,do zupełnie maleńkich,jak Zadni Mnichowy Stawek(0,04 ha).Stawy tatrzańskie z kilkoma wyjątkami(Cichy Staw,Mokra Jama)są pochodzenia polodowcowego.Znaczna większość stawów znajduje się na terenie Tatr Wysokich,w Tatrach Zachodnich ich liczba jest znacznie mniejsza(najbardziej znany w Polsce jest Smreczyński Staw).Na Słowacji największymi jeziorami są Wielki Staw Hińczowy i Szczyrbskie Jezioro(po ok.20 ha).
Budowa geologiczna
Fałdowanie
Tatry są górami fałdowymi orogenezy alpejskiej,dlatego charakteryzuje je tzw.młoda rzeźba terenu.W epoce późnej kredy(w środkowym i późnym turonie),w ramach fazy sub hercyńskiej,serie skalne zostały sfałdowane i przemieszczone ku północy o wiele kilometrów.Wtedy właśnie powstały płaszczowiny tatrzańskie.
Wypiętrzenie
W eocenie obszar Tatr,a przynajmniej jego północna część,została przykryta płytkim morzem,w którym powstały zlepieńce,wapienie numulitowe,piaskowce,mułowce i łupki pokrywające północne stoki regli oraz wypełniające Kotlinę Zakopiańską i budujące Pasmo Gubałowskie.Ostatecznie zostały wypiętrzone w późnym miocenie(10–15 mln lat temu).
Budowa masywu
Masyw zbudowany jest z paleozoicznego trzonu krystalicznego(głównie z późnokarbońskich granitoidów i ze starszych skał metamorficznych),leżących na nim autochtonicznych serii wierchowych oraz nasuniętych z południa serii allochtonicznych:płaszczowin wierchowych Czerwonych Wierchów i Giewontu oraz płaszczowin reglowych dolnej kriżniańskiej,środkowej choczańskiej oraz górnej strażowskiej.Płaszczowiny wierchowe zbudowane są ze skał krystalicznych(magmowych i metamorficznych)oraz skał osadowych,natomiast płaszczowiny reglowe wyłącznie ze skał osadowych o różnym wykształceniu.Zdecydowaną większość Tatr budują skały krystaliczne,skały osadowe są obecne głównie na północnym skraju Tatr,gdyż były one przesunięte z południa i obalone na północ.W polskiej części Tatr,będącej północną częścią tego masywu,skały osadowe zajmują większą powierzchnię niż krystaliczne.
Trzon krystaliczny Tatr
Granitoidy
Zdecydowaną większość krystalicznego trzonu Tatr budują granitoidy,datowane metodami radiometrycznymi na 290 ± 15 mln lat(późny karbon).Jest to intruzja spowodowana naprężeniami orogenezy waryscyjskiej.Najpowszechniejszym typem granitoidów tatrzańskich są granodioryty,a trochę rzadszym tonality.Prawie całe Tatry Wysokie utworzone są przez granitoidy(granodioryty i tonality).Właściwe granity są rzadkie i spotykane przede wszystkim w rejonie Małego Kościelca i Koszystej.Tam też występują pegmatyty.W obrębie granitoidów występują żyły pegmatytów i żyły kwarcowe,ważnych ze względu na cenne minerały wydobywane tu od XV wieku.
Skały metamorficzne
Skały metamorficzne występują głównie w Tatrach Zachodnich i są to przede wszystkim gnejsy i migmatyty,o wieku głównej fazy metamorfizmu datowanym na 420 mln lat.Większość skał metamorficznych Tatr była prawdopodobnie pierwotnie fliszem,choć są też obecne amfibolity itp.które pochodzą z metamorfizmu pierwotnych obojętnych skał wulkanicznych typu bazaltów.Podrzędnie spotyka się łupki łyszczykowe oraz mylonity.W seriach metamorficznych występują też wkładki granodiorytów i granitów porfirowych.
Serie osadowe
Autochtoniczne i para autochtoniczne serie wierchowe
Najstarszym osadem jest permski zlepieniec koperszadzki znaleziony na północnym zboczu Jagnięcego Wierchu w Tatrach Słowackich.Na nim albo bezpośrednio na granicie osadziły się utwory triasu głównie piaskowce i łupki oraz nieliczne wkładki zlepieńców.Osady jurajskie i kredowe są tu silnie zredukowane,prawdopodobnie obszar ten często był wyniesiony ponad poziom morza i podlegał erozji.
Budowa wewnętrzna płaszczowin
Są to:
- w płaszczowinie Czerwonych Wierchów:
- jednostka Organów
- jednostka Zdziarów
- łuska Świerkul
-
w płaszczowinie Giewontu:
- nie wydzielono
- w płaszczowinie reglowej dolnej kriżniańskiej:
- płaszczowina cząstkowa Bobrowca
- jednostka Suchego Wierchu
- jednostka Czarnej Turni
- jednostka Małej Świnicy
- jednostka Grześkówek
- jednostka Spadowca
- jednostka Samkowej Czuby
- jednostka Krokwi
- jednostka Kop Sołtysich-Siodła
- jednostka Gęsiej Szyi-Skałek
- płaszczowina cząstkowa Hawrania
- jednostka Żlebiny
- płaszczowina cząstkowa Bujaczego
- w płaszczowinie reglowej środkowej choczańskiej:
- płaszczowina cząstkowa Siwej Wody
- łuska Upłazu
- łuska Kończystej
- łuska Bramy Kantaka
- w płaszczowinie reglowej górnej strażowskiej:
- łuska Furkaski
- łuska Korycisk
Skały krystaliczne
Spągowe części płaszczowin wierchowych zbudowane są ze skał krystalicznych.Są to granitoidy oraz skały metamorficzne z żyłami pegmatytów i kwarców.
Tworzą one czapki krystaliczne:
- Twardego Upłazu
- Małołączniaka
- Goryczkowej
- Szerokiej Jaworzyńskiej
Osadowe skały płaszczowin tatrzańskich
W triasie,jurze i kredzie następowała sedymentacja skał osadowych,przy czym była ona zróżnicowana.Serie wierchowe i reglowe różnią się charakterem osadów,co było spowodowane różną głębokością morza i odległością od brzegu oraz ruchami tektonicznymi,powodującymi lokalne przegłębienia i spłycenia poszczególnych basenów sedymentacyjnych,a czasami ich wynurzenie ponad powierzchnię morza.
Osadowe skały przykrywające płaszczowiny
W górnej kredzie serie skalne zostały sfałdowane i przemieszczone ku północy o wiele kilometrów.Tak powstała płaszczowinowa budowa Tatr.W eocenie część Tatr została przykryta morzem w którym powstały zlepieńce,wapienie numulitowe,piaskowce,mułowce i łupki,pokrywające północne stoki Regli oraz wypełniające Kotlinę Zakopiańską i Pasmo Gubałowskie.Piaskowce,mułowce i łupki leżące na wapieniach numulitowych należą do fliszu podhalańskiego.
Rzeźba i osady czwartorzędowe
Jaskinie
W skałach krasowiejących(głównie wapienie serii wierchowej)podczas czwartorzędu rozwinęły się systemy jaskiń.Po polskiej stronie odkryto dotychczas 800 jaskiń o łącznej długości 126,5 km.Liczba poznanych jaskiń w części słowackiej jest mniejsza.
Do największych jaskiń tatrzańskich należą:
- Cień Księżyca najdłuższa w całych Tatrach(30500 m,stan na październik 2012) i najgłębsza(451 m)w Tatrach Wysokich
- Jaskinia Wielka Śnieżna najgłębsza(824 m deniwelacji),do stycznia 2010 uważana też za najdłuższą(23619 m)
- Śnieżna Studnia druga pod względem głębokości(763 m deniwelacji,12200 m długości)
- Jaskinia Wysoka za Siedmioma Progami do lat 90.uważana za najdłuższą(11660 m,435 m deniwelacji)
- Jaskinia Bielska najczęściej zwiedzana,najdłuższa(3829 m)w Tatrach Bielskich
- Jaskinia Mroźna
- Jaskinia Mylna
- Jaskinia Obłazkowa
- Jaskinia Raptawicka
- Smocza Jama
- Dziura
Duże różnice wysokości bezwzględnej sprawiają,że w Tatrach zaznacza się piętrowy układ świata roślinnego:
- pogórze(do ok.650 m n.p.m.)gatunki identyczne jak na niżu
- regiel dolny(do 1200–1250 m n.p.m.)pierwotnie lasy złożone z jodły pospolitej i buka zwyczajnego.Obecnie dominuje świerk pospolity
- regiel górny(do 1500 m n.p.m.)złożony głównie ze świerka pospolitego(Picea abies).Górna granica regla stanowi jednocześnie górną granicę lasu.Rosną tu karlejące świerki pospolite,wierzba śląska,górska odmiana jarzębiny i sosna limba(Pinus cembra)
- piętro kosodrzewiny(subalpejskie,do 1800 m n.p.m.)tworzone głównie przez kosodrzewinę(Pinus mugo)z domieszką wierzby śląskiej.Z pierwotnej powierzchni kosówki pozostało jedynie około 50%,resztę wskutek gospodarki pasterskiej zajęły hale.Zwiększyło to zagrożenie lawinowe w górach.Po zaprzestaniu wypasu kosodrzewina z powrotem stopniowo zarasta dawne hale
- piętro halne(do 2300 m n.p.m.)obszar porośnięty niską trawiastą roślinnością.Niegdyś były to obszary intensywnie wykorzystywane gospodarczo jako pastwiska.Obecnie kontynuuje się kontrolowany wypas kulturowy na niektórych polanach
- piętro turniowe(powyżej 2300 m n.p.m.)rośnie tu jeszcze około 120 gatunków roślin naczyniowych
Do charakterystycznych elementów flory Tatr należy występowanie tu wielu endemitów i subendemitów,m.in.:
- goździk lśniący(Dianthus nitidus)
- ostróżka tatrzańska(Delphinuim oxysepalum)
- przymiotno węgierskie(Erigeron hungaricus)
- pszonak Wahlenberga(Erysimum wahlenbergii)
- skalnica tatrzańska(Saxifraga perdurans)
- urdzik karpacki(Soldanella carpatica)
- warzucha tatrzańska(Cochlearia tatrae)
- wiechlina tatrzańska(Poa nobilis)
Świat zwierzęcy
Klimat
Klimat tatrzański ma wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim.Najważniejsze z nich to niska średnia temperatur w roku,duża zmienność temperatur w ciągu doby,gwałtowne zmiany,częste zachmurzenia,znaczna liczba dni z opadami(w wyższych partiach gór większość opadów ma postać śniegu),zamglenia,długo utrzymująca się pokrywa śnieżna,silne nasłonecznienie i wiatry wiejące zazwyczaj z zachodu oraz z kierunku południowo-zachodniego.Większość zjawisk związana jest z przechodzeniem frontów atmosferycznych.
Temperatura
Zima w Tatrach trwa zazwyczaj od końca listopada do końca marca(w Zakopanem) i od połowy października do początku maja na wysokości Kasprowego Wierchu.Najzimniejszym miesiącem najczęściej jest luty,a najcieplejszym lipiec.Najwyższa zanotowana temperatura w Zakopanem to +32,8°C 8 sierpnia 2013.Charakterystyczne dla klimatu tatrzańskiego są zimowe inwersje temperatury(zaburzenia zasady:im wyżej,tym zimniej)oraz śnieżyce w środku lata.
Wiatr
Silne,często huraganowe wiatry zazwyczaj nazywane są halnymi.To uogólnienie jest błędne.Wiejący z kierunku południowego wiatr halny jest odpowiednikiem fenu.Powstaje w sytuacji,gdy na wschód od Tatr rozwija się wyż,a na zachód niż.Nagrzane powietrze po południowej stronie Tatr podnosi się i stopniowo ochładza(ok.0,6°C/100 m).Para wodna zawarta w powietrzu skrapla się,a nad grzbietem Tatr powstaje podłużny obłok(widoczny najlepiej nad Giewontem i Czerwonymi Wierchami).Masy powietrza po przejściu grzbietu opadają gwałtownie w kierunku Zakopanego.Temperatura po polskiej stronie Tatr rośnie(ok.1°C/100 m)a wiatr wieje gwałtownymi,ciepłymi podmuchami,pomiędzy nimi występują charakterystyczne okresy„ciszy”.Wiatr halny zazwyczaj pojawia się wiosną lub jesienią,trwa od kilku godzin do kilku dni.Kończy się na ogół opadami deszczu lub śniegu.Najsilniejszy przeszedł w dniach 6–7 maja 1968,wiał z prędkością 288 km/godz. i połamał ok.500 ha lasu.Ogromne szkody wiatr wyrządził także 19 listopada 2004 w południowej części słowackich Tatr Wysokich.Trzy miliony metrów sześciennych drzewa zostało połamane lub wyrwane z korzeniami,dwie osoby zginęły.Wiatr halny poprzedza spadek ciśnienia powietrza odczuwany zwłaszcza przez osoby nadpobudliwe oraz cierpiące na choroby serca i krążenia.Zimne,porywiste wiatry wiejące z kierunków zachodnich nazywane są przez górali orawskimi.
Opady
Najwyższe opady najczęściej notuje się w lipcu,także w lipcu najczęściej występują w Tatrach burze.Średnio na lipiec przypada 10 dni burzowych.Najwyższa dobowa suma opadów w polskiej części wynosi 300 mm deszczu.Zanotowana została 30 czerwca 1973 na Hali Gąsienicowej.W Tatrach,podobnie jak w innych wysokich górach,zwłaszcza w wyższych partiach,duże znaczenie ma tzw.opad poziomy,czyli woda osadzająca się w wyniku kondensacji bezpośrednio na powierzchni ziemi,skał,roślin i różnych przedmiotów w postaci rosy,a przede wszystkim w postaci stałej szadzi i szronu.Trudno jest ocenić ilość opadu poziomego w bilansie wodnym,ale efekty w postaci szreni lub szadzi,pokrywających lodowymi igiełkami drzewa,skałki i budynki są powszechnie znane i podziwiane.
Maksymalna zanotowana grubość pokrywy śnieżnej na szczycie wynosi:
- w Polsce Kasprowy Wierch:355 cm(kwiecień 1996 r.)
- na Słowacji Łomnica:410 cm(25 marca 2009)
W Tatrach częste są silne zamglenia.W przypadku utrzymywania się mgieł w dolinach przy jednoczesnym nagrzaniu powietrza w wyższych partiach gór można czasem zaobserwować w horyzontalnym położeniu słońca tzw.widmo Brockenu(własny,wyolbrzymiony cień na ekranie mgieł).W przesądach taternickich zaobserwowanie tego zjawiska traktowane bywa jako ostrzeżenie(zwiastun nieszczęścia).Jednak widziane trzykrotnie jest już swoistym„zabezpieczeniem”w dalszych wędrówkach po górach.Dość często występującym zjawiskiem jest halo.
Historia turystyki
Turystyka obecnie
Obecnie działające obiekty turystyczne w Tatrach:
- schroniska na Słowacji:
- schronisko pod Rysami
- Schronisko Téryego
- Schronisko Zbójnickie
- schronisko na Solisku
- Schronisko Łomnickie
- hotel górski„Encián”
- hotel górski„Śląski Dom”
- schronisko nad Zielonym Stawem
- schronisko nad Popradzkim Stawem
- Schronisko Majlátha
- Schronisko Zamkovskiego
- Schronisko pod Szarotką
- chata Czerwieniec
- Schronisko Żarskie
- Schronisko Bilíka
- schronisko na Zwierówce
-
inne obiekty na Słowacji:
- Bufet Rohacki
- bufet na Smokowieckim Siodełku
- Rainerowa Chatka
- autokemping„Raczkowa”
- Obozowisko taternickie na Polanie pod Wysoką
- schroniska w Polsce:
- schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich
- schronisko PTTK„Murowaniec”
- schronisko PTTK nad Morskim Okiem
- stare schronisko nad Morskim Okiem
- schronisko PTTK na Hali Kondratowej
- hotel górski PTTK Kalatówki
- schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej
- schronisko PTTK na Hali Ornak
- schronisko PTTK w Dolinie Roztoki
- inne obiekty w Polsce:
- bufet na Kasprowym Wierchu
- bufet na Włosienicy
- bufet na Polanie Strążyskiej
- obozowisko taternickie na polanie Szałasiska
- obozowisko taternickie na polanie Rogoźniczańskiej
Tatry są górami wysokimi,wysokość względna zboczy może wynosić nawet do 1400 m.Dlatego turystyka górska w Tatrach zawsze przynosiła ofiary śmiertelne.Wypadki i akcje ratownicze w Tatrach są opisane w książce Księga wypraw ratunkowych zawierającej oryginalne zapisy Mariusza Zaruskiego i Józefa Oppenheima oraz w książce Wołanie w górach Michała Jagiełły.Jako najstarszy wypadek w Tatrach(ok.połowy XVII w.)przekazy podają śmierć poszukiwacza skarbów,Adama Kaltsteina,jednak najprawdopodobniej było to zabójstwo.Następną ofiarą był kolejny poszukiwacz skarbów Johann Andreas Papirus,który miał spaść z Czarnego Szczytu.Po północnej,polskiej stronie Tatr kroniki odnotowują najwcześniej juhasa Budza,który spadł z Koziego Wierchu do Dolinki Buczynowej podczas ratowania owcy.W roku 1850 zabił się pięćdziesięcioletni góral Maciej Bachleda,a w 1851 sześcioletnia Katarzyna Dropa.W Tatrach śmierć poniosło wielu artystów oraz znanych wspinaczy i przewodników górskich,m.in.:Klemens Bachleda,Wincenty Birkenmajer,Milič Blahout,Johann Breuer,Stanisław Bronikowski,Władysław Cywiński,Jan Długosz,Ruth Hale,Jadwiga Honowska,Bernard Jamnický,Karl Jenne,Belo Kapolka,Mieczysław Karłowicz,František Kele,Zbigniew Korosadowicz,Ludwig Koziczinski,Zofia Krókowska,Kazimierz Kupczyk,Jerzy Leporowski,Lida Skotnicówna,Marzena Skotnicówna,Wiesław Stanisławski,Józef Szaniawski,Mieczysław Szczuka,Mieczysław Świerz,Vladimír Tatarka,Václav Zachoval.Wielu z nich jest upamiętnionych na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym pod Osterwą,a także przy Sanktuarium Maryjnym na Wiktorówkach i pochowanych na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku oraz na Nowym Cmentarzu w Zakopanem.W Tatrach miało miejsca kilka tajemniczych i nigdy nie wyjaśnionych wypadków śmiertelnych oraz wiele zaginięć.Jednym z bardzo zagadkowych przypadków jest tragedia Kaszniców nad Żabim Stawem Jaworowym.Najtragiczniejszy wypadek w polskich Tatrach zdarzył się 28 stycznia 2003 r.kiedy to w lawinie zginęło 8 turystów udających się na Rysy.W Tatrach miało też miejsce wiele samobójstw.Najwięcej takich przypadków odnotowano na Giewoncie.
Przynależność i granica
| Do końca I Rzeczypospolitej granica między Polską a Królestwem Węgier w Tatrach nie była ściśle wyznaczona.Przez Tatry biegł pas ziemi niczyjej.20 listopada 1770 r.pod pozorem ochrony przed epidemią dżumy,która wybuchła na Podolu,wojska austriackie wkroczyły na teren Polski i utworzyły kordon sanitarny,zagarniając Sądecczyznę,Spisz i Podhale.2 lata później miał miejsce I rozbiór Polski i ziemie te przyłączono do Austrii.W 1824 dobra zakopiańskie oraz Dolinę Rybiego Potoku wraz z Morskim Okiem zakupił od władz austriackich Węgier Emanuel Homolacs.W 1867 powstały Austro-Węgry i Tatry stały się umowną granicą pomiędzy dwoma państwami monarchii,jednak sama granica nadal nie została dokładnie wyznaczona.W 1889 hrabia Władysław Zamoyski nabył na licytacji dobra zakopiańskie(Zakopane oraz część Tatr wraz z Morskim Okiem).W związku z licznymi sporami o przynależność ziem pod koniec XIX wieku podjęto próby delimitacji granicy.Nie przyniosły one skutku i sprawa w 1897 trafiła do sądu międzynarodowego,który 13 września 1902 r.ustalił dokładny przebieg granicy austriacko-węgierskiej w spornym terenie.Administracyjnie polska część Tatr znajduje się obecnie na terenie powiatu tatrzańskiego w województwie małopolskim. |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz