Historia
- 1257 r.pierwsza wzmianka w dokumencie wystawionym w Modrzu przez księcia Przemysła I,w którym wśród wsi należących do cystersów w Paradyżu wymienia wieś Grodisze
- 1303 r.prawa miejskie magdeburskie(nadane zapewne wcześniej przez Przemysła II w 1295-1296 r.)
- 1312-1314 stolica dystryktu w księstwie żagańskim
- 1306-1314 istniała mennica książęca,w której wybijano monety kwartnik z napisem"De Grodis"
- 1339 r.wzmiankowany jest Borek z Grodziska,pierwszy znany właściciel z rodu Borków(Wezenborgów)
- 1383-1385 miasto i okolica niszczone podczas wojny domowej wielkopolskich rodów Grzymalitów z Nałęczami.W marcu 1383 r.okolice Grodziska spustoszyli właściciele Kiełbłowa i Zbąszynia.Powracających z wyprawy rabusiów dopadli mieszczanie z kmieciami okolicznych wsi i pobiwszy ich zabrali im łupy.Nie usatysfakcjonowani zwycięstwem ruszyli nieostrożnie za uciekającym rycerstwem w dalszą pogoń.Na pomoc rycerstwu ruszyła załoga zamku zbąszyńskiego i wspólnie zaatakowano ponownie,zabijając ponad 160,nie licząc wziętych w niewolę,z których wielu zmarło.Po raz drugi miasto wraz z okolicą spustoszyły oddziały wojewody kujawskiego Alberta i sędziego pakowskiego Hektora Ostroroga
- 1404 r.miasto posiadało już umocnienia i dwie bramy zw.Suchą i Wodną.Był to prawdopodobnie wał kamienno-drewniano-ziemny,z ostrokołem zrobionym z grubych,zaostrzonych u góry pali,otoczony fosą
- 1412 r.pod miastem dochodzi do skrytego napadu ludzi starosty poznańskiego(Starosty Generalnego Wielkopolski)na Ottona Bransten,który wraz z 18 ludźmi jechał z Brandenburgii do Poznania
- W XV w.klucz grodziski przeszedł na Nałęczów z Lubosza,z nich pierwszym wymienionym w Grodzisku(1418 r.)jest Niemierza
- W XV w.odnotowano przypadki orzekania przez Starostę Generalnego(sąd grodzki)w Grodzisku
- 1424 r.rozwijające się miasto strawił pożar
- 1426 r.dokumenty wzmiankują kościół św.Jadwigi(zapewne data budowy kościoła gotyckiego na miejscu wcześniejszej budowli,niewykluczone,że uszkodzonej podczas pożaru w 1424 roku),oraz nowo powstały kościół św.Ducha wraz ze szpitalem na przedmieściu Wyczółkowo.W uposażeniu szpitala wymieniony jest mielcuch.Wnioskować więc można,że w Grodzisku warzono już wówczas piwo
- 1444 r.najstarsza wzmianka o zaliczeniu miasta do powiatu kościańskiego,należącego do województwa poznańskiego,w tym powiecie pozostawał do 1815 roku
- W połowie XV w.w Grodzisku osiedliła się grupa husytów,emigrantów religijnych z Pilzna
- 1458 r.wystawienie 12 zbrojnych na wyprawę malborską,a więc Grodzisk zaliczono do II kategorii miast średniej wielkości(miastami I kategorii,czyli dużymi,w ówczesnej Rzeczypospolitej były tylko Kraków,Lwów i Poznań)
- 1466 r.miasto przeszło w posiadanie rodziny Ostrorogów.Pierwszym z nich jest Stanisław wojewoda poznański,później kaliski
- 1501 r.na grodziskim zamku umarł Jan Ostroróg,prawnik i dyplomata,doktor praw obojga.Z tego też roku pochodzi pierwsza wzmianka o istnieniu na północnym przedmieściu kościoła św.Anny
- 1542 r.Spłonęła znaczna część miasta,a w szczególności północne okolice Rynku(Starego Rynku).Po tej tragedii król Zygmunt I Stary dekretem z 25 maja 1543 roku,zwolnił mieszkańców miasta od podatków królewskich na okres 6 lat.Również Stanisław Ostroróg,ówczesny właściciel miasta,wprowadził ulgi podatkowe w celu szybkiego odbudowania zniszczeń
- 1548-1551 w mieście osiedliła się nowa grupa emigracyjna braci czeskich wygnanych z Czech przez cesarza Ferdynanda I
- 1563-1593 ośrodkiem reformacji:kościół parafialny oddano protestantom,działała tu słynna szkoła,w której wykładał Erazm Gliczner,w latach 1572-1573 działa oficyna wydawnicza Jana Glicznera(druga po Szamotułach(1551 r.)drukarnia w Wielkopolsce),a od 1579 do 1581 r.drukował tu Melchior Nering
- 1593 r.na północ od przedmieścia św.Anny powstało tzw.Nowe Miasto
- 1600 r.miasto nawiedziło"morowe powietrze,które spowodowało częściowe wyludnienie"
- 1601 r.z 23 marca pochodzi najstarsza wzmianka o warzeniu piwa
- 1615 r.pożar zniszczył znaczną część"Nowego Miasta"
- 1616 r.ponownie wybuchł pożar na"Nowym Mieście"
- 1617(30.VII)wybuchł kolejny pożar pustoszący miasto
- 1620 r.ponowne wyludnienie miasta z powodu"morowe powietrza"
- 1626 r.Grodzisk przeszedł w posiadanie rodziny Opalińskich,jego pierwszym właścicielem był Jan wojewoda poznański
- 1655/57 wojska szwedzkie ograbiły miasto,wznosząc liczne pożary,a w 1656/57 miasto nawiedziła"zaraza",która zdziesiątkowała mieszkańców
- 1689 r.pożar zniszczył znaczną część starego miasta.Zniszczeniu uległo 155 domów i Ratusz Miejski.Właściciel miasta Jan Franciszek Opaliński zwolnił miasto od podatków na okres 6 lat,natomiast król Jan III Sobieski,pozwolił mieszkańcom pobierać wyższy podatek brukowy w wielkości jednego grosza od konia
- 1706 r.podczas przemarszu wojsk saskich,spłonęła znaczna część miasta
- 1708 i 1709 w wyniku"morowego powietrza"zmarło ok.500 mieszkańców
- 1761 r.pożar w dzielnicy żydowskiej,który strawił większość domów i uszkodził poważnie synagogę,spłonęły też dwa domy przy Starym Rynku
- 1768 16 grudnia pod miastem doszło do starcia grupy konfederatów barskich z Rosjanami.Kilka dni później(24.XII)doszło do większego starcia w czasie,którego oddział konfederatów pod dowództwem Józefa Gogolewskiego zmusił do ucieczki Rosjan,dowodzonych przez gen.Drewitza.W czasie konfederacji,liczne przemarsze wojsk,dopuszczały się rabunków i wzniecały pożary.Spalono kilka domów żydowskich
- 1773(14.V)wybuchł pożar na pół przedmieściu św.Anny,spaliły się trzy domy i zabudowania gospodarcze,ucierpiał przy tym poważnie kościół pw.św.Anny
- 1775 24 marca w Opalenicy zmarł Leon Wojciech Opaliński,ostatni przedstawiciel tego znanego rodu wielkopolskiego
- 1793 r.w wyniku II rozbioru Polski miasto dostaje się pod panowanie pruskie,liczy wówczas 2483 mieszkańców i należy do największych w Wielkopolsce(Poznań 12538,Kalisz 3832,Gniezno 3350,Piła 1611,Wolsztyn 1416,Września 1216,Szamotuły 1120,Śrem 1105,Kościan 1100,Środa Wielkopolska 1009,Konin 780,Turek 443,Nowy Tomyśl 358
- 1794 r.w sierpniu miasto opanowali Polacy,którzy uzbrojeni w piki i kosy przywiezione wcześniej do klasztoru,wypędzili Prusaków i przyłączyli się do walczących oddziałów insurekcyjnych
- 1807 r.Grodzisk włączono w skład Księstwa Warszawskiego
- 1809 r.po pożarach,które dwukrotnie trawiły północne części miasta(zniszczony i rozebrany został kościół pw.św.Anny),następuje nowa regulacja planu przestrzennego według projektu Wernicke
- 1815 r.miejscowość weszła w skład rejencji poznańskiej i nowo utworzonego powiatu bukowskiego
- 1848 r.Wiosna Ludów,21 marca z miasta usunięto administrację pruską.14 kwietnia zdecydowana postawa powstańców nie dopuściła do zajęcia miasta przez 2 bataliony pruskiej piechoty.W dniu 28 kwietnia doszło do bitwy w rejonie Doktorowa,gdzie kilkuset kosynierów pod dowództwem Marcusa Mossego starło się z 600 osobową ekspedycją pruską,w skład której wchodził oddział kawalerii i 4 armaty.Po wycofaniu się powstańców z miasta i sforsowaniu barykad,Prusacy wzięli krwawy odwet na mieszkańcach miasta.Straty polskie:25 zabitych i 7 ciężko rannych.Kolejnych 20 mieszkańców miasta zostało zamordowanych w tym samym dniu przez pruskich żołnierzy.Po spacyfikowaniu miasta przez prusaków,dwukrotnie 16 maja spaliło się kilka domów wraz zabudowaniami gospodarczymi,a 8 lipca wybuchł pożar na Starym Rynku,w wyniku czego spłonęły 24 domy,w większości drewniane z podcieniami,a ponad 50 rodzin zostało bez dachu nad głową
- 1860 r. w drukarni grodziskiej Augusta Schmaedickiego z inicjatywy i pod redakcją ks.Aleksego Prusinowskiego rozpoczęto wydawanie zasłużonego dla sprawy narodowej"Tygodnika Katolickiego"
- 1861 r.pożar w dzielnicy żydowskiej
- 1864(14.VI)pożar zniszczył kilka domów na Starym Rynku,uszkodzony został kościół farny,na którym spłonęła kopuła i spaliło się kilka domów w okolicy kościoła
- 1874 r.w Grodzisku powstała pierwsza polska spółka mleczarska w zaborze pruskim
- 1881 10 grudnia otwarto pierwsze połączenie kolejowe do Opalenicy
- 1885 26 października otwarto progimnazjum,pierwszą w mieście szkołę średnią
- 1887 1 października utworzono powiat grodziski,w skład którego weszły gminy Buk,Grodzisk i Opalenica
- 1894 r.z fundacji rodziny Mossych,powstał szpital miejski
- 1896 w granice miasta włączono wieś Doktorowo
- 1898 1 września uruchomiono elektrownię miejską.Trzecią w Provinz Posen po Poznaniu(1894 r.) i Bydgoszczy(1896 r.)
- 1901 1 października miasto uzyskało połączenie kolejowe z Kościanem
- 1905 r.szczytowy okres rozbudowy miasta;oddano do użytku gmachy starostwa,sądu i nowego kościoła ewangelickiego;1 października uruchomiono połączenie kolejowe z Wolsztynem
- 1906 r.strajk młodzieży szkolnej
- 1909 r.zakończono budowę tutejszego węzła kolejowego,miasto otrzymało bezpośrednie połączenie kolejowe z Poznaniem
- 1911 r.spłonął Hotel"Pod Koroną"na Starym Rynku,należący do Carla Kutznera
- 1918-1919 liczny udział mieszkańców w powstaniu wielkopolskim.Miasto wystawia trzy kompanie piechoty i oddział kawalerii.Grodzisk staje się też głównym ośrodkiem dowodzenia i zaopatrzenia frontu zachodniego
- 1921 r.po opuszczeniu miasta przez ludność niemiecką liczba mieszkańców spadła do 5634 osób.O trudnym położeniu ludności świadczą liczne strajki kolejarzy
- 1922 30 kwietnia powstał Klub Sportowy Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski założony przez grupę gimnazjalistów
- 1922 r.strajk robotników rolnych
- 1924 r.demonstracje bezrobotnych
- 1927 30 stycznia,w pożarze spłonęła część ul.Kramarskiej(obecnie Mickiewicza),Rzeźnickiej(obecnie Ks.Piotra Wawrzyniaka),Żydowskiej oraz Podgórnej(obecnie Ks.Kan.Czesława Tuszyńskiego).20 rodzin pozostałe bez dachu nad głową,a straty oceniona na 120000 zł.
- 1928(11.I.)wybuchł pożar na ul Żydowskiej,który pochłonął 5 domów i zabudowę gospodarczą,a 15 września spłonęły 3 domy w narożniku ul.Rzeźnickiej i Gołębiej
- 1929 r.z inicjatywy Antoniego Thuma powstała Grodziska Orkiestra Dęta
- 1932 1 kwietnia zlikwidowano powiat grodziski i w całości włączono go do powiatu nowotomyskiego,Grodzisk był największym z 6 miast tego powiatu,a Nowy Tomyśl dopiero piątym(2576 osób)
- 1934 r.wybuchł pożar na poł.pierzei Starego Rynku,który strawił ostatnie domy podcieniowe
- 1939-1945 okupacja hitlerowska,9 września 1939 roku Niemcy zajmują miasto
- 1940 r.następuje rozbiórka synagogi i cmentarza(kirkutu)żydowskiego
- 1940-1942 w mieście na terenie więzienia istniał obóz jeńców angielskich
- 1941 r.administracja niemiecka przywraca powiat grodziski(Kreisland Grätz),w mieście działa Sąd Obwodowy(Amtsgericht Grätz) i więzienie sądowe(Gerichtsgefänis)obejmujące swym zasięgiem powiat grodziski i włączony dawny powiat nowotomyski,a od października 1943 więzienie w Grodzisku przejęło także funkcję po zlikwidowanym więzieniu w Wolsztynie
- 1942-1944 w gmachu szkoły działa szkoła junkrów hitlerowskich przeniesiona z Berlina
- 1943 r.władze okupacyjne przystępują do budowy północnej dzielnicy mieszkaniowej,za torami kolejowymi(ukończono tylko jedną ulicę Nowe Osiedle,zw.potocznie Berlinkiem)
- 1945 24-27 stycznia walki Armii Czerwonej i grupy ok.120 polskich ochotników o Grodzisk,27 stycznia następuje niemiecki nalot na okolice Starego Rynku.27/28 stycznia spłonęły zabudowania fabryki Wacława Appelbauma przy ul.Rakoniewickiej.Skuteczne gaszenie pożaru uniemożliwiały wybuchy amunicji,którą żołnierze niemieccy pozostawili w zabudowaniach fabryki
- 2000 r.znacznie zwiększono powierzchnię Grodziska z 4,57 km² na 18,09 km²(296%);włączono w całości wsie Piaski i Pantaleonowo,większą część Kobylnik a także kilka zabudowań należących wcześniej do Zdroju,Słocina,Grąblewa i Ptaszkowa
Przynależność administracyjna
- W początkowym okresie wieś,a później miasto administracyjnie należało do kasztelanii zbąskiej,w latach 1444-1815 do powiatu kościańskiego,a w latach 1815-1887 do powiatu bukowskiego,którego siedzibą od 1848 r.był Nowy Tomyśl
- Miasto powiatowe w latach 1887-1932,1941-1945 i od 1999 r.
- W latach 1932-1941 i 1945-1975 Grodzisk należał do powiatu nowotomyskiego
- W latach 1975-1998 Grodzisk należał do województwa poznańskiego
- W 1999 r.Grodzisk zostaje siedzibą powiatu grodziskiego w województwie wielkopolskim
Zabytki
- Kościół farny,manierystyczny pw.św.Jadwigi z XV w.ul.Kościelna 5
- Kościół pobernardyński,barokowy pw.Najśw.Imienia Jezus i Niepokalanego Poczęcia NMP z 1662 r.Wewnątrz nagrobek ostatniego z rodu Opalińskich Wojciecha,z roku 1775
- Kościół pw.św.Ducha,drewniany z 1663 r.ul.Rakoniewicka 16(daw.przedmieście Wyczółkowo)
- Kościół po ewangelicki,neogotycki pw. Najśw.Serca Pana Jezusa z 1905 r.pl.Powst.Wielkopolskich
- Organistówka z 1685 r.ul.Kościelna 4
- Ratusz w Grodzisku Wielkopolskim z ok.1835 r.ul.Stary Rynek 1
- Zabytkowa studnia bł.Bernarda w obudowie z XIX w.ul.Stary Rynek
- Starostwo Powiatowe,neogotyckie z 1905 r.ul.Żwirki i Wigury 1
- Sąd Rejonowy
- Kamieniczka konstrukcji ryglowej błędnie zw."pruskim murem"z XVIII w.ul.Szeroka 17
- Eklektyczna willa Andrzejewskich z 1896 r.ul.Kolejowa 5
- Kamienica Theodora Grunberga z 1861 r.ul.św.Bernarda 1
- Dom Rzemiosła z 1891 roku ul.Szeroka 1
- Muzeum Ziemi Grodziskiej(dawny Dwór Heyderów w parku miejskim),ul.27 Stycznia 7
- Stadion Dyskoboli z zabytkową trybuną główną z 1925 r.ul.Powst.Chocieszyńskich 52
Wspólnoty wyznaniowe
- Parafia św.Faustyny w Grodzisku Wielkopolskim
- Parafia św.Jadwigi w Grodzisku Wielkopolskim
- Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Grodzisku Wielkopolskim
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
Urodzeni w Grodzisku Wielkopolskim
- Grzegorz Balcerek biskup pomocniczy poznański
- Wanda Bibrowicz artystka,pedagog,tkacz
- Krzysztof Bonadura Młodszy architekt
- Czesław Borowczyk artysta grafik,projektant znaczków pocztowych m.in.z Mistrzostw Europy w boksie w 1953 r. i serii pt.Zwierzęta Chronione z 1954 r.
- Magdalena Chemicz piłkarka ręczna,reprezentantka kraju
- Franciszek Chocieszyński polski księgarz,drukarz i wydawca
- Salomon Herzfeld adwokat i działacz organizacji żydowskich
- Józef Konstanty Janiszewski działacz socjalistyczny związany z powstaniem 1 Proletariatu
- Zbigniew Klapa polski chodziarz,maratończyk długodystansowy
- Piotr Krzesichleb zw.Artomiusem muzyk,kompozytor
- Zdzisław Kozłowski kapitan Wojska Polskiego,ofiara zbrodni katyńskiej
- Magdalena Leciejewska koszykarka,reprezentantka kraju
- Stefan Matalewski oceanolog,nauczyciel akademicki,uczestnik Międzynarodowej Wyprawy Badawczej na Antarktydę
- Adam Milczyński architekt,profesor Uniwersytetu Navarra w Pampelunie(Hiszpania)
- Markus Mosse lekarz i przywódca lokalnych powstańców z 1848 r.
- Rudolf Mosse drukarz i wydawca
- Hans Heinrich Müller architekt niemiecki
- Kazimierz Radoński generał-major wojsk koronnych
- Tadeusz Radoński ziemianin,powstaniec
- Józef Skrzydlewski podpułkownik,organizator oddziałów powstańczych
- Władysław Stachowski regionalista,kolekcjoner,działacz społeczny i kulturalny
- Lech Sternal architekt poznański
- Franciszek Ścigalski kompozytor,dyrygent,skrzypek
- Włodzimierz Trzebiatowski polski chemik,profesor uniwersytetów we Lwowie,a następnie we Wrocławiu
- Teodor Napierała trener piłkarski,a w przeszłości piłkarz Dyskoboli Grodzisk Wielkopolski i Lecha Poznań
Gospodarka
W Grodzisku Wielkopolskim zarejestrowanych jest ok.1400 podmiotów gospodarczych,w większości małych i średnich firm.Swoje zakłady produkcyjne mają tutaj także duże i znane firmy jak Inter Groclin Auto S.A.Kofola-Hoop,Okechamp(przetwórstwo pieczarek) i Opal(elewacje budynków).Inne przedsiębiorstwa,które również stały się nieodłączną częścią lokalnej gospodarki to Dąbex(produkcja parkietu),Grodziska Fabryka Wyposażenia Wagonów"Growag",Lexxit Mebel(produkcja mebli tapicerowanych) i Grobud(produkcja okien PCV).Ta ostatnia firma,podobnie jak Okechamp i Chłodnia Składowa PAGO znajdują się na terenie Grodziskiej Strefy Przemysłowej,która zajmuje obszar 35 ha przy drodze krajowej Poznań-Zielona Góra.
Sport w Grodzisku
- Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski
- Ludowe Stowarzyszenie Sportowe Gminy Grodzisk Wielkopolski
- Klub Karate Kyokushin"Kanku"
- Grodziskie Stowarzyszenie Sportowe(G.S.S.)
- Stowarzyszenie Brydża Sportowego
- Od 2007 r.w mieście organizowany jest Grodziski Półmaraton"Słowaka"
Prasa lokalna
- Nasz Dzień Po Dniu
- Dzień Nowotomysko-Grodziski
- Grodziska Powiatowa
Miasta partnerskie
- Francja Betton
- Niemcy Delligsen
- Belgia Merksplas
- Hiszpania Torrelodones
- Ukraina Dolina
- Litwa Birże
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz