Aleksy Rżewski

Aleksy Wincenty Rżewski(ur.6 lipca 1885 roku w Łodzi,zm.20 grudnia 1939)działacz socjalistyczny i niepodległościowy, pierwszy prezydent Łodzi w II RP(1919–1923).Używane pseudonimy i kryptonimy:główny„Przebój”,inne:Adamski Józef,A.R.Jan,Jan Mroczek,Polus,Zdzisław Srebrzyński,Ape.


Życiorys
Urodził się w rodzinie robotniczej,która posiadała młyn we wsi Srebrna koło Łodzi,skonfiskowany przez władze carskie w ramach represji za udział stryja Henryka w powstaniu styczniowym.Pradziadek Aleksego Rżewskiego walczył w Legionach Polskich gen.Henryka Dąbrowskiego.Rżewski był członkiem i aktywnym działaczem początkowo Polskiej Partii Socjalistycznej-Prawica,a następnie Organizacji Bojowej PPS(do 1923 roku).Uczestnik rewolucji 1905–1907 roku w której wziął czynny udział w ramach OB PPS w tzw.powstaniu łódzkim w czerwcu 1905 roku.Podczas tych wydarzeń został postrzelony w nogę.Wraz z Tomaszem Arciszewskim,późniejszym premierem Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie(1944–1947),współtworzył miejscowy organ prasowy PPS„Łodzianin”.W 1907 roku został aresztowany i osadzony w więzieniu w Sieradzu,a w 1908 r.wysłany prewencyjnie do najdalszej europejskiej guberni Rosji,skąd zbiegł wiosną 1909 roku.Po krótkim pobycie w domu udał się na emigrację do Francji,gdzie zatrudnił się w fabryce wagonów w Lunéville.Tu,nie znalazłszy odzewu dla podejmowanych prób działalności społecznej i politycznej,w maju 1909 r.wyjechał do Niemiec do Ludwigshafen.Tu zatrudnił się w fabryce chemicznej,gdzie po jakimś czasie uległ wypadkowi poparzenia substancją żrącą w wyniku czego przebywał na 3-miesięcznej rekonwalescencji.Potem wyjechał do Mannheim,gdzie zatrudnił się w fabryce metalowej.Tu podjął krótką,acz efektywną działalność w środowisku polskich robotników.Zagrożony wydaleniem przez władze niemieckie za tę działalność powrócił do Łodzi najpóźniej na przełomie listopada/grudnia 1910 roku,a już 30 grudnia złożył podanie o przyjęcie do pracy na„kolejce dojazdowej”(tramwaje podmiejskie;Łódzkie Wąskotorowe Elektryczne Koleje Dojazdowe ŁWEKD).Został zatrudniony na stałe w lutym 1911 r.w zajezdni„Brus”,na linii konstantynowskiej.Przede wszystkim pracował jako konduktor,ale miał uprawnienia do prowadzenia pociągów tramwajowych,które były wykorzystywane przez kierownictwo zajezdni w sytuacjach awaryjnych lub na zastępstwach.13 marca 1916 r.w niezbyt jasnych okolicznościach,usiłował popełnić samobójstwo w biurze dyrekcji ŁWEKD przy ówczesnym Pasażu Meyera(ob.S.Moniuszki)10.Z dniem 20 marca 1916 roku został zwolniony z pracy za„niespokojne usposobienie”.Stosunkowo szybko,bo już po miesiącu,powrócił do aktywnego życia społecznego godząc się na przyjęcie funkcji sekretarza w Kooperatywie Spożywczej„Ogniwo”.Po wybuchu I wojny światowej aktywnie włączył się do pracy polityczno-społeczno-niepodległościowej prowadząc w Łodzi i okolicy werbunek do Polskiej Organizacji Wojskowej.Aresztowany przez okupanta niemieckiego w grudniu 1917 r.uciekł podczas konwojowania do więzienia przy ul.Długiej w Łodzi(dziś Gdańska;siedziba Muzeum Tradycji Niepodległościowych)po przesłuchaniu na posterunku policji,wykorzystując przejeżdżający obok w tym momencie tramwaj.W czasie odzyskiwania niepodległości(listopad 1918 r.)był aktywny w Radomiu.8 listopada premier Daszyński mianował Rżewskiego komisarzem Radomia.W grudniu 1918 roku Rżewski został odwołany ze stanowiska i od 4 grudnia 1918 do 26 marca 1919 r.był komisarzem rządowym Łodzi z ramienia„pepesowskiego”Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej Ignacego Daszyńskiego powstałego w Lublinie.27 marca 1919 r.nowa,w większości„pepesowska”(socjalistyczna),Rada Narodowa miasta Łodzi wybrała go prezydentem miasta,pierwszym w niepodległej Polsce.Jedną z jego pierwszych decyzji było wprowadzenie w Łodzi powszechnego obowiązku nauczania dzieci na poziomie szkoły powszechnej(podstawowej),jako pierwszym w Polsce,kilka miesięcy przed ustawowym obowiązkiem na obszarze całej Polski.W tymże samym roku(1919 r.)podjął problem kanalizacji miasta,tworząc w ramach Zarządu Miasta Wydział Kanalizacji i Wodociągów.W maju 1921 r.podjął próbę,z mocy koncesji,przejęcia miejskiej komunikacji tramwajowej wkraczając z kilkoma członkami Zarządu Miasta do biura Kolei Elektrycznej Łódzkiej.Ostatecznie,po twardych negocjacjach miasto uzyskało 1/3 udziałów w Spółce KEŁ i tym samym wpływ na kształtowanie miejskiej sieci tramwajowej.Na stanowisku prezydenta miasta pozostawał do 1 lipca 1923,kiedy to musiał je opuścić w wyniku przegranych przez PPS kolejnych wyborów samorządowych.Od 1923 do wiosny 1927 roku był Naczelnikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi.1 kwietnia 1927 objął stanowisko starosty łódzkiego,które piastował do 30 marca 1933.W tym czasie aktywnie wspierał,jako jeden z inicjatorów,budowę miasta-ogrodu Tuszyn-Las(poświęcenie kamienia węgielnego w maju 1928 r.)W tym też okresie znany w Łodzi propagator zapasów.Po ustąpieniu ze stanowiska starosty,do wybuchu II wojny światowej,prowadził kancelarię notarialną przy Wydziałach Hipotecznych Sądu Okręgowego w Łodzi,przy ul.Pomorskiej 21.
Inne funkcje rzeczywiste i honorowe w okresie międzywojennym:

• prezes pierwszego Zarządu„Bratniej Pomocy”Stowarzyszenia Słuchaczy Wyższej Szkoły Nauk Społecznych i Ekonomicznych w Łodzi
• członek Zarządu Towarzystwa Muzycznego im.Fr.Chopina w Łodzi
• przewodniczący powiatowego komitetu Przysposobienie Wojskowe i Wychowanie Fizyczne
• prezes Koła Byłych Słuchaczy i Absolwentów Wyższej Szkoły Nauk Społecznych i Ekonomicznych w Łodzi
• współzałożyciel Towarzystwa Oświatowego„Naprzód”
• organizator,z ramienia PPS,Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Włóknistego w Łodzi
• prezes Związku Okręgowego Straży Pożarnych powiatu łódzkiego
• prezes Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwchemicznej(LOPP)powiatu łódzkiego
• prezes oddz.łódzkiego Polskiego Czerwonego Krzyża
• członek Towarzystwa Polsko-Szwedzkiego w Łodzi
• członek Zarządu Związku Straży Pożarnych Województwa Łódzkiego
• trzeci prezes oddz.łódzkiego Ligi Morskiej i Kolonialnej(1932–1933)
• prezes Łódzkiego Okręgowego Związku Atletycznego(V 1936–IX 1939)
• członek Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem(BBWR)
• honorowy prezes Łódzkiego Towarzystwa Strzeleckiego[bractwo kurkowe](od 1931 r.)
• honorowy prezes trzech zrzeszeń łowieckich w powiecie łódzkim,m.in.Regionalnego Kółka Łowieckiego w Tuszynie(1934 r.)
• honorowy prezes Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Konstantynowie Łódzkim(od 1934 r.)
• honorowy obywatel Rudy Pabianickiej,Tuszyna,Aleksandrowa

Niedługo po rozpoczęciu okupacji niemieckiej Łodzi(8 września 1939)wstąpił do konspiracyjnej„Organizacji Orła Białego”.Około 11 listopada 1939 r.został aresztowany(ale nie w związku z przynależnością do„Orła Białego”)podczas dużej akcji łódzkiego Gestapo przeciwko inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego,w ramach tzw.Intelligenzaktion.Wraz z innymi osadzony w obozie przejściowym na Radogoszczu.Po wyroku sądu w siedzibie łódzkiego Gestapo przy ul.K.Anstadta został rozstrzelany wraz z wielu innymi prawdopodobnie 20 grudnia 1939 w Lesie Łagiewnickim.Na Starym Cmentarzu przy ul.Ogrodowej ma symboliczną mogiłę;kwatera 4d.Mieszkał w Łodzi przy ul.Zelwerowicza.Na początku lat 30 XX w.kupił w Zofiówce k.Tuszyna ziemię i wybudował tam okazały,dom w którym mieszkał do wybuchu II wojny światowej.
Rodzina
Pierwszą żoną Rżewskiego była Helena Ryźlak(ur.1894 r.w Teresinie k.Krośniewic),zam.w Nowem k.Krośniewic przy rodzicach-rolnikach.Ślub wzięli w tymże Nowem 2/15 listopada 1911 r.Byli w separacji od ok.1912 r.formalny rozwód ok.1923 r.Małżeństwo było bezdzietne.Po raz drugi żonaty ze Stanisławą(ur.30 kwietnia 1895 r.)Małżeństwo zostało zawarte 10 lutego 1923.Dziećmi z tego małżeństwa byli:Aleksy Stanisław(ur.19 kwietnia 1915),Zdzisław Władysław(ur.18 sierpnia 1916),Zbigniew(ur.11 marca 1920;zginął na Zamojszczyźnie jako ppor.AK) i Mirosława Halina(ur.14 lutego 1924).Miał brata,Władysława Józefa(ur.7 stycznia 1894,zm.1954 r.)
Publikacje
Aleksy Rżewski jest autorem szesnastu książek i wielu artykułów opublikowanych na łamach pepesowskich dzienników„Łodzianin” i „Robotnik” i co najmniej kilku wierszo-poematów,m.in.„Idziemy w bój...”.Napisał również autobiografię,która miała kilka wydań.

• W walce z przemocą.Wspomnienia.[Tom pierwszy.Autobiografia].Warszawa-Łódź 1919 r.
• Za wolność i lud.Tom drugi;[autobiografia].Warszawa 1920 r.
• W walce z trój zaborcami o Polskę niepodległą.Wspomnienia;[autobiografia].Łódź 1931 r.
• Szlakami walki i buntu.Wspomnienia z walk rewolucyjnych z trój zaborcami;[autobiografia].Łódź 1936 r.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(2 maja 1923)

Upamiętnienie

Od 24 kwietnia 1996 r.jego imię nosi ulica na Rogach(dawniej ks.Józefa Czajkowskiego),a od 2004 r.Szkoła Podstawowa nr 116 w Łodzi(ul.Ratajska 21).W 2011 r.powstał film dokumentalny Jacka Grudnia pt.Przebój Aleksy Rżewski oraz teledysk łódzkiej grupy„Psychocukier”,„Gwiazda”.Od 2013 r.jest patronem Gimnazjum nr 15 w Łodzi,przy ul.gen.J.Sowińskiego 50/56.Łódzki oddział Polskiego Czerwonego Krzyża uczcił 8 maja 2015 r.(z okazji obchodzonego w tym dniu Światowego Dnia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca)w Zgierzu,w Ośrodku Szkoleniowym PCK na tamtejszym osiedlu„Kurak”,pamięć działaczy,którzy szczególnie zapisali się w historii tej organizacji i całego kraju.Posadzono w tam alei„dębów pamięci”,kolejne trzy poświęcone pamięci Aleksego Rżewskiego,Marii Tarnowskiej i Kazimierza Skarżyńskiego.