środa, 30 marca 2016

Plac Grzybowski w Warszawie

Trójkątny plac położony w Warszawie w dzielnicy Śródmieście,pomiędzy ulicami Twardą,Bagno,Grzybowską i Królewską.
Historia
XVII-XIX wiek
Historia placu sięga początku XVII wieku,kiedy był on niezabudowaną przestrzenią na rozstaju dróg prowadzących do Zamku Ujazdowskiego,wsi Służewiec i Starego Miasta.Od połowy XVII w.stał się placem targowym założonej wówczas jurydyki nazwanej od nazwiska właściciela Jana Grzybowskiego Grzybowem.W latach 1786–87 według projektu Karola Schütza na placu wybudowano ratusz Grzybowa.W roku 1791 jurydyki włączono administracyjnie w obszar Warszawy.W budynku ratusza w okresie 1809–30 mieściło się więzienie.Po rozbiórce ratusza utworzono na jego miejscu targ zbożowy działający do końca XIX wieku,jednak wcześniej,po roku 1815 plac obudowano klasycystycznymi kamienicami.Projektowali je po części słynni,wybitni architekci:Antonio Corazzi i Fryderyk Albert Lessel.Wychodzące z placu ulice również otrzymały jednolitą,klasycystyczną zabudowę,zaś sam plac od 1830 roku nazywano Rynkiem Grzybowskim.Wygląd placu nabrał nowego charakteru w drugiej połowie XIX w.gdy po roku 1861 zbudowano kościół Wszystkich Świętych projektu Henryka Marconiego.Budowa trwała ponad 30 lat,ostatecznie kościół ukończono w roku 1895.W dniu 29 października 1863 roku w czasie powstania styczniowego Rosjanie przeprowadzili na tym placu egzekucję powstańców:dorożkarza Franciszka Trzaski,Górskiego,Filkiewicza,Chojnackiego.W tym okresie okolica placu zamieszkiwana była przez ludność żydowską i słynęła z licznych niewielkich sklepików oferujących artykuły żelazne.Spośród licznych fabryczek,"handelków" i sklepików wypada wymienić działający pod nr.7 zakład fotograficzny Abrama Dębinera.W roku 1879 przebito ulicę Próżną,zaś jej wylot na plac obudowano kamienicami projektu Franciszka Braumana i Majera Wolanowskiego.Około roku 1910 pod nr.7 na miejscu kamienicy Adama Szczyglińskiego mieszczącej niegdyś zakład fotograficzny wystawiono nową,secesyjną czteropiętrową kamienicę,o fasadzie ozdobionej dwoma wykuszami.Dwa cebulaste hełmy wieńczące owe wykusze jak i całość budynku przytłoczyły wcześniejszą zabudowę placu i zmniejszyły optycznie kościół.Od roku 1866 na placu istniała pętla linii konnej,dowożącej na warszawskie dworce;po roku 1880 piętrowe omnibusy zostały zastąpione przez tramwaje konne,po roku 1908 elektryczne.Już wcześniej,bo w roku 1855 do placu doprowadzono nitkę nowego wodociągu warszawskiego,wybudowanego według projektu Henryka Marconiego.W pobliżu kościoła wystawiono wtedy studnię z żeliwną obudową,ozdobioną wyobrażeniami Syrenki;równolegle plac otrzymał oświetlenie gazowe,po roku 1907 elektryczne.W roku 1897 targowisko przeniesiono na nieistniejący dziś plac Witkowskiego,zaś plac Grzybowski uporządkowano:na środku urządzono ozdobny skwer,na pozostałym terenie nawierzchnię z"kocich łbów"zastąpiła kostka bazaltowa.Okres międzywojenny nie przyniósł znaczących zmian.
II wojna światowa
Dnia 7 i 8 września 1939 na Grzybów i okolicę spadły bomby i pociski.Zniszczeniu uległy domy 7 i 8,po czym resztki tego ostatniego rozebrano w roku 1940.W listopadzie 1940 r.plac Grzybowski znalazł się w obrębie warszawskiego getta;mur oddzielający jego teren od strony aryjskiej wzniesiono przy wylocie ul.Granicznej.W marcu 1941 r.obszar dzielnicy żydowskiej zmniejszono,wyznaczając jego granicę wzdłuż wschodniej pierzei placu.Kościół pw.Wszystkich Świętych oddano do użytkowania Żydom,których przodkowie już przed wojną przyjęli wiarę chrześcijańską i byli zupełnie zasymilowani.Po tzw.wielkiej akcji likwidacyjnej,w czasie której wywieziono większość mieszkańców getta do obozu zagłady Treblinka,w sierpniu 1942 r.zlikwidowano"małe getto".Mieszkania w budynkach znajdujących się przy placu i przyległych ulicach zasiedliła polska ludność.Podczas ciężkich walk w powstaniu warszawskim w 1944 r.częściowo uszkodzono dwie kamienice oraz kościół;po upadku powstania Niemcy spalili zachodnią pierzeję placu.Zniszczona została przy tym m.in.Synagoga Arona Serdynera w Warszawie.
Współczesność
Powojenne plany odbudowy zakładały początkowo odbudowę placu w dawnym kształcie,celem utworzenia tu enklawy dawnej zabudowy;przed rokiem 1955 planowano już tylko częściową rekonstrukcję z zachowaniem kościoła i włączeniem całości w wielki,socrealistyczny rynek,który miał powstać w miejscu ul.Próżnej.Nie doszło jednak do tego.Próżna jest dziś jedyną ulicą na obszarze dawnego getta,która zachowała zabudowę po obu stronach.Ocalałą(częściowo uszkodzoną)zabudowę ulicy Bagno wyburzono po roku 1962,wznosząc do roku 1967 bloki osiedla„Grzybów”.Rozebrano także dwie kamienice zachodniej pierzei pl.Grzybowskiego,a na ich miejscu wzniesiono w latach 1966–167 późno modernistyczny gmach Teatru Żydowskiego według projektu Władysława Jotkiewicza.Szkice koncepcyjne budynku wykonał w 1964 r.Bohdan Pniewski.Synagogi Serdynera nie odbudowano,na jej miejscu znajduje się obecnie 44-piętrowy apartamentowiec Cosmopolitan.Na środku placu odsłonięto pomnik Broń Polski Podziemnej.Zlikwidowano linię tramwajową,po której pozostał widoczny dziś jeszcze krótki fragment torowiska.Plac obudowany socjalistycznym blokowiskiem podupadł,choć niewielkie sklepiki nadal podtrzymują tradycję handlu żelaznymi drobiazgami.W grudniu 1993 r.na skwerze ustawiono głaz z wykutym napisem upamiętniającym pierwszą na ziemiach polskich zbrojną demonstrację robotniczą PPS w listopadzie 1904 r.W 2007 r.na skwerze znajdującym się na środku placu była prezentowana instalacja Dotleniacz autorstwa Joanny Rajkowskiej staw obsadzony zielenią i zaopatrzony w specjalne urządzenia ozonujące powietrze i wytwarzające mgłę.W latach 2009–11 przeprowadzono gruntowną rewaloryzację placu Grzybowskiego.W latach 2011−2013 odrestaurowano kamienice przy ul.Próżnej 7 i 9,które zostały przekształcone w budynek biurowy Le Palais Office.Obecnie trwa budowa 160-metrowego wieżowca Cosmopolitan(arch.Helmut Jahn)na miejscu prowizorycznego budynku przy ul.Twardej 2/4.
Komunikacja
Plac Grzybowski od końca XIX wieku do 1945 r.stanowił ważny węzeł komunikacji tramwajowej,o czym świadczą zachowane resztki torowiska,a także nowa kostka brukowa ułożona w miejscu biegnących dawniej torów.Do 1985 r.istniała jeszcze trakcja tramwajowa na placu,więc możliwy był wjazd tramwaju,co wykorzystał Stanisław Bareja w serialu"Zmiennicy".Natomiast w filmie"Miś"na placu kręcone były ujęcia,na których dla pasażerów zepsutego tramwaju przygrywał„Wesoły Romek”.
Otoczenie

  • Synagoga im.Małżonków Nożyków

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz