Sobór prawosławny,katedra diecezji łódzko-poznańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedziba miejscowej parafii(w dekanacie Łódź).Mieści się przy ulicy Jana Kilińskiego 56.
Historia
Okoliczności powstania i budowa
Pierwsze rodziny wyznania prawosławnego pojawiły się w Łodzi w latach 50.XIX wieku.Byli to wyłącznie Rosjanie.Początkowo ich liczba była nieznaczna, dopiero po powstaniu styczniowym i zaostrzeniu polityki rusyfikacyjnej zaczęła rosnąć.W końcu XIX w.prawosławni stanowili niewiele ponad 1–2% mieszkańców Łodzi(różnica wynika z wliczenia do ogólnej liczby żołnierzy rosyjskich stacjonujących w mieście),tj.ok.7 tys.mieszkańców.Niewielka liczebnie społeczność korzystała z wynajętego pomieszczenia w prywatnym domu,filii parafii Wszystkich Świętych w Piotrkowie i nie zabiegała o budowę obiektu wolno stojącego.Osobną cerkiew domową w mieszkaniu emerytowanego wojskowego,Andriejewa,przy ul.Nawrot,posiadali żołnierze 37 Jekaterynburskiego Pułku Piechoty.Inicjatorem budowy cerkwi prawosławnej w Łodzi był gubernator piotrkowski Iwan Kachanow.Początkowo jednak jego apel o wzniesienie w Łodzi wolno stojącej świątyni prawosławnej nie dał efektów.24 maja 1877 Kachanow napisał do burmistrza Łodzi Maurycego Taubworcla z żądaniem podjęcia konkretnych kroków na rzecz podjęcia prac budowlanych.Architekt miejski Hilary Majewski sporządził wówczas projekt budynku,ale trzystu osobowa ówcześnie społeczność prawosławna nie była w stanie pokryć kosztów prac.Również Świątobliwy Synod Rządzący nie zdecydował się na sfinansowanie inwestycji.Inicjatywę budowy cerkwi w Łodzi podjęli ponownie miejscowi fabrykanci,sami niebędący wyznawcami prawosławia.6 kwietnia 1879 zawiązany został komitet budowy cerkwi,do którego weszli najwięksi łódzcy fabrykanci:Karol Scheibler,Juliusz Heinzel,Józef Paszkiewicz,Edward Herbst,Ludwik Meyer,Symon Heiman jr.Izrael Poznański,H.Makowiecki,A.Tumski,Aleksander Chudziński i Karol Strenge.Z inicjatywy komitetu świątynia miała upamiętniać uratowanie cara Aleksandra II z zamachu na jego życie.Fabrykanci mieli nadzieję,że wzniesienie obiektu sakralnego upamiętniającego takie wydarzenie pomoże im uzyskać poparcie władz dla własnych projektów handlowych.Liczyli w szczególności na przeniesienie do Łodzi stolicy guberni piotrkowskiej i uzyskanie nowych kontraktów.Komitet wybrał na patrona budowanej cerkwi św.Aleksandra Newskiego patrona Aleksandra II.Karol Scheibler przewodniczył komitetowi do śmierci w 1881 r.wtedy zastąpił go Iwan Kachanow.W marcu 1880 r.projekt Majewskiego został zatwierdzony do realizacji.Pod budowę cerkwi wybrano działkę przy ul.Widzewskiej,gdy władze miejskie sprzeciwiły się wzniesieniu jej przy nowym rynku.W rezultacie obiekt znalazł się na niekorzystnych,podmokłych gruntach,był za to położony w centrum miasta,w pobliżu dworca kolejowego,na działce należącej do miasta,co oznaczało,że wszelkie remonty obiektu będą odbywały się na jego koszt.8 maja 1884 ks.Konstantin Ryżkowski z cerkwi Wszystkich Świętych w Piotrkowie Trybunalskim poświęcił kamień węgielny,zaś konsekracja gotowego budynku miała miejsce już 29 maja 1884.Obiekt poświęcił arcybiskup chełmski i warszawski Leoncjusz w obecności gubernatorów warszawskiego Hurki i piotrkowskiego Nikołaja Zinowjewa.Budynek mógł jednorazowo pomieścić 300 osób,nie był zatem cerkwią szczególnie obszerną,jednak korzystna lokalizacja na tle parku i rozplanowanie przestrzenne obiektu dodawało mu okazałości.
Funkcjonowanie cerkwi do 1918 r.
W roku oddania do użytku świątynia otrzymała w darze od cara Aleksandra III komplet srebrnych pozłacanych naczyń liturgicznych.Do 1906 r.liczba prawosławnych mieszkańców Łodzi ponownie wzrosła.Rosjanie tego wyznania stanowili w 1906 r.3% wszystkich mieszkańców miasta(10 tys.osób),co miało związek z napływem robotników pracujących przy rozbudowie linii kolejowej z Warszawy do Kalisza,jak również ze sprowadzeniem dodatkowych urzędników w okresie rewolucji r.1905.W kolejnych latach zauważalny był ponowny spadek liczby prawosławnych,którzy w 1911 r.ponownie stanowili jedynie 1% mieszkańców Łodzi.Większość osób tego wyznania wyjechała z miasta podczas ewakuacji rosyjskich urzędników w 1915 r.przez co w 1918 r.udział prawosławnych w populacji Łodzi wynosił 0,4%.W mieście pozostał natomiast do 1917 r.proboszcz parafii św.Aleksandra Newskiego ks.Antoni Rudlewski.Po skierowaniu go do pracy duszpasterskiej w Warszawie jego obowiązki przejął ks.Teodor Walikowski.Oznaczało to,że przez cały okres I wojny światowej świątynia pozostawała najprawdopodobniej czynna i nie poniosła strat materialnych.Dzięki ks.Rudlewskiemu dzwon z cerkwi św.Aleksandra Newskiego,o wadze blisko dwóch ton,nie został zarekwirowany przez wojsko niemieckie.
Cerkiew w okresie międzywojennym
W okresie międzywojennym liczba prawosławnych w Łodzi wzrosła ponownie,na co miały wpływ powroty niektórych rodzin rosyjskich do miasta oraz osiedlanie się w nim Ukraińców i Białorusinów.W Łodzi osiadła również grupa białych emigrantów rosyjskich,brakuje jednak danych określających jej liczebność.W 1927 r.w Łodzi przebywało 3 tys.wyznawców prawosławia,zaś w 1937 r.blisko 11 tys.(według kwestionowanych danych Ministerstwa Opieki Społecznej),co czyniło z miasta największe skupisko prawosławnych w regionie.Cerkiew św.Aleksandra Newskiego stała się w państwie polskim oficjalnie siedzibą parafii w 1920 r.Mieli uczęszczać do niej nie tylko wierni z miasta i powiatu Łódź,ale i z obszarów powiatów kaliskiego,kolskiego,konińskiego,łaskiego,łęczyckiego,sieradzkiego,słupeckiego,tureckiego i wieluńskiego.W pierwszych latach powojennych,podczas rewindykacji cerkwi prawosławnych,gdy wiele świątyń wzniesionych z inicjatywy władz carskich zostało rozebranych,cerkiew św.Aleksandra Newskiego nigdy nie była przeznaczona do zamknięcia i likwidacji.Analogiczne magistrat łódzki zachował się w odniesieniu do cerkwi św.Olgi i cmentarnej cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej.W literaturze domniemywano,że przetrwaniu świątyni sprzyjał fakt,że w jej budowę zaangażowały się znane postacie związane z Łodzią,nie tylko przedstawiciele carskich władz.Być może jednak decyzję o zachowaniu świątyni podjęto z pobudek pragmatycznych(w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego lub na szczeblu władz miejskich),uznając,że prawosławna parafia w Łodzi realnie potrzebowała tego obiektu sakralnego.Łódzkie władze miejskie w okresie międzywojennym kilkakrotnie dofinansowały remonty w cerkwi św.Aleksandra Newskiego.W latach 1928–1929 budynek przeszedł kapitalną renowację,podczas której odnowiono jego elewacje i wieżę,jak również naprawiono dach.W 1936 r.po raz drugi odnawiano fasadę obiektu.W tym samym roku działka razem z cerkwią św.Aleksandra Newskiego przeszła na własność Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego przez zasiedzenie.
Okres powojenny
W 1948 r.cerkiew w Łodzi uzyskała rangę soboru,zostając równocześnie katedrą diecezji łódzko-poznańskiej.Liczba prawosławnych w Łodzi po II wojnie światowej ponownie spadła na skutek prześladowań,jakim NKWD poddało białych emigrantów rosyjskich.W 1951 r.do soborowej parafii należało 3 tys.wiernych.W końcu lat 60.XX wieku i na początku lat 70.liczbę uczęszczających do niej wiernych oszacowano na 2500 osób,z czego jedynie 600 realnie praktykujących.Na początku XXI w.obiekt został gruntownie wyremontowany,odzyskując wygląd zewnętrzny z pierwszych lat po ukończeniu budowy.
Architektura
Cerkiew została zbudowana w stylu rosyjsko-bizantyjskim na planie ośmiokąta,z obejściem biegnącym dookoła oraz wyodrębnioną częścią centralną,nad którą na bębnie wznosi się główna kopuła.Jest orientowana,trójdzielna.Położony od zachodu przedsionek został zbudowany na planie kwadratu.Nad nim umieszczono wieżę zwieńczoną cebulastym hełmem.Elewacje obiektu ozdobiono rzędami niewielkich arkad,rytmicznie rozmieszczono półkoliste otwory okienne zdobione niewielkimi kolumienkami,których kapitele ozdobiono motywami floralnymi.Bogata kolorystyka bryły budynku stanowiła,podobnie jak wymienione ornamenty,nawiązanie do tradycji wschodniosłowiańskiego budownictwa sakralnego.Przysadzista wieża zakończona jest dachem i pięcioma wieżyczkami(od strony zachodniej),od środka polichromowana i zdobiona bogatą sztukaterią.W detalach widać wiele z bizantyjskiego przepychu:ornamenty,kapitele,pilastry.W cerkwi umieszczono witrażowe okna.Ikonostas posiada troje drzwi i jest rzeźbiony w drewnie dębowym.Wykonał go Włoch Kamil w Petersburgu.Fundatorem ikonostasu był Izrael Poznański,który opłacił również wzniesienie wokół cerkwi ogrodzenia.Cerkiew św.Aleksandra Newskiego w Łodzi jest jedną z najoryginalniejszych pod względem architektonicznym świątyń prawosławnych zbudowanych w Królestwie Kongresowym.Sobór wpisano do rejestru zabytków 20 stycznia 1971 pod nr A/117.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz