Roman Brandstaetter

Ur.3 stycznia 1906 w Tarnowie,zm.28 września 1987 w Poznaniu polski pisarz,poeta,dramaturg i tłumacz.Znawca Biblii.
Życiorys
Dzieciństwo i edukacja
Roman Brandstaetter urodził się w żydowskiej rodzinie inteligenckiej jako syn Ludwika i Marii z domu Brandstaetter.Jego dziadek,Mordechaj Dawid Brandstaetter(1844–1928),był właścicielem tłoczni oleju lnianego w Tarnowie,jak również znanym twórcą literatury hebrajskojęzycznej,autorem wielu opowiadań i nowel.Brandstaetter ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum Męskie w Tarnowie,a egzamin dojrzałości zdał w 1924 r.w Krakowie.Tam też studiował filozofię i filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim.W czasie studiów zadebiutował jako poeta,publikując w 1926 r.na łamach Kuriera Literacko-Naukowego wiersz"Elegia o śmierci"Sergiusza Jesienina.Tego samego roku w Nowej Reformie ogłosił wiersz pt."Piłsudski".Kolejne wiersze i artykuły pisał do Głosu Prawdy,Gazety Polskiej i innych czasopism.W 1928 r.wydał pierwszy tom poezji pod tytułem"Jarzma".Po ukończeniu studiów przebywał w latach 1929–1931 na rządowym stypendium w Paryżu,gdzie prowadził badania nad działalnością polityczno-społeczną Adama Mickiewicza.Praca ta zaowocowała tytułem doktora filozofii,który otrzymał w 1932 r.
Praca w okresie międzywojennym
Powróciwszy z Paryża zamieszkał w Warszawie,gdzie przez rok pracował jako nauczyciel języka polskiego i gdzie podjął pracę literacką oraz publicystyczną,drukując w Kurierze Literacko-Naukowym i Miesięczniku Żydowskim.Wydał również szkice historyczno-literackie:"Legion żydowski Adama Mickiewicza"(1932 r.)"Moszkopolis"(1932 r.)"Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r.1815"(1932 r.)a następnie"Tragedie Juliana Klaczki"(1933 r.)tomik poezji"Węzły i miecze"(1933 r.)oraz zbiór pamfletów"Zmowa eunuchów"(1936 r.)W 1935 r.odwiedził Turcję,Grecję i Palestynę.
Pierwsze małżeństwo
Krótko po wybuchu II wojny światowej Roman Brandstaetter przeniósł się do Wilna,gdzie w 1940 r.poślubił Tamarę Karren,Żydówkę,którą poznał wcześniej w Warszawie.Po kilkumiesięcznym pobycie w Wilnie(w czasie którego zainteresowało się nim NKWD),dzięki staraniom rodziny żony,oboje udali się do Jerozolimy poprzez Moskwę,Baku,Iran i Irak.W tym czasie powstał pierwszy z dramatów Brandstaettera zatytułowany"Kupiec warszawski"(1940/1941).W Jerozolimie autor początkowo współpracował z hebrajskimi wydawnictwami,prasą i teatrem.Następnie,dzięki pomocy profesora Stanisława Kota,który był nauczycielem Brandstaettera na Uniwersytecie Jagiellońskim,otrzymał posadę w nasłuchu radiowym Polskiej Agencji Telegraficznej,gdzie pracował aż do czasu swojego wyjazdu z Palestyny.W okresie 1941–1946,napisał pięć kolejnych dramatów,których nigdy nie wystawił na scenie.Wtedy też powstał"Powrót syna marnotrawnego".Czas pobytu Brandstaettera w Jerozolimie był okresem przełomowym w jego życiu,gdyż wtedy przeszedł na wiarę katolicką.Przeżycie to opisał później w opowiadaniu"Noc biblijna"zamieszczonym w zbiorze"Krąg biblijny".W 1945 r.rozszedł się z żoną Tamarą na mocy tzw.przywileju św.Pawła,który na podstawie 1 Kor 7,12-15 umożliwia przeprowadzenie rozwodu,jeśli jeden z małżonków przyjmuje chrzest,a drugi zdecydowanie pozostaje wyznawcą religii niechrześcijańskiej oraz nie zamierza pozostawać w związku małżeńskim z ochrzczonym.
Wyjazd do Włoch
W 1946 r.Brandstaetter wyjechał do Egiptu,a stamtąd do Rzymu,gdzie przyjął chrzest i poślubił Reginę Wiktor herbu Brochwicz z Woli Sękowej,sekretarkę ambasadora polskiego w Rzymie,profesora Stanisława Kota.W latach 1947–1948 pełnił funkcję attaché kulturalnego przy ambasadzie RP w Rzymie.W 1948 r.zorganizował tam uroczystości z okazji 100 rocznicy założenia Legionu Mickiewicza.We Włoszech,zainspirowany postacią św.Franciszka i pięknem Asyżu,napisał prozatorskie"Kroniki Asyżu"(1947 r.)oraz misterium"Teatr Świętego Franciszka"(1947 r.)Tutaj też stworzył kolejne dramaty:"Oedipus"(1946 r.)"Noce narodowe"(1946/1947) i "Przemysław II"(1948 r.)
Praca w powojennej Polsce
Po powrocie do Polski w 1948 r.zamieszkał w Poznaniu,gdzie otrzymał posadę kierownika literackiego Teatru Polskiego,a następnie Teatru Wielkiego.Pełnił również funkcję wiceprezesa Oddziału Poznańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich.W 1950 r.Brandstaetter przeniósł się do Zakopanego,gdzie spędził 10 lat jako przewodniczący Rady Kultury przy Miejskiej Radzie Narodowej.W tym samym roku został członkiem Polskiego PEN Clubu.W 1951 r.napisał libretto do opery Tadeusza Szeligowskiego"Bunt żaków".Dokonał także przekładów wybranych dzieł Szekspira.W 1956 r.został członkiem korespondentem francuskiej Academie Rhodanienne des Lettres.W 1960 r.Brandstaetter powrócił do Poznania i oddał się wyłącznie pracy literackiej.Stworzył tam kolejne dramaty,wydawał nowe tomy poezji,kontynuował także przekłady dzieł Szekspira oraz rozpoczął nowy cykl przekładów biblijnych z języka hebrajskiego.Następnie zajął się tłumaczeniem ksiąg Nowego Testamentu,z których udało mu się ukończyć przed śmiercią cztery Ewangelie,Dzieje Apostolskie oraz Apokalipsę i Listy św.Jana.W tym okresie powstało też najwybitniejsze dzieło prozatorskie Brandstaettera,czterotomowa powieść historyczna"Jezus z Nazaretu"(1967–1973).W 1972 r.Brandstaetter wydał opowiadanie"Ja jestem Żyd z Wesela",a następnie ukazały się również trzy zbiory miniatur literackich:"Krąg biblijny"(1975 r.)"Inne kwiatki św.Franciszka z Asyżu"(1976 r.)"Bardzo krótkie opowieści"(1978 r.)oraz"Bardzo krótkie i nieco dłuższe opowieści"(1984 r.)Wiele jego tekstów zostało opublikowanych w pismach katolickich,takich jak Przewodnik Katolicki,W drodze czy Tygodnik Powszechny.
Śmierć
Zmarł na zawał serca 27 września 1987.Został pochowany obok swej zmarłej wcześniej(1986 r.)żony Reginy(z domu Brochwicz-Wiktor)na Cmentarzu Komunalnym na Miłostowie w Poznaniu.Mszę pogrzebową w kościele dominikanów celebrował arcybiskup Jerzy Stroba.Telegram kondolencyjny wystosował papież Jan Paweł II.Pośmiertnie wydano następujące dotąd nie publikowane dzieła:wiersze"Hamlet i łabędź"(1988 r.)krótkie opowiadania"Przypadki mojego życia"(1988 r.)oraz prozę"Moja podróż sentymentalna" i inne opowiadania(1994 r.)Jego imię nosi ulica w Poznaniu i (jako jedyne w Polsce)Gimnazjum nr 11 w Tarnowie,które było również inicjatorem i fundatorem jego pomnika na ulicy Wałowej w Tarnowie.
Nagrody
Brandstaetter był laureatem wielu nagród literackich,takich jak Nagroda Polskiego PEN Clubu za przekłady hebrajskie(1973 r.)Nagroda Literacka miasta Poznania(1974 r.)Nagroda Ministra Kultury i Sztuki(1978 r.)Nagroda im.Herdera(1987 r.)Otrzymał w 1951 r.(wraz z kompozytorem)Państwową Nagrodę Artystyczną I Stopnia za libretto do opery Tadeusza Szeligowskiego"Bunt żaków".W podzięce za zasługi wniesione w dziedzinie kultury,otrzymał w 1957 r.godność Honorowego Obywatela Zakopanego.W 1958 r.otrzymał Nagrodę im.W.Pietrzaka za całokształt twórczości literackiej.W 1980 r.został wybrany na przewodniczącego Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 Roku.W 1987 r.przyjaciele Brandstaettera,m.in.Józef Andrzej Gierowski podejmowali starania o nominowanie"Jezusa z Nazaretu"do literackiej Nagrody Nobla.Starania te przerwała śmierć pisarza.Brandstaetter został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Twórczość
Dramat

• "Kupiec warszawski"(1940/1941)
• "Przemysław II"(1948 r.)
• "Ludzie z martwej winnicy"(1950 r.)
• "Upadek kamiennego domu"(1950 r.)
• "Milczenie"(1951 r.)
• "Król i aktor"(1951 r.)
• "Józef Sułkowski"(1952 r.)
• "Kopernik"(1953 r.)
• "Znaki wolności"(1953 r.)
• "Dramat księżycowy"(1954 r.)
• "Król Stanisław August"(1956 r.)
• "Odys płaczący"(1956 r.)
• "Medea"(1959 r.)
• "Cisza"(1960 r.)
• "Ślepa ulica"(1961 r.)
• "Śmierć na wybrzeżu Artemidy"(1961 r.)
• "Dzień gniewu"(1962 r.)
• "Zmierzch demonów"(1964 r.)
• "Pokutnik z Osjaku"(1979 r.)

Poezja

• "Jarzma"(1928 r.)
• "Węzły i miecze"(1933 r.)
• "Winogrona Antygony"(1956 r.)
• "Faust Zwyciężony"(1958 r.)
• "Pieśń o moim Chrystusie"(1960 r.)
• "Hymny Maryjne"(1963 r.)
• "Dwie Muzy"(1965 r.)
• "Księga modlitw"(1985 r.)
• "Pieśń o życiu i śmierci Chopina"(1987 r.)
• "Księga modlitw starych i nowych"(1987 r.)
• "Hamlet i łabędź"(1988 r.)

Proza

• "Zmowa eunuchów"(1936 r.)
• "Jezus z Nazaretu"(1967–1973)
• "Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania"(1994 r.)
• "Przypadki mojego życia"(1988 r.)

Szkice historyczno-literackie

• "Legion żydowski Adama Mickiewicza"(1932 r.)
• "Moszkopolis"(1932 r.)
• "Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r.1815"(1932 r.)
• "Tragedie Juliana Klaczki"(1933 r.)
• "Krąg biblijny"(1975 r.)

Przekłady
Szekspir:

• "Hamlet"(1950 r.)
• "Król Ryszard III"(1950 r.)
• "Kupiec wenecki"(1952 r.)
• "Antoniusz i Kleopatra"(1958 r.)

Przekłady biblijne:

• "Pieśń nad pieśniami"(1959 r.)
• "Antologia poezji Starego Przymierza"(1964 r.)
• "Cztery poematy biblijne"(1964 r.)
• "Psałterz"(1968 r.)
• "Ewangelie"
• "Dzieje Apostolskie"
• "Apokalipsa"
• "Listy św.Jana"

Brandstaetter w piosenkach

• 2002 r.Stanisław Sojka Soyka nova tekst w utworze„Kuszenie na pustyni”