Dzieciństwo i młodość
Była córką działacza niepodległościowego z PPS Leona Wasilewskiego,bliskiego współpracownika Józefa Piłsudskiego.Studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim,gdzie doktoryzowała się w 1927 r.
II Rzeczpospolita
Działaczka Związku Młodzieży Socjalistycznej i Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych.W młodości pracowała jako dziennikarka i nauczycielka.Członkini Związku Nauczycielstwa Polskiego(z którego wykluczono ją za działalność komunistyczną).W okresie międzywojennym współpracowała z wieloma lewicowymi pismami,m.in.Naprzodem,Robotnikiem,Dziennikiem Popularnym,Obliczem Dnia.Przez długi czas redaktorka Płomyka i Płomyczka,gdzie oskarżano ją(m.in.Maria Dąbrowska)o przemycanie w pismach dla dzieci treści komunistycznych.Ukazał się wtedy numer specjalny o ZSRR.Wasilewska otrzymywała pomoc finansową od ambasady ZSRR i działała w MOPR,która była przybudówką KPP.Mimo radykalnych poglądów,nie związała się z partią komunistyczną,lecz śladem ojca wstąpiła do PPS,gdzie szybko została członkiem Rady Naczelnej(1934–1937).W partii socjalistycznej była zwolenniczką koncepcji jednolitofrontowych,walczyła z„odchyleniem prawicowo-oportunistycznym”.Podczas strajków murarzy w Krakowie na początku lat trzydziestych poznała działacza Mariana Bogatkę,którego z czasem poślubiła(Bogatko został w maju 1940 r.skrytobójczo zamordowany przez NKWD).Poza PPS działała w Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela(wraz z Teodorem Duraczem i Wacławem Barcikowskim).Była przez pewien czas drugim wiceprzewodniczącym tej organizacji.W 1936 r.była jednym z organizatorów Kongresu Kultury we Lwowie,który przekształcił się w antysanacyjną demonstrację.Ze względu na koneksje ojca,piłsudczycy nie odważyli się jednak uwięzić Wasilewskiej;Leon Wasilewski często zresztą używał swoich znajomości wstawiając się za córką,np.gdy w 1934 r.prosiła MSW o zgodę na wyjazd do ZSRR.
Pierwsza okupacja sowiecka na wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej
We wrześniu 1939 r.wraz ze Stanisławem Dubois i innymi działaczami lewicy przedostała się do Kowla,który po 17 września został zajęty przez ZSRR(Wasilewska skomentowała to po latach:uciekałam w stronę Związku Radzieckiego,a Związek Radziecki przyszedł do mnie...)Przyjęła obywatelstwo radzieckie i zamieszkała we Lwowie(jednak bez matki,która pozostała w okupowanej przez Niemców Warszawie),gdzie objęła faktyczne kierownictwo nad grupą polskich i ukraińskich komunistów.Zabiegała o przywrócenie języka polskiego jako wykładowego na lwowskich uczelniach.Zorganizowała pismo Czerwony Sztandar,zamieszczając tam swoje artykuły.17 września 1940 roku wstąpiła do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy.Miała osobisty kontakt z Józefem Stalinem(pierwsza ich bezpośrednia rozmowa odbyła się w styczniu 1940 r.)Uczestniczyła aktywnie w kampanii do pseudowyborów z października 1939 r.(wybierano zgromadzenia Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi).Na początku 1940 r.nominowano ją do funkcji członka Rady Najwyższej ZSRR z okręgu Lwów.We Lwowie została w 1940 r.dyrektorką Teatru Dramatycznego.W tym samym roku zaangażowała się w obchody 85 rocznicy śmierci Adama Mickiewicza.Była współautorką scenariusza wyprodukowanego w 1940 r.filmu radzieckiego pt.„Wiatr ze Wschodu”uzasadniającego inwazję ZSRR na Polskę 17 września 1939.W 1941 r.przyjęto ją do partii komunistycznej WKP z zaliczeniem stażu przedwojennego w PPS.
Działalność w latach 1941-1945
Jeszcze przed zajęciem Lwowa przez Niemców w czerwcu 1941 r.wyjechała w głąb ZSRR,gdzie wraz z Jerzym Putramentem założyła pismo Nowe Widnokręgi.Jako pułkownik Armii Czerwonej została jej korespondentem wojennym.Wanda Wasilewska od początku wojny niemiecko-radzieckiej stała się w ZSRR czołową działaczką antyfaszystowską,opowiadającą się konsekwentnie za"wspólną walką wszystkich Słowian pod przewodnictwem Związku Radzieckiego".Członkini Wszechsłowiańskiego Komitetu Antyfaszystowskiego,utworzonego w sierpniu 1941 r. i kierowanego przez generała por.Aleksandera Gundurowa.W styczniu 1943 r.Stalin wezwał Wasilewską do Moskwy stwierdzając wobec jej męża:„sytuacja wygląda tak,że chyba dojdzie do decydującego konfliktu między emigracyjnym rządem polskim a ZSRR” i „w tej sytuacji Wanda mogłaby dużo zrobić”.Jeszcze w tym samym miesiącu Wasilewska i Alfred Lampe kierowali list do Stalina w którym zwracali się z propozycją utworzenia„centralnego ośrodka do spraw polskich”.Po rozmowach ze Stalinem i Mołotowem w lutym 1943 r.zapadła decyzja o wydawaniu pisma dla Polaków w ZSRR„Wolna Polska”oraz o powołaniu organizacji Związek Patriotów Polskich.Wasilewska współuczestniczyła w powołaniu polskiej 1 Dywizji Piechoty im.Tadeusza Kościuszki oraz 1 Armii Polskiej w ZSRR.Z jej inicjatywy powołano tam polskiego kapelana.Miała swój udział w uwolnieniu z łagrów wielu zesłanych tam Polaków,m.in.Andrzeja Witosa.Od końca 1943 r.członkini Centralnego Biura Komunistów Polskich.W 1944 r.z ramienia PPR mianowano ją wiceszefową PKWN.Opowiadała się(m.in.wraz z Bolesławem Bierutem i Władysławem Gomułką)za wcieleniem Lwowa do ZSRR,dała temu wyraz podczas sporu z Zygmuntem Berlingiem,który podnosił wobec władz sowieckich polskie prawa do Lwowa,były one wówczas stanowczo kwestionowane przez Wandę Wasilewską jedną z głównych przeciwniczek pozostawienia miasta przy Polsce.
Okres po II wojnie światowej
Po 1945 r.z różnych względów nie zdecydowała się wrócić do Polski.Wraz z trzecim mężem Ołeksandrem Kornijczukiem zamieszkała w Kijowie(przy ulicach:Obserwatornej,Artioma i Liebknechta).Przez sześć kadencji była deputowaną do Rady Najwyższej ZSRR.Po wojnie działała w ruchach pokojowych(Światowa Rada Pokoju),z racji czego często wyjeżdżała za granicę,bywała też wiele razy w Warszawie,gdzie wraz z mężem mieli znajomych i przyjaciół.Zmarła 29 lipca 1964 na zawał serca w Kijowie,parę dni po pogrzebie Maksyma Rylskiego,w którym brała udział.Pochowano ją na kijowskim Cmentarzu Bajkowym,ze strony polskiej w pogrzebie uczestniczyli Wincenty Kraśko i Jerzy Putrament oraz ambasador Edmund Pszczółkowski.Na koszt rządu Związku Sowieckiego wystawiono pisarce marmurowy nagrobek z polskim napisem,który można oglądać do dziś.Wyraziła życzenie,aby mąż nie spoczął w tym samym grobie,tak też się stało.
Życie prywatne
Była jedną z trzech córek Leona Wasilewskiego i Wandy z Zieleniewskich,siostrami jej były Halszka Wasilewska(zm.1961 r.na emigracji w Wielkiej Brytanii) i Zofia Aldona Woźnicka.Była trzykrotnie zamężna:pierwszy raz z robotnikiem kolejowym z Tuchowa i studentem matematyki Romanem Szymańskim(ślub wzięli w lutym 1925 r.w krakowskim kościele),z którym miała córkę Ewę(ur.1928 r.)Po śmierci Szymańskiego na tyfus związała się z Marianem Bogatką(zamordowanym w 1940 r.)Ostatni związek małżeński zawarła z ukraińskim pisarzem Ołeksandrem Kornijczukiem.Krążyły niepotwierdzone nigdy plotki o jej romansie z Józefem Stalinem.Większość historyków wyklucza uczuciową więź między Wasilewską a Stalinem.W 1940 r.z okupowanej Warszawy sprowadziła przy współpracy NKWD i gestapo swoją córkę Ewę Szymańską(matka Wandy nie zgodziła się na wyjazd)oraz pełne wyposażenie swego mieszkania.Po osiedleniu się w Kijowie poświęciła się wychowywaniu swego wnuka Piotra(ur.1950 r.)syna Ewy Szymańskiej i działacza Komunistycznej Partii Hiszpanii.Razem z Wasilewską i Kornijczukiem w Kijowie zamieszkała Zofia Aldona Woźnicka oraz sprowadzona w 1945 r.z Warszawy matka Wanda(zm.1978 r.)Z Wasilewską związany był rodzinnie ukraińsko-sowiecki pisarz Natan Rybak(był mężem siostry Ołeksandra Kornijczuka).Po 1945 r.kontynuując działalność polityczną w Radzie Najwyższej i tzw.ruchach pokojowych,wycofywała się w życie prywatne:zakupiwszy wraz z mężem działkę w Plutach pod Kijowem,poświęcała czas uprawie owoców i warzyw,łowieniu ryb,spotkaniom z przyjaciółmi i wypoczynkowi po latach pracy partyjnej.
Twórczość
Wanda Wasilewska była prekursorką realizmu socjalistycznego w literaturze polskiej.Mimo,iż jej twórczość nie jest dziś oceniana wysoko,ma na swoim koncie liczne powieści,a także trochę wierszy(które pisywała w młodości„do szuflady”).Najważniejsze książki to:"Oblicze dnia"(1934 r.)"Ojczyzna"(1935 r.)"Pieśń nad Wodami"(trylogia,1940,1950,1952 r.)"Tęcza"(1944 r.)"Po prostu miłość"(1945 r.)Wydawała też powieści dla młodzieży:"Królewski syn"(1933 r.)"Kryształowa kula Krzysztofa Kolumba"(1934 r.)"Legenda o Janie z Kolna"(1936 r.)"Pokój na poddaszu"(1954 r.w okresie PRL-u lektura w 5 klasie szkoły podstawowej)oraz książeczkę dla dzieci"W pierwotnej puszczy"(1946 r.utrzymana w duchu marksistowskim,alternatywna wobec biblijnej fabularyzowana historia socjogenezy).Jej twórczość tłumaczyły na język rosyjski Helena Usijewicz i Ewa Szymańska(córka),na ukraiński zaś Maria Pryhara.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(1947 r.)
Upamiętnienie
Po II wojnie światowej imieniem Wandy Wasilewskiej nazwano w Polsce i w ZSRR ulice,place i szkoły;za czasów III RP nazwy te w większości uległy zmianie(m.in.w Warszawie,gdzie ulica W.Wasilewskiej obecnie nosi imię Barbary Sadowskiej).W latach 70 została patronką Wojskowego Instytutu Historycznego w Rembertowie.Obecnie jej imię noszą ulice w Gliwicach,Ostrowcu Świętokrzyskim,Bielsku Podlaskim,Więcborku,Cewicach i Bobolicach.Jest również patronką ulicy w Kijowie.
Ocena współczesnych
Mimo oficjalnego kultu jej osoby po 1945 r.w Polsce Ludowej,dla większości Polaków Wasilewska stała się symbolem zdrady narodowej.Maria Dąbrowska nazwała ją w swych dziennikach liżydupą Stalina,Marian Hemar poświęcił jej jedną ze swych fraszek("Madame Wasilewska"),gdzie zgryźliwie sportretował ją jako sowieckiego pachołka.Krytycznie o Wasilewskiej wypowiadali się polscy komuniści:uprzedzenia zachował w stosunku do niej gen.Zygmunt Berling(oskarżając ją o chęć podporządkowania Polski ZSRR),ośmieszał w swoich pamiętnikach skonfliktowany z nią Włodzimierz Sokorski.Niechęć budziła u Władysława Gomułki,który odmówił w 1961 r.organizacji większych uroczystości upamiętniających nauczycielski strajk z 1936 r.Wandy Wasilewskiej w Polsce broniło małżeństwo Eleonory i Bronisława Syzdków,podkreślając,że Wasilewska i tak nie miała większego wpływu na politykę Stalina wobec Polski(Stalin mógł uczynić z Polski 17 republikę nawet bez Wasilewskiej),a w trakcie swej działalności w ZSRR wielu Polakom pomogła,wyciągając ich z więzienia,łagru czy gotowego już transportu na Sybir(Janina Broniewska po latach wspominała,że ocalała jedynie dzięki przysłanej do Kazachstanu z polecenia Wasilewskiej kołdrze).Abstrahując od oceny ideowej Wasilewskiej,przez współczesnych była widziana jako osoba autentycznie zaangażowana w pracę społeczną(wspomina o tym Marek Edelman w artykule Joanny Szczęsnej z 2001 r.)skłonna do poświęceń i wyrzeczeń(po latach wspominano wożenie paczek do więźniów politycznych w II RP),o wyjątkowym talencie do przemówień,donośnym głosie.Krytycy Wasilewskiej są skłonni wypominać jej polityczną naiwność,infantylizm,skrajną jednostronność w widzeniu rzeczywistości,skłonność do zbytków i luksusu(we wspomnieniach z 1964 r.narzekała,że w 1939 r.brakowało jej w Kowlu kawy,po 1945 r.według niektórych miała żyć w Kijowie w przepychu),a także polityczny cynizm ocierający się o butę(słynne zapytanie do wyciągniętego przez nią z łagru Andrzeja Witosa Ciekawe,jaka jest teraz pogoda w Komi?)W ZSRR krążył wierszyk Korniejczuk i Wanda,nie rodzina a banda.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz