Rysy

Słow.Rysy,niem.Meeraugspitze,węg.Tengerszem-csúcs,2503 m n.p.m.góra położona na granicy polsko-słowackiej,w Tatrach Wysokich jednej z części Tatr.Ma trzy wierzchołki,z których najwyższy jest środkowy(2503 m n.p.m.)znajdujący się w całości na terytorium Słowacji.Wierzchołek północny,przez który biegnie granica,stanowi najwyżej położony punkt Polski(2499 m n.p.m.)
Topografia
Masyw Rysów posiada trzy wierzchołki.Najwyższy z nich(tzw.środkowy 2503 m n.p.m.)leży po stronie słowackiej,podobnie jak najniższy wierzchołek południowo-wschodni(2473 m).Na granicy polsko-słowackiej znajduje się średni co do wysokości,północno-zachodni wierzchołek o wysokości 2499 m n.p.m.który jest najwyżej położonym punktem Polski.Znajdujący się w Tatrach Wysokich masyw Rysów leży na południowy wschód od Morskiego Oka w punkcie zwornikowym głównego grzbietu Tatr i grani odchodzącej od niego ku północy,w której tkwią Niżnie Rysy i Żabie Szczyty(Wyżni i Niżni).U stóp leżą:Dolina Rybiego Potoku,Dolina Białej Wody i Dolina Mięguszowiecka.Od północy oddziela go od Niżnich Rysów Przełęcz pod Rysami,od zachodu od Żabiego Konia Żabia Przełęcz,a od południowego wschodu od Ciężkiego Szczytu w masywie Wysokiej szerokie siodło Wagi.Na wschodnią stronę opada z Rysów 500-metrowa ściana skalna,w której znajdują się liczne drogi wspinaczkowe.W zachodniej grani Rysów powyżej Żabiej Przełęczy wyodrębniają się trzy Turnie nad Żabią Przełęczą:Zachodnia Turnia nad Żabią Przełęczą(Západná veža nad Žabím sedlom),Pośrednia Turnia nad Żabią Przełęczą(Prostredná veža nad Žabím sedlom) i najwyższa Wschodnia Turnia nad Żabią Przełęczą(Východná veža nad Žabím sedlom).Od północno-zachodniego szczytu Rysów turnie te są oddzielone Przełączką nad Turniami(Štrbina nad vežami).Przełączka pomiędzy dwoma wyższymi wierzchołkami Rysów nosi nazwę Zadniej Przełączki w Rysach(Zadná priehyba v Rysoch),natomiast pomiędzy najwyższym i najniższym wierzchołkiem znajduje się Pośrednia Przełączka w Rysach(Prostredná priehyba v Rysoch).Na południowy wschód od najniższego wierzchołka grań kieruje się poprzez Przednią Przełączkę w Rysach(Predná priehyba v Rysoch)do Kopy nad Wagą,a następnie opada na Wagę.
Przyroda ożywiona
Szczyt Rysów jest prawdziwym unikatem,jeśli chodzi o bogactwo flory.Na wysokości 2483–2503 m występują tu jeszcze 63 gatunki roślin kwiatowych,głównie z grupy roślin alpejskich.Z rzadkich roślin występują m.in.ukwap karpacki,skalnica odgięto listna i wiechlina tatrzańska gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach.Na południowych zboczach przebywają kozice i świstaki.Na sam szczyt dochodzi lis.Występuje tu również stale kilka gatunków ptaków i szereg gatunków niższych zwierząt:owadów i mięczaków.
Nazwa
Nazwa Rysy nie pochodzi,jak powszechnie się uważa,od ukośnego żlebu widocznego w masywie góry(tzw.Rysy),ale od pożłobionych zboczy całego kompleksu Niżnich Rysów,Żabiego Szczytu Wyżniego i Żabiego Mnicha.Nazwę utworzyli polscy górale i była ona w użyciu co najmniej od początków XIX w.„Skalne żleby albo rysy(Risse),wypełnione wiecznym śniegiem,sięgają od głównego grzbietu aż do powierzchni Czarnego Stawu”pisał niemiecki turysta już w 1827 r.Wkrótce Rysami określali polscy turyści całą grań,zamykająca kocioł Czarnego Stawu:„Rysy to jest grzbiet okalający Czarny Staw”(Feliks Berdau,1855 r.)„Olbrzymie skały zwane Rysy(...)obstąpiły półkolem jezioro”(Maria Steczkowska,1858 r.)„Staw ten otoczony olbrzymimi skałami nazwanymi Rysy”(Onufry Trembecki,1861 r.)„Dzikie turnie Rysami zwane w krąg otaczają Czarny Staw”(Walery Eljasz,1873 r.)W połowie XIX w.turyści niemieckojęzyczni ze strony węgierskiej zaczęli używać dla szczytu nazwy Meeraugspitze,natomiast Polacy w miarę rozwoju taternictwa i zagęszczania nazw poszczególnych formacji grzbietu zawęzili stosowanie nazwy Rysy do najwyższego szczytu w grani.Podsumował to wkrótce Tytus Chałubiński:„Szczyt sterczący nad(...)Czarnym Stawem zowią zakopianie Rysami,węgierscy i niemieccy turyści Morskookim Szczytem(Meer-Augenspitze),Słowacy zaś Wagą”.
Historia
Pierwsze odnotowane wejścia:

• latem Eduard Blásy z przewodnikiem Jánem Rumanem Driečnym starszym,30 lipca 1840 r.
• zimą Theodor Wundt z przewodnikiem Jakobem Horvayem,10 kwietnia 1884 r.

Wejście na szczyt Blásyego upamiętniała tablica wmurowana w północno-zachodni wierzchołek 20 lipca 1891 r.została ona jednak rozbita rok później.Podobnie uhonorowano pobyt Włodzimierza Lenina na szczycie w latach 1913–1914.Jego wejście nie zostało jednak nigdy potwierdzone,a tablica była wielokrotnie niszczona.W 1899 r.na szczyt weszli także Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie.28 stycznia 2003 roku około godziny 11 z Rysów zeszła lawina,w której zginęło 8 osób z 13-osobowej grupy.Była to wycieczka członków Uczniowskiego Klubu Sportowego„Pion”,działającego przy I LO w Tychach.Wypadek ten był najtragiczniejszym takim wydarzeniem w polskich Tatrach.
Turystyka
Rysy należą do najczęściej odwiedzanych szczytów tatrzańskich.Wejście od strony polskiej jest dobrze ubezpieczone(360 metrów łańcuchów),wymaga jednak przygotowania turystycznego i kondycyjnego.Od wejścia do TPN na Palenicy Białczańskiej deniwelacja wynosi 1504 m,a od Morskiego Oka 1104 metry.Od Czarnego Stawu średnie nachylenie szlaku wynosi aż 30 stopni.Szlak wiedzie przez miejsca zacienione,co powoduje spadki temperatury oraz duże prawdopodobieństwo zalegania płatów śniegu.Od czasu otwarcia polskiego szlaku na Rysy zginęło na nim ponad 50 osób.Szczyt swoją popularność zawdzięcza niezrównanej panoramie:przy dobrej pogodzie można podziwiać widoki w promieniu do 100 km.Z wierzchołka można rozróżnić 80 szczytów tatrzańskich i ok.50 szczytów w innych grupach górskich,podziwiać 13 większych jezior tatrzańskich oraz dostrzec nawet odległy o ok.90 km Kraków.Szczyt mimo znacznej wysokości stanowi dogodne przejście z Morskiego Oka do Popradzkiego Stawu w Dolinie Mięguszowieckiej.Granicę można przekraczać od 16 czerwca do 31 października gdyż tylko w tym okresie otwarty jest szlak po stronie słowackiej.Po wejściu Polski i Słowacji do strefy Schengen w 2007 r.zostało zlikwidowane turystyczne przejście graniczne na Rysach,gdyż w myśl przepisów układu granice państw układu Schengen można w każdym miejscu swobodnie przekraczać.Rysy są najwyższym punktem w Tatrach,na który prowadzi szlak turystyczny.W okresie 1 listopada–15 czerwca szlak od strony Słowacji jest zamknięty.Rysy należą do Korony Gór Polski,Korony Tatr oraz Korony Europy.
Szlaki turystyczne
Na szczyt prowadzą dwa szlaki turystyczne:od strony polskiej oraz od strony słowackiej.
czerwony od schroniska nad Morskim Okiem wschodnim lub zachodnim brzegiem Morskiego Oka na próg Czarnego Stawu i przez Bulę pod Rysami na wierzchołek Rysów

• Czas przejścia od schroniska nad Morskim Okiem nad Czarny Staw:50 min,↓40 min
• Czas przejścia znad Czarnego Stawu na szczyt Rysów:3 h,↓2:30 h

niebieski od schroniska nad Popradzkim Stawem(1500 m n.p.m.)Doliną Mięguszowiecką(Mengusovská dolina)do Żabich Stawów Mięguszowieckich(Žabie plesá).Dalej czerwonym do Chaty pod Rysami i na przełęcz Waga(Váha), i wierzchołek Rysów

• Czas przejścia od Popradzkiego Stawu do schroniska pod Rysami szlakami niebieskim i czerwonym:2:15 h,↓ 1:45 h
• Czas przejścia ze schroniska pod Rysami do Rysów:1 h,↓ 45 min