Władysław Gomułka

Ps.„Wiesław”,„Feliks Duniak”(ur.6 lutego 1905 w Białobrzegach Franciszkańskich,zm.1 września 1982 w Konstancinie)polski polityk,działacz komunistyczny,I sekretarz KC PPR(1943-1948),I sekretarz KC PZPR(1956-1970),poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II,III,IV i V kadencji.
Dzieciństwo i okres międzywojenny
Urodził się w Białobrzegach Franciszkańskich(obecnie dzielnica Krosna)w rodzinie robotniczej,pielęgnującej tradycje patriotyczne.Jego ojciec Jan Gomułka(1873-1941)był członkiem PPSD,a po 1918 r.PPS.Władysław Gomułka naukę ukończył w wieku 12 lat.Od 1919 r.pracował jako ślusarz w przemyśle naftowym.Mając 17 lat,otrzymał dyplom czeladnika ślusarskiego.W latach 1922-1925 działał w organizacji młodzieżowej PPS„Siła”.Został sekretarzem okręgu związku w Drohobyczu.Usunięty z organizacji za krytykę polityki PPS dokonaną na wiecu z udziałem posła Libermana(organizację rozwiązały władze za aprobatą CKW PPS,a Gomułka po raz pierwszy przesłuchiwany był przez policję).W 1924 roku zwolniony z pracy w rafinerii z powodu zorganizowania strajku.Po zwolnieniu prowadził działalność samokształceniową i udzielał się w kółku dramatycznym i chóralnym w Białobrzegach.W latach 1925-1926 należał do Niezależnej Partii Chłopskiej.Tymczasowo aresztowany za prowadzenie agitacji NPCh na wiecu pierwszomajowym PPS w Krośnie.Z tego powodu Klub Poselski NPCh skierował interpelację do Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie„bezprawnego pozbawienia wolności obywatela Władysława Gomułki przez komendanta posterunku w Krośnie.W 1926 roku zorganizował strajk w kopalniach ropy w Drohobyczu,za co został aresztowany.Od 1926 roku należał do nielegalnej Komunistycznej Partii Polski(od 1930 roku był funkcjonariuszem KC KPP).Oficjalnie działał w PPS Lewica(w 1929 roku znalazł się jako delegat I Zjazdu partii w Komisji Programowej oraz wszedł w skład KC i Sekretariatu Generalnego)aż do jej rozwiązania przez władze sanacyjne w 1931 r.Działał w Związku Zawodowym Chemików na Górnym Śląsku.W 1930 roku z polecenia KPP współtworzył,a następnie przewodniczył Ogólnokrajowemu Związkowi Robotników Przemysłu Chemicznego.W 1930 r.nielegalnie udał się na zjazd Czerwonej Międzynarodówki Związków Zawodowych w Moskwie.Przy kolejnym aresztowaniu(1932 r.)podczas organizowania strajku w Łodzi,odniósł ciężką ranę postrzałową,po której pozostał mu niedowład nogi.Po tym aresztowaniu został skazany w jednodniowym procesie na 4 lata więzienia za próbę„zmiany przemocą ustroju państwa polskiego”.Po prawie dwuletnim pobycie w więzieniach w Łodzi,Łęczycy i Białymstoku otrzymał krótki urlop zdrowotny,podczas którego pod fałszywym nazwiskiem wyjechał do ZSRR.W latach 1934-1935 leczył się na Krymie i przebywał w Moskwie,gdzie ukończył szkołę partyjną Międzynarodową Akademię Leninowską.Przeszedł tu m.in.elementy przeszkolenia wojskowego którym kierował Karol Świerczewski.Przeszkolenie zorganizowane było przez radziecki Zarząd Wywiadowczy.Po powrocie do kraju został zawodowym funkcjonariuszem partyjnym działającym w podziemiu;mieszkał w Chorzowie,kierując okręgiem śląskim KPP.W okresie lat 30 wielokrotnie aresztowany na 48 godzin w związku z uczestnictwem w demonstracjach politycznych lub prewencyjnie(np.w związku z przyjazdem do Polski króla Afganistanu Amanullaha).W 1936 roku został skazany na 4,5 roku więzienia za„przygotowywanie zbrodni stanu”(6-letni syn Gomułki był na sali sądowej;w tym czasie żona Gomułki odsiadywała 3-letni wyrok za działalność komunistyczną) i osadzony w więzieniu w Sieradzu(był tam przywódcą„komuny więziennej”liczącej ok.400 więźniów) W 1939 roku wraz z całą„komuną”złożył wniosek o przyjęcie na ochotnika do wojska.Wniosek został odrzucony.Był z przerwami przetrzymywany w więzieniu do wybuchu II wojny światowej(łącznie spędził w więzieniu 6 lat).
Okres okupacji
W czasie kampanii wrześniowej został zwolniony z więzienia w Sieradzu,po czym po krótkim pobycie w Warszawie(uczestniczył w budowie umocnień obronnych)przedostał się do Białegostoku,gdzie został kierownikiem schroniska dla byłych członków KPP.Na początku 1940 roku przyjechał do Lwowa,gdzie został kierownikiem wydziału produkcji zeszytów w fabryce„Biblos”.W 1941 r.został przyjęty do WKP.Pisał też dla polskojęzycznego periodyku„Czerwony Sztandar”(dwa artykuły dotyczące fabryki w której pracował).Po ataku Niemiec na ZSRR,na przełomie 1941/42 r.wrócił w krośnieńskie,gdzie wstąpił do PPR.Zakładał jej komórki na Podkarpaciu,a w lipcu 1942 r.na wezwanie Pawła Findera przyjechał do Warszawy,gdzie został jednym z przywódców PPR(powierzono mu funkcję pełnomocnika KC PPR na Podkarpaciu).Od sierpnia 1942 r.był sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PPR w Warszawie,a od września członkiem Tymczasowego KC.Po śmierci dwóch członków kierowniczej„trójki”PPR przywódcy PPR Marcelego Nowotki i dowódcy Gwardii Ludowej Bolesława Mołojca(Gomułka był w gronie członków KC,którzy wydali wyrok na Mołojca jako odpowiedzialnego za śmierć Nowotki)w styczniu 1943 r.został członkiem kierowniczej„trójki”PPR wraz z Pawłem Finderem i Franciszkiem Jóźwiakiem.W lutym 1943 r.prowadził z ramienia kierownictwa PPR zakończone fiaskiem rozmowy z przedstawicielami Delegatury rządu w Londynie.23 listopada 1943 roku na posiedzeniu KC PPR odbytym po aresztowaniu przez Gestapo dotychczasowego sekretarza PPR Pawła Findera objął kierownictwo partii,zostając wybrany sekretarzem PPR(kontrkandydatami byli Bolesław Bierut i Franciszek Jóźwiak).Autor podstawowych dokumentów programowych,w tym wydanej w 1943 roku broszury"O co walczymy".Inicjator utworzenia KRN,bez uprzedniej zgody Moskwy,zorientowanej wówczas na„jednolitofrontową”linię polityczną.Utworzenie KRN wiązało się też z konfliktem Gomułki z Bolesławem Bierutem.Gomułka uważał,że kluczową sprawą dla komunistów w Polsce jest pozyskanie autentycznego poparcia społecznego(próby rozmów z lewicowymi socjalistami z RPPS i ludowcami w celu włączenia ich do KRN,a nawet koncepcja likwidacji KRN w celu wejścia do tworzonego przez ludowców i RPPS Centralnego Komitetu Ludowego).Bierut uznawał za najważniejsze wkroczenie do Polski Armii Czerwonej i jej poparcie dla przemian ustrojowych,gdyż wtedy to PPR„stanie się przedmiotem zabiegów ze strony innych partii”.Konflikt ten spowodował wysłanie przez Bieruta listu do Dymitrowa oskarżającego m.in.Gomułkę,że gotowy był„wlec się w ogonie ugrupowań reakcyjnych,popierających rząd londyński”.Gomułka w liście kierowanym do Moskwy odnosząc się do współpracy ze Związkiem Patriotów Polskich projektujących utworzenie w ZSRR namiastki rządu polskiego stwierdzał m.in.
„Tworząc KRN,PPR wychodzi z założenia,że w sprawach dotyczących kraju mogą decydować tylko czynniki wyłonione w kraju lub przez kraj powołane.”
Linia polityczna Gomułki wzbudziła nieufność w Moskwie.Centralne Biuro Komunistów Polskich reprezentujące komunistów polskich w ZSRR krytykowało PPR pod przywództwem Gomułki i KRN za przyjęcie„sekciarskiego”programu.Zarzucano mu odejście od linii„jednolitofrontowej”poprzez wysunięcie hasła budowy Polski Ludowej oraz nacjonalizacji przy braku gwarancji indywidualnej własności ziemi oraz drobnej i średniej własności w przemyśle i handlu.Moskwa nie chciała przekazywać PPR kierowanej przez Gomułkę środków finansowych koniecznych do działania.Jeszcze w styczniu 1944 r.Władysław Gomułka depeszował do Moskwy:„Finansowy stan gorzej niż opłakany(...)potrzeby wzrastają,a eksy jedyne źródło naszych dochodów są coraz trudniejsze i kosztują bardzo dużo,bo życie wielu dobrych bojowców i partyjniaków”.ZSRR nieufność wobec PPR rozciągał również na działania zbrojne prowadzone przez podporządkowane PPR oddziały zbrojne,które nie otrzymywały wsparcia z zewnątrz.W marcu 1944 roku Gomułka pisał do Moskwy:„Są zadania,których nie spełnimy bez pomocy zewnętrznej.Do AL zgłaszają się formacje wojskowe różnych organizacji politycznych(...)A my nie mamy broni nie tylko dla zgłaszających się formacji,lecz nie mamy jej nawet dla tysięcy dobrych żołnierzy garnizonowych zorganizowanych przez Gwardię Ludową(...)Nie mamy dostatecznej ilości broni(...)nie mamy amunicji(...)dla ok.2000 naszych partyzantów(...).Bez broni AL będzie prowadzić żywot suchotniczy,nie zdyskontujemy wojskowo i politycznie tej fali,która do nas przypływa”.Do kierowania ruchem partyzanckim w Polsce powołano w kwietniu 1944 roku Polski Sztab Partyzancki podporządkowany nie PPR w kraju,ale Centralnemu Biuru Komunistów Polski(o którego istnieniu Gomułka nie wiedział)działającemu w ZSRR.Większe zrzuty radzieckiej broni dla AL nastąpiły dopiero w końcu maja 1944 r.Władysław Gomułka pisał w swych pamiętnikach:„(...)wysyłane przez ZPP do kraju oddziały partyzanckie,złożone z Polaków pochodzących z terenów zabużańskich przyłączonych do ZSRR otrzymywały polecenie,aby nie uznawały wojskowego i partyjnego kierownictwa PPR i AL,lecz działały samodzielnie,utrzymując tylko radiołączność z Moskwą.Co więcej,jak powiedział w rozmowie z przedstawicielami AL na Lubelszczyźnie dowódca przybyłej tam zza Buga brygady partyzanckiej„Jeszcze Polska nie zginęła”Robert Satanowski,otrzymał on od kierownictwa ZPP(CKPB)instrukcję,aby starał się podporządkować sobie działające tam nasze oddziały partyzanckie”.Od sierpnia 1944 roku członek Biura Politycznego KC PPR.W Rządzie Tymczasowym,a później w TRJN,wicepremier i minister tzw.Ziem Odzyskanych.W październiku 1944 r.nastąpiło zaostrzenie represji aparatu bezpieczeństwa kierowanego przez PPR wobec podziemia.Skala represji wzrosła tak bardzo,że zaniepokoiło to Gomułkę.
Gomułka mówił na plenum KC PPR w maju 1945 r.:
„Zaczyna w państwie naszym ponad naszymi głowami wyrastać drugie państwo.Organa bezpieczeństwa same robią pewną politykę,do której nikt się nie ma wtrącać(...)Daje się u nas w więzieniach ludziom zwierzęce warunki.Z tym trzeba skończyć.”
Gomułka odniósł się również do działań ZSRR w Polsce.
„Błędy jakie popełniały organa sowieckie w stosunku do Polaków(wywózki),wpłynęły też na kształtowanie się opinii(...)Agitacja reakcji o sowietyzacji Polski wierci głęboko duszę Polski,wierci pokaźną część narodu,wierci dusze naszych sojuszników z koalicji(...)Przy tych nastrojach grozi nam niebezpieczeństwo,że może przyjąć się zarzut o agenturze sowieckiej,że może nastąpić izolacja.Masy winny nas uważać za polską partię,niech nas atakują jako polskich komunistów,a nie jako agenturę.”
Okres powojenny
PPR
W PPR Gomułka reprezentował frakcję,która uważała,że rządy silnej ręki muszą być oparte na szerszej bazie politycznej.Uważał,że same represje nie mogą zastąpić społecznego poparcia dla nowej władzy.Uznawał,iż można zbudować w Polsce socjalizm bez dyktatury proletariatu,terroru i unicestwienia zastanych struktur społecznych.Podkreślał różnice między warunkami rewolucji w Rosji i w Polsce.„My zdobyliśmy władzę na tle walki wyzwoleńczej,pod hasłem wypędzenia Niemców.Nie musimy obalać starego aparatu państwowego(...)My w Polsce założyliśmy możliwość innego niż droga radziecka rozwoju(..)założyliśmy możliwość rozwoju podobnego do rozwoju parlamentarnego,którego namiastką jest KRN”stwierdzał.Dopuszczał istnienie opozycji,ale tylko takiej,która nie neguje nowego systemu.
W przemówieniu z dnia 18 VI 1945 skierowanym do przedstawicieli opozycji mikołajczykowskiej stwierdził:
„Nie obrażajcie się panowie,że my wam tylko ofiarujemy miejsca w rządzie,takie jakie sami uważamy za możliwe.Myśmy bowiem gospodarze(...)Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy(...)Władzy nie oddamy dlatego,aby naród polski nie spotkała nowa zguba,jaka mu grozi w wypadku fałszywej linii politycznej,którą próbuje narodowi narzucić reakcja(...)Zniszczymy wszystkich bandytów reakcyjnych,bez skrupułów.Możecie jeszcze krzyczeć,że leje się krew narodu polskiego,że NKWD rządzi Polską,lecz to nie zawróci nas z drogi.”
22 czerwca 1946 wziął udział w naradzie,wraz z Bolesławem Bierutem i doradcą sowieckim przy MBP płk.Siemionem Dawidowem,na której omówił techniczne szczegóły fałszowania wyników referendum ludowego.Uchwałą Prezydium KRN z 19 lipca 1946„w wyróżnieniu zasług na polu dwuletniej pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej,nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.Wcześniej,12 czerwca 1946,otrzymał Krzyż Partyzancki,a 17 stycznia 1946 Medal za Warszawę 1939-1945.W 1947 r.WKP zaproponowało,by zwołać konferencję 9 europejskich partii komunistycznych celem przedyskutowania sytuacji międzynarodowej.Miejscem konferencji uczyniono Szklarską Porębę.Na samej konferencji strona radziecka przedstawiła propozycję powołania Biura Informacyjnego,które miałoby być ośrodkiem koordynującym działania partii komunistycznych.Strona polska była zaskoczona propozycją,a Gomułka mający do tej inicjatywy stosunek krytyczny,obawiając się powstania nowego Kominternu,który będzie nadrzędną strukturą nad narodowymi partiami komunistycznymi,zagroził dymisją.Ostatecznie przychylił się do radzieckiej koncepcji i akceptując cele polityk międzynarodowej i wewnętrznej ustalone na konferencji,bronił jedynie specyfiki polskiej drogi.Sprzeciwił się jednak,by siedzibą nowej instytucji była Warszawa.Był zwolennikiem zjednoczenia PPR z PPS.Chciał,by w wyniku zjednoczenia powstała partia,która będzie miała realne zaplecze społecznego poparcia.Dlatego mimo uznawania PPR za partię hegemoniczną uznawał konieczność odwołania się nowej partii również do tradycji niepodległościowej PPS.W nieuzgodnionym z pozostałymi członkami Biura Politycznego referacie wygłoszonym 3 czerwca 1948 r.na plenum KC PPR poświęconym tradycjom polskiego ruchu robotniczego Gomułka bronił w tym kontekście„polskiej drogi do socjalizmu”.Stwierdzał,że aby nowa partia polityczna miała realne poparcie społeczne musi opowiadać się za niepodległością państwową i tej niepodległości bronić.Krytykował KPP,że tego nie rozumiała prowadząc działania polityczne w okresie przedwojennym.