Najwyższa Izba Kontroli

Najwyższy organ kontroli Rzeczypospolitej Polskiej,podlegający Sejmowi,działający na zasadach kolegialności.Obecnie pod kierownictwem Krzysztofa Kwiatkowskiego,Prokuratora Generalnego w latach 2009-2010.Działalnością najwyższej Izby Kontroli kieruje Prezes NIK.Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat i może być powtórzona jednokrotnie.Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje Sejm za zgodą Senatu.Zgodnie z Konstytucją Najwyższa Izba Kontroli(NIK)kontroluje działalność organów administracji rządowej,Narodowego Banku Polskiego,państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności,gospodarności,celowości i rzetelności.Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego,komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności,gospodarności i rzetelności.Izba może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie,w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.Zgodnie z art.204 Konstytucji Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi m.in.analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,a także coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.Sprawozdanie jest publikowane w formie druku sejmowego.Od roku 1985 siedzibą Najwyższej Izby Kontroli jest,wzniesiony w 1938 r.budynek przy ul.Filtrowej 57 w Warszawie.


Historia
Najwyższa Izba Kontroli została powołana 8 lutego 1919 na mocy dekretu wydanego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 7 lutego 1919 roku(Dziennik Praw Państwa Polskiego z 8 lutego 1919 roku,numer 14,pozycja 183).Reaktywowana w 1949 r.jako organ niezależny od rządu,w latach 1952–1957 w jej miejsce utworzono Ministerstwo Kontroli Państwowej,przywrócona po 1957 r.
1919-1935
Polska odzyskując niepodległość po I wojnie światowej rozpoczęła kształtowanie swojego terytorium oraz organów administracyjnych państwa.Dotyczy to również kontroli,która na podstawie dekretu z 7 II 1919 powołała do życia Najwyższą Izbę Kontroli Państwa.Na jego czele stał Naczelnik Państwa,którym w tamtym okresie był Józef Piłsudski.
NIKP zajmował się:

• kontrolą rachunków władz cywilnych,wojskowych,zakładów,przedsiębiorstw państwowych,urzędów oraz kontrola rachunków związanych z majątkiem państwowym
• kontrolą rachunków zakładów,fundacji,instytucji,funduszów niepaństwowych otrzymujących dotację ze Skarbu Państwa
• kontrolą rachunków wydatków dochodów majątków i długów wyższych jednostek samorządowych oraz większych miast

NIKP miał do dyspozycji trzy rodzaje kontroli:Wstępną(związana była w szczególności z inwestycjami państwowymi),Następczą(zwana również represyjna),Formalną(przedstawiają stan faktyczny).W skład NIKP wchodzili:prezes,wiceprezes,radcy.Aparat kontroli podlegał Naczelnikowi,ale miał pewien zawiązek z Sejmem.Do pomocy NIKP powołano 3 Izby terenowe.Ich siedzibami były Warszawa,Kielce,Lwów.W późniejszym czasie dołączyła w Kowlu,Poznaniu i Krakowie.W 1921 r.nastąpiły kolejne zmiany związane z kontrola państwową.Powodem było nadanie nowej konstytucji tzw.Konstytucji Marcowej 17 III 1921.Ustawa z 3 czerwca 1921 o kontroli państwowej,powoływała do istnienia Najwyższą Izbę Kontroli,zastępując tym samym NIKP.Założono,że będzie ona działała kolegialnie,podlegając Prezydentowi RP,jednak pozostając niezależnym od Rządu.
NIK działało na podstawie 2 zasad:

• każdego roku zobowiązana była do uchwalania budżety na następny rok
• przedstawienie rządowi sprawozdania z corocznego zamknięcia rachunków państwowych

W porównaniu do kontroli z 1919 r.obecna posiadała dwa rodzaje kontroli była to kontrola faktyczna i następcza.Zrezygnowano z wstępnej,ponieważ wiele osób miało wątpliwości,co do skuteczności działania wstępnego rodzaju kontroli.Skład kontroli państwowej ustalony był w ustawie,która wskazywała,że dzielił się on na:prezesa NIK wraz z dwoma wiceprezesami,NIK,Izby Okręgowe Kontroli.„Prezes NIK był równorzędny ministrom,aczkolwiek nie wchodził w skład rządu,natomiast mógł zabierać głos na posiedzeniach Sejmu i Senatu,uczestnicząc osobiście lub delegując swych zastępców.Na żądanie Sejmu lub Senatu obowiązany był udzielać informacji lub wyjaśnień.Do uprawnień Prezesa NIK należało coroczne przesyłanie Ministrowi Skarbu preliminarza budżetowego Izby celem włączenia do budżetu państwa”.NIK dzieliło się na:Kolegium NIK,4 departamenty,Wydział Personalny.
Kolegium NIK zajmowało się:

• sprawami związanymi z odwołaniem od orzeczeń Departamentów i Izb Okręgowych
• zamknięciem rachunków rok ubiegły
• sprawozdaniami związanymi z uwagami do budżetu
• ustalaniem zasad kontroli oraz rachunkowych i kasowych przepisów
• sprawy do rozstrzygnięcia powierzone przez Prezesa NIK

Ilość departamentów ustalał Prezes NIK.W departamentach powoływano kolegia.Orzeczenia kolegiów departamentów były natychmiastowo wykonywane.Od decyzji kolegiów można było się odwołać do Kolegium NIK.Każdy kontrolowany podmiot miał na to 14 dni.Zadaniem Kolegialnych departamentów było wypowiedzenie się o rewizji faktycznej i następczej oraz odnośnie zamknięcia poszczególnych rachunków.Na Kolegium NIK składali się prezes,2 wiceprezesów,dyrektorzy departamentów oraz ich zastępcy.W skład Departamentów wchodzili:dyrektor,radcy,referenci,sekretarze,pomocnicy referentów,rachmistrzowie i kancelistów.Wydział Personalny składał się z naczelnik,radcy,referenci,archiwiści,rachmistrze,kanceliści.Izby Okręgowe Kontroli są organem równorzędnym do departamentów NIK.W Izbie tej działało kolegium a jej skład złożony był z prezesa,naczelników wydziału,wiceprezesa,sekretarzy,radców,referenci,archiwiści,rachmistrze,kanceliści oraz pomocnicy referentów.
Konstytucja kwietniowa(1935 r.)
„Na pozycję i rolę NIK pewien wpływ wywarła Konstytucja z 23 kwietnia 1935(Konstytucja kwietniowa),która stanowiła,że kontrola państwowa jest jednym z organów obok rządu,Sejmu,Senatu i sądów pozostającym pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej(art.3).W ten sposób Konstytucja podporządkowała NIK Prezydentowi RP,co znalazło odzwierciedlenie w prerogatywach Prezydenta do powoływania i odwoływania prezesa NIK.W myśl Konstytucji(art.77)NIK działała na zasadzie kolegialności,niezawisłości i niezależności od rządu.Zasadnicze zadania pozostały niezmienne.NIK powoływana była do kontroli pod względem finansowym gospodarki państwa oraz związków publicznoprawnych,badania zamknięć rachunków państwowych oraz corocznego przedstawienia wniosków o absolutorium dla rządu”.
Reaktywacja
Od 1944 r.funkcje kontroli państwowej sprawowało Prezydium Krajowej Rady Narodowej,za pośrednictwem Biura Kontroli.Następnie od wejścia w życie ustawy konstytucyjnej z 1947 r.Biuro Kontroli usytuowane zostało przy Radzie Państwa,która przejęła kompetencje Prezydium KRN.Reaktywowanie NIK,zapowiadane w ustawie konstytucyjnej z 1947 r.nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 9 marca 1949 o kontroli państwowej.W świetle tej ustawy NIK stanowiła organ kontroli niezależny od rządu,bezpośrednio podporządkowany Radzie Państwa,powołany przede wszystkim do kontroli działalności naczelnych władz i urzędów w dziedzinie administracji publicznej i gospodarki narodowej.NIK obejmował kontrolą również działania terenowych organów administracji i jednostek gospodarki,ale tylko w zakresie niezbędnym dla oceny prawidłowości działania naczelnych i centralnych organów administracji.NIK funkcjonowała na zasadzie kolegialności.Kolegium tworzyli Prezes NIK jako przewodniczący oraz wiceprezesi.W swej działalności kontrolnej NIK mogła się posługiwać kryterium legalności,rzetelności,gospodarności,celowości w działalności finansowej,gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej oraz zgodności z ustalonymi wytycznymi polityki państwowej i planami gospodarczymi”.
Prezesi Najwyższej Izby Kontroli
II Rzeczpospolita

• Józef Higersberger II 1919–18 V 1921
• Jan Żarnowski 4 VII 1921–VII 1926
• Stanisław Wróblewski X 1926–X 1930
• gen.bryg.Jakub Krzemieński X 1930–IX 1939

Władze RP na Uchodźstwie

• Tadeusz Tomaszewski XII 1939–IV 1949
• ppłk aud.Stanisław Okoniewski kierownik 1 V 1949–23 X 1950
• ppłk aud.Stanisław Okoniewski 23 X 1950–21 XI 1966
• gen.bryg.dr Tadeusz Antoni Porębski 1 III 1967–24 V 1970
• gen.bryg.dr Ludwik Ząbkowski 1971–1973
• gen.bryg.Stanisław Kuniczak 1974 r.
• kpt.inż.Władysław Zaleski 1974–1978
• płk dypl.Jan Berek 1978–1980
• płk kaw.Franciszek Szystowski 1980–1989
• Stanisław Borczyk 1989–1991

Polska Ludowa
Dyrektor Biura Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej:

• Jan Grubecki(13 listopada 1944–luty 1947)

Dyrektor Biura Kontroli przy Radzie Państwa:

• Jan Grubecki(luty 1947–9 marca 1949)

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

• Henryk Kołodziejski(21 lutego 1947–9 marca 1949)
• Franciszek Jóźwiak(9 marca 1949–21 listopada 1952)

Ministrowie Kontroli Państwowej:

• Franciszek Jóźwiak(21 listopada 1952–16 kwietnia 1955)
• Roman Zambrowski(16 kwietnia 1955–24 października 1956)

Kierownicy Ministerstwa Kontroli Państwowej:

• Jan Górecki(21 listopada 1956–lipiec 1957)
• Konstanty Dąbrowski(lipiec 1957–27 grudnia 1957)

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

• Konstanty Dąbrowski(30 grudnia 1957–28 czerwca 1969)
• Zenon Nowak(28 czerwca 1969–22 czerwca 1971)
• Mieczysław Moczar(22 czerwca 1971–27 marca 1976)

Prezes Najwyższej Izby Kontroli członek Rady Ministrów:

• Mieczysław Moczar(27 marca 1976–8 października 1980)

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

• Mieczysław Moczar(8 października 1980–23 marca 1983)
• Tadeusz Hupałowski(23 marca 1983–15 lutego 1991)

III Rzeczpospolita

• Walerian Pańko od maja 1991 do 7 października 1991
• wakat od 7 października 1991 do 14 lutego 1992,p.o.prezesa Piotr Kownacki,wiceprezes NIK
• Lech Kaczyński od 14 lutego 1992 do 8 czerwca 1995
• Janusz Wojciechowski od czerwca 1995 do 20 lipca 2001
• Mirosław Sekuła od 20 lipca 2001 do 20 lipca 2007,od 21 lipca 2007 do 22 sierpnia 2007 p.o.Prezesa NIK
• Jacek Jezierski od 22 sierpnia 2007 do 22 sierpnia 2013,od 22 sierpnia 2013 do 27 sierpnia 2013 p.o.prezesa NIK
• Krzysztof Kwiatkowski od 27 sierpnia 2013

Wiceprezesi Najwyższej Izby Kontroli
Polska Ludowa

• Władysław Gomułka od marca do listopada 1949 r.

III Rzeczpospolita

• Józef Górny od 20 listopada 2006 do 2 września 2011
• Marek Zająkała od 7 września 2007 do 2 września 2011
• Stanisław Jarosz od 31 października 2007 do 2 września 2011
• Jacek Kościelniak od 4 listopada 2007 do 2 sierpnia 2011
• Wojciech Misiąg od 16 września 2011 do 26 listopada 2013
• Marian Cichosz od 16 września 2011 do 2014
• Wojciech Kutyła od 26 kwietnia 2012
• Jacek Uczkiewicz od 26 listopada 2013 do 30 czerwca 2016
• Mieczysław Łuczak od 2 lutego 2015
• Ewa Polkowska od 1 lipca 2016

Struktura organizacyjna
Strukturę organizacyjną NIK w 2013 r.tworzyły następujące departamenty,biura i delegatury:

• Departamenty:
  
  • Administracji Publicznej
  • Budżetu i Finansów
  • Gospodarki,Skarbu Państwa i Prywatyzacji
  • Infrastruktury
  • Metodyki Kontroli i Rozwoju Zawodowego
  • Nauki,Oświaty i Dziedzictwa Narodowego
  • Obrony Narodowej dyrektorem jest Marek Zająkała(były wiceminister obrony narodowej i były wiceprezes NIK)
  • Porządku i Bezpieczeństwa Wewnętrznego dyrektorem jest Marek Bieńkowski(Komendant Główny Policji w latach 2005-2007)
  • Pracy,Spraw Społecznych i Rodziny
  • Prawny i Orzecznictwa Kontrolnego
  • Rolnictwa i Rozwoju Wsi
  • Strategii
  • Środowiska
  • Zdrowia
• Biura:Gospodarcze,Informatyki,Organizacyjne,Rachunkowości
• delegatury w miastach wojewódzkich

Budżet,zatrudnienie i wynagrodzenia
Wydatki i dochody Najwyższej Izby Kontroli są realizowane części 07 budżetu państwa.W 2015 r.wydatki NIK wyniosły 262,8 mln zł,a dochody 0,8 mln zł.Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 1670 osób,a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 9266 zł.W ustawie budżetowej na 2016 r.wydatki Najwyższej Izby Kontroli zaplanowano w wysokości 270,8 mln zł,a dochody 0,5 mln zł.
Upamiętnienie
W 2009 r.wyemitowano dwie monety upamiętniające 90 rocznicę utworzenia Najwyższej Izby kontroli.Srebrną,kolekcjonerską o nominale 10 złotych,a drugą obiegową,ze stopu Nordic gold o nominale 2 złote.Na rewersie na obu monetach przedstawiono wizerunki obecnej siedziby NIK według projektu Urszuli Walerzak.Autorką projektu awersu monety kolekcjonerskiej jest Ewa Tyc-Karpińska.Srebrna moneta zawiera hologram.