Życiorys
Lata I wojny światowej i II Rzeczypospolitej
Urodził się 11 sierpnia 1892 w Błoniu,znajdującym się wówczas na terenie zaboru rosyjskiego.Pochodził ze spolonizowanej rodziny zakorzenionej silnie w tradycji i wierze protestanckiej,tak więc został ochrzczony w Kościele Ewangelicko-Augsburskim.Jego ojciec,Albert Anders,był agronomem i pracował jako administrator majątków ziemskich;matką była Elżbieta z domu Tauchert.Miał trzech braci,będących jak on zawodowymi żołnierzami Wojska Polskiego:Tadeusza,Karola i Jerzego.Oboje rodzice byli wyznania ewangelickiego,pochodzili z Niemców bałtyckich z Inflant.Uczęszczał do warszawskiego gimnazjum realnego.We wrześniu 1910 roku zgłosił się do służby jako tzw.Вольноопределяющийся(jednoroczny ochotnik).Szkoła średnia(w rosyjskiej armii nie wymagano matury),dobry stan zdrowia i zdany egzamin pozwalały skrócić służbę do roku,mieszkać poza koszarami(za własne pieniądze) i po zdaniu egzaminu awansować na chorążego(praporszczyka)rezerwy.Tak właśnie postąpił młody Anders,którego los rzucił do kowieńskiego 3 Nowo rosyjskiego Pułku Dragonów Jej Cesarskiej Mości Wielkiej Księżny Heleny Władimirowny.W roku 1912 odbył trzymiesięczne ćwiczenia rezerwy w 19 pułku huzarów w Rydze.Studiował sześć semestrów na Politechnice w Rydze.Podczas studiów(1911-1914)został członkiem Korporacji Akademickiej Arkonia.Był miłośnikiem kawalerii i koni,czego dowodem był udział w wielu międzynarodowych zawodach jeździeckich.Uczestnik I wojny światowej jako porucznik dragonów dowodził szwadronem i został 3-krotnie ranny.W 1917 r.ukończył skrócony kurs Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu.Rewolucja lutowa 1917 r. i obalenie caratu zastały go w Rumunii,gdzie pełnił służbę jako szef sztabu 7 dywizji strzelców.Następnie brał udział w formowaniu oddziałów I Korpusu Polskiego,którym dowodził gen.Józef Dowbor-Muśnicki.Po kapitulacji korpusu przed Niemcami wrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego.Szef sztabu Armii Wielkopolskiej w powstaniu wielkopolskim 1919 r.W wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.dowódca 15 Pułku Ułanów Poznańskich.Był ranny podczas walk nad Berezyną.W październiku 1921 r.rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej(École Superieure de Guerre)w Paryżu i staż liniowy we Francji.Do kraju wrócił w 1924 r. i mianowany został szefem sztabu Generalnego Inspektora Kawalerii,gen.broni Tadeusza Rozwadowskiego.Pod kierunkiem gen.Rozwadowskiego pogłębił znajomość kawalerii jako broni szybkiej.Szczególne uznanie gen.Rozwadowskiego zyskał po wielkich manewrach kawaleryjskich na Wołyniu w 1925 r.Od listopada 1925 r.komendant Warszawy.Był członkiem Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego w Polsce.W czasie przewrotu majowego 1926 roku był szefem sztabu dowódcy obrony Warszawy,wyznaczonego przez władze legalne gen.Tadeusza Rozwadowskiego.W latach 1928–1939 dowódca Kresowej,a następnie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii,dowódca Garnizonu Baranowicze.W 1932 r.przewodził polskiej ekipie jeździeckiej,która podczas zawodów hippicznych o Puchar Narodów w Nicei zdobyła 4 pierwsze nagrody.
Lata II wojny światowej
Pierwotnie dowodził Nowogródzką Brygadą Kawalerii w bitwie pod Mławą.W czasie odwrotu spod Mławy nie wykonał rozkazu osłony ruchu 20 Dywizji Piechoty,co było jedną z przyczyn jej rozbicia.Następnie kilkakrotnie Naczelne Dowództwo zmieniało przydział jego brygady.W związku z wielokrotnie zmienianymi rozkazami nie są jasne powody,dla których jednostka nie wzięła,mimo otrzymanego rozkazu,udziału w bitwie nad Bzurą.W czasie przebijania się Armii Poznań i Pomorze przez Kampinos do Warszawy odmówił gen.Tadeuszowi Kutrzebie wykonania rozkazu obrony skraju Puszczy Kampinoskiej,motywując to przewidywanymi zbyt dużymi stratami swojej brygady.Od 12 września 1939 dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia.Stoczył ciężkie walki przeciwko Niemcom w okolicach Mińska Mazowieckiego i Tomaszowa Lubelskiego(w ramach drugiej bitwy tomaszowskiej).W tej ostatniej bitwie,po osiągnięciu poważnego sukcesu,jakim było zdobycie 22 września Krasnobrodu,wraz z Nowogródzką Brygadą Kawalerii opuścił zdobyte miasto i dotarł do Majdanu Sopockiego,skąd po krótkim odpoczynku udał się w kierunku Lwowa,wychodząc samowolnie z bitwy i nie powiadamiając o tym dowództwa Frontu Północnego.W wyniku tego udało się mu przebić na południe.Wobec zaciskającego się pierścienia niemiecko-sowieckiego generał Anders zdecydował rozformować Grupę Kawalerii na mniejsze grupy,które miały przedostać się na Węgry.Przebijając się w jednej z takich grup,29 września w okolicach Sambora generał Anders został dwukrotnie postrzelony przez Ukraińców,po czym dostał się do niewoli sowieckiej.Przetrzymywany w lwowskim szpitalu przy ul.Kurkowej,następnie w więzieniu(Brygidki)we Lwowie,29 lutego 1940 wywieziony przez NKWD do Moskwy i osadzony w centralnym więzieniu NKWD na Łubiance.Podczas 22-miesięcznego pobytu w więzieniu był wielokrotnie przesłuchiwany i bezskutecznie namawiany(jeszcze w lwowskim szpitalu)do wstąpienia do Armii Czerwonej.Został uwolniony po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu układu Sikorski-Majski.Wsiewołod Mierkułow uważał,że z Andersem jako byłym oficerem armii rosyjskiej rozprawić się nie będzie trudno.W tym czasie zdecydowany zwolennik porozumienia między rządem emigracyjnym a ZSRR(w liście do gen.Sikorskiego pisze o akcji sprzeciwu kierowanej przez gen.Sosnkowskiego:„Podobna akcja dziś graniczy bodaj ze zdradą.”).Od 4 sierpnia 1941 twórca i dowódca Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.Po ewakuacji latem 1942 r.wojska i ponad 20 tys.cywilów(uratowanych z więzień i łagrów)do Iranu dowódca Armii Polskiej na Wschodzie(Irak,Palestyna) i 2 Korpusu Polskiego,którym dowodził w kampanii włoskiej(Bitwa o Monte Cassino;Bitwa o Ankonę).W 1943 r.w ostrym konflikcie z gen.Sikorskim odnośnie do jego polityki relacji z ZSRR(gen.Sikorski pisze do niego„Ofiaruje mi Pan Generał rzetelne poparcie.Nie poparcia od Was oczekuję,ale pełnienia obowiązku żołnierskiego.”„Zwracam się więc do Generała z apelem,by odrzucił Pan wszystkich intrygantów od siebie i wojska.Intrygantów którym się(...)zdawało,że mogą mnie obalić wraz z koncepcją jedności narodowej nawrócić do tak fatalnych dla Polski kombinacji przedwojennych).Był oskarżany o udział w domniemanym zamachu na gen.Sikorskiego.Po śmierci Sikorskiego kandydat sił anty piłsudczykowskich na Naczelnego Wodza.W czasie kryzysu politycznego po śmierci gen.Sikorskiego sprzeciwia się planom powołania na stanowisko premiera Mikołajczyka.W liście do prezydenta Raczkiewicza stwierdza„Wierzymy(...),że nastąpi nareszcie rozdział dowodzenia wojskiem od kierownictwa polityką(...)Melduję jednocześnie,że aż do zdecydowania tego inaczej przez Pana Prezydenta będę wykonywał wyłącznie jego rozkazy.”Oświadczenie to wzbudza ostrą reakcję Ministra Obrony Narodowej gen.Mariana Kukiela,który pisze do prezydenta Raczkiewicza by ten zwrócił uwagę Andersowi„na niedopuszczalność wkraczania w atrybucje Głowy Państwa.Wyłamywanie się z ram hierarchii państwowej i subordynacji wojskowej i zakłócanie powszechnej żałoby w tak ciężkiej chwili.”W„Orle Białym”piśmie Armii Polskiej na Wschodzie,którą dowodził Anders,nie zamieszczono,żadnych materiałów biograficznych dotyczących nowego premiera Mikołajczyka ani żadnych pośmiertnych materiałów dotyczących Naczelnego Wodza gen.Sikorskiego.Wzbudziło to wzburzenie Minista Obrony Narodowej gen.Kukiela,który w piśmie do nowego Naczelnego Wodza gen.Sosnkowskiego prosił„by zechciał powściągnąć te wyskoki politycznego wojskowego organu prasowego przez odpowiednie pouczenie Dowódcy Armii.”Do apogeum konfliktu doszło 13 lipca 1944 r.kiedy to Rada Ministrów uchwaliła jednogłośnie wniosek do Prezydenta,w którym stwierdzano:„Wobec powtarzających się coraz częściej wystąpień politycznych dowództwa Armii Polskiej we Włoszech,jaskrawie szkodliwych dla interesów Państwa Rada Ministrów zwraca się do Pana Prezydenta RP o spowodowanie Naczelnego Wodza do niezwłocznego zbadania wszystkich zarzutów podniesionych przeciwko generałowi Andersowi i wyciągnięcie wszystkich konsekwencji oraz do natychmiastowego zahamowania akcji politycznej dowództwa Armii Polskiej we Włoszech.”Podczas tego posiedzenia Rządu jego członek Jan Kwapiński domagał się odwołania gen.Andersa ze stanowiska i postawienia go przed sądem.Zdecydowany przeciwnik wywołania powstania w Warszawie w sierpniu 1944 r.31 sierpnia stwierdził:„Wywołanie powstania w Warszawie w obecnej chwili było nie tylko głupotą,ale wyraźną zbrodnią.”Od 26 lutego do 27 maja 1945 pełniący obowiązki(wobec wzięcia do niewoli gen.Tadeusza Bora-Komorowskiego)Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych.26 września 1946 został mianowany przez Prezydenta RP Generalnym Inspektorem Polskich Sił Zbrojnych(do 1954 r.)Ostro skrytykował ustalenia konferencji w Jałcie.Niektórzy historycy przypuszczają,że jego osobista interwencja u aliantów uchroniła przed deportacją do ZSRR członków SS„Galizien”osadzonych w obozach internowania we Włoszech.
Lata powojenne
Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji,czynnie uczestnicząc w działaniach politycznych polskiego wychodźstwa.26 września 1946 r.Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej,na podstawie ustawy z 1920 r.o obywatelstwie Państwa Polskiego,pozbawił Andersa obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z„przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich,urzędu publicznego w państwie obcym,a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń,będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”.W 1971 roku Rada Ministrów,na czele której stał premier Jaroszewicz,uchyliła decyzję TRJN,ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana.28 lutego 1989 r.Przewodniczący Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego Jan Dobraczyński zwrócił się,w związku ze zbliżającą się 50 rocznicą wybuchu II wojny światowej,do Przewodniczącego Rady Państwa Wojciecha Jaruzelskiego o przywrócenie obywatelstwa Andersowi.W dniu 15 marca 1989 r.rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Andersa obywatelstwa.Pozostając na emigracji kontynuował działalność polityczną,ukierunkowaną na zachowaniu ciągłości konstytucyjnej Rządu Emigracyjnego w Londynie.Od 1949 r.był przewodniczącym Skarbu Narodowego,od 1954 r.członkiem Rady Trzech(po wypowiedzeniu posłuszeństwa Augustowi Zaleskiemu).Uczestniczył w kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach.W 1956 r.poprowadził w Londynie marsz 20 tysięcy polskich emigrantów.Do końca życia pozostał na emigracji,zmarł dokładnie w 26 rocznicę bitwy pod Monte Cassino.Pochowany został,zgodnie z jego wolą,wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino,we Włoszech.
Życie prywatne
Był dwukrotnie żonaty.Z pierwszego związku z Ireną Marią(ur.w 1894 r.zm.w 1981 r.)z domu Jordan-Krąkowską w roku 1919 urodziła się córka Anna(zm.w 2006 r.)autorka wydanych pośmiertnie wspomnień Mój Ojciec generał Anders oraz syn Jerzy(ur.w 1927 r.zm.w 1983 r.)Jego drugą żoną była Irena Renata Anders,z którą miał córkę Annę Marię(ur.1950 r.)Po śmierci,Irena Anders została pochowana obok generała na cmentarzu pod Monte Cassino.
Dokonania
Awanse
- chorąży rezerwy(ros.Пра́порщик,praporszczyk)jazdy carskiej uzyskany w wyniku zdanego egzaminu w 1911 r.
- kornet kawalerii rosyjskiej(ros.корне́т,odpowiednik podporucznika)stopień nadany w 1915 r.
- porucznik
- sztabskapitan
- rotmistrz kawalerii rosyjskiej(ros.ро́тмистр)stopień nadany w 1916 r.
- podpułkownik 23 maja 1919 mianowany przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej
- major 15 lipca 1920 zatwierdzony przez Naczelnego Wodza z dniem 1 kwietnia 1920
- podpułkownik 15 lipca 1920 otrzymał zezwolenie M.S.Wojsk.na używanie tytułu podpułkownika,rok później został zweryfikowany jako rzeczywisty podpułkownik ze starszeństwem z 1 czerwca 1919
- pułkownik 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 2 lokatą w korpusie oficerów kawalerii
- generał brygady 1 stycznia 1934
- generał dywizji 11 sierpnia 1941
- generał broni 16 maja 1954
Polskie
- Odznaka za Rany i Kontuzje ośmiokrotnie ranny
- Order Orła Białego(pośmiertnie,11 listopada 1995 przez Lecha Wałęsę)
- Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari(1921 r.)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Niepodległości
- Krzyż Walecznych 1918-1921 czterokrotnie(po raz 2,3 i 4 w 1921 r.)
- Krzyż Walecznych 1939-1945 czterokrotnie
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami czterokrotnie
- Medal Wojska(czterokrotnie)
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
- Srebrny Medal za Długoletnią Służbę
- Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
- Krzyż Armii Krajowej
- Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
- Gwiazda Wytrwałości(1984 r.)
- Order Świętego Jerzego IV klasy(1915 r.Imperium Rosyjskie)
- Order Świętego Włodzimierza IV klasy z Mieczami(Imperium Rosyjskie)
- Order Świętej Anny II,III i IV klasy(1918 r.Rosja)
- Order św.Stanisława II i III klasy(1918 r.Rosja)
- Order św.Sawy III klasy(1926 r.Jugosławia)
- Kawaler Legii Honorowej(Francja,zezwolenie Naczelnika Państwa w 1921 r.)
- Komandor Legii Honorowej(Francja)
- Krzyż Wojenny 1939-1945 z brązową palmą(Francja)
- Médialle Interallié 1914-1918(Francja)
- Krzyż Wojenny Waleczności Wojskowej(Włochy)
- Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza(Włochy)
- Komandorska Legia Zasługi(20 sierpnia 1944,USA)
- Order Lafayettea(USA)
- Krzyż Towarzyski Orderu Łaźni(Wielka Brytania)
- Gwiazda Kampanii Włoskiej(Wielka Brytania)
- Gwiazda za wojnę 1939–1945(Wielka Brytania)
- Medal Obrony(Wielka Brytania)
- War Medal 1939-1945(Wielka Brytania)
- Defensor Civitatis(Watykan,odznaczeniem uhonorował generała osobiście papież Pius XII)
- Krzyż Wielki Orderu Pro Merito Melitensi(Zakon Maltański)
- Krzyż Wielki Magistralny Orderu Maltańskiego(SMOM,1944 r.)
- Cesarski Order Lwa i Słońca„Homayeun”I klasy(Persja)
- Krzyż Oficerski Orderu Białego Lwa(Czechosłowacja)
Opublikował wspomnienia z lat 1939–1946 pod tytułem Bez ostatniego rozdziału(I wydanie Londyn 1949 r.II wydanie Londyn 1950 r.Londyn 1959 r.Warszawa 2007 r.)Był autorem wstępu do opracowanej przez Józefa Mackiewicza dokumentalnej monografii zbrodni katyńskiej Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów(I wyd.Londyn 1948 r.)wielokrotnie wznawianych na emigracji,w kraju w wydawnictwach podziemnych,wreszcie oficjalnie po 1989 r.Napisał również książkę„Klęska Hitlera w Rosji 1941-1945”(I wydanie Londyn 1952 r.II wydanie Londyn 1972 r.III wydanie Londyn 1997 r.)
Opinie
Gen.Piskor powiedział o Andersie:"Dowodzi brygadą od niedawna.Ma swoisty styl;dbały o dyscyplinę zewnętrzną.Zajęcia z oficerami prowadzi bardzo dobrze,sprawnie i realnie.Stosunek do oficerów zabarwiony pewną stronniczością.Taktyczne wyrobienie bardzo duże.Sądzę,że na dowodzeniu pełną brygadą odpowie bardzo dobrze."
Upamiętnienie
Po roku 1990 imię gen.Andersa nadano ulicom i placom kilku polskich miast m.in.w Krakowie,w Nowej Hucie znajduje się aleja jego imienia.Jego imię noszą też jednostki Wojska Polskiego oraz liczne szkoły(m.in.Liceum Ogólnokształcące im.gen.Władysława Andersa w Lesku) i kilka struktur organizacyjnych ZHP i ZHR.W 2002 roku Narodowy Bank Polski wydał monety kolekcjonerskie z wizerunkiem Władysława Andersa.20 grudnia 2006 roku polski Senat przyjął jednogłośnie uchwałę ustanawiającą rok 2007 rokiem gen.Władysława Andersa.Władysław Anders upamiętniony został w ramach projektu„słynni Polacy XX w.”popiersiem,które stoi w parku im.Henryka Jordana w Krakowie(III.7)odsłonięcie 18 maja 2007.W 2013 r.przed rodzinnym domem Andersów(obecnie szkoła) w Krośniewicach,został odsłonięty pomnik gen.W.Andersa,z udziałem córki Anny Marii.
Filmy dokumentalne
- Generał Anders i jego armia z 1987 roku,scenariusz i reżyseria:Witold Zadrowski
- Bo wolność krzyżami się mierzy...Generał Anders z 1989 roku,scenariusz i reżyseria:Krzysztof Szmagier
- Generał Polskich nadziei...(Władysław Anders 1892-1970)z 2007 roku dwuczęściowy film dokumentalny,reżyseria:Hanna Kramarczuk,scenariusz:Jan Tarczyński(także pomysłodawca),Tadeusz Kondracki.W postać generała wcielili się Robert Jarociński i Jan Machulski
- Ułani Andersa 1939-1948 z 2009 roku,scenariusz i reżyseria:Janusz Sidor
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz