Jakub Górski

(Jacobus Gorscius,Górski Jakub Sztemberg)herbu Szeliga(ur.ok.1525 we wsi Górki Borze,parafia Korytnica węgrowska,wówczas ziemia liwska,zm.17 czerwca 1585 w Krakowie)polski humanista,pisarz teologiczny,filolog,logik,polemista,stylista,wydawca,tłumacz,rektor Akademii Krakowskiej.
Życiorys
Był synem Jana i Anny herbu Prus.W półroczu letnim 1542 wstąpił na Akademię Krakowską,został bakałarzem,a w roku 1550(lub 1551)magistrem.Lata 1551-1554 spędził poza Krakowem,prawdopodobnie jako nauczyciel w nieznanej szkole parafialnej.Przyjaźnił się z Janem Kochanowskim w czasach Akademii Krakowskiej.Od półrocza zimowego 1554/1555 wykładał na wydziale artium filozofię i retorykę.Jednocześnie,prawdopodobnie dzięki poparciu S.Górskiego,objął rektorat szkoły katedralnej na Wawelu,który sprawował do początku roku 1556.W półroczu zimowym 1555/1556 otrzymał katedrę w Kolegium Mniejszym,a od roku 1560 przeszedł do Kolegium Większego.W latach 1558-1563,będąc profesorem swej Akademii,ogłaszał traktaty teologiczne,podręczniki z zakresu teorii retoryki i dialektyki.Wywołały one słynny,zapoczątkowany przez B.Herbesta,spór na temat definicji okresu retorycznego.Jednocześnie od roku 1561 brał udział w polemikach religijnych;początkowo wspierał wystąpienia S.Orzechowskiego przeciw F.Stankarowi i A.Fryczowi Modrzewskiemu,następnie zwalczał antytrynitarskie koncepcje Grzegorza Pawła.Uzyskawszy 3-letni urlop z Akademii,lata 1563-1567 spędził we Włoszech.Pod koniec lutego 1563 zatrzymał się w Padwie,gdzie uczęszczał na wykłady prawa i teologii oraz studiował prawo kanoniczne.Pod koniec 1563 przeniósł się do Rzymu na studia zakończone 15 czerwca 1566 doktoratem obojga praw.Za panowania Batorego był sekretarzem królewskim.8-krotnie pełnił funkcję rektora Akademii Krakowskiej.Jego działalność wiąże się z przeprowadzoną w latach 1574-1579 reformą przestarzałego programu studiów,polegającą na wprowadzeniu nowych podręczników i nowych przedmiotów wykładowych oraz na rozszerzeniu lektury pisarzy klasycznych.
Twórczość
Równocześnie z działalnością uniwersytecką zajmował się polemiką religijną,występując po stronie kontrreformacji katolickiej przeciw różnowiercom.Interesował się problematyką polityczną.Opracował traktat Frederico Furio Ceriolego"Rada Pańska"(1597),przerabiając go dla aktualnych potrzeb politycznych kraju.Był autorem łacińskich podręczników z zakresu retoryki i stylistyki oraz traktatów teologicznych.W 1563 wydał traktat logiczny:"Comentatorium artis dialecticue lebri decem",poświęcony zagadnieniom logiki praktycznej,opracowanej w duchu renesansowym.Prowadził słynną dysputę i polemikę z Benedyktem Herbestem,wokół pojęcia periodu retorycznego.Do sporu tego został wciągnięty też Jan Kochanowski.
Ważniejsze utwory

