środa, 16 marca 2016

Józef Mackiewicz

Józef Mackiewicz[edytuj]
Józef Mackiewicz
Józef Mackiewicz, Wilno, przed 1939
Józef Mackiewicz, Wilno, przed 1939
Imiona i nazwisko Józef Mackiewicz
Data i miejsce urodzenia 1 kwietnia 1902, Sankt Petersburg
Data i miejsce śmierci 31 stycznia 1985, Monachium
Narodowość polska
Język polski
Ważne dzieła Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów (1948)
Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary (1949)
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Józef Mackiewicz h.Bożawola(ur.1 kwietnia 1902 w Petersburgu,zm.31 stycznia 1985 w Monachium)polski pisarz i publicysta.
Dzieciństwo i lata szkolne
Ojciec J.Mackiewicza,Antoni,pochodzący z polskiej rodziny szlacheckiej był dyrektorem i współwłaścicielem petersburskiej firmy importującej wina„Fochts i Spółka”.Jego matka,Maria z Pietraszkiewiczów,pochodziła z Krakowa.Józef był bratem Stanisława i Seweryny,matki Kazimierza Orłosia i babki Macieja Orłosia.W 1907 r.rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna,gdzie trzy lata później Józef rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym im.Winogradowa.Będąc uczniem szóstej klasy gimnazjum,jako siedemnastolatek,wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej.Po jej ukończeniu,mimo braku matury,rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim,których jednak nie ukończył.Studiował także na powstałym w Wilnie Uniwersytecie Stefana Batorego.Z powodów finansowych studiów nie ukończył,lecz najprawdopodobniej otrzymał absolutorium.
Początki pracy dziennikarskiej,komplikacje życia prywatnego
Pierwsze artykuły opublikował na początku lat 20.W latach 1923–1939 J.Mackiewicz pracował w wychodzącym w Wilnie Słowie,którego redaktorem naczelnym był jego starszy brat,Stanisław Mackiewicz.Nieudane małżeństwo,jakie zawarł w 1924 roku z nauczycielką Antoniną Kopańską(z którą miał córkę Halinę),rozpadło się po kilku latach.Po rozejściu się z żoną związał się na krótko z Wandą Żyłowską(zmarłą w czasie wojny),z którą miał córkę Idalię mieszkającą aż do swojej śmierci w 1998 roku w Wilnie(syn Idalii jest obywatelem Litwy).Ożenił się ponownie w 1939 r.(ślub prawosławny)z pracującą w Słowie Barbarą Toporską(z tego związku nie miał dzieci).W roku 1973 po śmierci Antoniny Kopańskiej Barbara i Józef zawarli ślub katolicki.
Pisarz w konflikcie ze zmieniającymi się władzami
W 1936 roku Józef Mackiewicz wydał tom nowel 16 między trzecią i siódmą a następnie w 1938 r.Bunt rojstów,będący wyborem reportaży pisanych dla Słowa.W tym samym roku,w proteście przeciw polityce państwa na kresach przechodzi na prawosławie.Po wkroczeniu Sowietów do Polski uciekł do Kowna,jednak w listopadzie 1939 r.po przejęciu Wilna przez Litwinów powrócił i wydawał jedną z trzech ukazujących się w Wilnie gazet codziennych Gazetę Codzienną.W maju 1940 roku rząd litewski pozbawił go prawa publikacji,a gdy 15 czerwca 1940 r.Wilno ponownie przeszło w ręce sowieckie,zarabiał na życie,pracując jako drwal i woźnica(jak sam wyznał w wywiadzie udzielonym Bronisławowi Mamoniowi z„Tygodnika Powszechnego”,był wtedy„furmanem konnego wozu ciężarowego”).Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 roku Niemcy zaproponowali mu redagowanie pisma w języku polskim,jednak J.Mackiewicz stanowczo odmówił.W roku 1941 opublikował w„Gońcu Codziennym”(piśmie wydawanym przez okupacyjne władze niemieckie w języku polskim)kilka antykomunistycznych artykułów,które podpisał inicjałami J.M.
Sprawa wyroku śmierci
Na przełomie 1942–1943 roku Józef Mackiewicz został skazany przez sąd specjalny AK na karę śmierci(chociaż w 1942 roku nic nie opublikował w czasopismach wydawanych przez Niemców).Sergiusz Piasecki,kierujący Egzekutywą AK,odmówił zastrzelenia Mackiewicza,zaś ppłk Aleksander Krzyżanowski,komendant Okręgu Wileńskiego,podjął decyzję o jego uniewinnieniu.Do dzisiaj nie są jasne okoliczności wydania wyroku śmierci,prawdopodobnie stała za tym agentura sowiecka w szeregach AK sprawę tę drobiazgowo analizuje prof.Włodzimierz Bolecki w książce"Ptasznik z Wilna".O Józefie Mackiewiczu(Zarys monograficzny).
Relacja z Katynia
W maju 1943 roku po odkryciu przez Niemców w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok.Po powrocie w Gońcu Codziennym ukazał się wywiad z J.Mackiewiczem pt.„Widziałem na własne oczy”,w którym zrelacjonował pobyt w miejscu kaźni polskich oficerów.W 1944 roku w Warszawie powtarzano pogląd,jakoby za ten wywiad PPR lub inna organizacja wydała na Józefa Mackiewicza wyrok śmierci.
Lata powojenne emigracja
Uciekając przed ponowną okupacją sowiecką w 1944 r.J.Mackiewicz wraz z żoną przedostali się do Warszawy.Udało im się opublikować trzy numery pisma Alarm,gdzie dowodzili,że wygrana Sowietów w wojnie z Niemcami oznacza dla Polski kolejną okupację,tym razem sowiecką.Wciąż uciekając przed Sowietami,jesienią 1944 r.Mackiewiczom udało się dotrzeć do Krakowa;J.Mackiewicz napisał tutaj broszurę Optymizm nie zastąpi nam Polski.W styczniu 1945 r.Mackiewiczowie wyjechali do Rzymu i na zlecenie Biura Studiów 2 Korpusu Polskiego J.Mackiewicz opracował białą księgę o mordzie katyńskim"Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów"z przedmową gen.Andersa,która ukazała się w roku 1948.W 1945 roku Józef Mackiewicz został oczyszczony z zarzutu kolaboracji z hitlerowcami przez sąd koleżeński Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.W Rzymie ukazał się też reportaż J.Mackiewicza o mordzie w Ponarach.W latach 1946–1947 J.Mackiewicz zaczął regularnie publikować w kilku pismach emigracyjnych,m.in.w paryskiej Kulturze,londyńskich„Wiadomościach”,tygodniku„Lwów i Wilno”itd.Współpracował z emigracyjną prasą litewską,ukraińską,białoruską i rosyjską.W tym też czasie Mackiewiczowie przenieśli się do Londynu.W roku 1949 Mackiewicz opublikował w Szwajcarii,w tłumaczeniu na język niemiecki,swoją książkę o zbrodni katyńskiej:"Katyń.Zbrodnia bez sądu i kary"(tytuł niemiecki:Katyn ungesühntes Verbrechen).Później ukazywała się ona w tłumaczeniu na inne języki.Autor nie chciał jej wydawać po polsku,aby nie skonfliktować się z generałem Władysławem Andersem,gdyż książka„Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów”z przedmową generała już się ukazała.Rok 1951 to przede wszystkim publikacja"The Katyń Wood Murders",pierwszej książki na temat zbrodni katyńskiej w języku angielskim.Kilka miesięcy później J.Mackiewicz został powołany przez Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej(tzw.Komisję Maddena)jako świadek i jednocześnie ekspert.
Ostatnie lata w Monachium
W 1955 r.Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium.Tu żyli oboje aż do śmierci,utrzymując się z mizernych honorariów za publikacje.W tym czasie ukazały się dwie kolejne książki J.Mackiewicza:"Droga donikąd" i "Karierowicz".Dwa lata później wydana została"Kontra"powieść o Kozakach dońskich walczących w II wojnie światowej przeciw Sowietom,którzy na mocy układu w Jałcie wydani zostali przez aliantów Sowietom(tzw.Operacja Keelhaul).W 1962 r.ukazała się"Sprawa pułkownika Miasojedowa"oraz wydane własnym nakładem"Zwycięstwo prowokacji",rzecz o przyczynach rozprzestrzeniana się komunizmu na świecie.Kolejne książki J.Mackiewicza to wydany w 1964 r.zbiór nowel"Pod każdym niebem"(ponowne wydanie z 1989 r.nosi tytuł "Ściągaczki z szuflady Pana Boga"),"Lewa wolna"(1965 r.) i "Nie trzeba głośno mówić"(1969 r.)W 1972 r.ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu,w 1975 r.w książce"Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy"J.Mackiewicz kontynuował wątek polityki Kościoła katolickiego wobec komunizmu,tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI.W 1971 roku prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.W 1974 roku uniwersytet amerykański w Kansas zgłosił Mackiewicza do Nagrody Nobla.Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985 r.jego żona przeżyła go o niecałe pół roku.Prochy obojga małżonków spoczęły w Londynie.W roku 2009 Nina Karsov otrzymała nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za edycję dzieł zebranych Józefa Mackiewicza.
Konflikt o prawa
Po śmierci pisarza prawa autorskie do jego książek na podstawie testamentu uzyskała żona,która następnie przekazała je jego długoletniej wydawcy,Ninie Karsov-Szechter(szerzej o sprawie piszą Jacek Trznadel oraz Włodzimierz Bolecki).Pomiędzy testamentem Mackiewicza dla Barbary Toporskiej i testamentem Barbary Toporskiej dla Niny Karsov istniał jeszcze jeden testament Józefa Mackiewicza.Podała go do wiadomości publicznej Barbara Toporska po śmierci Józefa Mackiewicza w marcu 1985 roku.
Jego zawartość nigdy nie została unieważniona przez żaden dokument,a zwłaszcza przez Barbarę Toporską,która go ogłosiła w swoim„Oświadczeniu z marca 1985 roku”:
Zgodnie z wolą zmarłego Józefa Mackiewicza upoważnia się wszelkie nielegalne wydawnictwa w PRL,do przedrukowywania jego książek,pod zasadniczym warunkiem niedokonywania żadnych skrótów,adiustacji,ani też opatrywania ich wstępami,komentarzami itp.[...]Z prośbą o przedrukowanie we wszystkich pismach.(Barbara Toporska,„Kultura”,Paryż,marzec 1985 r.)
Prawa do drugoobiegowych wydań krajowych przekazał listownie swojej córce Halinie.Jednak po 1989 roku Nina Karsov-Szechter zachowała wszelkie prawa i nie zezwala na oficjalne wydania krajowe tłumacząc to„wolą zmarłego”jej przekazaną i konsekwentnie wytacza procesy każdemu,kto bez jej zgody publikował szersze fragmenty jego dzieł.Równocześnie opublikowała w swoim londyńskim wydawnictwie„Kontra”dwadzieścia pięć tomów„Dzieł”Józefa Mackiewicza,które są dostępne w niektórych księgarniach w Polsce,a także w polskich księgarniach internetowych i obejmują zarówno książki wydane w Polsce przed wojną oraz na emigracji,jak i zbiory artykułów z całego okresu twórczości,a także listy oraz odnalezione,a nie publikowane wcześniej teksty.W Polsce kolportażem książek Mackiewicza wydawanych przez„Kontrę”zajmuje się BDM.W sierpniu 2006 roku sąd potwierdził prawo Niny Karsov do spuścizny po pisarzu,córka złożyła apelację.W dniu 19 sierpnia 2008 roku apelacja została oddalona,zaś orzeczenie I instancji wedle którego schedę po pisarzu otrzymuje Nina Karsov-Szechter zostało utrzymane w mocy.W roku 1997 w Polsce ukazało się pierwsze wydanie polskiego tekstu dzieła pisarza poświęconego zbrodni katyńskiej,z dodaniem artykułów,które opublikował na temat Katynia.Książka nosi tytuł:"Katyń.Zbrodnia bez sądu i kary".Ze względu na sprzeciw właścicielki praw autorskich sąd nakazał wycofanie książki z księgarń,lecz jej wydanie w Zeszytach Katyńskich jest dostępne w Internecie.Książka Józefa Mackiewicza o Katyniu ukazała się w wydawnictwie„Kontra”w roku 2009 jako 19 tom„Dzieł”pod tytułem„Sprawa mordu katyńskiego”.W roku 2012 sąd uznał(i potwierdził w 2013 r.)że wydanie książki"Katyń.Zbrodnia bez sądu i kary"w roku 1997 nie naruszyło praw autorskich,gdyż w przypadku tego dzieła prawa autorskie należą do córki pisarza Haliny Mackiewicz,albowiem za życia autora publikacja ta nie ukazała się w języku polskim.
Twórczość

  • 1931 r."Pan poseł i Julia"(sztuka teatralna napisana wspólnie z Kazimierzem Leczyckim)
  • 1933 r."Wileńska powieść kryminalna"(czterech autorów)
  • 1936 r."16-go między trzecią i siódmą"(zbiór opowiadań)
  • 1938 r."Bunt rojstów"
  • 1942 r."Prawda w oczy nie kole"(najpewniej 1943 r.)
  • 1944 r."Optymizm nie zastąpi nam Polski"
  • 1948 r."Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów"z przedmową gen.Władysława Andersa
  • 1949 r."Katyn Ungesühntes Verbrechen"
  • 1951 r."The Katyn Wood Murders"
  • 1954 r."Il massacro della foresta di Katyn"
  • 1955 r."Droga donikąd"(powieść)
  • 1955 r."Karierowicz"(powieść)
  • 1957 r."Dno nieba"(książka wydana w Polsce pod nazwiskiem Romana Lutosławskiego;trzecie wydanie ukazało się pod tytułem„Przez północ do tropików”)
  • 1957 r."Kontra"(powieść)
  • 1962 r."Sprawa pułkownika Miasojedowa"(powieść)
  • 1962 r."Zwycięstwo prowokacji"
  • 1964 r."Pod każdym niebem"(zbiór opowiadań)
  • 1965 r."Lewa wolna"(powieść)
  • 1969 r."Nie trzeba głośno mówić"(powieść)
  • 1972 r."W cieniu krzyża"
  • 1975 r."Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy"
  • 1984 r."Droga Pani..."(książka zawiera teksty Józefa Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej)
  • 1984 r."Fakty,przyroda i ludzie"
  • 1989 r."Ściągaczki z szuflady Pana Boga"(wybór opowiadań)
  • 1997 r."Katyń.Zbrodnia bez sądu i kary"
  • 2001 r."Bulbin z jednosielca".Opowiadania i artykuły z lat 1922-1936
  • 2002 r."Okna zatkane szmatami".Opowiadania i artykuły z lat 1937-1938
  • 2003 r."Nudis verbis".Artykuły i reportaże z lat 1939-1949
  • 2009 r."Józef Mackiewicz".Listy,opracowania,wspomnienia,oprac.Zbigniew S.Siemaszko
  • 2009 r."Sprawa mordu katyńskiego".Ta książka była pierwsza
  • 2010 r."Listy do redaktorów„Wiadomości”"(tom zawiera listy Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej)
  • 2015 r."Wieszać czy nie wieszać?"(wybór artykułów z lat 1950-1959)
  • 2015 r.:"Tajemnica żółtej willi i inne opowiadania"
  • 2015 r."Listy do i od Redakcji "Kultury""
  • 2015 r."Szabla i pałka gumowa"(wybór artykułów z lat 1960-1967)
  • 2015 r."Wielkie tabu i drobne fałszerstwa"(wybór artykułów z lat 1968-1985)
Nagrody dla Józefa Mackiewicza

  • 1955 r.Nagroda„Najulubieńszy pisarz czytelników„Wiadomości”(nagrodę fundowała firma„Tazab”z Londynu”)drugie miejsce;(na pierwszym był brat JM Stanisław)
  • 1961 r.Nagroda im.Herminii Naglerowej Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie„za twórczość powieściową na emigracji”
  • 1963 r.Nagroda im.Anny Godlewskiej(Zurych)
  • 1964 r.Nagroda londyńskich„Wiadomości”w konkursie na szkic drugie miejsce JM za tekst„Wielkie arrangement”
  • 1966 r.Nagroda Literacka ufundowana przez firmę Tazab za nowelkę„Ballada o nowym sterniku”
  • 1968 r.Nagroda londyńskich„Wiadomości”za artykuły drukowane na łamach pisma w 1968 r.
  • 1969 r.Nagroda Literacka ufundowana przez firmę Tazab„najznakomitsze opisy krajobrazu i przyrody północno-wschodnich Ziem Utraconych”
  • 1970 r.Nagroda Stowarzyszenia Lotników Polskich w Brazylii
  • 1971 r.Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej August Zalewski odznaczył JM Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta
  • 1971 r.Nagroda Koła Przyjaciół Józefa Mackiewicza za książkę„Lewa wolna”
  • 1972 r.Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego(Nowy Jork)„w dziedzinie literatury”
  • 1973 r.Nagroda nowojorskiego wydawnictwa„Contra”za„Drogę donikąd”
  • 1980 r.Nagroda Literacka ufundowana przez firmę Tazab„dla najniezależniejszego pisarza polskiego na emigracji”
  • 1981 r.Nagroda Literacka im.Zygmunta Hertza przyznawana przez redakcję paryskiej„Kultury”(Józef Mackiewicz odmówił przyjęcia nagrody z powodu wykluczenia w laudacji publicystyki JM„którą eufemistycznie określić można jako popis niepoczytalności przystrajającej się w piórka«czystego i niezłomnego antykomunizmu»”)
  • 1981 r.Nagroda Towarzystwa Krzewienia Nadziei w Chicago za książkę„Droga donikąd”
  • 1984 r.Nagroda Miesięcznika„Arka”„za twórczość prozatorską ze szczególnym uwzględnieniem powieści wydanych ostatnio w kraju:Droga donikąd,Nie trzeba głośno mówić,Fakty,przyroda i ludzie”

Nagroda Literacka im.Józefa Mackiewicza
Corocznie 11 listopada od 2002 r.przyznawana jest w Warszawie Nagroda Literacka im.Józefa Mackiewicza.
Patronat
Józef Mackiewicz jest patronem Gimnazjum nr 2 we Wrocławiu.Jego imię zostało nadane w dniu 31 stycznia 2005 r.w dwudziestą rocznicę śmierci pisarza.
Książki o Józefie Mackiewiczu

  • Włodzimierz Bolecki:"Ptasznik z Wilna"(wydanie trzecie rozszerzone),2013 r.(poprzednie wydania:1991,2007 r.)
  • Grzegorz Eberhardt:"Pisarz dla dorosłych",(wydanie trzecie rozszerzone),2013 r.(poprzednie wydania:2008,2010 r.)
  • "Józef Mackiewicz"(1902-1985):świadek"krótkiego stulecia":studia i materiały pod red.Krzysztofa Ruchniewicza i Marka Zybury,2013 r.
  • "Zwischen(Sowjet-)Russland und Deutschland:Geschichte und Politik im Schaffen von Józef Mackiewicz"(1902-1985)/Hrsg.von Krzysztof Ruchniewicz und Marek Zybura,2012 r.
  • "Zmagania z historią.Życie i twórczość Józefa Mackiewicza i Barbary Toporskiej".Materiały z konferencji w Muzeum Polskim w Rapperswilu,2011 r.
  • Grzegorz Łukomski:"Józef Mackiewicz"(1902-1985):intelektualista u źródeł antykomunizmu ideowego,2011 r.
  • "Józef Mackiewicz i krytycy"(antologia tekstów),Marek Zybura(red.)2010 r.
  • Zbigniew S.Siemaszko:"Józef Mackiewicz".Listy,opracowania,wspomnienia,2009 r.
  • Henryk F.Sporoń:"Józef Mackiewicz:pisarz objęty polityczną klątwą za głoszenie historycznej prawdy,zwłaszcza tej o Katyniu...",2009 r.
  • Janusz Goćkowski:„Lewa wolna”,czyli„nie trzeba głośno mówić”.Światopogląd kontrrewolucjonisty,2008 r.
  • Jan Zieliński:"Rekontra i inne mackiewicziana",2004 r.
  • "Archiwum Emigracji",zeszyt 5-6;Toruń 2002/2003
  • „Józef Mackiewicz:życie,twórczość,nagroda”,2002 r.
  • Alina Prądzyńska:"Józef Mackiewicz:studium biobibliograficzne",2001 r.
  • Michał Bąkowski:"Votum separatum",2000 r.
  • Wacław Lewandowski:"Józef Mackiewicz.Artyzm.Biografia.Recepcja",2000 r.
  • Barbara Truchan:"Józef Mackiewicz w mej pamięci",1998 r.[książka zawiera m.in.listy Mackiewicza]
  • Dariusz Rohnka:"A ja przeciwnie..."Szkice o Józefie Mackiewiczu,1997 r.
  • Adam Fitas:"Model powieści Józefa Mackiewicza",1996 r.
  • Maria Zadencka:"W poszukiwaniu utraconej ojczyzny..."[Mackiewicz,Miłosz i inni],1995 r.
  • Włodzimierz Bolecki:"Wyrok na Józefa Mackiewicza",1991 r.
  • "Nad twórczością Józefa Mackiewicza",szkice pod red.Marka Zybury,1990 r.
  • Michał Spis(Łukasz Plesnar):"Trzeba głośno mówić,czyli o Józefie Mackiewiczu piórem antykomunisty",1989 r.
  • Jacek Kozieł:"O Józefie Mackiewiczu piórem sympatyka",1989 r.
  • "Nieładnie,nieładnie panie Surdykowski,po prostu obrzydliwie",1988 r.[teksty Surdykowskiego,Trznadla,Orłosia i Boleckiego]
  • Jan Maria Rokita:"Myślenie polityczne w cieniu Józefa Mackiewicza",1988 r.
  • Włodzimierz Bolecki:"Jedynie prawda jest ciekawa...",1987 r.
  • Maria Zadencka:"Twórczość prozatorska i publicystyczna Józefa Mackiewicza".Próba monografii,1986 r.
  • Wit Tarnawski:"Od Gombrowicza do Mackiewicza",1980 r.
  • Maria Winiarska:"Czterej polscy pisarze emigracyjni i bibliografia ich dzieł[Herling,Hłasko,Mackiewicz,Miłosz],1976 r.
  • "Pod pręgierzem",1971 r.
  • "W obronie prawdy historycznej.Głosy i opinie o książce„Lewa wolna”",1966 r.
  • Bohdan Sałaciński(pseud.Andrzej Pomian):"Sprawa Józefa Mackiewicza"[maszynopis powielany],1964 r.
Filmy dokumentalne o Józefie Mackiewiczu
W roku 1996 w Telewizji Polskiej po raz pierwszy wyemitowano film dokumentalny„Jedynie prawda jest ciekawa”,poświęcony Józefowi Mackiewiczowi(reżyseria Robert Kaczmarek,scenariusz Włodzimierz Bolecki).W 2007 roku powstał film„Errata do biografii Józef Mackiewicz”w reżyserii Grzegorza Brauna(25 min),jeden z cyklu filmów dokumentalnych odsłaniających nieznane,przemilczane bądź zafałszowane fakty z biografii polskich pisarzy.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz