Florian Zając

Ur.17 grudnia 1906 w Kruhelu Małym,zm.25 października 1980 w Przemyślu polski ksiądz katolicki,społecznik i działacz polskiego państwa podziemnego,aresztowany,prześladowany,więziony i torturowany przez władze komunistyczne PRL,aktywny członek Stronnictwa Narodowego,kapelan NOW i AK.W latach 1939–1948 proboszcz w Bączalu Dolnym.Pierwowzór serialowej postaci ks.Bernarda Grochowskiego z popularnego serialu obyczajowego"Plebania"emitowanego na antenie TVP.
Biografia
Młodość
Urodził się w Kruhelu Małym koło Przemyśla,w głęboko wierzącej rodzinie jako jeden z jedenaściorga dzieci Marcina i Katarzyny z domu Grochowskiej.Z tego rodu wywodzi się kilkoro księży i sióstr zakonnic,w tym m.in:ks.prałat Aleksander Zając z Żurawicy czy siostra Anna Zając piastująca funkcję organistki w Krasiczynie.Po ukończeniu szkoły powszechnej w rodzinnej miejscowości podjął naukę w II Gimnazjum Klasycznym w Przemyślu.Po zdaniu w maju 1926 r.egzaminu dojrzałości,wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu.
Kapłaństwo
Po ukończeniu nauki seminaryjnej,mając niespełna 25 lat,w 1931 r.przyjął święcenia kapłańskie z rąk ówczesnego biskupa przemyskiego Anatola Nowaka.Jednym z jego wykładowców był bł.ks.Jan Balicki profesor teologii dogmatycznej i rektor.W ciągu swojej posługi duszpasterskiej jako wikariusz i administrator parafialny pracował w Przeworsku,Wesołej,Dukli,Drohobyczu,Golcowej,Jaśle(od grudnia 1937 do lutego 1939 r.) i przez okres trzech miesięcy w pod sanockich Niebieszczanach z powodu nieprzyjęcia nominacji na probostwo w Dzikowcu.Ponieważ wszędzie zajmował się w sposób szczególny młodzieżą w 1936 r.powołany został do pracy w diecezjalnej centrali Akcji Katolickiej.W tym samym roku został sekretarzem generalnym Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet oraz Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej oraz w 1937 roku mianowany redaktorem diecezjalnego„Okólnika do Oddziałów Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet Diecezji Przemyskiej”.
Praca duszpasterska i konspiracyjna w okresie okupacji niemieckiej
Na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej,31 maja 1939 po śmierci księdza Pawła Matuszewskiego został mianowany proboszczem parafii Imienia Maryi i św.Mikołaja w Bączalu Dolnym,która liczyła wówczas 2344 wiernych.Dał się poznać jako gorliwy duszpasterz i patriota zatroskany o losy lokalnego kościoła i grona parafian szczególnie rolników.Podczas II wojny światowej jako kapelan Armii Krajowej dla Obwodu Jasło organizował modlitwy za ojczyznę i w intencji polskich żołnierzy.Wspierał i chronił parafian przed wywózkami na roboty przymusowe do Rzeszy Niemieckiej.Rokrocznie przypominał o dawnych świętach państwowych,zniesionych przez okupanta hitlerowskiego,w tym 3 maja i 11 listopada.Organizował procesje.Wbrew zakazom troszczył się i remontował drewniany kościół św.Mikołaja z 1667 roku.Podjął starania o budowę nowego kościoła parafialnego Imienia Maryi(zlecił opracowanie planów lwowskiemu architektowi Eustachemu Chmielewskiemu),które kontynuował jego następca na funkcji proboszcza ks.prałat Stanisław Czerniec.Ratował Żydów zamieszkałych w Bączalu i okolicach m.in.wystawiając im fałszywe metryki chrztu świętego.Nadzorował prace związane z przyjęciem ludności jasielskiej w trakcie masowych wysiedleń roku 1944 oraz organizował wyprawy do płonącego miasta by ratować sprzęty liturgiczne z kościoła farnego i kościoła oo.Franciszkanów.Na plebanii dawał schronienie wysiedlonym księżom z jasielskich i okolicznych parafii(m.in.ks.Adamowi Ablewiczowi i Stanisławowi Bałukowi)oraz swoim bliskim,w tym siostrom:Marii Zając(ur.1896 r.zm.1980 r.gospodyni) i Franciszce Bartmińskiej z synami,tj:Stanisławem(księdzem prałatem,dziennikarzem),Marianem(sędzią piłkarskim,brydżystą),Jerzym(profesorem,wybitnym językoznawcą i slawistą)oraz urodzoną w 1941 r.córką Marią(działaczką społeczną,lekarką stomatolog).W okresie okupacji był zaangażowany w działalność konspiracyjną.Pomimo wykorzystywania dolej kondygnacji przez żołnierzy hitlerowskich,jego plebania była miejscem narad przywódców i oficerów ruchu oporu,w tym m.in:ppłk Władysława Owoca i por.Józefa Drelichowskiego.Udostępniał ją także dla potrzeb tajnego nauczania,które prowadził mgr historii Jan Knapik.Od 1935 r.członek Stronnictwa Narodowego.Kierował miejscową placówką Narodowej Organizacji Wojskowej uznawaną za jedną z najaktywniejszych w powiecie jasielskim,która w 1943 roku weszła w skład Armii Krajowej.Był opiekunem duchowym struktur NOW w regionie jasielskim.Po zajęciu okolic przez Armię Czerwoną włączył się w akcję ochrony ludności poszukiwanej przez UB,MO i NKWD.
Represje w okresie PRL
Po dokonanej 26 czerwca 1948 rewizji przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa został oskarżony o aktywną współpracę z organizacjami antykomunistycznymi związaną z drukowaniem i kolportowaniem książek i ulotek o charakterze patriotycznym.Fałszywie zarzucono mu również nakłanianie do zabicia trzech sowieckich żołnierzy i dwóch członków Polskiej Partii Robotniczej ze wsi Jabłonica.Aresztowany i osadzony w karcerze pod schodami siedziby Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Jaśle Ulaszowicach;podczas brutalnych przesłuchań w znacznym stopniu utracił słuch,a następnie przewieziony do więzienia karno-śledczego w Sanoku.21 września 1948 Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie na sesji wyjazdowej w Sanoku skazał ks.Floriana Zająca na karę dożywotniego więzienia,którą następnie obniżono do 15 lat pozbawienia wolności.Prokurator domagał się kary śmierci.Odbył wyrok w więzieniu we Wronkach,a potem w Zakładzie Karnym w Rawiczu.Na mocy amnestii w październiku 1953 r.odzyskał wolność.Po wyjściu z więzienia,podupadły fizycznie i schorowany zamieszkał w Kruhelu.Nie zabiegał o rehabilitację.Osoba ks.Zająca znalazła się na ściśle tajnej liście 44 kapłanów,ukaranych w 1948 roku,którą płk MO Zygmunt Braude przekazał za pośrednictwem Wandy Górskiej do gabinetu ówczesnego I sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta.Po kilkumiesięcznym odpoczynku,w lutym 1954 r.podjął posługę jako wikariusz w Bratkowicach.Cztery lata później został ekspozytem kościoła w Małkowicach.W 1959 r.jako proboszcz objął parafię w Izdebkach,a następnie w Malawie.Zamierzał także ekskardynować do archidiecezji wrocławskiej.
Emerytura
Wobec pogarszającego się stanu zdrowia w 1968 r.na własną prośbę przeszedł na emeryturę.Po rezygnacji z funkcji proboszcza parafii w Malawie dostał od bp.Ignacego Tokarczuka nominację na godność kanonika honorowego przemyskiego,której jednak nie przyjął.Jako emeryt zamieszkał w Chmielniku,a później u rodziny w Kruhelu.W 1970 r.zamieszkał jako rezydent w Krasiczynie,gdzie wspomagał w posłudze duszpasterskiej swojego siostrzeńca księdza Stanisława Bartmińskiego.Ostatnie lata życia zmagał się z moniliazą.Zmarł nagle w wieku 74 lat na udar mózgu w przemyskim szpitalu.Pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym przy kościele św.Wojciecha w Kruhelu Małym(obecnie w granicach Przemyśla).Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył biskup pomocniczy przemyski Stanisław Jakiel.
Serial telewizyjny"Plebania"
Osoba i życie księdza Floriana Zająca„kapłana niezłomnego”zostały wykorzystane jako pierwowzór postaci ks.Bernarda Grochowskiego,który był proboszczem parafii w Tulczynie przed objęciem tej funkcji przez ks.Antoniego Wójtowicza(do 1977 roku).Serialowy ksiądz Bernard był wujem ks.Antoniego,który to opiekował się nim podczas jego ostatnich dni życia.Serial emitowany był w latach 2000–2012 na antenie TVP 1 oraz w TVP Polonia.