Życiorys
Dzieciństwo i wczesna młodość
Zdzisław Jeziorański największe zasługi i sławę zdobył jako„Jan Nowak”.Pod tym okupacyjnym pseudonimem prowadził wojenną działalność kurierską,a w latach późniejszych używał go także przed mikrofonami Radia Wolna Europa.Był synem Wacława(1869–1918),urzędnika Towarzystwa Ubezpieczeniowego„Przezorność” i Elżbiety z Piotrowskich(1880–1975).Urodził się w nocy z 2 na 3 października 1914 roku w Berlinie(w piśmiennictwie znaleźć można błędną informację podającą jako jego miejsce urodzenia Warszawę).
Lata przed II wojną światową
Uczęszczał do Gimnazjum Państwowego im.Adama Mickiewicza w Warszawie(był w jednej klasie z Janem Kottem i Ryszardem Matuszewskim).Po ukończeniu studiów ekonomicznych w 1936 roku był starszym asystentem w katedrze ekonomiki Uniwersytetu w Poznaniu.29 czerwca 1937 roku ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im.Marcina Kątskiego i został skierowany do odbycia dalszej służby wojskowej w 2 Dywizjonie Artylerii Konnej im.gen.Józefa Sowińskiego.Jako bombardier podchorąży artylerii,w 1939 roku został wzięty do niewoli przez Niemców na Wołyniu.
Okres wojny
Po ucieczce z niewoli od 1940 roku działał w podziemiu, od 1941 roku w ZWZ(przemianowanym w 1942 roku na Armię Krajową).Brał udział w Akcji„N”zakonspirowanej komórce rozprowadzającej materiały propagandowe,których celem było obniżenie morale żołnierzy niemieckich.Od 1940 lub 1941 roku pracował także z polecenia ZWZ w administracji niemieckiej,aby uzyskać dokumenty okupanta pomocne polskim organizacjom konspiracyjnym.W 1940 roku zadebiutował jako publicysta polityczny,drukując w podziemnym wydawnictwie„Znak”esej o Konstytucji 3 maja.W 1943 roku zgłosił się,jako ochotnik,na funkcję kuriera AK do władz polskich poza krajem:pod przybranym nazwiskiem Jan Kwiatkowski został wysłany do Poselstwa Polskiego w Sztokholmie.Po przekazaniu poczty powrócił do kraju.Po sukcesie tej wyprawy powierzono mu znacznie poważniejszą funkcję,ponieważ jako emisariusz miał dotrzeć do rządu RP w Londynie.To właśnie na potrzeby tej misji przybrał pseudonim Jan Nowak.Wyruszył w 1943 roku.W Anglii odbył rozmowy zarówno z przedstawicielami rządu polskiego,jak i władz angielskich,również z premierem Winstonem Churchillem(marzec 1944 roku).Z Anglii został przetransportowany do Włoch.W nocy z 25 na 26 lipca 1944 roku leciał na pokładzie samolotu,który wyruszył z bazy lotniczej w Brindisi i wylądował w pobliżu Tarnowa(ten sam samolot zabrał na pokład szczątki rakiety V-2 i kilku polskich polityków akcja Most III),a następnie dotarł do Warszawy jako ostatni emisariusz przed wybuchem powstania warszawskiego.W przeddzień kapitulacji,działając z rozkazu komendanta AK gen.Tadeusza Bora-Komorowskiego,wyruszył do Londynu.Wywiózł setki dokumentów i zdjęć.Jako emisariusz Armii Krajowej zyskał przydomek Kurier z Warszawy.Używał wówczas fałszywych dokumentów,w których występowało nazwisko Jan Nowak oraz data urodzenia 15 maja 1913 roku,później często błędnie podawana jako faktyczna data urodzin Zdzisława Jeziorańskiego.
Ślub podczas Powstania Warszawskiego
Podczas powstania warszawskiego wziął ślub z Jadwigą Wolską,łączniczką„Gretą”.Ich ślub był odprawiony w przerwie między pogrzebami.Trwał zaledwie 7 minut.Jadwiga Nowak-Jeziorańska zmarła w 1999 roku w Stanach Zjednoczonych.
Okres emigracji po 1945 roku
Po wojnie pozostał na Zachodzie.Mieszkał w Londynie,Monachium i Waszyngtonie.W latach 1948–1951 pracował w redakcji polskiej brytyjskiej rozgłośni BBC.Jego działalność w Wielkiej Brytanii pomogła w uświadomieniu zachodniej opinii publicznej o skali zbrodni hitlerowskich na terenie Polski.Pracował wówczas dla BBC w Sekcji Polskiej.
Radio Wolna Europa
Pod koniec 1951 roku podjął się kierowania Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa.Organizował ją przez kilka miesięcy,tworząc przede wszystkim zespół pracowników.Pierwsza audycja została nadana do kraju 3 maja 1952 roku.Rozgłośnią Polską RWE kierował nieprzerwanie do 1 stycznia 1976 roku,kiedy to zastąpił go Zygmunt Michałowski(1918–2010).
Kongres Polonii Amerykańskiej
Po odejściu z RWE przez 20 lat działał w Kongresie Polonii Amerykańskiej(dyrektor krajowy 1980–1996),był też konsultantem Narodowej Rady Bezpieczeństwa USA.Przez wiele lat był aktywny na forach polonijnych,a dzięki znaczącym wpływom w elitach władzy USA odegrał istotną rolę w przyjęciu Polski do NATO.Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie(od 1985 roku).
Ostatnie lata życia w Polsce
Po raz pierwszy po wojnie przyjechał do Polski w sierpniu 1989 roku na zaproszenie Lecha Wałęsy.Potem już regularnie odwiedzał kraj,aż do stałego zamieszkania w Polsce w 2002 roku.Przez cały okres pobytu w Polsce,podobnie jak na emigracji,był zaangażowany aktywnie w działalność polityczną.W wyborach prezydenckich w 1995 roku.Nowak-Jeziorański poparł Lecha Wałęsę,uważając go za gwarancję kontynuacji prozachodniej polityki zagranicznej Polski.Został przez niego zaproszony do debaty telewizyjnej z Aleksandrem Kwaśniewskim,któremu wspólnie z Jerzym Markiem Nowakowskim zadawał pytania.W czasie kampanii wyborczej w 2000 roku był niechętny ponownej elekcji Aleksandra Kwaśniewskiego.Ostatecznie poparł kandydaturę Andrzeja Olechowskiego.Zwycięstwo Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach parlamentarnych w 2001 roku uznał za ważny krok w kierunku integracji z Unią Europejską i mimo swego sceptycznego podejścia do lewicy postkomunistycznej w wywiadzie dla polskiego radia powiedział:Ja mogę nie lubić tego rządu,ale on został wyłoniony w wolnych wyborach i jest moim rządem,bo jest rządem polskim.
Powrót do Polski
W lipcu 2002 roku,po 58 latach emigracji,Jan Nowak-Jeziorański wrócił do Polski i zamieszkał na stałe w Warszawie,przy ulicy Czerniakowskiej 178 a.Nawiązując do tytułu książki"Polska z oddali,stwierdził wówczas:Przychodzi moment,kiedy nie wolno patrzeć na kraj z oddali.Dlatego postanowiłem patrzeć na Polskę z bliska.Od początku dyskusji o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej angażował się po stronie integracji i był przekonany,że nie ma alternatywy dla integracji kraju z Unią.Współpracował z instytucjami naukowymi i opiniotwórczymi szerzącymi idee jedności i współpracy europejskiej(Polska Fundacja im.Roberta Schumana i Instytut Studiów Strategicznych).W listopadzie 2002 roku prezydent Litwy Valdas Adamkus w uznaniu zasług Jeziorańskiego we wspieraniu Litwy w dążeniu do NATO nadał mu tytuł honorowego obywatela Litwy.Zabrał głos w debacie,jaka rozgorzała na tle zaangażowania się Polski po stronie USA w konflikcie irackim.Według niego samo wysłanie polskich wojsk do Iraku było błędem,ale kiedy już do tego doszło,Polska jego zdaniem powinna stanowczo domagać się od Waszyngtonu konkretnych korzyści w zamian za militarną pomoc w Iraku.
Współzałożyciel,prezes honorowy
Był m.in.współzałożycielem i prezesem honorowym Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Warszawie oraz współzałożycielem i honorowym przewodniczącym Rady Fundacji Kolegium Europy Wschodniej we Wrocławiu.Od 2004 roku we Wrocławiu wręczana jest corocznie Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego.Jej pierwszym laureatem został Tadeusz Mazowiecki.Przewodnim mottem nagrody jest „myślenie o państwie,jako dobrem ogólnym”.Jej laureatami było wielu międzynarodowych mężów stanu.
Zmarł 20 stycznia 2005 roku w szpitalu im.prof.Orłowskiego w Warszawie.Uroczysty pogrzeb odbył się 26 stycznia 2005 roku.Na dziedziniec Zamku Królewskiego w Warszawie,gdzie wystawiono trumnę,przybyli tłumnie mieszkańcy Warszawy i delegacje innych regionów kraju oraz wiele osobistości ze świata kultury i polityki,wśród nich ówczesny Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski,premier rządu RP Marek Belka,prezydent Warszawy Lech Kaczyński,marszałkowie Sejmu i Senatu Włodzimierz Cimoszewicz i Longin Pastusiak,a także Władysław Bartoszewski oraz Tadeusz Mazowiecki.Trumna,w której złożono ciało zmarłego,była pierwotnie przeznaczona dla szczątków ostatniego króla Polski,Stanisława Augusta Poniatowskiego.Jan Nowak-Jeziorański został pochowany w rodzinnym grobie Jeziorańskich na Powązkach(2,II).
Działalność radiowa
Przez wiele lat Nowak-Jeziorański był związany z Polskim Radiem.Pierwszy raz wystąpił w latach 30 w audycji harcerskiej,mając 16 lat.Podczas okupacji współpracował z powstańczym radiem„Błyskawica”,przez które przekazywał warszawiakom informacje o najnowszych wydarzeniach z frontu.W 1994 roku rozpoczął cykl felietonów„Polska z oddali”,nadawanych w Programie I Polskiego Radia.Następnie wygłaszał cykliczne komentarze pod tytułem„Polska z bliska”.
Radio Wolna Europa
Był niezwykle aktywnym działaczem politycznym.Autorem wielu książek,setek artykułów,angażował się w wiele jawnych i mniej jawnych akcji politycznych.Bodaj największym jednak jego osiągnięciem była praca radiowa,a szczególnie jego działalność w kierowaniu Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa.W początkowej fazie organizowania rozgłośni Radio Free Europe szefami sekcji polskiej w Nowym Jorku byli Lesław Bodeński i Stanisław Strzetelski.Po wybuchu wojny koreańskiej władze USA postanowiły reorganizować rozgłośnię RWE i zapewnić jej wysoki standard radiowo-profesjonalny.Służyć temu miało bezpośrednie ulokowanie całej rozgłośni w Monachium i zapewnienie jej należytej obsługi technicznej,finansowej i dziennikarskiej.Po konsultacjach z przedstawicielami Rady Narodowej RP funkcję szefa Rozgłośni Polskiej w Monachium powierzono w grudniu 1951 roku Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu.Jeszcze przed upływem końca miesiąca Nowak-Jeziorański powołał skład osobowy redakcji,w którym znaleźli się fachowcy z przedwojennego Polskiego Radia,korespondenci PAT,polscy dziennikarze i publicyści polityczni.
Nagrody,odznaki
Po latach Polskie Radio przyznało mu nagrodę Złotego Mikrofonu i odznakę honorową Polskiego Radia.W 2002 roku Nowak-Jeziorański został uhonorowany Diamentowym Mikrofonem za niepowtarzalną rolę,jaką odegrał,kierując Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa oraz promując przemiany dokonujące się w Polsce,a zwłaszcza przystąpienie Polski do NATO oraz proces integracji z Unią Europejską.W tym samym roku radiowe studio S-4 otrzymało imię„Radia Wolna Europa”.
Publikacje
Był autorem książek o tematyce politycznej i niezliczonych audycji radiowych(w tym słynne pogadanki w RWE),jednocześnie cenionym ekspertem w sprawach politycznych,aż do śmierci aktywnym w mediach.
- Polska droga ku wolności 1952-1973(Gryf Publications Ltd,Londyn 1974 r.)
- Kurier z Warszawy(Odnowa,Londyn 1978 r.ISBN 0 903705 184[oprawa twarda],ISBN 0 903705 656[oprawa miękka];wydania krajowe poza cenzurą od 1981 r.pierwsze krajowe oficjalne:Wydawnictwo Res Publica Społeczny Instytut Wydawniczy Znak 1989 r.ISBN 83-7006-102-8)
- Polska pozostała sobą(Polonia Book Fund,Londyn 1980 r.)
- Wojna w eterze.Wspomnienia Tom I 1948-1956(Odnowa,Londyn 1985,1986 r.ISBN 0 903705 56 7)
- Polska z oddali.Wojna w eterze wspomnienia 1956-1976(Odnowa,Londyn 1988 r.ISBN 0 903705 64 8)
- W poszukiwaniu nadziei(Spółdzielnia Wydawnicza„Czytelnik”1993 r.ISBN 83-07-02295-9)
- Rozmowy o Polsce(Spółdzielnia Wydawnicza„Czytelnik”1995 r.ISBN 83-07-02466-8)
- Polska wczoraj,dziś i jutro(Spółdzielnia Wydawnicza„Czytelnik”2000 r.ISBN 83-07-02748-9)
- Fakty,wydarzenia,opinie(Spółdzielnia Wydawnicza„Czytelnik”2001 r.ISBN 83-07-02857-4)
- Jan Nowak-Jeziorański,Jerzy Giedroyc,Listy 1952-1998(wybór,opracowanie i wstęp Dobrosława Platt;Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2001 r.ISBN 83-7095-052-3;seria:„Archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Zakładzie Narodowym im.Ossolińskich”,tom 1)
- Polska z bliska(Wydawnictwo Znak 2003 r.ISBN 83-240-0296-0)
- Polska droga do NATO/Poland’s road to NATO(wybór i opracowanie Dobrosława Platt;wstęp Jerzy Koźmiński;Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2006 r.ISBN 83-7095-079-5;seria:„Archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Zakładzie Narodowym im.Ossolińskich”,tom 2)
- Order Orła Białego 1994 r.
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari 1944 r.
- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski 1990 r.przyznany przez Prezydenta RP na Uchodźstwie
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej 1993 r.
- Krzyż Walecznych
- Wielki Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina Litwa,1998 r.
- Prezydencki Medal Wolności Stany Zjednoczone,1996 r.
- „Honorowy Złoty Mikrofon”(1993 r.)
- Nagroda im.Ksawerego Pruszyńskiego, przyznana przez polski PEN Club(1998 r.)
- „Wiktor”Nagroda Akademii Telewizyjnej(1999 r.)
- Nagroda Kisiela(1999 r.)
- Medal„Lumen Mundi”(2001 r.)
- „Człowiek Roku Gazety Polskiej”(2001 r.)
- Nagroda„Człowiek Pojednania 2002 r.”przyznana przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów za wkład w dialog chrześcijańsko-żydowski w Polsce
- „Diamentowy Mikrofon”(2002 r.)
- „Super Wiktor”Nagroda Akademii Telewizyjnej(2003 r.)
- Złota Statuetka za zasługi dla rozwoju polskiej demokracji przyznana przez Business Centre Club(2003 r.)
- Honorowy Obywatel Miasta Gdyni(1995 r.)
- Honorowy Obywatel Miasta Poznania(2000 r.)
- Honorowy Obywatel Wrocławia(2000 r.)
- Honorowy Obywatel Miasta Krakowa(2001 r.)
- Honorowy Obywatel Miasta Gdańska(2002 r.)
- Honorowy Obywatel miasta stołecznego Warszawy(2003 r.)
Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów,w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego,Wrocławskiego,Warszawskiego oraz im.Mickiewicza w Poznaniu.Po śmierci został patronem LXVII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie,Gimnazjum nr 1 w Tarnowie,Gimnazjum nr 58 w Poznaniu,Szkoły Podstawowej nr 162 w Łodzi,Gimnazjum w Milejewie oraz czternastej promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej.
W dzień po śmierci,21 stycznia 2005,imię Jana Nowaka-Jeziorańskiego nadano głównej sali wykładowej w Muzeum Powstania Warszawskiego.W 2006 roku na Powiślu w Warszawie został odsłonięty pomnik Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego autorstwa Wojciecha Gryniewicza.Ponadto w Kielcach oraz w Warszawie na Gocławiu znajduje się ulica Jana Nowaka Jeziorańskiego,a jego imię nosi jedno z warszawskich liceów ogólnokształcących.W Poznaniu znajduje się rondo Jana Nowaka-Jeziorańskiego i gimnazjum jego imienia(nr 58).W Gliwicach i Bytomiu droga krajowa nr 88 ma nazwę Aleja Jana Nowaka-Jeziorańskiego.Rok 2014 został ogłoszony rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego w związku z setną rocznicą jego urodzin.
Filmografia
Role w filmach
- "Zdrada"film dokumentalny z 1995 roku poświęcony Ronowi Jeffery’emu,Anglikowi,który w czasie wojny współpracował z AK,reżyseria:John Anderson
- "Świat Luny"film biograficzny o Julii Brystigerowej z 1997 roku,reżyseria:Ignacy Szczepański
- "Kurier nadziei"film biograficzny o Janu Nowaku-Jeziorańskim z 1991 roku,reżyseria:Zbigniew Kowalewski
- "Świadek historii"film biograficzny o Janie Nowaku-Jeziorańskim z 2001 roku,reżyseria:Ireneusz Engler
- Jan Nowak Jeziorański.Kurier z Warszawy.60 lat później 1944-2004 polski film dokumentalny z 2004 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy i Andrzeja Kotkowskiego
- "Jan Nowak Jeziorański.Kulisy zdarzeń"film dokumentalny z 2007 roku,reżyseria:Wiesław Dąbrowski,Jerzy Kisielewski
- "Warszawa Jana Nowaka Jeziorańskiego"film dokumentalny z 2007 roku,reżyseria:Krzysztof Korwin-Piotrowski
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz