Eugeniusz Okoń

Ur.25 grudnia 1881 w Radomyślu nad Sanem,zm.19 stycznia 1949 w Olszanach ksiądz katolicki,działacz polskiego ruchu ludowego,prezes Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego,współorganizator Republiki tarnobrzeskiej,poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP.

Życiorys
Przed I wojną światową
Był najstarszym z siedmiorga dzieci Wincentego i Anieli z Cukrowskich.Jego rodzice posiadali niewielkie gospodarstwo rolne(prowadzone głównie przez matkę,gdyż ojciec pracował dorywczo jako murarz).Po ukończeniu 4-klasowej szkoły elementarnej w Radomyślu,mimo trudności materialnych,w latach 1894–1902 kształcił się w gimnazjum w Rzeszowie.Był zdolnym uczniem,wyróżniającym się zarówno w przedmiotach humanistycznych,jak i ścisłych(zwłaszcza w matematyce).Po maturze początkowo wahał się,jakie podjąć studia:polonistyczne czy o profilu technicznym(te ostatnie miały mu zapewnić konkretny zawód i niezależność finansową,która umożliwiłaby mu pomoc młodszemu rodzeństwu),jednak pod wpływem matki zmienił swe plany i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu(należał do jego najzdolniejszych kleryków).W 1906 r.uzyskał święcenia kapłańskie i został skierowany do parafii w Rudce,gdzie przez następny rok był katechetą w gimnazjum.Zaprzyjaźnił się wtedy z hrabią Aleksandrem Skarbkiem,właścicielem majątku Rudka i kolatorem tamtejszej parafii,a jednocześnie czołowym działaczem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Galicji.Pod jego wpływem stał się gorliwym propagatorem idei narodowo-demokratycznej wśród miejscowej ludności.Jego aktywność polityczna spowodowała,że władze kościelne niemal co roku przenosiły go do innej parafii.Studiował równocześnie filozofię i polonistykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.W 1911 r.zerwał z Narodową Demokracją z powodu nieprzyznania mu,jako zastępcy posła,mandatu parlamentarnego do Rady Państwa w Wiedniu,który według wcześniejszych zapewnień władz SDN miał otrzymać po uzyskaniu wymaganego przez ordynację wieku 30 lat.W 1913 r.kandydował w wyborach do Sejmu Krajowego.W czasie kampanii wyborczej został aresztowany za zbyt radykalne wystąpienia.Z więzienia w Rzeszowie zwolniono go dopiero po uzyskaniu przez niego mandatu poselskiego.W Sejmie Krajowym nie zgłosił przynależności do żadnego z klubów poselskich,uważając się za reprezentanta nurtu chrześcijańsko-społecznego.Jako poseł na plenarnych posiedzeniach Sejmu rzadko zabierał głos,organizował natomiast liczne wiece,głównie wśród ludności chłopskiej.
I wojna światowa
Lata I wojny światowej spędził w Wiedniu,pełniąc różne obowiązki duszpasterskie.W 1917 r.powrócił do Galicji i został wikarym w parafii Pysznica koło Rozwadowa.Rozwinął tu radykalną agitację społeczną i polityczną,wymierzoną przeciw monarchii austro-węgierskiej.Chcąc dotrzeć do jak największej rzeszy ludności,organizował wiece,głównie w dni targowe,niedziele i święta,czym naraził się zarówno władzom administracyjnym,jak i kościelnym.Przemawiając,posługiwał się populistycznymi sloganami(m.in.zapewnił zebranych,że zostanie zbudowany most żelazny,a gdy któryś ze słuchaczy zauważył,iż w tej miejscowości nie ma rzeki,odpowiedział:„I rzeka się znajdzie”).W czasie wiecu odbywanego w pobliżu kościoła,w którym była odprawiana msza święta,przekonywał zebranych,że ksiądz zamiast„Pan z wami”powinien mówić:„Chłop z wami”.Te i inne zdecydowane wypowiedzi ściągnęły na niego sankcje administracyjne i kościelne.W zorganizowanym przez niego w porozumieniu z miejscowym dowódcą żandarmerii,por.Tomaszem Dąbalem,wiecu 6 listopada 1918 w Tarnobrzegu uczestniczyło ok.30 tys.mieszkańców okolicznych powiatów,przede wszystkim chłopów.Ks.Okoń zwrócił się do nich,ukazując krzywdy,jakich doznali ze strony dworów.Zapewnił ich,że„Bóg jest po stronie krzywdzonych i wyzyskiwanych”dlatego powinni oni przejąć władzę w Tarnobrzegu i okolicznych powiatach.
Lata międzywojenne
Nie uznawał Rady Regencyjnej,natomiast nawiązał łączność z rządem Ignacego Daszyńskiego w Lublinie.Razem z Dąbalem rozszerzył w Republice Tarnobrzeskiej nie tylko agitację,ale i działalność rewolucyjną.Z ich inspiracji chłopi rabowali dwory i sklepy,zajmowali i rozdzielali między siebie ziemię dworską.Dopiero interwencja Polskiej Komisji Likwidacyjnej położyła kres zamieszkom.W grudniu 1918 r.został suspendowany przez władze kościelne,a w styczniu 1919 r.aresztowany i osadzony w więzieniu w Rzeszowie,skąd wyszedł po wybraniu go na Sejm Ustawodawczy.Wstąpił do klubu PSL„Wyzwolenie”,a w grudniu 1919 r.razem z Dąbalem utworzył własną frakcję poselską,związaną z ChSR.W czasie obrad plenarnych przemawiał 49 razy i zgłosił 21 interpelacji.W Sejmie I kadencji(1922–1927)przewodniczył cztero-,a później dwuosobowemu klubowi poselskiemu ChSR.Słynął z radykalnych,populistycznych,pełnych demagogii przemówień,w których problemy polityczne,społeczne i gospodarcze łączył ze swoiście dobieraną motywacją religijną.Opowiadał się za zdecydowanymi przemianami ustrojowymi w Polsce w imię pogłębiania demokracji oraz za radykalną reformą rolną.Był uważany za przedstawiciela skrajnej lewicy w sutannie.Poza działalnością parlamentarną i wiecową zajmował się publicystyką.Pisał głównie w„Jedności chłopskiej”(1920 r.)oraz w„Chłopskiej sprawie”,które to pisma współredagował i współwydawał.Był 4-krotnie wydawany sądom i zawsze uniewinniany.
Po roku 1939
Podczas II wojny światowej przebywał w Radomyślu i okolicach.Udzielał pomocy Żydom i związał się z miejscową komendą Armii Krajowej.Był kapelanem działających tam oddziałów AK,a od wiosny 1943 r.ukrywał się,poszukiwany przez żandarmerię niemiecką.Od 1946 r.był proboszczem w Radenicach,a rok później w Dobkowicach.W 1948 roku został proboszczem w parafii Olszany koło Świdnicy,później w Stanowicach.Cały czas był nękany przez Urząd Bezpieczeństwa.Napisał w tej sprawie do Bolesława Bieruta pismo które przyniosło efekt Sąd Okręgowy w Przemyślu wydał wyrok uniewinniający ze wszelkich zarzutów wobec ks.Okonia.Interwencja prezydenta Bieruta to efekt przedwojennych działań księdza m.in.z komunistycznym działaczem Tomaszem Dąbalem.Zmarł i został pochowany w Olszanach,w styczniu 1950 r.jego zwłoki przeniesiono do Radomyśla na rodzinny cmentarz.