czwartek, 27 marca 2014

Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie

Archikatedra gdańska(oliwska)kościół pw.Trójcy Świętej,NMP i św.Bernarda w Gdańsku,w dzielnicy Oliwa,przy ul.Bpa Edmunda Nowickiego 5.
Katedra
Jest trójnawową bazyliką z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium z obejściem.Fasadę flankują dwie smukłe wieże,o wys.46 m każda z ostro zakończonymi hełmami.Ożywia ją barokowy portal(1688),jak również trzy okna różnej wielkości i trzy kartusze.Nad przecięciem naw góruje wieża dzwonów,typowy element budownictwa cysterskiego.Ma 107 m długości(wewnątrz 97,6 m),19 m szerokości,wysokość nawy głównej wynosi 17,7 m i jest najdłuższym kościołem cysterskim na świecie kryjącym dzieła sztuki sakralnej w stylu renesansowym,barokowym,rokokowym i klasycystycznym o wysokim poziomie artystycznym.Posadzka z lat 1634-1636 leży niemal metr niżej niż otaczający budowlę teren.Oprócz kaplic w świątyni znajduje się od strony północnej kruchta zbudowana w roku 1919.Nawa północna,ambit i kaplica św.Krzyża zostały oskarpowane.Przypory z łękami,widocznymi nad dachem ambitu,wspierają wschodnie naroża prezbiterium.
Rys historyczny(kalendarium)
  • 2 lipca 1186 roku książę pomorski Sambor I(syn Subisława I)erygował filię cysterskiego klasztoru z Kołbacza nazywany„Beatae Mariae de Oliva”lub„ad montem Olivarum”,a od XII wieku„Monasterium sanctae dei genitricis et virginis Mariae de Oliva”
  • Rok 1224 w czasie napadu pogańskich Prusów pierwsze romańskie oratorium spłonęło.Odbudowany i powiększony kościół w 1234 roku(lub w 1236)ponownie został zniszczony przez Prusów
  • Rok 1350 zapalenie się sadzy w kominie spowodowało pożar i doszczętne spalenie się kościoła i klasztoru.Obecny kształt kościół i klasztor uzyskały w drugiej połowie XIV wieku
  • W roku 1577 w czasie wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem gdańskie wojsko najemne napadło na opactwo i spaliło je doszczętnie.Kościół odbudowano w latach 1578-1583
  • 14 sierpnia 1594 roku biskup włocławski Hieronim Rozdrażewski ponownie konsekrował kościół
  • W roku 1831 władze pruskie zlikwidowały klasztor Cystersów w Oliwie.Kościół i część zabudowań poklasztornych przydzieliły parafii katolickiej
  • Bullą z 30 grudnia 1925 roku papież Pius XI erygował diecezję gdańską;na jej mocy kościół oliwski uzyskał rangę katedry,a Oliwa stała się stolicą diecezji i siedzibą biskupów
  • 8 lipca 1976 roku papież Paweł VI podniósł katedrę do godności bazyliki mniejszej
  • Bullą z 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II utworzył archidiecezję gdańską z siedzibą w Oliwie,a bazylika stała się archikatedrą.
Wystrój katedry
Wewnątrz katedry znajdują się 23 ołtarze o dużej wartości historycznej,przeważnie barokowe i rokokowe,wykonane częściowo z marmuru lub jego imitacji.Ich treść ikonograficzna oddaje program kościoła potrydenckiego.Zwracają uwagę dawny ołtarz główny wykonany w stylu renesansu niderlandzkiego z roku 1605 i obecny główny,najpełniejsze dzieło barokowe na Pomorzu(1688).Obrazy w ołtarzach,prezbiterium i nawie głównej są dziełem XVII-wiecznych malarzy gdańskich:Hermana Hana(1574-1628),Adolfa Boya(1612-1680),Andrzeja Stecha(1635-1697) i Andreasa Schlütera(1660-1714).Wystrój uzupełniają rokokowe kaplice św.Jana Nepomucena i św.Krzyża,ambona,płyty nagrobne,epitafia,grobowiec książąt pomorskich,nagrobek rodziny Kosów,krypta biskupia,zabytkowe żyrandole,baldachimy,cenny kultowo i artystycznie feretron przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem,noszony na pielgrzymkach do Kalwarii Wejherowskiej oraz wiele innych zabytków kościoła i byłego klasztoru cystersów.W archikatedrze odbywają się koncerty organowe,a w zabudowaniach byłego klasztoru(obecnie Gdańskie Seminarium Duchowne)można oglądać zbiory muzeum diecezjalnego.
Organy oliwskie
Organy wielkie
  • 1761-1788:Johann Wilhelm Wulff(Oliwa)
  • 1789-1793:Friedrich Rudolf Dalitz(Gdańsk)
  • 1861-1865:Friedrich Kaltschmidt(Szczecin)
  • 1933-1935:Joseph Goebel(Gdańsk)
  • 1955:Wacław Biernacki(Kraków)
  • 1967-1968:Zygmunt Kamiński(Warszawa)
Wiek XVIII i XIX
Słynne wielkie organy oliwskie zaprojektował i zbudował w latach 1763-1788 o.Johann Wilhelm Wulff na zlecenie opata Jacka Rybińskiego.Gotowy instrument posiadał 83 głosy(5100 piszczałek),3 manuały(Hauptwerk,Oberwerk,Kronwerk) i pedał,trakturę mechaniczną oraz 14 miechów klinowych.Wolno stojący stół gry umieszczony został na środku empory i był pierwszym tego typu w północno-wschodniej Europie.Prospekt ozdobiono rzeźbami w stylu rokokowym i wyposażono go w czynne do dzisiaj ruchome elementy(aniołowie z dzwonkami i trąbkami,gwiazdy,słońca,czyli tzw.orkiestra anielska).W tym czasie były to największe organy w Europie i prawdopodobnie również i na świecie.Na polecenie nowego opata książęcego w latach 1790-1793 znany gdański organmistrz Friedrich Rudolf Dalitz przestawił kontuar w boczną część empory,co wiązało się z ingerencją bardzo skomplikowaną,ze względu na rozmiary,trakturę instrumentu.W latach 1863-1865 organy wielkie w duchu romantycznym przebudował Friedrich Kaltschmidt,organmistrz ze Szczecina.Zbudował nową trakturę mechaniczną,z organów Wulffa pozostawił 52 głosy(część z nich przerobił)oraz wszystkie piszczałki prospektowe,a 32 głosy wykonał na nowo.Zgodnie z panującymi wówczas tendencjami,trzeci manuał(Kronwerk)umieścił w szafie ekspresyjnej.Instrument po przebudowie posiadał 84 głosy rozdysponowane między 3 manuały i pedał.
Wiek XX i XXI
W okresie międzywojennym dokonano w instrumencie największych zmian.W latach 1934-1935 gdański organmistrz Joseph Goebel rozbudował organy do 4 manuałów i wykonał nową trakturę elektro-pneumatyczną wraz z wiatrownicami.Z poprzednich organów wykorzystał 51 głosów(część z nich przerabiając i uzupełniając o nowe piszczałki).Ponadto połączył organy wielkie z chórowymi.Organy główne po przebudowie liczyły 82 głosy(+5 głosów transmitowanych).W czasie II wojny światowej organy doznały licznych zniszczeń i ubytków.W pierwszych latach powojennych organy naprawiał Fryderyk Szwarc z Kartuz,uczeń i pracownik byłego zakładu Josepha Goebla.Pozwoliło to na częściowe uruchomienie instrumentu.W 1955 roku Wacław Biernacki z Krakowa przeprowadził dalszy remont organów.Ostatniej,jak dotąd,przebudowy,połączonej ze znaczną ingerencją w substancję brzmieniową organów dokonał w latach 1966-1968 warsztat organmistrzowski Zygmunta Kamińskiego z Warszawy,mając na celu dostosowanie organów do wymogów koncertowych.Wprowadzono nowy projekt dyspozycji,uzupełniono brakujące piszczałki i dobudowano nowy,samodzielny pozytyw,umieszczony w trzeciej zachodniej arkadzie.Dziś wielkie organy oliwskie posiadają 96 głosów,5 manuałów i pedał oraz trakturę elektro-pneumatyczną.Dysponują ponadto elektronicznym systemem zapisu 64 kombinacji(tzw.setzer),a także posiadają połączenie z organami chórowymi.Są jednymi z największych organów w Polsce.Piszczałki prospektowe w całości pochodzą od Wulffa i są zarazem najstarszą zachowaną częścią instrumentu.Mimo to,w kreowaniu dźwięku owe piszczałki nie biorą udziału,gdyż od czasu renowacji 1934-1935 funkcjonują jedynie jako atrapy zdobiące fasadę organów.Jednocześnie prawie cała wewnętrzna substancja brzmieniowa jest znacznie nowsza i pochodzi z okresów największych przebudów instrumentu,czyli z lat 1934-1935 i 1966-1968.Pierwszym organistą organów oliwskich jest Błażej Musiałczyk.Codziennie,z wyjątkiem świąt i niektórych innych dni podanych w harmonogramie demonstracji organów oliwskich odbywają się dwudziestominutowe koncerty,podczas których można słuchać muzyki wykonywanej na wielkich organach.
Organy chórowe
Organy chórowe,umiejscowione w południowym skrzydle nawy poprzecznej,powstały w 1680 roku jako instrument 14-głosowy.Twórcą instrumentu był Johann Georg Wulff.W 1758 roku Johann Wilhelm Wulff przeprowadził renowację instrumentu,poszerzając przy tym dyspozycję do 18 głosów.Następnie,w 1874 roku,Karol Schuricht przeprowadził bliżej nieokreślone prace remontowe.W 1902 roku berlińska firma Braci Oswalda i Paula Dinse przebudowała organy,wprowadzając trakturę pneumatyczną oraz pomniejszając dyspozycję do 14 głosów(2 manuały i pedał).W latach 1934-1935 Joseph Goebel,przy okazji prac przy organach wielkich,zainstalował nową trakturę elektryczną i podłączył instrument do głównego kontuaru.W 2003 roku zabytkowe organy chórowe zastąpiono sprowadzonymi z Niemiec 17-głosowymi współczesnymi organami firmy Emanuela Kempera o mechanicznej trakturze gry i elektrycznej trakturze rejestrów.Prace przeprowadził organmistrz Jerzy Kukla,instalując współczesny instrument w zabytkowej szafie organowej.Organy chórowe połączone są z organami wielkimi.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz