Gustaw Orlicz-Dreszer

Gustaw Konstanty Orlicz-Dreszer,ps.„Orlicz”(ur.2 października 1889 w Jadowie,zm.16 lipca 1936 opodal Gdyni-Orłowa)żołnierz Legionów Polskich,członek Polskiej Organizacji Wojskowej,kawalerzysta,generał dywizji Wojska Polskiego,uczestnik I wojny światowej oraz walk o niepodległość Polski w wojnie z bolszewikami.


Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Gustaw Konstanty Orlicz-Dreszer był synem Jana Augusta(1863–1931,adwokat,notariusz,działacz niepodległościowy) i Emilii z domu Rusch.Jego braćmi byli Zygmunt(1888-1947,polityk PPS,poseł),Rudolf(1891-1958,generał),Julian(1892-1937,oficer,adwokat).W 1900 r.wraz z rodziną przeniósł się do Częstochowy,gdzie jego ojciec założył prywatną kancelarię.W tym mieście bracia Dreszerowie uczęszczali do Gimnazjum Rządowego.Działał w organizacji„Zet”.Jako uczeń VIII klasy gimnazjalnej był aresztowany i więziony przez władze carskie za działalność patriotyczną.W 1907 r.ukończył IV Liceum Ogólnokształcące im.Henryka Sienkiewicza w Częstochowie,zdał maturę i postanowił poświęcić się studiom prawniczym.Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie,a następnie handel na uniwersytecie w Leodium w Belgii oraz w Akademii Eksportowej w Hawrze we Francji.
I wojna światowa
3 sierpnia 1914,z wybuchem I wojny światowej,zmobilizowany został do armii rosyjskiej,w stopniu podporucznika rezerwy kawalerii i przydzielony do 3 szwadronu 14 Mitawskiego Pułku Huzarów.Z oddziału tego zdezerterował,przekroczył linię frontu i 14 sierpnia pod miejscowością Brzegi na Kielecczyźnie przyjęty został do Oddziału Beliny.W październiku 1914 r.mianowany porucznikiem,a 19 września 1915 rotmistrzem.Następnie walczył w szeregach 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich,a od stycznia 1917 r.1 Pułku Piechoty Legionów na stanowisku komendanta batalionu.Po kryzysie przysięgowym internowany w Szczypiornie,następnie w Havelbergu,Rastatt i Werl.Zwolniony w 1918 r.
Dwudziestolecie międzywojenne
W 1918 r.mianowany przez dowódcę POW Edwarda Śmigłego-Rydza komendantem okręgu wojskowego w Chełmie,gdzie rozbroił stacjonujący tam garnizon austriacki oraz zarządził pobór do 1 Pułku Szwoleżerów i 35 Pułku Piechoty.Zwerbował także do polskiej armii włoskich jeńców wojennych i czeskich dezerterów z armii Austro-Węgier.10 listopada 1918 awansowany na majora,a w 1919 r.na stopień pułkownika.Był organizatorem i pierwszym dowódcą 1 Pułku Szwoleżerów.W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził 1 Pułkiem Szwoleżerów(od listopada 1918 do lipca 1920 r.)IV Brygadą Jazdy(lipiec 1920 r.)oraz 2 Dywizją Jazdy(sierpień 1920–lipiec 1921 r.)17 lipca 1921 roku został mianowany inspektorem jazdy przy Inspektorze Armii Nr 2 w Warszawie.1 czerwca 1924 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy 2 Dywizji Kawalerii w Warszawie.W tym czasie,od 15 listopada 1923 do 15 sierpnia 1924,był słuchaczem I Kursu Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie.31 marca 1924 roku awansował na generała brygady ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 2 lokatą w korpusie generałów.15 listopada 1925 przewodził delegacji kilkudziesięciu wojskowych wyższej rangi,składającej marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu propozycje zaprowadzenia w kraju politycznego porządku.
Podczas obchodów rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości wygłosił słynne przemówienie,odczytywane jako deklaracja oddania przed planowanym przewrotem zbrojnym:
Gdy dzisiaj zwracamy się do Ciebie,mamy także bóle i trwogi,do domu wraz z nędzą zaglądające.Chcemy,byś wierzył,że gorące chęci nasze,byś nie zechciał być w tym kryzysie nieobecny,osierocając nie tylko nas,wiernych Twoich żołnierzy,lecz i Polskę,nie są tylko zwykłymi uroczystościowymi komplementami,lecz,że niesiemy Ci prócz wdzięcznych serc i pewne,w zwycięstwach zaprawione szable!
Następnego dnia ówczesny Minister Spraw Wojskowych,gen.dyw.Władysław Sikorski przeniósł go do Poznania na stanowisko dowódcy 3 Dywizji Kawalerii.31 grudnia 1925 nowy Minister Spraw Wojskowych,gen.broni Lucjan Żeligowski mianował go na powrót dowódcą 2 Dywizji Kawalerii w Warszawie.Podczas zamachu majowego dowodził wojskami zbuntowanymi(szefem sztabu był pułkownik Józef Beck).We wrześniu 1926 r.wyznaczony został na stanowisko generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych z pozostawieniem na stanowisku dowódcy 2 Dywizji Kawalerii.Od 1930 r.prezes Zarządu Głównego Ligi Morskiej i Kolonialnej.15 grudnia 1930,po awansie na generała dywizji ze starszeństwem z 1 stycznia 1931,mianowany został inspektorem armii.8 grudnia 1933 uczestniczył w ceremonii poświęcenia portu i dworca morskiego w Gdyni.16 maja 1935 na Polu Mokotowskim w Warszawie prowadził defiladę wojskową na cześć zmarłego marsz.Józefa Piłsudskiego.Dekretem Prezydenta RP z 4 lipca 1936 został powołany na nowo utworzone stanowisko Inspektora Obrony Powietrznej Państwa od 9 lipca 1936.Przed pogrzebem Piłsudskiego zjawił się u gen.Władysława Sikorskiego.
Oświadczył mu,że
„przed odpowiedzialnymi czynnikami legionowymi staje obecnie zagadnienie zasadniczej rewizji ich stosunku do osoby Sikorskiego.Jest wprost nie do pomyślenia,aby w niezmiernie ciężkiej i trudnej sytuacji,w jakiej się obecnie państwo znajdzie,pozbawiona Piłsudskiego armia polska,mogła się obejść bez czynnej współpracy w jej organach kierowniczych człowieka tych kwalifikacji i doświadczenia co Sikorski.I dlatego,wszystko to głęboko rozważywszy,postanowił on zamknąć okres walki,jaką przeciwko Sikorskiemu prowadził i zjawia się u niego,aby zaofiarować mu wszelką pomoc w ułożeniu stosunków z nowym kierownictwem wojskowym.Uważa jednak,iż Sikorski winien uczynić pierwszy krok przez oficjalny,to jest w mundurze generalskim,udział w pogrzebie Piłsudskiego.”
Jednak kiedy Sikorski zgłosił się do organizacji pogrzebu,prosząc o wyznaczenie mu miejsca w pochodzie,odpowiedziano mu,że jego propozycję uważają za prowokację i nie udzielają mu zgody na wzięcie udziału w tej uroczystości.Przez wielu uważany był za wielkiego przyjaciela młodzieży.Wspierał między innymi harcerskie drużyny żeglarskie.Podkreślał,że w młodym pokoleniu trzeba kształtować przedsiębiorczość,odwagę,a ponad wszystko umiłowanie ojczyzny.Warto przypomnieć,że jego dewiza życiowa brzmiała następująco:„nie ma rzeczy niemożliwych”.Generałowi przypisuje się hasło rzucone w 1934 r.„ubierzmy Gdynię w las masztów”.„Las”tworzyły wtedy maszty:„Daru Pomorza”3,ORP„Iskry”3,„Harcerza”(późniejszy„Zawisza Czarny”)3 oraz„Elemki”5,razem 14.
Śmierć

Zginął śmiercią tragiczną 16 lipca 1936 w katastrofie lotniczej samolotu RWD-9 w Zatoce Gdańskiej pod Gdynią-Orłowem,w trakcie lotu w kierunku statku MS„Piłsudski”,którym wracała z USA jego druga,amerykańska żona.Do katastrofy doszło o godz.14.14.Według świadków wypadku samolot nadlatujący od strony Sopotu na wysokości ok.1 tys.m obniżył lot i nad Orłowem zatoczył kilka okrążeń(w tym czasie na nabrzeżu cumował niemiecki żaglowiec szkolny„Deutschland”)sprawiając wrażenie,jakby pilotujący go zamierzał lądować na plaży i szukał ku temu dogodnego miejsca,po czym znajdując się na niewielkiej wysokości albo siłą podmuchu wiatru bądź też wskutek manewru pilota został przeniesiony nad taflę wodę i spadł do morza,którego głębokość w tym miejscu wynosiła ok.5 m.Pomimo natychmiastowej akcji ratunkowej podjętej przez kilka statków oraz zabiegów reanimacyjnych prowadzonych przez miejscowego lekarza dr.Pokutyńskiego,zginęli wszyscy znajdujący się na pokładzie samolotu wojskowi gen.dywizji Gustaw Orlicz-Dreszer,ppłk dypl.Stefan Loth i kpt.pil.Aleksander Łagiewski.Wrak samolotu doholowano do mola w Orłowie i tu wydobyto ciała ofiar oraz szczątki samolotu.Sekcja zwłok wykazała,że przyczyną śmierci generała było pęknięcie namiotu móżdżkowego.Gustaw Orlicz-Dreszer został pochowany 20 lipca 1936 na Cmentarzu Marynarki Wojennej na Oksywiu w Gdyni,jako pierwszy pogrzebany tam zmarły.W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyli najwyżsi przedstawiciele władz cywilnych i wojskowych na czele z Prezydentem RP Ignacym Mościckim i marsz.Edwardem Śmigłym-Rydzem.Ponieważ generał Orlicz-Dreszer nie był katolikiem,zaistniał problem z organizacją nabożeństwa pogrzebowego.Proboszcz parafii oksywskiej zarzekał się bowiem,że nie wpuści za bramę kościoła grzesznika,rozwodnika i innowiercy.W związku z tym oficerowie biorący udział w uroczystości postanowili wcześniej wymontować z kościoła drzwi.16 lipca 1939 szczątki generała zostały przeniesione do Mauzoleum gen.Gustawa Orlicz-Dreszera w Gdyni.Pomimo upływu lat nie wszystkie okoliczności śmierci generała są jasne i jednoznaczne.Dlaczego samolot RWD-9 o numerze rejestracyjnym 263 SP-DRC,pilotowany prawdopodobnie przez kpt.pil.Aleksandra Łagiewskiego z 1 Pułku Lotniczego w Warszawie,lecący z Grudziądza do Gdyni,który miał lądować na lotnisku w Rumi,znalazł się nad wodami Zatoki Gdańskiej?Czy zawiodła maszyna,czy człowiek?Jak dotąd pytania te pozostają bez odpowiedzi.
Upamiętnienie
9 grudnia 1936 w Katedrze Świętego Ducha w Warszawie została odsłonięta tablica upamiętniająca płk.Jana Głogowskiego i gen.Gustawa Orlicz-Dreszera.Gustaw Orlicz-Dreszer został wybrany patronem II Liceum Ogólnokształcącego w Chełmie oraz 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Bydgoszczy i 60 Wieliszewskiego Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej w Olszewnicy Starej.Ulice imienia gen.Gustawa Orlicz-Dreszera nazwano m.in.w Nadwórnej,Sanoku,w Rzeszowie(od lipca 1937 r.)Lubartowie,Chełmie,Gdyni,Giżycku,Łodzi,Siedlcach i Zamościu.Jego imieniem nazwano osiedle w Siedlcach oraz park na warszawskim Mokotowie.Od stycznia do końca lipca 2007 r.trwała kompleksowa rewaloryzacja parku,mająca na celu odtworzenie pierwotnego założenia przestrzennego i ustawienie przy wejściu od ul.Puławskiej pomnika gen.Gustawa Orlicza-Dreszera.
Odniesienia w kulturze
W filmie historycznym"Zamach stanu"z 1980 r.w reżyserii Ryszarda Filipskiego,w rolę gen.Gustawa Orlicz-Dreszera wcielił się Krzysztof Chamiec.Akcja filmu rozpoczyna się jesienią 1925 r.Przed dworkiem marszałka Józefa Piłsudskiego w Sulejówku pod Warszawą odbywa się manifestacja 600 oficerów pod przewodem gen.Gustawa Orlicz-Dreszera,domagających się powrotu Józefa Piłsudskiego do czynnego życia politycznego.
Życie osobiste
W 1921 r.poślubił aktorkę Wandę Filochowską z Nowackich.Ślub odbył się prawdopodobnie w obrządku rzymskokatolickim,natomiast unieważnienie małżeństwa w 1934 r.przed sądem konsystorskim Synodu Wileńskiego Ewangelicko-Reformowanego.Trzy tygodnie później zawarł kolejne małżeństwo,z amerykańską rozwódką Olgą Elwirą Stalińską z domu Neal.Tym razem był to ślub cywilny w Urzędzie Stanu Cywilnego w Gdyni.Oba małżeństwa generała pozostały bezdzietne.
Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari(1921 r.)
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski pośmiertnie(18 lipca 1936,„za wybitne zasługi w walce o niepodległość oraz w pracy dla państwa”)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości(1930 r.)
• Krzyż Walecznych czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi(17 marca 1930,„za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka„Za wierną służbę”
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych 12 maja 1936
• Wielki Oficer Orderu Korony(Rumunia)
• Wielki Oficer Orderu św.Sawy(Jugosławia,1929 r.)
• Komandor Orderu Legii Honorowej(Francja,1928 r.)
• Kawaler Orderu Legii Honorowej(Francja,1921 r.)
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej(Łotwa,1930 r.)