Samuel Zborowski

Herbu Jastrzębiec(zm.26 maja 1584)hetman kozacki,rotmistrz królewski,kalwinista.Był synem Marcina Zborowskiego i Anny z Konarskich herbu Abdank.Żonaty z Zofią Jordan,córką Spytka Wawrzyńca Jordana,kasztelana krakowskiego.W 1574 roku,w czasie uroczystości koronacyjnych Henryka Walezego na Wawelu,doszło do walki pomiędzy Samuelem Zborowskim i Karwatem,sługą Jana Tęczyńskiego(zm.1593),kasztelana wojnickiego.Pragnąc ratować powagę chwili,próbę rozdzielenia walczących podjął Andrzej Wapowski,kasztelan przemyski.Zdenerwowany interwencją Samuel Zborowski uderzył Wapowskiego czekanem w głowę,wskutek czego tenże zmarł.Za morderstwo dokonane w afekcie król skazał Samuela na banicję.Przebywał na wygnaniu w Siedmiogrodzie na dworze Stefana Batorego,z którym,nie bacząc na ciążący na nim wyrok,przyjechał do Rzeczypospolitej w roku 1576.Udał się na Sicz zaporoską,gdzie jako hetman kozacki wziął udział w wojnie z Rosją(1580).Spiskował z Habsburgami przeciwko królowi.Groził zamachem na króla Stefana Batorego.Za namową Habsburgów w lecie 1583 r.bez zgody króla wyprawił się na tereny tureckie niszcząc przy okazji należące do Jana Zamoyskiego Jahorlik i Tiahiń.Spowodowało to pogorszenie stosunków z sułtanem Muradem III,który zagroził wojną,gdyby nie ukarano winnych.Gdy w końcu kwietnia 1584 r.Samuel Zborowski pociągnął zbrojnie do swej ukochanej siostrzenicy w Piekarach,nie kryjąc,że celem wyprawy jest Kraków,Jan Zamoyski wydał rozkaz egzekucji dekretu z 1574 r.Była to rzecz bez precedensu w dotychczasowej historii egzekucji prawa w Polsce szlacheckiej.11 maja 1584 r.Samuel Zborowski został ujęty w Piekarach i osadzony jako niebezpieczny złoczyńca w wieży zamku na Wawelu.Egzekutorami rozkazu kanclerza Zamoyskiego byli:ówczesny wojewodzic bełski Stanisław Żółkiewski i podstarości krakowski Wacław Urowiecki.Na nic zdały się protesty możnowładców,interwencja deputowanych szlachty województwa krakowskiego,którzy jeszcze w dniu 19 maja 1584 r.żądali u kanclerza,aby sprawę Zborowskiego przekazał do decyzji sejmu.Bez rezultatu kanclerz podjął decyzję za wcześniejszym werbalnym przyzwoleniem króla Stefana Batorego,który wyraził się o Samuelu Zborowskim:Canis mortuus non mordet(Nieżywy pies nie gryzie).Kanclerz Zamoyski,który był prawnikiem,w noc poprzedzającą stracenie próbował jeszcze wymóc na Samuelu zeznania dotyczące spisku familii Zborowskich,które sankcjonowałyby wyrok śmierci.Rozmowa odbyła się w cztery oczy i zapewne nie spełniła oczekiwań kanclerza,skoro ten zrewanżował się w sposób niegodny i nieprawny,nie spełniając ostatniego życzenia skazanego Samuel poprosił o ostatnią posługę ministra(pastora protestanckiego)lub kapłana.Zamoyski odmówił.Samuel Zborowski został ścięty na dziedzińcu zamku wawelskiego 26 maja 1584 r.Jego niewprawnie odrąbana głowa skoczyła[...]trzy razy ku Urowieckiemu,aż się jej umykał jak zapisał w swoim"Pamiętniku"siostrzeniec Zborowskich,wojewoda Jan Zbigniew Ossoliński,świadek stracenia.Po ciało Samuela Zborowskiego przyjechał pan marszałek,brat jego(Andrzej Zborowski) i do Oleśnice zawiózł.W Krakowie i kraju pozostało natomiast piwo Zamoyskiego jak współcześni nazwali atmosferę buntu spowodowaną ścięciem Samuela Zborowskiego.Że wielki tumult ludzki i smętek był... i wrzawa jak zapisał Zbigniew Ossoliński,świadczyła powstająca na gorąco literatura,która z Samuela czyniła ofiarę prywatnej zemsty kanclerza i nietolerancji,męczennika wolności.W 1588 r.na sejmie koronnym ustalona została ustawa,którą można by uznać za triumf Zborowskich i nazwać"Lex Zborowski"o crimen lesae maiestatiis(Ustawą Zborowskich o zarzut zbrodni stanu obrazy majestatu),która precyzowała postulaty Zborowczyków tyczące sposobu prowadzenia spraw o obrazę majestatu.Osiągnięciem szlacheckiej demokracji było pozbawienie króla,jako zainteresowanej strony,głosu decydującego.Jego miejsce zajmować mieli odtąd posłowie sejmowi.Ustawa wykluczała również ściganie buntowników w domach szlacheckich.Sejm w 1589 r.uznał ścięcie Samuela Zborowskiego za zgodne z prawem.
Ocena
W niektórych pracach Samuel Zborowski został określony jako"debilowaty zabijaka".