Pruszków

Ros.Прушков;jidysz פּרושקאָוו,Pruszkow miasto i gmina w województwie mazowieckim,w powiecie pruszkowskim,położone nad Utratą.Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.Według danych z 30 czerwca 2012 r.miasto miało 58789 mieszkańców.Ośrodek przemysłowo-usługowy i mieszkaniowy.Różnorodny przemysł,zakłady farmaceutyczne(Herbapol) i kosmetyczne(L'Oréal),a także centra logistyczne(np.Millennium Logistic Park) i kolejowy terminal kontenerowy.Ośrodek sportu i rekreacji południowo-zachodniej części aglomeracji warszawskiej,który obejmuje:halę sportową"Znicz",Stadion piłkarski,Olimpijski Tor Kolarski"BGŻ Arena",na którym odbyły się we wrześniu 2008 roku Mistrzostwa Europy,a w 2009 roku Mistrzostwa Świata w kolarstwie torowym,Aqua Park"Kapry",cztery parki(w tym park Potulickich z unikatowym układem przestrzennym),zaplecze naukowo-dydaktyczne w postaci Wyższej Szkoły Kultury Fizycznej i Turystyki,siedziba Polskiego Związku Kolarskiego.Dojazd Warszawską Koleją Dojazdową,Szybką Koleją Miejską lub Kolejami Mazowieckimi z Pruszkowa do samego centrum Warszawy trwa od 21 do 26 minut.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 19,19 km².Miasto stanowi 7,77% powierzchni powiatu.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.Do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie,których przedłużenie na terenie miasta stanowi aleja Wojska Polskiego.
Według danych z roku 2002 Pruszków ma obszar 19,15 km²,w tym:

• użytki rolne:18%
• użytki leśne:0%.

Sąsiednie gminy:Brwinów,Michałowice,Ożarów Mazowiecki,Piastów.

Historia

Jedna z pierwszych wzmianek o Pruszkowie pochodzi z XV wieku.W rękopisie Metryki mazowieckiej(zbiory AGAD)z czasów Janusza Starszego można przeczytać o rycerzu Święsku(Swansek),który pochodził"de Praskow"(październik 1414 roku).Prawa miejskie osada otrzymała w 1916 roku.Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku i w 1927 roku Elektrycznej Kolei Dojazdowej.W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz.We wsi Tworki(obecnie dzielnica Pruszkowa)w 1891 roku wybudowano szpital dla psychicznie chorych.W czasie I wojny światowej,12–18 października 1914 roku została stoczona bitwa o Pruszków.Podczas walk wojskom rosyjskim udało się odepchnąć Niemców na zachód.W 1923 roku założono klub sportowy Znicz Pruszków.W 1944 roku mieścił się tu niemiecki obóz przejściowy Dulag 121 dla wysiedlonych przez hitlerowców mieszkańców Warszawy(Dulag 121 Pruszków).W czasie II wojny światowej zginęło z rąk hitlerowców ok.1500 Żydów(prawie cała ludność żydowska mieszkająca w Pruszkowie).Prawie 100 mieszkańców Pruszkowa zginęło jako żołnierze Wojska Polskiego na frontach II wojny światowej,a przeszło tyle samo pruszkowian zginęło jako żołnierze AK.17 stycznia 1945 roku Pruszków został wyzwolony spod okupacji niemieckiej i zajęty przez należące do koalicji antyhitlerowskiej oddziały Armii Czerwonej.26 marca 1945 roku szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego,zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa,do willi przy obecnej al.Armii Krajowej,zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy.Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu.W Pruszkowie znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku.Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików(obejmujący północną część miasta),który był wzmiankowany już w 1236 roku.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2006:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	55452	100	29649	53,4	25803	46,6
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)	2885		1540,6		1344,4

Ludność w latach

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r.2678900 mieszkańców.

Osoby związane z Pruszkowem

• Bogdan Bartołd ksiądz katolicki,wieloletni rektor kościoła akademickiego Św.Anny w Warszawie,proboszcz parafii archikatedralnej pw.Św Jana Chrzciciela w Warszawie
• Bronisław Chajęcki pedagog,harcmistrz,żołnierz WP,zastępca prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego
• Józef Cichecki samorządowiec,działacz społeczny,burmistrz Pruszkowa w latach 1920-1936,nastepnie burmistrz Wołomina;ur.1888 zm.1953,pochowany na cmentarzu w Pruszkowie.
• Michał Głowiński pisarz,eseista,historyk i teoretyk literatury,wykładowca akademicki,
• Jacek Gmoch piłkarz,trener,selekcjoner reprezentacji Polski,
• Henryk Hoser arcybiskup
• Piotr Ferdynand Hoser warszawski ogrodnik i hodowca roślin,pomolog,wykładowca akademicki
• Roman Indrzejczyk proboszcz parafii św.Edwarda w latach 1966-1986,kapelan pruszkowskiej"Solidarności",kapelan Prezydenta RP w latach 2005-2010,poeta,
• Kazimierz Janczewski litewski działacz społeczny i gospodarczy,jeden z liderów mniejszości polskiej na Litwie
• Zbigniew Jerzyna poeta,dramaturg,eseista,edytor,
• Aleksander Kamiński harcmistrz,pedagog,wychowawca,twórca metody zuchowej,autor"Kamieni na szaniec"
• Koji Kamoji rzeźbiarz,malarz i grafik
• Bronisław Komorowski polityk,Minister Obrony Narodowej,marszałek Sejmu,od 6 sierpnia 2010 r.Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
• Andrzej Kolikowski przywódca gangu pruszkowskiego
• Józef Kwasiborski polski dziennikarz i działacz chrześcijańsko-demokratyczny,samorządowiec II RP
• Władysław Lasocki dowódca oddziału specjalnego Gwardii Ludowej w stopniu sierżanta.
• Jan Lechoń poeta,prozaik,krytyk literacki,członek grupy poetyckiej Skamander,
• Robert Lewandowski piłkarz Znicza Pruszków w latach 2006-2008,reprezentant Polski
• Alicja Majewska piosenkarka,
• Radosław Majewski piłkarz Znicza Pruszków w latach 2004-2007,reprezentant Polski
• Wojciech Młynarski piosenkarz,autor tekstów,poeta,
• Andrzej Stelmachowski prawnik i polityk,żołnierz AK,
• Jan Twardowski ksiądz rzymskokatolicki,poeta,żołnierz AK,rektor kościoła sióstr Wizytek w Warszawie,
• Stefan Woyda archeolog,twórca i dyrektor Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego
• Wojciech Żukrowski pisarz,prozaik,poeta,reportażysta

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Katolickie

• Kościół Rzymskokatolicki

Protestanckie

• Kościół Zielonoświątkowy

Inne

• Świadkowie Jehowy(Sala Królestwa)

Przemysł

• Zakłady przemysłowe założone pod koniec XIX wieku:
  • fabryka ołówków"Majewski St.i S-ka"
  • fabryka wyrobów fajansowych Jakuba Teichfelda,później Zakłady Porcelitu Stołowego"Pruszków"
  • cegielnia"Żbików"braci Hoser,
  • fabryka ultramaryny"Sommer i Nower"
  • Warsztaty Naprawy Wagonów Towarowych,później ZNTK Pruszków

Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.

• Zakłady przemysłowe założone na początku XX wieku:
  • elektrociepłownia
  • wytwórnia obrabiarek,później Zakłady Przemysłowe"1-go Maja"

• Zakłady przemysłowe założone w drugiej połowie XX wieku:
  • Zakłady Zielarskie"Herbapol"Pruszków
  • fabryka telewizorów Daewoo Electronics Manufacturing Poland Sp.z o.o.

Zabytki

(wg wykazu KOBiDZ z 2009)

Centrum miasta

• kościół par.pw.sw.Kazimierza,ul.Hubala,pocz.XX,nr rej.:1091/1041 z 27.12.1973
• cmentarz par.rzym.-kat.ul.Cmentarna,1914,nr rej.:1338 z 5.09.1988
  • mauzoleum Bielawskich,nr rej.:j.w.
• Cmentarz żydowski w Pruszkowie,ul.Lipowa 50,pocz.XX,nr rej.:1339 z 27.12.1988
  • dom pogrzebowy,nr rej.:j.w.
• dworzec kolejowy,ul.Sienkiewicza 2,1924,nr rej.:A-778 z 7.01.2008
  • budynek gospodarczy,1924,nr rej.:j.w.
  • wodociągowa wieża ciśnień,1924-30,nr rej.:j.w.
• willa„Orleówka”z ogrodem,ul.Dąbrowskiego 3,1930,nr rej.:1272-A z 23.09.1985
• pałacyk„Sokoła”,ul.Kościuszki 41,1867,nr rej.:A-664 z 4.01.2006
• zespół dworski Potulickich,ul.Prusa/Kościuszki,XIX,nr rej.:1089/491/62 z 26.03.1962:
  • pałacyk
  • park
  • lodownia,ul.Prusa 9,nr rej.:1287 z 16.02.1987
• pałac,ul.17 Stycznia 77/Prusa 25/27,1900,nr rej.:889 z 24.05.1976

Żbików

• Zakłady Napraw Taboru Kolejowego,ul.3 Maja 8,k.XIX-XX,nr rej.:1-A z 29.03.1999:
  • budynek dyrekcji
  • park
  • kuźnia
  • odlewnia
  • modelarnia
  • obręczarnia
  • hala remontu obrabiarek
  • hala napraw wagonów osobowych
  • hala napraw wagonów towarowych
  • bocznica kolej.z pomnikiem
  • brama z fragm.ogrodzenia
  • bunkier
  • 3 wieżyczki strzelnicze
• kościół par.pw.Niepokalanego Poczęcia NMP,ul.3 Maja 126,pocz.XX,nr rej.:1092/1042 z 27.12.1973
• cmentarz par.rzym.-kat.ul.Domaniewska,1 poł.XVIII–XX,nr rej.:1472 z 20.02.1991
• zespół ogrodniczy Hosera,ul.Żbikowska 56,1898-XX:
  • willa,nr rej.:1501-A z 8.01.1992
  • park-arboretum,nr rej.:j.w.
  • ogrodzenie z bramą,nr rej.:j.w.
  • ogrodnictwo,nr rej.:1500-A z 8.01.1992:
  • budynek zarządcy
  • szklarnia
  • stajnia
  • piwnica
  • wiatrak
  • transformator
  • ogród
  • ogrodzenie

Tworki

• zespół urbanistyczno-architektoniczny szpitala,ul.Partyzantów 2/4,1881-XX,nr rej.:1281 z 2.01.1987:
  • 22 budynki
  • cerkiew,ob.kościół rzymsko-katolicki
  • cmentarz z 1939 r.
  • ogrodzenie
• cmentarz przy szpitalu psychiatrycznym,ul.Partyzantów 9,nr rej.:1342 z 27.09.1988
  • kaplica,nr rej.:j.w.

Sport

W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym Miejski Klub Sportowy"Znicz"(piłka nożna) i "Znicz Basket"(koszykówka mężczyzn)oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS"Lider"(koszykówka kobiet).Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych.
Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:

• Amatorski Parafialny KS"Solidarni"lekkoatletyka
• Karate Klubu Pruszków karate tradycyjne
• Klub Sportowy"Kanku"sporty walki
• Miejski Klub Sportowy"Znicz"koszykówka(I liga ),piłka nożna(II liga),piłka ręczna dziewcząt
• Międzyszkolny Ośrodek Sportowy koszykówka chłopców,akrobatyka,piłka siatkowa dziewcząt
• Młodzieżowy Klub Kolarski"Mazowsze Pruszków"kolarstwo
• Polski Związek Kolarski
• Pruszkowski Klub Kajakarzy"Karamura"
• Pruszkowski Klub Kick Boxingu i Boksu"Kowal-Boxing"
• Uczniowski Klub Sportowy"Kata"judo
• Uczniowski Klub Sportowy"Lider"koszykówka dziewcząt
• Uczniowski Klub Sportowy"New Power"kulturystyka
• Uczniowski Klub Sportowy"Ósemka"piłka siatkowa dziewcząt
• Pruszkowskie Towarzystwo Cyklistów(PTC Pruszków)kolarstwo
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej"Zefir"Tenis ziemny
• Uczniowski Klub Sportowy"Gladiatorzy Pruszków"Hokej na rolkach

Pruszków posiada też krytą pływalnię,kryty tor kolarski BGŻ Arena i halę widowiskowo-sportową.

Dzielnice i osiedla Pruszkowa

Miasto podzielone jest na osiedla i dzielnice:

• Bąki północno-wschodnia część miasta,graniczy z Piastowem
• Gąsin północno-zachodnia część miasta,Elektrownia Pruszków
• Malichy północno-wschodnia część miasta,graniczy z Piastowem
• Ostoja południowo-wschodnia część miasta
• Osiedle Staszica(A i B)zachodnia część miasta
• Tworki centrum miasta,Zakład Psychiatryczny
• Osiedle Parkowe centrum miasta,park i dwór Potulickich
• Osiedle Prusa południowa część miasta
• Wyględówek wschodnia część miasta
• Żbików północna część miasta.
• Śródmieście centralna część Pruszkowa,obejmująca m.in.park"Sokoła"

Transport

Na terenie miasta znajduje się węzeł Pruszków autostrady A2.
W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 718 kierunek Ożarów Mazowiecki
• droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa-Pruszków-Żyrardów
• droga wojewódzka nr 701

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 1 Warszawa Katowice oraz linia WKD Warszawa Grodzisk Mazowiecki/Milanówek.Od 12 grudnia 2010 kursuje linia szybkiej kolei miejskiej S1 dojeżdżającej do stacji Otwock.Linia ta zastąpiła kursującą od 1 lipca 2006 r.linię S2.Od 1 stycznia 2013 r.na terenie Pruszkowa zaczęły kursować autobusy 4 linii miejskich.Linia 1 kursuje na trasie:Dworzec PKP Osiedle Staszica,linia:2 Osiedle Staszica Komorów,linia 3:Inżynierska Warszawska(Piastów),linia 4 robi objazd po Gąsinie zawracając na Inżynierskiej.W autobusach tych linii honorowane są długookresowe bilety ZTM Warszawa na drugą strefę.Nocą aż do osiedla Staszica dociera z centrum Warszawy linia N85 ZTM.Dojazd do Pruszkowa z centrum stolicy trwa 22-25 min.w przypadku SKM,27 min.w przypadku WKD i ok.50 min.linią nocną N85.

Władze Pruszkowa

• Burmistrzowie:
  • Edmund Wargenau(1917–1919)
  • Józef Piltz(1919–1920)
  • Józef Cichecki(1920–1934)
  • Stanisław Gruszczyński(1934–1939)
  • Franciszek Piątek(1939)
  • Franciszek Jagodziński(1939–1940)
  • Antoni Hebrowski(1940–1941)
  • Stanisław Koper(1941)
  • Julian Winer(1941–1945)

• Prezydenci:
  • Wacław Mańkowski(1945)
  • Stefan Witkowski(1945)
  • Edward Paszke(1945–1946)
  • Stanisław Koper(1946–1948)
  • Zygmunt Zmorzyński(1948–1950)
  • Andrzej Rokita(1980–1987)
  • Andrzej Antoni Pawliński(1987–1989)
  • Józef Michalak(1989–1990)
  • Konrad Kosiński(1990–1992)
  • Jerzy Sierak(1992–1995)
  • Euzebiusz Kiełkiewicz(1995–1998)
  • Jan Starzyński(od 1998)

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Esslingen am Neckar
• Impruneta
• Prószków