Świętopełk II Wielki

(ur.przed 1195,zm.11 stycznia 1266)książę Pomorza Gdańskiego z dynastii Sobiesławiców,najstarszy syn Mściwoja I i księżniczki wielkopolskiej Zwinisławy,(zm.4 września 1240,jej pochodzenie nie jest wyjaśnione,wskazuje się na 3 możliwości: mogła być córką lub siostrą księcia świeckiego Grzymisława,pochodzić z rodu namiestników sławieńskich lub z możnego rodu z okolic Gdańska).

Rządy namiestnicze.Zbrodnia gąsawska.

Po śmierci ojca,ok.1219/1220,otrzymał od Leszka Białego godność namiestnika Pomorza Gdańskiego.W 1223 wraz z bratem Warcisławem wziął udział u boku Leszka Białego,jego brata Konrada mazowieckiego i innych książąt polskich w krucjacie przeciwko Prusom.Prawdopodobnie wówczas,lub nawet jeszcze wcześniej, przekazał swój gród Zantyr biskupowi pruskiemu Chrystianowi.Ok.1225(chronologia niejasna)przyłączył do Pomorza Gdańskiego ziemię słupską,z której wyparł załogi duńskie.Prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią swego ojca związał się z Władysławem Odonicem.Siostra Odonica,Eufrozyna,została żoną Świętopełka,z kolei Odonic pojął za żonę Jadwigę córkę Mściwoja I i siostrę Świętopełka.Ok.1223 Świętopełk wraz z Odonicem rozpoczęli działania wojenne przeciwko panującemu w Wielkopolsce Władysławowi Laskonogiemu,zajmując stopniowo obszary pograniczne.Spowodowało to reakcję Leszka Białego,który zwołał w 1227 do Gąsawy(na terenie kontrolowanym przez Laskonogiego)ogólnopolski wiec książąt,przedstawicieli episkopatu i rycerstwa.Wiec został przerwany nagłym napadem Odonica wraz posiłkami pomorskimi.Leszek Biały zginął,a książę wrocławski Henryk I Brodaty został ciężko ranny.Najstarsze źródła przypisują odpowiedzialność za tę zbrodnię Władysławowi Odonicowi,ale jeszcze w ciągu XIII wieku pojawia się opinia,że głównym winowajcą był Świętopełk.Jest możliwe,że wersja ta została rozpowszechniona przez źródła z terenu Wielkopolski w czasie,gdy dzielnicą tą rządzili synowie Odonica Przemysł I i Bolesław Pobożny.

Usamodzielnienie Pomorza Gdańskiego

Po przedwczesnej śmierci Leszka Białego rozpoczął się okres walk książąt dzielnicowych o Kraków i związany z tym upadek pryncypatu.Dla władcy Pomorza Gdańskiego oznaczało to możliwość usamodzielnienia się.Wcześniejsi przedstawiciele dynastii Sobiesławiców sprawowali władzę jedynie jako namiestnicy książąt-seniorów władających w Krakowie.Teraz Świętopełk przybrał tytulaturę książęcą.Swoim braciom Warcisławowi,Samborowi i Raciborowi wydzielił odrębne dzielnice.Przystąpił do tworzenia własnej hierarchii urzędniczej dla administracji terytorialnej(kasztelanowie) i dworu(wojewoda,podkomorzy,skarbnik itp.)co zapewniło mu poparcie miejscowego możnowładztwa dla idei samodzielności Pomorza Gdańskiego.W 1231 uzyskał dla siebie,swojej rodziny i swojego księstwa protekcję papieską.Nadal aktywnie wspierał chrystianizację Prus.W 1234 wraz z bratem Samborem uczestniczył w kampanii polsko-krzyżackiej,zakończonej zwycięską bitwą z Prusami nad rzeką Dzierzgoń.W związku z misjami pruskimi sprowadził z Krakowa zakon dominikanów,których osadził przy istniejącym w Gdańsku kościele św.Mikołaja.Około 1236/1237 rozszerzył swoje księstwo,przyłączając do niego ziemię sławieńską oraz zajmując gród w Nakle nad Notecią.

Okres wojen

W latach 1237-1238 Świętopełk prowadził wojnę przeciwko koalicji utworzonej przez jego młodszych braci Sambora i Racibora,wspierających ich książąt meklemburskich oraz zakon krzyżacki.Popadł także w konflikt z biskupem kujawskim Michałem,któremu podlegało Pomorze Gdańskie,a książę kujawski Kazimierz odebrał mu gród w Bydgoszczy.W latach 1242-1248 wystąpiła przeciw Świętopełkowi koalicja złożona z Krzyżaków,biskupa kujawskiego,książąt pomorskich Sambora i Racibora,Konrada mazowieckiego z synami oraz synów Odonica Przemysła I i Bolesława Pobożnego.Początkowo książęta wielkopolscy odebrali mu Nakło,Kazimierz Kujawski Wyszogród a Krzyżacy Sartowice.Świętopełk,by się bronić,sprzymierzył się z pogańskimi Prusami i przejściowo także Litwinami.Podczas wojny zginął prawdopodobnie jeden z synów Świętopełka,Jan,a drugi,Mściwój,został oddany Krzyżakom jako zakładnik.W 1248 Świętopełk zgodził się odstąpić Krzyżakom należące do Pomorza tereny na wschodnim brzegu Wisły.W latach 1252-1253 doszło do jeszcze jednej wojny między Świętopełkiem a zakonem krzyżackim,po czym zawarto pokój na warunkach proponowanych w 1248.W tym samym czasie zachodniopomorski Barnim I bezskutecznie próbował zagarnąć ziemię sławieńską i słupską.Uspokojenie sytuacji na innych frontach pozwoliło Świętopełkowi w latach 1253-1256 podjąć walkę z synami Odonica i zająć Nakło,ale wobec trudności z jego utrzymaniem,Pomorzanie odstąpili ten gród Wielkopolsce w zamian za okup pieniężny.Z kolei z Kazimierzem kujawskim udało się Świętopełkowi zawrzeć sojusz,dzięki czemu mógł w latach 1257-1259 odeprzeć najazd Bolesława Pobożnego i Warcisława III dymińskiego,których pokonał w bitwie pod Słupskiem.

Lokacja Gdańska i inne zasługi Świętopełka

Za jego czasów nastąpił rozwój gospodarczy Pomorza Gdańskiego.Stołeczny Gdańsk otrzymał prawa miejskie na wzór Lubeki(zarówno określenie zasięgu miasta lokowanego przez Świętopełka,jak i data tej lokacji nie zostały dotąd jednoznacznie ustalone;część badaczy uważa,że lokacja ta odnosi się do terytorium dzisiejszego Głównego Miasta,inni,że chodzi o późniejsze Stare Miasto;podawane są daty od 1224 do 1263).Powstały klasztory:dominikanów w Gdańsku,cysterek w Żarnowcu(była to żeńska filia opactwa w Oliwie) i cystersów w Bukowie koło Darłowa w ziemi sławieńskiej.Był najwybitniejszym władcą z dynastii Sobiesławiców.Potrafił osiągnąć i obronić niezawisłość swojego księstwa oraz przyczynić się do jego rozwoju.Był też pierwszym z polskich władców dzielnicowych,który musiał toczyć ciężkie boje z zakonem krzyżackim.Nowożytni działacze kaszubscy,uważający średniowiecznych władców Pomorza za"książąt kaszubskich",nadali mu przydomek"Wielki".