Jerzy Giedroyc

Jerzy Władysław Giedroyc książę herbu Hippocentaurus(ur.27 lipca 1906 w Mińsku,zm.14 września 2000 w Maisons-Laffitte)polski wydawca,publicysta,polityk i działacz emigracyjny,epistolograf,w dwudziestoleciu międzywojennym związany z obozem młodo konserwatystów,autor wspomnień.Po przewrocie majowym jeden z liderów Myśli Mocarstwowej i Związku Pracy Mocarstwowej.Był m.in.prezesem Związku Drużyn Ludowych Mocarstwowej Polski.
Pochodzenie i rodzina
Pochodził z książęcego rodu,pieczętującego się herbem Hippocentaurus.Był synem farmaceuty Ignacego Giedroycia i Franciszki Starzyckiej(1889-1944).Miał dwóch młodszych braci:Zygmunta(1909-1973)oraz Henryka(1922-2010).Pradziadek Jerzego,Lucjan Giedroyć,był oficerem w wojsku rosyjskim.Po jego samobójczej śmierci,majątek rodzinny podupadł i zubożała rodzina Giedroyciów zmuszona była do zamieszkania w mieście.
Życiorys
Absolwent Gimnazjum im.Jana Zamoyskiego w Warszawie(1924 r.)Studiował prawo(w latach 1924–1929) i historię(1930–1931)na Uniwersytecie Warszawskim.W czasie studiów został przyjęty do korporacji akademickiej Patria.Wkrótce został jej prezesem.W 1930 r.objął redakcję tygodnika"Dzień Akademicki",dodatku do"Dnia Polskiego".Wkrótce przekształcił pismo w dwutygodnik"Bunt Młodych".W 1937 r.pismo zmieniło nazwę na"Polityka" i stało się tygodnikiem.Od 1931 do 1937 r.był żonaty z Rosjanką Tatianą Szwecow(1913–2005).Działał w organizacji Orientalistyczne Koło Młodych.Po wybuchu II wojny światowej został ewakuowany,jako pracownik Ministerstwa Przemysłu i Handlu do Rumunii.Tam został sekretarzem ambasadora RP w Bukareszcie,Rogera Raczyńskiego i pozostał na tej placówce,także po ewakuacji polskiej ambasady w 1940 r.zostając szefem biura polskiego ambasady Chile,która odtąd reprezentowała polskie interesy.Z Rumunii wyjechał razem z personelem ambasady angielskiej,która w następnym roku została również ewakuowana do Turcji.Tam Giedroyc postanowił wstąpić do wojska,wyjechał więc do Palestyny i został żołnierzem Brygady Karpackiej.Razem z nią brał udział w walkach w Egipcie i obronie Tobruku.Po połączeniu Brygady z wojskami ewakuowanymi z ZSRR pod wodzą gen.Andersa,zaczął pracować w Biurze Propagandy 2 Korpusu.To właśnie w wojsku poznał wielu późniejszych jego współpracowników z"Kultury",m.in.Józefa Czapskiego.W 1944 r.został skierowany na kurs oficerski do ośrodka szkoleniowego w Gallipoli;później pracował tam jako oficer wychowawczy,aby w roku następnym zostać wezwanym do Londynu,w celu objęcia posady w Departamencie Kontynentalnym Ministerstwa Informacji Rządu RP na Uchodźstwie.Niebawem jednak składa dobrowolną prośbę o przeniesienie z powrotem do armii gen.Andersa.W ten sposób znalazł się w Rzymie,gdzie w 1946 r.założył Instytut Literacki,w ramach którego po przenosinach do Paryża wydawał od 1947 r.miesięcznik„Kultura”.Odznaczony rumuńskim Krzyżem Oficerskim Orderu Korony(1930 r.)estońskim Orderem Gwiazdy Białej(1932 r.)belgijskim Orderem Korony(1938 r.) i francuskim Orderem Legii Honorowej(1938 r.)Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego(1991 r.)Wrocławskiego(18 maja 1998),Warszawskiego(14 listopada 1998),Uniwersytetu w Białymstoku,Szczecińskiego(2000 r.) i UMCS(27 września 2000).Laureat Nagrody Kisiela(1992 r.)Krytycznie patrząc na stosunki panujące w Polsce po 1989 roku odmówił przyjęcia Orderu Orła Białego(1994 r.)Przyjął natomiast kolejny francuski Order Legii Honorowej(1996 r.)Honorowe Obywatelstwo Litwy(1997 r.) i litewski Order Wielkiego Księcia Giedymina(1998 r.)a także ukraiński Order Zasługi(1998 r.)Zmarł na zawał serca,w nocy z 14 na 15 września 2000.Pochowany na cmentarzu w Le Mesnil-le-Roi.28 lipca 2005 Sejm zdecydował o ustanowieniu roku 2006 w którym przypadała setna rocznica urodzin Redaktora Rokiem Jerzego Giedroycia.
Recepcja myśli Jerzego Giedroycia dotyczącej polskiej polityki wschodniej
W 1974 r.na łamach"Kultury"Jerzy Giedroyc sformułował,wraz z Juliuszem Mieroszewskim koncepcję,iż suwerenność Ukrainy,Litwy i Białorusi(ULB)jest czynnikiem sprzyjającym niepodległości Rzeczypospolitej,natomiast zdominowanie tych krajów przez Rosję otwiera drogę do zniewolenia także Polski.
Krytyka myśli Jerzego Giedroycia
W roku 2004 socjolog Zbigniew Kurcz określił koncepcje Jerzego Giedroycia terminem"mit giedroyciowski".Odwołując się do pojęcia"mitu giedroyciowskiego"Bogumił Grott stwierdził krytycznie,że po 1989 r.stwarzał on w Polsce(wśród jego zwolenników)podatny grunt dla szerzenia własnej interpretacji najnowszej historii(mniej wśród polskiej emigracji),jednak po rozpadzie ZSRR stopniowo tracił na znaczeniu.Zdaniem krytyków mit giedroyciowski stanowił powszechnie akceptowaną ideę,dopóty uniwersalną,dopóki istniało wspólne dla wszystkich uczestników zagrożenie,po wygaśnięciu tego zagrożenia na plan pierwszy wysunęły się inne obawy co do wzajemnych stosunków Polski z jej nowo powstałymi wschodnimi sąsiadami."Mit giedroyciowski"jest interpretowany przez Czesława Partacza jako poświęcenie pewnych zasad,prawdy historycznej i interesów Polski,za cenę innych zasad("uniwersalnych zasad demokratycznych") i dobrosąsiedzkich stosunków ze wspomnianymi trzema byłymi republikami ZSRR.Według Bogumiła Grotta"mit"ten,prowadził nie tylko do przemilczeń,ale i prostego zakłamania,jak w przypadku odsuwania na margines sprawy masowych mordów ludności polskiej na Wołyniu i Małopolsce wschodniej dokonanych przez ukraińskich nacjonalistów.Koncepcje Jerzego Giedroycia i ich wdrażanie w polityce polskiej po 1989 r.skrytykował na konferencji naukowej zorganizowanej 10 lipca 2008 w Warszawie przez Instytut Pamięci Narodowej Czesław Partacz,określając je jako ahistoryczne i antypolskie.
Twórczość
Seria Archiwum"Kultury"(Spółdzielnia Wydawnicza"Czytelnik",Warszawa,od 1993 r.)

• Jerzy Giedroyc,Witold Gombrowicz,Listy 1950-1969,t.1(wybrał,oprac. i wstępem opatrzył Andrzej Kowalczyk;Czytelnik 1993 r.ISBN 83-07-02382-3)
• Jerzy Giedroyc,Autobiografia na cztery ręce,t.2(opracował i posłowiem opatrzył Krzysztof Pomian;Czytelnik 1994 r.ISBN 83-07-02456-0;wydanie 2 uzupełnione:1996 r.ISBN 83-07-02494-3;wydanie 3,w serii:Biblioteka"Czytelnika":1999 r.ISBN 83-07-02688-1;wydanie 4:Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu 2006 r.ISBN 83-86907-48-7)
• Jerzy Giedroyc,Konstanty A.Jeleński,Listy 1950-1987,t.3(wybrał,oprac. i wstępem opatrzył Wojciech Karpiński;Czytelnik 1995 r.ISBN 83-07-02452-8)
• Jerzy Giedroyc,Andrzej Bobkowski,Listy 1946-1961,t.4(wybrał,oprac. i wstępem opatrzył Jan Zieliński;Czytelnik 1997 r.ISBN 83-07-02491-9)
• Jerzy Giedroyc,Jerzy Stempowski,Listy 1946-1969,t.5[cz.1-2](wybrał,wstępem i przypisami opatrzył Andrzej Stanisław Kowalczyk;Czytelnik 1998 r.ISBN 83-07-02590-7)
• Jerzy Giedroyc,Juliusz Mieroszewski,Listy 1949-1956,t.6[cz.1-2](wybrał i wstępem poprzedził Krzysztof Pomian;przypisami i indeksami opatrzyli Jacek Krawczyk i Krzysztof Pomian;szkicem o Mieroszewskich i Mieroszewskim uzup.Piotr Wandycz;Czytelnik 1999 r.ISBN 83-07-02474-9)
• Jerzy Giedroyc,Melchior Wańkowicz,Listy 1945-1963,t.7(wyboru dokonała i wstępem opatrzyła Aleksandra Ziółkowska-Boehm;przypisy oprac.Aleksandra Ziółkowska-Boehm i Jacek Krawczyk;Czytelnik 2000 r.ISBN 83-07-02779-9)
• Jerzy Giedroyc,Emigracja ukraińska,Listy 1950-1982,t.8(wybrała,wstępem i przypisami opatrzyła Bogumiła Berdychowska;listy autorów ukraińskich przeł.Ola Hnatiuk;Czytelnik 2004 r.ISBN 83-07-02981-3)
• Jerzy Giedroyc,Witold Gombrowicz,Listy 1950-1969,t.9(wydanie rozszerzone;wybrał,oprac. i wstępem opatrzył Andrzej Kowalczyk;Czytelnik 2006 r.ISBN 83-07-02972-4,ISBN 978-83-07-02972-6)
• Jerzy Giedroyc,Czesław Miłosz,Listy 1952-1963,t.10(Czytelnik 2008 r.ISBN 978-83-07-03130-9)

Ponadto:

• Jan Nowak-Jeziorański,Jerzy Giedroyc,Listy 1952-1998(wybór,opracowanie i wstęp Dobrosława Platt;Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2001 r.ISBN 83-7095-052-3)
• Zbigniew S.Siemaszko,Korespondencja z Jerzym Giedroyciem 1959-2000(Norbertinum 2008 r.ISBN 978-83-7222-300-5)
• Jerzy Giedroyc,Aleksander Janta-Połczyński,Korespondencja 1947-1974(opracował i wstępem opatrzył Paweł Kądziela;Biblioteka Narodowa 2009 r.ISBN 978-83-7009-665-6)

Opracowania

• Magdalena Grochowska,Jerzy Giedroyc.Do Polski ze snu(Świat Książki 2009 r.ISBN 978-83-247-0904-5;seria:"Autorytety")
• Rafał Habielski,Dokąd nam iść wypada.Jerzy Giedroyc od"Buntu Młodych"do"Kultury"(Biblioteka"Więzi"2006 r.ISBN 83-60356-19-X)
• Jerzego Giedroycia doktoraty honoris causa(Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999 r.ISBN 83-227-1468-8)
• Jerzy Giedroyc:kultura-polityka-wiek XX.Debaty i rozprawy(praca zbiorowa;redakcja:Andrzej Mencwel,Andrzej Stanisław Kowalczyk,Leszek Szaruga,Zuzanna Grębecka;materiały z konferencji naukowej na Uniwersytecie Warszawskim,która odbyła się w dniach 25-27 września 2006;Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2009 r.ISBN 978-83-235-0532-7)
• Janusz Korek,Paradoksy paryskiej"Kultury",Styl i tradycje myślenia politycznego(Wydanie III zmienione i uzupełnione,Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,Katowice 2008 r.ISBN 978-83-226-1667-3)
• Jerzy Giedroyc.Redaktor polityk człowiek(praca zbiorowa;Zebrał,do druku przygotował i wstępem poprzedził Krzysztof Pomian;Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001 r.ISBN 83-227-1783-0)
• Andrzej Stanisław Kowalczyk,Giedroyc i "Kultura"(Wydawnictwo Dolnośląskie 1999 r.ISBN 83-7023-714-2;seria:"A to Polska właśnie")
• Barbara Toruńczyk,Rozmowy w Maisons-Laffitte 1981 r.(Fundacja Zeszytów Literackich 2006 r.ISBN 83-60046-70-0)
• Mirosław Supruniuk,Uporządkować wspomnienia.Nieautoryzowane rozmowy z Jerzym Giedroyciem(Wydawnictwo CYCERO.PL)
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm,Na tropach Wańkowicza po latach",rozdział:"Wańkowicz i paryska Kultura w świetle dokumentów",(Wyd.Prószyński i S-ka,Warszawa 2009 r.ISBN 978-83-7648-261-3)

Nazwisko
W przypadku Jerzego Giedroycia stosuje się zwyczajowo szczególną odmianę:w mianowniku Giedroyc,w przypadkach zależnych przed końcówką pojawia się zmiękczenie:Giedroycia,Giedroyciowi,Giedroyciem,Giedroyciu.
Upamiętnienie
Jego nazwiskiem nazwana jest ulica w Mińsku.