• De periodis atque numeris oratoriis libri duo,Kraków 1558,drukarnia M.Siebeneicher;wyd.następne:Kraków 1775,(praca oparta gł.na analogicznej pracy filologa strasburskiego J.Sturma)
• De generibus dicendi,Kraków 1559,drukarnia M.Siebeneicher
• De figuris tum grammaticis,tum rhetoricis libri V,powst.w Tyńcu 1559,wyd.Kraków 1560,drukarnia M.Siebeneicher
• Disputationis de periodis contra se a Benedicto Herbesto si Diis placet Neapolitano editae refutatio,Kraków 1562,(odpowiedź na polemiczną pracę B.Herbesta pt.Periodica disputatio,Kraków 1562)
• Commentariorum artis dialecticae libri decem,Lipsk 1563,drukarnia Voegeliana
• Ad...Stanislaum Miskovski...Mercurius sive de Trinitate contra Gregorium Bresinensem,1563,unikat Biblioteka Kórnicka,sygn.O.320
• Index erroroum aliquot...Thalmudici operis,Kraków 1569,drukarnia Łazarz Andrysowic,(z tłum.polskiego)
• Oratio gratulatoria.(Do Henryka Walezego),rękopis Biblioteka Polska w Paryżu,nr 12
• Ad D.Henricum...Paraenesis sive de Ortu,mutationibus et interitu regnorum,rękopis Biblioteka Czartoryskich,sygn.2219,(atak na konfederację warszawską)
• Apologia...pro Academia Cracoviensi,Kraków 1581,drukarnia Łazarzowa
• Praelectionum Plocensium liber V,Kolonia 1572(I),Kolonia 1580(II),Kraków 1580(III),Kolonia 1582(IV),Kolonia 1583(V);prelekcje poświęcone aktualnym zagadnieniom teologicznym
• Orationes gratulatoriae apud...Stephanum Batoreum...habitae,Kraków 1582(wg G.Korbuta 1583),drukarnia Łazarzowa
• Przedmowa do:F.Kallimach In synodo episcoporum de contributione cleri oratio,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa
• Pro tremenda et veneranda Trinitate,Kolonia 1585,drukarnia M.Cholinus;część wydana pt.Praemunitio adversus insanum dogma Christiani Francken,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa
• Animadversio sive Crusius,Kolonia 1586,drukarnia M.Cholinus
• Przedmowa do Listy S.Orzechowakiego...w których,który jest prawdziwy Kościół...dowodzi,Kraków 1561
• Przedmowa do:S.Orzechowski Chimaera sive de Stancari...secta,Kraków 1562
• Przedmowa do:S.Orzechowski Fricius sive de maiestate sedis Apostolicae,(brak miejsca,roku wydania)
• Przedmowa do:S.Orzechowski Fidelis subditus,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa

Przekłady

• F.Furius Ceriola Rada pańska,Kraków 1597;wyd.kryt.W.Czermak,Kraków 1892,BPP nr 21,(przekład rozszerzony dzieła łac.dokonany z przekładu włoskiego w latach 1571-1572)

Prace edytorskie

• Przedmowa do:F.Kallimach In synodo episcoporum de contributione cleri oratio,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa
• Przedmowa do Listy S.Orzechowakiego...w których,jest prawdziwy Kościół...dowodzi,Kraków 1561
• Przedmowa do:S.Orzechowski Chimaera sive de Stancari...secta,Kraków 1562
• Przedmowa do:S.Orzechowski Fricius sive de maiestate sedis Apostolicae,(brak miejsca,roku wydania)
• Przedmowa do:S.Orzechowski Fidelis subditus,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa

Listy i materiały

• Do S.Orzechowskiego,Kraków:20 kwietnia i 1 maja 1561,(wyd.przy:Listy S.Orzechowakiego...w których,jest prawdziwy Kościół...dowodzi,przedmowa,Kraków 1561),wyd.J.Korzeniowski"Orichoviana",t.1,Kraków 1891,BPP nr 19,s.516-519
• Fragm.listów(po polsku)do S.Hozjusza,Padwa,4 marca 1564 i 1567;wyd.K.Morawski"J.Górskiego życie i pisma",Rozprawa AU Wydział Filologiczny t.17(1893),s.262-263 i odb.przedr.pt."J.Górski,humanista i apologeta"w książce Czasy Zygmuntowskie na tle prądów Odrodzenia,Warszawa 1922,s.129-130
• Do S.Hozjusza,Kraków,10 listopada 1568;wyd.J.Fijałek"Szczegół z życia J.Górskiego",Kwartalnik Historyczny 1895,s.247
• Korespondencja z P.Manucjuszem,wyd.w:Epistolarum P.Manucci libri XII,t.9,Wenecja 1580
• Do J.A.Caligariego,23 października 1581,24 lutego i 2 października 1582;wyd.L.Boratyński w:"I.A.Caligarii...epistola et acta",Monumenta Poloniae Vaticana,t.4(1915)
• Korespondencja z J.Camerariusem,wyd.T.Wotschke"Der Briefwechsel der Schweizer mit den Polen",Archiv f.Reformationsgeschichte,Ergäanzungsband 3(1908)
• Od K.Sygonisuza,Bolonia,5 grudnia 1565;wyd.J.P.Krebs Carl Sigonius...t.2,Frankfurt 1840,s.28
• Wyrok sądu magdeburskiego dot.sprawy między Trzecieskimi a Górskimi,8 października 1540;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.79-80
• Materiały do dziejów działalności uniwersyteckiej zob."Conclusiones Universitatis Cracoviensis ab anno 1441 ad annum 1589",wyd.H.Barycz,Kraków 1933,Archiwum do Dziejów Oświaty i Szkolnictwa w Polsce nr 2