„KPP używała hasła samostanowienia narodów w taki sposób,że sama chciała stanowić za naród i klasę robotniczą”stwierdzał Gomułka.Referat ten spotkał się z krytyką pozostałych członków BP,którzy w rezolucji odrzucili stanowisko Gomułki.Po raz pierwszy ujawnił się publicznie rozłam w kierownictwie PPR.Mimo nacisku Gomułka nie zrezygnował ze swoich tez,choć zgodził się nie ustępować manifestacyjnie ze stanowiska sekretarza generalnego PPR a jedynie wziąć urlop zdrowotny.Gomułka był również przeciwnikiem zarządzonej przez Stalina rozprawy z Komunistyczną Partią Jugosławii.Próbował wbrew woli Stalina mediować w konflikcie Moskwy z Belgradem.20 czerwca 1948 w Bukareszcie odbyły się obrady Kominformu.Rozpoczęły one okres nasilonej uniformizacji państw Europy środkowej zgodnej z radzieckim wzorcem.Podczas obrad potępiono KPJ i odniesiono się do konieczności takich przekształceń na wsi,które prowadziłyby do jej kolektywizacji.Gomułka zgłosił sprzeciw wobec treści uchwał konferencji w zakresie kolektywizacji,stwierdzając,że delegacja polska powinna mieć zgodę KC PPR na poparcie uchwały Kominformu w tej kwestii.6 i 7 lipca odbyło się plenum KC,na którym zapowiedziano zaostrzenie kursu wewnętrznego i w pełni poparto uchwały posiedzenia Kominformu,krytykując jednocześnie tezy Gomułki w sprawie tradycji polskiego ruchu robotniczego.Plenum zostało zwołane bez udziału Gomułki jako sekretarza generalnego PPR.Gomułka nie zgodził się z propozycją pozostałych członków BP KC by publicznie poprzeć nowy kurs partii.15 sierpnia Bierut udał się do Moskwy,by poinformować Stalina o konflikcie z Gomułką i uzyskać zgodę na jego usunięcie.19 sierpnia odbyło się kolejne spotkanie członków BP,na którym Gomułka zgodził się złożyć rezygnację z funkcji sekretarza generalnego PPR.W dniach 31 sierpnia–2 września 1948 odbyło się plenum KC PPR na którym ostatecznie rozprawiono się z Gomułką.W wystąpieniu wstępnym Bierut zarzucił Gomułce m.in.„odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne”,wahania w kwestii powołania Biura Informacyjnego,jego niejasny stosunek do konfliktu radziecko-jugosłowiańskiego,popieranie„nacjonalistycznych tradycji PPS”,negatywny stosunek do kolektywizacji,błędną koncepcję tworzenia podczas okupacji KRN w oparciu o jak najszerszy krąg społeczny,nieufność wobec ZSRR i działalność frakcyjną.Gomułka,wyjaśniając swoje stanowisko,złożył samokrytykę,którą KC uznała za„zadowalającą”.Został usunięty ze stanowiska sekretarza generalnego PPR,zachowując jednocześnie miejsce w BP(nie uczestniczył jednak w jego posiedzeniach).
Aresztowanie i uwięzienie przez organa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego
W styczniu 1949 r.odwołano go ze stanowisk ministerialnych.W marcu 1949 r.otrzymał stanowisko wiceprezesa Najwyższej Izby Kontroli.W listopadzie 1949 roku Gomułka został odwołany z funkcji w NIK i skierowany na stanowisko dyrektora oddziału Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie.2 sierpnia 1951 r.podczas urlopu w Krynicy został aresztowany wraz z żoną przez grupę funkcjonariuszy UB z płk.Światłą na czele.Immunitet poselski uchylono Gomułce dopiero 31 października.Późną jesienią Biuro Polityczne KC podjęło decyzję o wykluczeniu Gomułki z PZPR.Gomułkę przetrzymywano w więzieniu specjalnym w willi Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Miedzeszynie,potem aż do uwolnienia przebywał w szpitalu.Jego żona Zofia przetrzymywana była w tym samym obiekcie(Gomułka na pierwszym piętrze,a ona w piwnicy obiektu).W śledztwie stawiano mu takie zarzuty,jak:zdrada,współpraca z obcym wywiadem,szpiegostwo itd.Podczas śledztwa nie zdołano uzyskać od Gomułki zeznań nadających się do wykorzystania w akcie oskarżenia oraz nie złamano go moralnie i fizycznie.Historycy różnie oceniają fakt,że do procesu pokazowego Gomułki ostatecznie nie doszło.Jedni twierdzą,że opóźnienie śledztwa wiązało się z postawą samego Gomułki,inni,że zadziałała groźba ujawnienia przez Gomułkę kulisów działania i powstania partii,inni,że sam Bierut nie spieszył się z procesem,sterując ręcznie przesłuchaniami,albowiem zdawał sobie sprawę,że może być następnym osądzonym.Gomułkę więziono do 13 grudnia 1954 roku.
PZPR
Ponownie został przyjęty do partii w 1956 r.w wyniku wypadków czerwcowych i dokooptowany w skład KC;21 października został wybrany I sekretarzem.24 października 1956 wygłosił na wiecu ludności Warszawy na placu Defilad słynne,emocjonalne,40-minutowe przemówienie zaczynające się słowami„Towarzysze!Obywatele!Ludu pracujący stolicy!",które zyskało mu powszechną sympatię,a którego początek przeszedł później do kultury masowej.Po dramatycznych pertraktacjach z przybyłymi do Warszawy władzami sowieckimi zdołał uzyskać wycofanie do baz zmierzających na Warszawę oddziałów radzieckich i częściową akceptację władz ZSRR dla umiarkowanych reform.W dniach 16–18 listopada przewodniczył udającej się do Moskwy polskiej delegacji,która uzyskała znaczne ustępstwa strony radzieckiej.Gdy jechał do Moskwy,na stacjach kolejowych modliły się za niego tłumy.Jego powrót wywołał entuzjazm.W pierwszym okresie po październikowym przełomie Gomułka zyskał powszechną sympatię społeczeństwa.Pamiętano mu,że przesiedział lata w więzieniu za wierność swoim poglądom.Oczekiwano od niego spełnienia obietnic,jednak gdy zaczął się z nich wycofywać szybko stracił popularność.W początkowym okresie swoich rządów realizował politykę umiarkowanych reform i odprężenia(zwaną odwilżą gomułkowską),czemu towarzyszyła dekolektywizacja rolnictwa,poprawa stosunków z Kościołem katolickim i pierwsze próby uzyskania od Niemiec potwierdzenia granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.Po objęciu władzy w 1956 roku Gomułka nakazał propagandzie partyjnej milczenie i nieangażowanie się w żadną wersję odpowiedzialności za mord katyński.Na spotkaniu z młodzieżą 29 października 1956 r.oświadczył,że rząd polski nie może zająć w tej sprawie stanowiska,gdyż komisje badające tę kwestię pracowały bez udziału strony polskiej.Nie pozostawił jednak wątpliwości,że odpowiedzialnością obarcza ZSRR,stwierdzając,iż wchodzenie w konflikt z ZSRR byłoby sprzeczne z interesami Polski,„byłoby czczą demonstracją”.Wydał polecenie,aby Encyklopedia PWN w ogóle nie zamieszczała hasła„Katyń”,a na krzyżu katyńskim umieszczonym na Cmentarzu Powązkowskim kazał nie umieszczać żadnej daty,wychodząc z założenia,że skoro nie można ze względów geopolitycznych mówić prawdy,należy wstrzymać się od głoszenia kłamstwa.W maju 1957 roku Gomułka podczas rozmowy z Nikitą Chruszczowem ostro wystąpił w obronie Imre Nagya i jego grupy.W 1959 i 1961 roku przeżył dwie próby zamachów na swoje życie.W pierwszym zajściu głównym celem był odwiedzający Polskę Nikita Chruszczow,w drugim celem był sam Gomułka.W latach 60 XX wieku nastąpiło pogorszenie stosunków Państwa z Kościołem.W 1960 r.zniesiono święta Trzech Króli i Matki Boskiej Zielnej.W tym samym roku zabroniono nauki religii w budynkach szkół.Od 1961 r.władze lokalne pod wpływem władz centralnych zabraniały przeprowadzania procesji Bożego Ciała na ulicach miast.W 1966 r.władze PRL nie dopuściły do pielgrzymki papieża Pawła VI,który chciał uczcić 1000-lecie Chrztu Polski.Milicja„aresztowała”wędrującą kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.W okresie soboru watykańskiego II odmawiano paszportu do Rzymu arcybiskupowi Wrocławia Bolesławowi Kominkowi,a później prymasowi Stefanowi Wyszyńskiemu.W II połowie lat 60 zaostrzył kurs,zwiększając jednocześnie nacisk na„właściwe stosunki”z ZSRR,czego skutkiem było zdjęcie ze sceny"Dziadów"w reż.Kazimierza Dejmka.W czasie jego rządów doszło do antysemickiej kampanii w 1968 r.która spowodowała kilkunastotysięczną emigrację Żydów z Polski.Po wypadkach marcowych jego pozycja uległa osłabieniu.Na uwagę zasługuje fakt,iż sam był mężem Zofii(Liwy)Szoken Polki pochodzenia żydowskiego.Poparł interwencję LWP w Czechosłowacji w 1968 r.uważając,że przejęcie władzy w Czechosłowacji przez ekipę prozachodnią i proniemiecką zagrozi nieuznawanej i negowanej wówczas oficjalnie przez RFN granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej.7 grudnia 1970 doprowadził do podpisania pomiędzy Polską a RFN układu,w którym RFN oficjalnie przyjęło do wiadomości zachodnią granicę Polski.Korzystając z tego niewątpliwego sukcesu w polityce zagranicznej,postanowił wprowadzić podwyżkę cen na mięso i jego przetwory,co w konsekwencji doprowadziło do protestów społecznych.W grudniu 1970 r.na polecenie Biura Politycznego stłumiono(kilkadziesiąt ofiar śmiertelnych)robotnicze manifestacje na Wybrzeżu.20 grudnia pod naciskiem zwolenników Edwarda Gierka zmuszony do ustąpienia ze stanowiska I sekretarza,a w 1971 r.przeniesiony na emeryturę.W 1974 r.oraz 1979 r.wybierany na kolejnych kongresach ZBoWiD w skład Rady Naczelnej tej organizacji.Zmarł na raka płuc w Konstancinie.Trumnę ze zwłokami wystawiono w Sali Kolumnowej w Sejmie.Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.W pogrzebie uczestniczył min.I sekretarz KC PZPR,prezes Rady Ministrów gen.armii Wojciech Jaruzelski.Mowy pogrzebowe wygłosili:członek Biura Politycznego KC PZPR Kazimierz Barcikowski w imieniu władz PZPR oraz Ignacy Loga-Sowiński w imieniu współpracowników i przyjaciół.
Życie prywatne
Władysław Gomułka od 1928 r.był w związku z Liwą Szoken,polską działaczką komunistyczną pochodzenia żydowskiego,którą poznał podczas działalności związkowej w Zawierciu w 1928 r.W 1930 r.urodził się ich syn Ryszard Strzelecki(w 1970 r.wiceminister handlu zagranicznego i gospodarki morskiej),który później przyjął nazwisko Strzelecki-Gomułka.Drugi syn zmarł w dzieciństwie.W latach 1932-1944 syn Gomułków przebywał pod opieką dziadków,w związku z uwięzieniem rodziców w międzywojennej Polsce,a potem w związku z ich konspiracyjną działalnością podczas okupacji.Para wzięła ślub cywilny 21 kwietnia 1951 r.przed aresztowaniem Gomułki.W 1960 r.w Krośnie w pożarze zginęła siostra Władysława Gomułki Ludwika Paczosowa.Żona Zofia Gomułkowa zmarła w 1986 r. i została pochowana na Powązkach wojskowych.Od czasu powrotu do Warszawy po okupacji Gomułka mieszkał w alei Wojska Polskiego 16.Po uwolnieniu Gomułka wraz z żoną zamieszkiwał w Warszawie pod adresem aleja Na Skarpie 19 m.6.Jednocześnie miał do dyspozycji willę wypoczynkową w Śródborowie koło Otwocka.Po ustąpieniu ze stanowiska I sekretarza PZPR przekazano mu do użytkowania dom będący własnością Urzędu Rady Ministrów w Konstancinie przy ul.Krajowej Rady Narodowej 20(obecnie Potulickich 20).Napisane przez Gomułkę pamiętniki wydano drukiem po raz pierwszy w 1994 r.