poniedziałek, 18 marca 2013

Chełmno

Łac.Culmen,niem.:Culm,Kulm miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim,w powiecie chełmińskim w dolinie Dolnej Wisły,nad Wisłą i wpadającą do niej Frybą.Miasto leży 40 km na północ od Torunia i 30 km na zachód od Grudziądza.W pobliżu most przez Wisłę na trasie drogi krajowej nr 91.Historyczne centrum Chełmna leży na wysokiej skarpie odległej około 1,5 km od Wisły,pozostałe osiedla głównie wielkopłytowe na wschód i południe od niego.Miasto jest stolicą historyczno-geograficznego regionu ziemia chełmińska.Łącznie z Toruniem jest najstarszym miastem tego obszaru i jednocześnie w północnej Polsce(prawa miejskie tzw.prawo chełmińskie,w 1233).W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.Według danych GUS z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 20209 mieszkańców.
Położenie
Według danych z 2002 Chełmno ma obszar 13,86 km²,w tym:użytki rolne:47%,użytki leśne 4% Miasto stanowi 0,63% powierzchni powiatu.Sąsiednie gminy:Chełmno,Kijewo Królewskie,Stolno,Świecie
Komunikacja
Ok.6 km na południe od miasta znajduje się lądowisko Watorowo.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 20583 100 10799 52,5 9784 47,5
gęstość zaludnienia(mieszk./km²) 1 485,1 779,1 705,9

Historia

Nazwa miasta
Nazwy miejsc wyróżniających się z otaczającego krajobrazu posiadają od niepamiętnych czasów swoje nazwy.Nadwiślańskie wzgórze koło dzisiejszego miasta Chełmno miało taką starożytną nazwę Kulm pochodzenia skandynawskiego.Polska nazwa miasta wywodzi od słowa chełm,również oznaczającego"wzgórze".Chełmno już od wczesnego średniowiecza było grodem leżącym na liczącej co najmniej 2500 lat drodze,łączącej grody kultury łużyckiej.Grodzisko kultury łużyckiej,znane jako Góra Świętego Wawrzyńca,zasiedlone potem przez Słowian,oraz cmentarzyska odkryte w pobliskim Kałdusie potwierdzają jego strategiczne położenie.Budowy katedry w tym miejscu,potwierdzona odkryciem pozostałości bazyliki romańskiej z XI w.,mówi o nadzwyczajnej wadze grodu także w okresie wczesnopiastowskim.W XI wieku Piastowie założyli tu obronny gród wyznaczający prawdopodobnie północny punkt ówczesnej granicy ich państwa.Miasto,przeniesione później na miejsce dzisiejszej wsi Starogród,w XI-XII w.pełniło funkcję grodu kasztelańskiego.W 1228 Zakon krzyżacki wybrał Chełmno na stolicę ziemi chełmińskiej,w latach 1230-1250 było ono głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii),a 1236-1251 siedzibą diecezji chełmińskiej.28 grudnia 1233 łącznie z Toruniem otrzymało prawa miejskie(odnowione po pożarze w 1251),które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich.W tym czasie miasto nosiło także przyjętą przez Niemców nazwę Kulm(łac.Culm).W połowie XIII wieku przeniesione na obecne miejsce.Odtąd rozpoczął się największy rozwój miasta,które wstąpiło do Hanzy,jednak nie zyskało tak dużego znaczenia jak Toruń.Od 1466 na mocy II pokoju toruńskiego miasto pozostało w granicach Prus Królewskich.Od 1473 i ponownie,reaktywowane po upadku,od 1692,działała tutaj Akademia Chełmińska,szkoła średnia,która współpracowała z Akademią Krakowską.W XVIII w.Chełmno podupadło,w 1772 znalazło się w zaborze pruskim.Od 1806 w Księstwie Warszawskim,1815 w Prusach(Wlk.Ks.Poznańskie),1817 w Prusach Zachodnich.

Zabytki
Chełmno jest wyjątkowo bogate w zabytki,zachowało się tutaj siedem gotyckich kościołów,prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny oraz prawie cały obwód murów miejskich,renesansowy ratusz,a także wiele kamienic z XVIII-XIX wieku.Układ urbanistyczny pochodzi prawdopodobnie z czasu drugiej lokacji,po 1251.
  • Dawna fara,parafialny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,zajmujący południowy,narożny przyrynkowy blok zabudowy;zbudowano go prawdopodobnie w dwóch fazach w latach 1280-1320.
  • Renesansowy ratusz,przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567-72 i 1584-96,z rozbudowaną attyką,jeden z najcenniejszych zabytków renesansu w północnej Polsce.
  • Pofranciszkański kościół św.Jakuba i Mikołaja,trójnawowy z prostokątnym prezbiterium,budowany od końca XIII do 1.ćwierci XIV w.
  • Podominikański kościół św.ap.Piotra i Pawła,gotycki,pierwotnie dwunawowy,przebudowany w XIV w.na trójnawowy(z bardzo wąską nawą północną),a następnie zbarokizowany w XVIII w.W pierwotnej postaci zachowało się prezbiterium.
  • Zespół klasztorny ss.Miłosierdzia,dawniej cysterek,następnie benedyktynek:kościół śś.Jana Chrzciciela i Ewangelisty,z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI/XVII w. i XVIII w.;klasztor zbudowany od 3.ćwierci XIII do początku XIV w.przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX i XX w.do najstarszych elementów należy tzw.wieża Mestwina,prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.na terenie klasztoru znajduje się również dawna brama Merseburska.
  • Kościół pw.Świętego Ducha,zbudowany w latach 1280-1290,ceglany o drewnianym sklepieniu kolebkowym,pierwotnie kościół szpitalny.
  • Kaplica św.Marcina.
  • Brama Grudziądzka z końca XIII w.,z dobudowaną w XVII w.kaplicą(tzw.kaplica Na Bramce).
  • Prawie kompletny obwód murów miejskich z basztami(jedne z najdłuższych takich murów w Polsce).
  • Barokowy budynek Akademii Chełmińskiej,przebudowany w XIX w.
  • Dawna poczta z 4ćwierci XVII w.przebudowana w połowie XIX w. i w 1911
  • Klasycystyczna rogatka z ok.1810
  • Arsenał z 1811,przebudowany w 1885
  • Kamienica Cywińskich,gotycka,z drugiej połowy XIII wieku,przebudowana w 1570 i ponownie w stylu klasycystycznym,z wmurowanymi w fasadzie fragmentami rzeźbiarskimi dwóch portali renesansowych.
  • Dawne koszary korpusu kadetów z 1776(ul.22 Stycznia 16) i szkoła kadetów.
  • Kamienica późnobarokowa z drugiej połowy XVIII w.przy ul.Grudziądzkiej 36.
  • Spichrze,m.in.spichrz szachulcowy z przełomu XVIII i XIX w.przy ul.Podmurnej 7.
  • Pozostałości twierdzy Chełmno na przedpolach miasta.
Zabytki Chełmna znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.


Religia

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

  • Kościół rzymskokatolicki
    • Parafia pw.Wniebowzięcia NMP"Fara"
    • Parafia pw.św.Józefa"Pallotyni"
    • Kościół pw.MB Częstochowskiej"Garnizonowy"
    • Zgromadzenie Księży Misjonarzy
    • Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Wincentego à Paulo
    • Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Św.Rodziny
  • Protestantyzm
    • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
      • Zbór w Chełmnie
    • Kościół Zielonoświątkowy
      • Zbór w Chełmnie
  • Inne
    • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

Osoby urodzone w Chełmnie

  • Andrzej Trybusz(ur.1950)dr.n.medycznych,generał brygady,pełnił funkcje:Szefa Służby Zdrowia WP od 12 stycznia 1998 r.następnie objął stanowisko Szefa Zarządu Służby Zdrowia w Generalnym Zarządzie Logistyki P–4(6 marca 2000 r.do 3 grudnia 2001 r.)oraz Pełnomocnika MON ds.Resortowej Opieki Zdrowotnej,Głównego Inspektora Sanitarnego kraju oraz od 2004 r.Prezesa Zarządu Głównego PCK.
  • Brunon Bendig(1938-2006),bokser,medalista olimpijski z Rzymu 1960
  • Barbara Dziekan-Vajda(ur.1951),aktorka
  • Joachim Grubich(ur.1935),organista i profesor sztuki
  • gen.Heinz Guderian(1888-1954),twórca niemieckiej doktryny pancernej,autor książki"Achtung Panzer"
  • Mariusz Kałdowski(ur.1962),malarz,grafik
  • Marian Kałuski(ur.1946),dziennikarz,pisarz i historyk
  • Czesław Koepke(ur.1952),fizyk
  • Brygida Kürbis(1921-2001),historyk mediewista
  • Hermann Löns(1866-1914),powieściopisarz i dziennikarz
  • Wojciech Łożyński(1808-1884),filolog i pedagog
  • Małgorzata Maier(ur.1966),uczestniczka pierwszej edycji Big Brothera
  • Grzegorz Mielcarski(ur.1971),napastnik,reprezentant Polski,komentator meczów piłkarskich
  • Ewa Pobłocka(ur.1957),pianistka,kameralistka i pedagog
  • Franciszek Raszeja(1896-1942),lekarz ortopeda
  • Leon Raszeja(1901-1939),prawnik
  • Maksymilian Raszeja(1889-1939),teolog
  • Kurt Schumacher(1895-1952),przywódca i jeden z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Niemiec(SPD)
  • Jan Szupryczyński(ur.1934),geograf i badacz krajów polarnych,profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
  • Andrzej Michał de Tchorzewski(ur.1943),profesor,pedagog,rektor Akademii Bydgoskiej

Miasta partnerskie

  • Hann.Münden

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz