Zofia Nałkowska

Ur.10 listopada 1884 w Warszawie,zm.17 grudnia 1954 tamże polska pisarka,publicystka i dramatopisarka,posłanka do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL I kadencji,członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju w 1949 roku.Ukończyła pensję w Warszawie.Studiowała historię,geografię,ekonomię i językoznawstwo na tajnym„Uniwersytecie Latającym”.Działaczka organizacji kobiecych.Od 1933 r.członkini Polskiej Akademii Literatury,działaczka PEN Clubu i ZZLP,Towarzystwa Opieki nad Więźniami„Patronat”,współzałożycielka i członkini grupy literackiej„Przedmieście”(1933–1937).W latach 1939–1944 współdziałała z podziemiem kulturalnym.W latach 1945–1947 posłanka do Krajowej Rady Narodowej,w latach 1947–1952 posłanka do Sejmu Ustawodawczego(bezpartyjna),działaczka Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce Oddział Łódzki,redaktorka tygodnika„Kuźnica”.Zadebiutowała w 1898 r.na łamach„Przeglądu Tygodniowego”jako poetka.W 1906 r.ogłosiła powieść"Kobiety".
Życiorys
Jej pełne nazwisko to Zofia Gorzechowska,primo voto Rygier,z domu Nałkowska.Urodziła się w 1884 r.w Warszawie.Jej ojciec Wacław Nałkowski pochodził z Nowodworu koło Lubartowa i był znanym uczonym-geografem,jej matka Anna(z domu Šafránková)pochodziła z Moraw,a młodsza siostra Hanna Nałkowska była znaną rzeźbiarką.Ukończyła prywatną pensję i tajny Uniwersytet Latający.Największą część swojej szerokiej wiedzy zyskała dzięki samokształceniu.Zofia Nałkowska była dwukrotnie zamężna.Jej pierwszym mężem był publicysta i pedagog Leon Rygier(1875–1948).Poślubiła go w 1904 r.przy czym oboje państwo młodzi,chcąc ułatwić sobie ewentualny rozwód w przyszłości,przeszli na kalwinizm.Małżeństwo rozpadło się około 1909 r.choć rozwód przeprowadzili dopiero w 1918 r.Jej drugim mężem,w latach 1922-1929,był Jan Jur-Gorzechowski,bojownik OB PPS,w okresie międzywojennym pułkownik WP dowódca żandarmerii,następnie dowódca Straży Granicznej i generał.Nałkowska mieszkała w okolicy Warszawy(Wołomin),w Kielcach(gdzie w latach 1906–1907 współuczestniczyła w przygotowywaniu tygodnika postępowo-demokratycznego„Echa Kieleckie”,publikując w nim kilka nowel i przekładów,a także poruszając kwestię kobiecą),Krakowie,Grodnie i niedaleko Wilna.W okresie międzywojennym pracowała dla polskiego rządu,w Biurze Propagandy Zagranicznej.Po powrocie do Warszawy w 1926 roku prowadziła salon literacki,podróżowała po Europie.W 1933 roku weszła w skład zespołu literackiego Przedmieście.Przez lata była wiceprezesem polskiego PEN-Clubu,działała w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich,była posłanką na Sejm Ustawodawczy.W 1949 roku była delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu.Brała udział w pracach Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce efektem tej działalności były Medaliony zbiór opowiadań dokumentujących czas II wojny światowej.Pisarka zmarła 17 grudnia 1954 o godzinie 18:00 na skutek wylewu krwi do mózgu.Ostatnie chwile spędziła w lecznicy przy ul.Emilii Plater.Nałkowska debiutowała jako poetka mając 14 lat w„Przeglądzie Tygodniowym”z 1898 r.wierszem„Pamiętam”.Wiersze swoje zamieszczała w warszawskich czasopismach,m.in.w modernistycznej„Chimerze”.Szybko jednak porzuciła poezję dla prozy.Jej debiut prozatorski przypada na rok 1904,kiedy to ukazuje się jej powieść"Lodowe pola"(pierwsza z trylogii„Kobiety”)drukowana w„Prawdzie”.Od połowy pierwszej dekady XX wieku publikowała swoje powieści"Kobiety","Książę".Ich tematyka była silnie związana z nurtem młodopolskim było to najczęściej teoretyzowanie na tematy niemające bliższych związków z rzeczywistym życiem.Z czasem jednak autorka zaczęła coraz większą wagę przywiązywać do strony psychologicznej człowieka,do ludzkich uczuć w różnych sytuacjach życiowych.Momentem zwrotnym w twórczości pisarki był czas pierwszej wojny światowej.Szczególne dążenie do poznania psychiki ludzkiej ujawniła Nałkowska w„Charakterach”cyklu szkiców,które kontynuowane były przez wiele lat pierwsze ukazały się w 1922 r.kolejne w 1948 r.Autorka została nagrodzona wieloma wyróżnieniami.Za swoje najsłynniejsze dzieło okresu międzywojennego"Granicę"otrzymała w 1936 r.Państwową Nagrodę Literacką.Powtórnie przyznano jej tę nagrodę w 1953 r.Otrzymała też Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury.
Ciekawostki
Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej jeden z kraterów na Wenus został nazwany Nałkowska na cześć Zofii Nałkowskiej,a w Lublinie(w dzielnicy Wrotków)upamiętniono jej nazwisko w nazwie spółdzielni mieszkaniowej(Spółdzielnia Mieszkaniowa im.Wacława i Zofii Nałkowskich),w nazwie osiedla mieszkaniowego(Osiedle Nałkowskich) i ulicy(ul.Nałkowskich),natomiast w nazwie innej ulicy w tej samej dzielnicy upamiętniono jej ważne dzieło Medaliony(ul.Medalionów).W różnych miastach i wsiach Polski znajdują się ulice nazwane jej imieniem i nazwiskiem.
Twórczość
Powieści

• 1906 r."Kobiety"(pierwsza część,"Lodowe pola",opublikowana została w„Prawdzie”już w 1904 r.)
• 1907 r."Książę"(powieść będąca dalszym ciągiem"Kobiet")
• 1909 r."Rówieśnice"
• 1911 r."Narcyza"
• 1911 r."Noc podniebna"(nowela,ale wydana osobno)
• 1914 r."Węże i róże"
• 1920 r."Hrabia Emil"
• 1922 r."Na torfowiskach"pierwsza,niepełna wersja"Domu nad łąkami"
• 1923 r."Romans Teresy Hennert"
• 1925 r."Dom nad łąkami"(powieść autobiograficzna,opisująca dom dzieciństwa pisarki w Wołominie koło Warszawy)
• 1927 r."Choucas"
• 1928 r."Niedobra miłość"
• 1935 r."Granica"
• 1938 r."Niecierpliwi"
• 1948 r."Węzły życia"
• 1953 r."Mój ojciec"

Dramaty

• 1930 r."Dom kobiet"
• 1931 r."Dzień jego powrotu"
• 1935 r."Renata Słuczańska"(na podstawie powieści"Niedobra miłość")

Zbiory nowel,opowiadań i szkiców

• 1909 r."Koteczka,czyli białe tulipany"
• 1914 r."Lustra"
• 1915 r."Między zwierzętami"
• 1917 r."Tajemnice krwi"
• 1922 r."Charaktery"
• 1925 r."Małżeństwo"
• 1927 r."Księga o przyjaciołach"(wraz z M.J.Wielopolską)
• 1931 r."Ściany świata"
• 1946 r."Medaliony"
• 1948 r."Charaktery dawne i ostatnie"
• 1957 r."Widzenie bliskie i dalekie"

Dzienniki

• „Dzienniki czasu wojny”pisane w latach II wojny światowej,wydane w 1970 r.Wydanie II poprawione i uzupełnione:wyd.Czytelnik,Warszawa 1972 r.(Wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 1 pisane w latach 1899–1905,wyd.Czytelnik,Warszawa 1975 r.(wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 2 pisane w latach 1909–1917,wyd.Czytelnik,Warszawa 1976 r.(wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 3 pisane w latach 1918–1929,wyd.Czytelnik,Warszawa 1980 r.(wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 4 pisane w latach 1930–1939,cz.1 i 2:wyd.Czytelnik,Warszawa 1988 r.(wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 5 pisane w latach 1940–1944,wyd.Czytelnik,Warszawa 1996 r.(wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 6 pisane w latach 1945–1954,cz.1 i 2:wyd.Czytelnik,Warszawa 2000 r.cz.3:wyd.Czytelnik,Warszawa 2001 r.(wstęp,opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski(pośmiertnie,20 grudnia 1954)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(1952 r.)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski(1930 r.)
• Order Sztandaru Pracy I klasy(1949 r.)
• Złoty Krzyż Zasługi(1946 r.)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej(1954 r.pośmiertnie)
• Złoty„Wawrzyn Akademicki”(1936 r.)
• Nagroda państwowa I stopnia za całokształt twórczości literackiej w związku z 50-leciem twórczości
• Państwowa nagroda literacka dwukrotnie(1936 r.za"Granicę",1953 r.za całokształt twórczości)
• Nagroda miasta Łodzi(1929 r.)