Zabrze

Niem.Hindenburg,śl.Zobrze miasto na prawach powiatu w województwie śląskim,położone na Wyżynie Śląskiej nad rzekami Kłodnicą i Bytomką.Leży na Górnym Śląsku w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym(GOP).Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej.Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 2014 r.miasto miało 177188 mieszkańców.
Położenie
Miasto Zabrze jest położone w południowo-zachodniej Polsce,w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego(GOP),na Wyżynie Katowickiej,nad rzekami Kłodnicą i Bytomką,w dorzeczu Odry.Według danych z 1 stycznia 2010 r.powierzchnia miasta wynosiła 80,40 km².Miasto sąsiaduje z miastami Bytom,Gliwice i Ruda Śląska oraz powiatem gliwickim i tarnogórskim.W latach 1975–1998 miasto należało do województwa katowickiego.
Podział administracyjny
Dzielnice i osiedla
17 września 2012 Rada Miejska zadecydowała o nowym podziale administracyjnym miasta.Zabrze zostało podzielone na 15 dzielnic i 3 osiedla,które stanowią jednostki pomocnicze miasta.
Dzielnice
1.Helenka
2.Grzybowice
3.Rokitnica
4.Mikulczyce
5.Osiedle Młodego Górnika
6.Osiedle Mikołaja Kopernika
7.Biskupice
8.Maciejów
9.Osiedle Tadeusza Kotarbińskiego
10.Centrum Północ
11.Centrum Południe
12.Guido
13.Zaborze Północ
14.Zaborze Południe
15.Pawłów
16.Kończyce
17.Makoszowy
18.Zandka
Demografia
Według danych GUS z 31 grudnia 2014 r.miasto miało 177188 mieszkańców.Od roku 1991 liczba ludności Zabrza nieprzerwanie się zmniejsza.W 1991 r.w Zabrzu odnotowano największą liczbę ludności 205789 osób.
Nazwa
Nazwa Zadbrze(Sadbre)oznacza osadę położoną za debrami,tj.dołami,gąszczem leśnym.Wyrazy debrz,gwarowe debr,debrze to„urwiste,zarosłe wzgórza,wśród,których płynie potok”pochodzą od prasłowiańskiego*dъbrъ.Przez uproszczenie Zadbrze Zabrze można błędnie skojarzyć Zabrze z Zaborzem jego dzielnicą,która to nazwa tylko potwierdza silne zalesienie tego terenu.Podobne pochodzenie mają nazwy rzek:Brda(wcześniej Dba Drba) i Zbrzyca(Dbrzyca)oraz nazwy miejscowe jak np.Zadebra,Debrzno.Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiej nazwy lasu iglastego boru.W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Zabor podając jej znaczenie"hinter dem Walde"czyli po polsku"za borem,lasem".W łacińskiej księdze Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis(pol.Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego)spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295-1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sabors oraz Sadbre.Kronika ta wymienia również wsie,które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Ruda,Zaborze jako Sabors,Biskupice w formie Byscupitz,Grzybowice we fragmencie Grzibonem solvitur decima more polonico oraz Rokitnicę we fragmencie Rokytnicza in parte nostre dyocesis decima more polonico.W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod obecną,polską nazwą Zabrze,która używana była również w języku niemieckim w formach Zabrze oraz Klein Zabrze.21 lutego 1915 roku zmieniono niemiecką nazwę miejscowości z Zabrze na Hindenburg,aby upamiętnić marszałka Paula von Hindenburga,który z sukcesami walczył z wojskami rosyjskimi od początku I wojny światowej.
Historia

• osady istniały tu przed najazdem Mongołów
• 1234 r.
• pierwsza wzmianka o Biskupicach,osadzie na terenie dzisiejszego Zabrza
• 25 marca wystawienie przez księżną kaliską Wiolę dokumentu,w którym zrzeka się na rzecz biskupa wrocławskiego prawa poboru daniny i innych opłat ville[...]Biscupici dicitur cirka Bitom
• 1260 r.rozszerzenie przez księcia opolskiego Władysława przywilejów,nadanych biskupowi wrocławskiemu w 1243 r.Przyczyniło się to do zwiększenia osadnictwa w rejonie Biskupic
• 1295–1305
• pierwsza wzmianka o Zabrzu(Sadbre sive Cunczindorf,gdzie Sadbre interpretowane jest jako miejsce za debrami zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem;sive to łacińskie„albo”,a Cunczindorf jest interpretowane jako„wieś Konradów”);w dokumencie Rejestr Ujazdu części Liber fundationis episcopatus Wratislawiensis(Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego),dokument wymienia wśród innych osad:Biskupice,Zaborze,Grzybowice
• sołtys tworzy osadę,chłopi wolni od podatków,tereny przydzielone osadnikom po 60 łanów
• 1570 r.właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil,który po zagarnięciu części ziemi chłopskiej założył alodium z drewnianym dworem
• 1639 r.w okresie wojny trzydziestoletniej w Zabrzu i Sośnicy wojska Ernsta von Mansfelda grabią żywność
• 1642 r.nowym właścicielem został Aleksander Bielski,który na miejscu drewnianego zbudował murowany piętrowy dwór,stajnie,owczarnię,słodownię i gorzelnię
• 1675 r.nabycie dóbr zabrzańskich przez kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego,barona Jerzego Welczka(Wilczka).Działalność Welczka i jego następców(wśród nich m.in.Bernhard III hrabia von Praschma)przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów.W Zabrzu powstał browar,młyny wodne,tartaki
• 1731 r.przy obecnej ul.Kondratowicza istniała kolonia nazywana Zabrzer Hammer(Kuźnica)
• 1743 r.utworzenie w ramach wprowadzania nowego podziału administracyjnego Śląska powiatu bytomskiego.W jego skład weszły:Biskupice,Grzybowice,Makoszowy,Mikulczyce,Rokitnica,Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami
• 1749 r.właścicielami Zabrza zostaje ród Duninów
• 1771–1776 utworzenie przez właściciela części Zabrza Macieja Wilczka w trakcie kolonizacji fryderycjańskiej nowych osad wokół Zabrza:Maciejowa,Doroty i Małego Zabrza.W pobliżu zabrzańskiego dworu powstała następna kolonia,nazywana początkowo Sand Kolonie(Kolonia Piaskowa)bądź Schloss Kolonie(Kolonia Zamkowa).Z czasem uzyskała urzędową nazwę Klein Zabrze,czyli Małe Zabrze.Jako ostatnią utworzono osadę Kończyce
• 1790 r.odkrycie przez Salomona Isaaca z Brabancji na pograniczu dzielnic Zaborze i Pawłów łatwych w eksploatacji złóż węgla kamiennego o grubości 1 metra
• 1792–1822 powstanie Kanału Kłodnickiego
• 1793 r.
• powstanie chłopskie
• według spisu z tego roku w Zabrzu istniały:majątek ziemski,kościół,szkoła,34 chłopów,6 ogrodników,2 młyny,32 pracowników najemnych łącznie 305 mieszkańców;w Małym Zabrzu:kolonia 12 zagród z 31 mieszkańcami;w Zaborzu:majątek ziemski,15 chłopów,7 ogrodników,14 pracowników najemnych
• 1796 r.uruchomienie pierwszej zabrzańskiej kopalni państwowej Królowa Luiza(początek budowy 1790 r.)Na przełomie XIX i XX w.obszar pola górniczego kopalni wynosił 19 km²,wydobywano 3 mln t węgla rocznie,a zatrudniano ok.8 tys.robotników
• 1797 r.uruchomienie kopalni Amalia,zlikwidowanej na rzecz Concordii
• 1819–1830 budowa Kronprinzstrasse(Drogi Następcy Tronu)łączącej Królewską Hutę z Gliwicami.Na odcinku od Poremby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ul.Wolności
• 1843 r.uruchomienie kopalni Concordia
• 1845(1 października)otwarcie odcinka linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze przedłużenie trasy mającej początek we Wrocławiu.Ostatni odcinek,kończący się w Mysłowicach,oddano do użytku rok później.Równocześnie powstał dworzec kolejowy,wybudowany w polach Małego Zabrza,obecnie nieistniejący
• 1851 r.ekspedycja poczty na trasie kolei górnośląskiej,ustanowienie urzędu listonosza,budowa huty Donnersmarcka
• 1852 r.
• uruchomienie fabryki kotłów Koetza
• 17 stycznia wydanie przez władze rejencji opolskiej pozwolenia na organizowanie w czwartki targów na terenie Starego Zabrza(stąd nazwa Donnerstagmarktplatz Plac Targów Czwartkowych).W 1875 r.przeniesiono je w rejon placu Warszawskiego
• 1856 r.otwarcie pierwszego szpitala
• 1857 r.uruchomienie huty Redena
• 1859 r.rozbudowa fabryki lin stalowych
• 1861 r.Albert Borsig rozpoczął budowę wielkich pieców,stalowni i walcowni w Biskupicach
• 1862 r.wydobycie węgla w kopalni Hedwigswunsch
• 1864 r.budowa fabryki szkła
• 1868 r.
• uruchomienie walcowni i kuźni w zakładach Borsiga
• budowa kopalni Ludwigsglück,późniejszej kopalni Ludwik
• 1871 r.spis mieszkańców;Zabrze liczy 18250 mieszkańców:Stare Zabrze 6228,Małe Zabrze 4723,Dorota 851,a Zaborze 6448 mieszkańców
• 1872 r.
• przekształcenie huty Donnersmarcków w spółkę akcyjną
• uruchomienie stalowni w zakładach Borsiga
• wybudowanie i uroczyste poświęcenie Dużej Synagogi
• 1873 r.utworzenie powiatu zabrskiego liczącego 2,21 mil kwadratowych i zamieszkanego przez 38481 mieszkańców.W Zabrzu było 1117 domów
• 1874 r.początek wydawania tygodnika Zabrzer Kreis Blatt(od stycznia)
• 1875 r.próba uzyskania praw miejskich nie powiodła się
• 1880 r.uruchomienie trzech pieców martenowskich o pojemności 18 t każdy
• 1884 r.uruchomienie koksowni Jadwiga w Biskupicach
• 1895(25 sierpnia)przekazanie do użytku tramwaju parowego
• 1896 r.powstanie Miejskiej Straży Pożarnej
• 1897 r.uruchomienie elektrowni
• 1900 r.otwarcie Gimnazjum im.Królowej Luizy w Zaborzu
• 1900–1906 budowa drugiej państwowej kopalni Delbrück(od 1945 r.KWK Makoszowy)
• 1905 r.połączenie gmin Stare Zabrze,Małe Zabrze i Dorota w jedną gminę Zabrze,liczącą 54228 mieszkańców największą wieś ówczesnej Europy
• 1915 r.
• luty zmiana nazwy gminy Zabrze na Hindenburg.Nowa nazwa nawiązuje do nazwiska feldmarszałka Paula von Hindenburga,dowódcy w zwycięskiej bitwie pod Tannenbergiem.Od 1918 r.pełna nazwa to Hindenburg O.S.(Oberschlesien)dla odróżnienia od wschodniopruskiej gminy Hindenburg(dawniej Groß Friedrichsgraben I)
• w koksowni Jadwiga wybudowano nową baterię koksowniczą,wieżę węglową,sortownię koksu i benzolownię
• 1918 r.
• październik
• reaktywowanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego„Sokół”
• powstanie polskiej Straży Obywatelskiej
• grudzień powstanie Związku Wojackiego,a następnie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
• 1919 r.
• marzec
• powstanie Towarzystwa Czytelni Ludowych,kierowanego przez ks.Stefana Szwajnocha
• powstanie Towarzystwa Polek
• marzec-kwiecień pacyfikacja przez Grenzschutz polskich strajków(zabici i ranni)
• kwiecień powstanie Towarzystwa Oświaty na Górnym Śląsku im.św.Jacka,kierowanego przez Józefa Gołąbka
• 16-26 sierpnia walki I powstania śląskiego
• październik polska lista zdobywa w wyborach komunalnych 21 z 36 mandatów
• 1920 r.
• przybycie żołnierzy francuskich
• maj powstanie Towarzystwa Sportowego„Hart”
• 23 maja-16 czerwca polski strajk szkolny
• 14 lipca napad nacjonalistów niemieckich na artystów Opery Warszawskiej
• 19-25 sierpnia walki II powstania śląskiego
• sierpień powstaje chór męski„Moniuszko”
• przekształcenie zakładów Borsiga w spółkę akcyjną Borsigwerk
• listopad powstanie Towarzystwa Śpiewu„Chopin”
• 1921 r.
• 20 marca plebiscyt na Górnym Śląsku w Zabrzu 21233 głosów pada za Niemcami, a 14837 za Polską
• 2 maja zdobycie przez polską Policję Górnego Śląska kopalni Zabrze
• do 4 maja opanowanie przez powstańców w III powstaniu śląskim prawie całego miasta,a następnie opuszczenie śródmieścia na prośbę wojsk francuskich
• 26-30 maja prowokowanie przez Niemców walk ulicznych
• 5 lipca zakończenie III powstania
• 1922 r.
• 1 października nadanie praw miejskich
• 1922–1939 teren dzisiejszego miasta został przedzielony granicą.Kończyce,Pawłów i Makoszowy znalazły się w granicach Polski,pozostałe gminy przypadły Republice Weimarskiej
• 1924 r.budowa stadionu sportowego przy ul.Zamkowej w Biskupicach(obecnie Gwarek Zabrze)
• 1927 r.
• 1 stycznia utworzenie powiatu miejskiego z większej części powiatu zabrskiego
• 1935 r.przebudowa placu Wolności
• 1938 r.
• 9/10 listopada Noc kryształowa:spalenie Dużej Synagogi,zniszczenie wielu sklepów żydowskich,aresztowanie ok.350 Żydów
• II wojna światowa hitlerowcy utworzyli w Zabrzu filię obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu oraz obozy dla jeńców wojennych
• otwarcie Miejskiego Ogrodu Botanicznego
• 1945 r.
• 24 stycznia wkroczenie Armii Czerwonej
• Rozpoczął się dramat mieszkańców miasta.Żołnierze Armii Czerwonej plądrowali,niszczyli i rabowali wszystko na co natrafili.Podpalono dzielnicę Zandkę łącznie z kościołem Ducha Świętego
• Dochodziło do masowych egzekucji,gwałtów na kobietach
• W lutym rozpoczęły się wywózki do obozów pracy i w głąb ZSRR.Wywieziono 8700 osób
• 19 marca przejęcie miasta przez administrację polską
• 1946(19 maja)przywrócenie nazwy sprzed 1915 r.
• 1948(14 grudnia)powstanie Klubu Sportowego Górnik Zabrze
• 1950 r.
• 7 stycznia powstanie pierwszego Państwowego Szpitala Klinicznego
• wiosną nastąpiło powołanie do życia Filharmonii Górniczej Związku Zawodowego Górników
• 1951 r.
• 17 marca włączenie w granice Zabrza miejscowości Grzybowice,Mikulczyce,Rokitnica,Kończyce,Makoszowy i Pawłów
• 1954 r.włączenie w granice miasta osiedla Helenka
• 1956(2 grudnia)ukazanie się pierwszego numeru gazety miejskiej Głos Zabrza
• 1959 r.otwarcie Domu Muzyki i Tańca
• 1961 r.wizyta w Zabrzu majora kosmonauty Jurija Gagarina,pierwszego człowieka w kosmosie
• 1967 r.wizyta w Zabrzu prezydenta Republiki Francuskiej generała Charles’a de Gaulle’a(część oficjalnej wizyty w Polsce)
• 1970–1975 budowa osiedla Marii Skłodowskiej-Curie
• 1971(23 marca)katastrofa w kopalni Mikulczyce-Rokitnica w Rokitnicy.Zawał na poziomie 780 metrów przysypał 19 górników.Jeden z nich,Alojzy Piontek,został uratowany po siedmiu dniach
• 1976 r.otwarcie hali widowiskowo-sportowej przy ul.Matejki
• 1982 r.gazeta Głos Zabrza zmienia nazwę na Głos Zabrza i Rudy Śląskiej
• 1985 r.pierwsza w Polsce udana operacja przeszczepu serca,dokonana pod kierunkiem prof.Zbigniewa Religi
• 1986–1991 budowa osiedla im.Mikołaja Kopernika
• 1996 r.ustanowienie św.Kamila patronem miasta
• 1998 r.
• uruchomienie oczyszczalni ścieków Śródmieście
• otwarcie Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej
• 2002 r.
• 19 października otwarcie estakady drogowej nad parkiem im.Poległych Bohaterów
• 2005 r.
• 25 stycznia otwarcie odcinka autostrady A4 biegnącej przez dzielnice Kończyce i Makoszowy,z węzłem Wspólna w Kończycach(na granicy z Rudą Śląską)
• 10 marca spłonięcie zabytkowego budynku młyna przy skrzyżowaniu ul.Wolności i Brysza
• 1 lipca połączenie Kopalni Węgla Kamiennego Makoszowy z KWK Sośnica w Gliwicach w zakład KWK Sośnica-Makoszowy
• 2006 r.
• uruchomienie pierwszej części zabrzańskiej podstrefy ekonomicznej wchodzącej w skład Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
• 2007 r.
• 16 czerwca otwarcie zabytkowej Kopalni Guido dla ruchu turystycznego na poziomach 170 m i 320 m
• 2008 r.
• 4 listopada rozpoczęcie budowy pierwszych zabrzańskich odcinków Drogowej Trasy Średnicowej
• 2010 r.
• 12 maja uroczyste otwarcie nowej siedziby Filharmonii Zabrzańskiej
• 29 październik uroczysta iluminacja zabrzańskiego ratusza(planowane otwarcie na rok 2012)
• 2011 r.
• 10 czerwca do użytku oddano dwa odcinki Drogowej Trasy Średnicowej(Z1 i Z2)
• 14 września rozpoczęcie prac modernizacyjnych,a zarazem budowy nowego stadionu im.Ernesta Pohla(Stadion Górnika Zabrze)
• 30 września oddanie do użytku odcinka Sośnica(Gliwice)Maciejów(Zabrze)Autostrady A1
• 22 grudnia oddanie do użytku odcinka Maciejów(Zabrze)Zabrze Północ(Zabrze)Autostrady A1
• 2013 r.
• 13 maja oddanie do użytku nowej siedziby MOPR przy ul.3-go Maja 16
• 17 maja oddanie do użytku budynku Galerii Zabrze przy ul.Wolności 273
• 13 grudnia zakończenie renowacji dworca PKP w Zabrzu
• 2014 r.
• 26 lutego rozpoczęcie wyburzania budynku Akademickiego centrum medycznego w Zabrzu
• 5 lutego oficjalne otwarcie krytej pływalni Aquarius przy Al.Wojciecha Korfantego 18
• 8 lipca oddanie do użytku nowej siedziby Powiatowego Urzędu Pracy przy Pl.Krakowskim 9
• 8 sierpnia oddanie do użytku ostatnich dwóch odcinków Drogowej Trasy Średnicowej(Z3 i Z4)
• 14 sierpnia zakończenie wyburzania budynku Akademickiego Centrum Medycznego w Zabrzu

Zabytki
W Zabrzu znajduje się wiele zabytkowych obiektów(głównie z przełomu XIX i XX wieku),takich jak zabytkowe kamienice w centrum miasta,osiedla robotnicze,obiekty sakralne itp.

• Obiekty poprzemysłowe
• Wieża ciśnień przy ul.Zamoyskiego 2 z 1909 r.o wysokości 46 m,wniesiona w stylu ekspresjonistycznym
• Wieża ciśnień huty Donnersmarcka z 1871 r.z elementami neogotyku
• Wieża wyciągowa,budynek nadszybia,wagownia(obecnie portiernia) i maszynownia szybu„Maciej”z około 1910 r.
• Zabudowa kopalni„Królowa Luiza”przy ul.Wolności 402 z drugiej połowy XIX w.
• Zabudowa kopalni„Guido”(oraz wyrobiska podziemne)przy ul.3 Maja 91 z drugiej połowy XIX w. i początku XX w.
• Robotnicze osiedla mieszkaniowe
• Kolonia robotnicza Borsigwerke w dzielnicy Biskupice,wzniesiona w latach 1863–1871
• Kolonia patronacka Ballestrema,w dzielnicy Rokitnica,wzniesiona w latach 1905–1913
• Kolonia patronacka Huty Zabrze w dzielnicy Małe Zabrze,wzniesiona w latach 1903–1922
• Kolonia robotnicza na ul.Poległych Górników przy secesyjnej Kopalni Mikulczyce
• Osiedle dla robotników spółki„Preussag”w dzielnicy Zaborze,wzniesione w latach 1926–1927
• Obiekty użyteczności publicznej
• Hotel Admiralspalast przy ul.Wolności 305 z lat 1924–1928,wzniesiony w stylu modernistycznym
• Budynek Muzeum Górnictwa Węglowego przy ul.3 Maja 19,wzniesiony w latach 1874–1875
• Gmach Sądu Rejonowego(oraz więzienie)przy ul.3 Maja 21,wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku i rozbudowany w 1907 r.wyremontowany w 2008 r.
• Zespół zabudowy Szpitala Klinicznego Śląskiej Akademii Medycznej z drugiej połowy XIX wieku oraz lat 1900–1905 z charakterystyczną wieżą ciśnień z 1904 r.
• Budynek Poczty Głównej przy pl.Dworcowym 1,wzniesiony w latach 1909–1911 w stylu neogotyckim
• Ratusz gminny w Mikulczycach przy ul.Tarnopolskiej 80,wzniesiony w 1902 r.
• Budynki mieszkalne
• Pałac w Mikulczycach z przełomu XVIII i XIX wieku
• Secesyjna Kamienica pod Orłem przy ul.Dworcowej 9 wzniesiona w 1905 roku przez aptekarza Dr.Paul Skrzipietz
• „Stalowy dom”przy ul.Cmentarnej,wzniesiony w 1927 r.w nowatorskiej technologii prefabrykatów stalowych
• Obiekty sakralne
• Kościół pw.św.Andrzeja Apostoła przy ul.Wolności 196,wzniesiony w latach 1863–1866 w stylu neoromańskim
• Kościół pw.św.Jana Chrzciciela przy ul.Bytomskiej 37,wzniesiony w latach 1853–1858 w stylu neogotyckim,znajduje się tam krypta z ciałami niektórych członków śląskiego rodu Bellestremów
• Kościół pw.św.Anny przy ul.3 Maja 18,wzniesiony w latach 1897–1900 w stylu neoromańskim
• Kościół pw.św.Jadwigi przy ul.Wolności 504,drewniany z 1929 r.
• Kościół pw.św.Józefa przy ul.Roosevelta 104
• Kaplica Najświętszej Marii Panny przy ul.Rolnika,wzniesiona w 1870 r.o cechach neogotyckich
• Cmentarze
• Cmentarz żydowski z XIX wieku przy ul.Cmentarnej
• Cmentarz ewangelicki przy ul.Lelewela
• Cmentarz przy ul.Kondratowicza
• Inne obiekty
• Ruiny spichlerza z XVII w.przy ul.Trębackiej w dzielnicy Biskupice

Gospodarka
Pod koniec lipca 2015 r.liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zabrzu wynosiła ok.6,3 tys.mieszkańców,co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,7% do aktywnych zawodowo.
Służba zdrowia
Szpitale

• publiczne
• Szpital Specjalistyczny w Zabrzu
• Szpital Kliniczny nr 1 w Zabrzu
• Szpital Kliniczny nr 3 w Zabrzu
• Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu
• Szpital Miejski w Zabrzu Sp.z o.o.
• niepubliczne
• Szpital Specjalistyczny SANVIMED(Ortopedia i Okulistyka)
• Szpital Miejski Sp.z o.o.w Zabrzu

Edukacja
W Zabrzu znajdują się liczne placówki oświatowe:

• Przedszkola:
• Przedszkola 38 publicznych
• Szkoły podstawowe:
• Szkoły podstawowe 29 publicznych
• Gimnazja:
• Gimnazja 19 publicznych
• Licea ogólnokształcące:
• Licea ogólnokształcące 9 publicznych
• Szkoły niepubliczne:
• Społeczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum„Nasza Szkoła”Zabrzańskiego Towarzystwa Szkolnego
• Zespół Szkół Katolickich szkoła podstawowa,gimnazjum i liceum
• Szkoły policealne:
• Policealne Studium Zawodowe Zabrzańskiego Centrum Kształcenia Ogólnego i Zawodowego
• Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Ekonomiczno-Usługowych
• Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Spożywczych
• Policealna Szkoła eCollege
• Szkoła Policealna Województwa Śląskiego w Zabrzu
• Szkoły zawodowe:
• Szkoły zawodowe 6 publicznych
• Medyczne Studium Zawodowe nr 1 im.prof.Antoniego Cieszyńskiego
• Medyczne Studium Zawodowe nr 2
• Szkoła zawodowa publiczna nr 4
• Szkoły wyższe:
• Śląski Uniwersytet Medyczny Wydział Lekarski i Oddział Stomatologiczny
• Politechnika Śląska Wydział Organizacji i Zarządzania,Wydział Inżynierii Biomedycznej
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych pod opieką naukową Uniwersytetu Śląskiego,Wydział Filologiczny
• Szkoła Wyższa im.Bogdana Jańskiego Wydział Zamiejscowy w Zabrzu
• Inne placówki:
• Liceum Plastyczne i Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych(jako Zespół Szkół nr 18)
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im.Stanisława Moniuszki szkoła publiczna
• NCKU Wszechnica Zabrzańska Uniwersytet Otwarty i Centrum Kształcenia Ustawicznego

W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu:szkoły sportowe,szkoły nauki języków obcych,centra kultury itp.
Kultura i rozrywka
Teatry:

• Teatr Nowy im.Gustawa Morcinka

Sale koncertowe:

• Filharmonia Zabrzańska
• Dom Muzyki i Tańca

Kina:

• Multikino(13 sal)
• Kino Roma najstarsze kino na Śląsku

Domy kultury:

• Miejski Ośrodek Kultury

Kluby:

• CK Wiatrak Niezależne Centrum Kultury Alternatywnej
• Planet Club Zabrze
• Klub Muzyczny OffSide

Inne placówki:

• Miejska Biblioteka Publiczna im.Jerzego Fusieckiego

Muzea

• Muzea:
• Muzeum Miejskie
• Muzeum Górnictwa Węglowego
• Muzeum Techniki Wojskowej
• Skanseny:
• Skansen górniczy„Królowa Luiza”
• Skansen podziemny„Guido”
• Galerie:
• Galeria Cafe Silesia,Zabrze ul.3 go Maja 6
• Galeria Zmiękczalnia,Zabrze ul.Wolności 410

Media
Telewizja

• TVZ Telewizja Zabrze

Prasa

• Dziennik Zachodni Tygodnik miejski
• Głos Zabrza i Rudy Śląskiej
• Nowiny Zabrzańskie
• Gazeta Miejska Gliwice Zabrze

Portale

• 24ZABRZE.pl
• nz24.pl

Rekreacja
Parki:

• Park leśny im.Powstańców Śląskich
• Park leśny im.Witolda Pileckiego(dawniej gen.Karola Świerczewskiego)
• Park im.Poległych Bohaterów
• Park im.Tadeusza Kościuszki
• Park Hutniczy
• Park Rodzinny
• Park im.Jana Pawła II
• Park im.Wincentego Pstrowskiego
• Park publiczny w dzielnicy Kończyce przy ul.Miłej

Kąpieliska:

• Miejski Zakład Kąpielowy
• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Kąpielisko Leśne

Inne:

• Miejski Ogród Botaniczny
• Cmentarz Żydowski na Zandce

Turystyka
Przez Zabrze przebiegają szlaki turystyczne:
Znakowane:

• szlak turystyczny czerwony Szlak Husarii Polskiej
• szlak turystyczny niebieski Szlak Obrońców Polskiej Granicy
• szlak turystyczny żółty Szlak Okrężny Wokół Gliwic
• szlak turystyczny żółty Szlak im.Zygmunta Kleszczyńskiego

Pozostałe:

• Szlak Zabytków Techniki
• Szlak architektury drewnianej województwa śląskiego

Sport
Zabrzańskie kluby sportowe:

• Górnik Zabrze
• Gwarek Zabrze klub piłkarski,dwukrotny mistrz Polski juniorów starszych(2003 i 2006 r.)oraz mistrz juniorów młodszych(2002 r.)utworzony został 12 czerwca 1974 roku,poza drużynami w ligach juniorskich klub posiada drużynę występującą w sezonie 2007/2008 w lidze okręgowej seniorów
• Walka Zabrze
• Piast Pawłów
• Stal Zabrze
• Sparta Zabrze
• Gazo budowa Zabrze klub piłkarski grający obecnie w klasie okręgowej,grupie katowickiej IV

Klub powstał w 1956 r.w Bytomiu pod nazwą„Lechia”.W 1958 roku klub przeniósł siedzibę do Zabrza i zmienił nazwę na Klub Sportowy„Gazo budowa”,a następnie został włączony do rozgrywek piłkarskiej C-klasy.Pierwsze mecze rozgrywane były na boisku„Lino drutu”,a następne na stadionie przy ul.Hagera w Zabrzu.

• UKS 14 Zabrze uczniowski klub lekkoatletyczny z siedzibą w SP 14 w Zabrzu
• Społem Zabrze klub piłkarski grający obecnie w A-klasie
• MKS Zaborze Młodzieżowy Klub Sportowy
• KKS Zabrze I-ligowy klub piłki nożnej kobiet
• MKS Zabrze koszykówka młodzieżowa
• Studio Tańca„SZOK”
• Zespół Taneczny„MAK”
• NMC POWEN Zabrze zespół piłki ręcznej znajdujący się obecnie w PGNiG Superlidze
• UKS Spartakus Zabrze uczniowski klub sportowy;siatkówka i koszykówka
• UKS Quo Vadis Makoszowy uczniowski klub piłkarski

Wspólnoty religijne

• Kościół rzymskokatolicki obszar miasta podzielony jest pomiędzy 19 parafii rzymskokatolickich należących do diecezji gliwickiej oraz 3 parafie archidiecezji katowickiej.W mieście znajdują się siedziby 2 dekanatów Zabrze oraz Zabrze-Mikulczyce,3 parafie należą do dekanatu Kochłowice,a jedna parafia należy do dekanatu Bytom-Miechowice
• Protestantyzm:
• Kościół Pokoju
• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• grupa w Zabrzu-Helence
• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
• zbór w Zabrzu
• Świadkowie Jehowy
• 5 Sal Królestwa,12 zborów

Transport
Miejski
Komunikacja miejska w Zabrzu organizowana jest przez KZK GOP.W jego skład na terenie miasta wchodzi 6 linii tramwajowych(1,3,4,5,17N,18N)oraz 26 linii autobusowych:PKM Gliwice obsługuje linie 6,32,32N,47,81,156,617,617N,840,840N,870 i 932.Transport Pawelec obsługuje linia 14,198,199 i 250.PKS GLIWICE linie 86,111(częściowo wspólnie z przedsiębiorstwem Kłosok Żory)270,286 i 720.Kłosok Żory obsługuje linie 23(częściowo wspólnie z Irex Sosnowiec)89,234,111(częściowo wspólnie z PKS GLIWICE).MZKP Tarnowskie Góry organizuje obsługę linii 83 i bezpłatną linię łączącą Zabrze z Centrum Handlowym Europa w Gliwicach
PKM Katowice obsługuje linię 7 i jeden plan linii 870.PKM Świerklaniec obsługuje linię 280.
Drogowy
Drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 921
• droga wojewódzka nr 902 Drogowa Trasa Średnicowa

Drogi krajowe:

• droga krajowa nr 78
• droga krajowa nr 88
• droga krajowa nr 94

Drogi europejskie:

• trasa europejska E40

Autostrady:

• autostrada A4 węzeł Zabrze Południe
• autostrada A1 węzeł Zabrze Zachód w Czekanowie i Zabrze Północ w Wieszowie

Kolejowy

• Dworzec kolejowy Zabrze przy linii kolejowej E30
• Dworzec kolejowy Zabrze Mikulczyce
• Dworzec kolejowy Zabrze Biskupice
• Dworzec kolejowy Zabrze Makoszowy
• Dworzec kolejowy Zabrze Północ

Administracja
Zabrze jest miastem na prawach powiatu.Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Zabrzu 25 radnych.Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta,którym obecnie jest Małgorzata Mańka-Szulik.
Rada Miasta
Ugrupowanie Kadencja 2002-2006 Kadencja 2006-2010 Kadencja 2010-2014 Kadencja 2014-2018
Sojusz Lewicy Demokratycznej 9(SLD-UP)4(LiD)3 1(SLD Lewica Razem)
Samoobrona 1
Platforma Obywatelska 6 8 7 7
Skuteczni dla Zabrza 1 3
Rodziny Zabrzańskie 8
Prawo i Sprawiedliwość 6 3 5
Razem dla Zabrza 4
KWW Małgorzaty Mańki-Szulik 12 12
Miasto jest członkiem:Górnośląskiego Związku Metropolitalnego,Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.
Zanieczyszczenie środowiska
Zabrze znajduje się w czołówce rankingu polskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem.
Osoby związane

• Janosch
• Zbigniew Stryj
• Magdalena Popławska
• Krystian Zimerman
• Czesław Mozil
• Wojtek Wolski
• Katarzyna Groniec
• Michał Żurawski
• Dariusz Walerjański
• Bożydar Iwanow
• Aleksandra Popławska
• Jan Sawka
• Jerzy Gorgoń
• Jerzy Buzek

Miasta partnerskie
Lista miast partnerskich i zaprzyjaźnionych z Zabrzem:

• Sangerhausen,Niemcy(1983 r.)
• Seclin,Francja(1987 r.)
• Lund,Szwecja(1990 r.)
• Trnawa,Słowacja(15 grudnia 1995)
• Kaliningrad,Rosja(1998 r.)
• Równe,Ukraina(25 stycznia 2001)
• Zahla,Liban(8 października 2007)
• Rotherham,Anglia
• Essen,Niemcy(2012 r.)