"Potop"(powieść)

Druga z powieści tworzących Trylogię Henryka Sienkiewicza wydana w 1886 roku(pozostałe części to"Ogniem i mieczem" i "Pan Wołodyjowski"),opowiadająca o potopie szwedzkim z lat 1655–1660.Głównym bohaterem powieści jest młody chorąży orszański Andrzej Kmicic,który przybywa na Laudę,aby zgodnie z testamentem Herakliusza Billewicza poślubić jego wnuczkę Aleksandrę Billewiczównę.W tym też momencie rozpoczyna się powieść.Akcja przedstawia okres z lat 1655–1657.Powieść była pierwotnie wydana w odcinkach w latach 1884–1886 w dzienniku krakowskim"Czas" i z minimalnym opóźnieniem w stosunku do"Czasu",także w warszawskim"Słowie" i "Kurierze Poznańskim".Pierwsze wydanie książkowe w 1886 r.w Warszawie.Część rękopisu powieści przechowywana jest w Ossolineum we Wrocławiu.
Główni bohaterowie

• Andrzej Kmicic
• Aleksandra Billewiczówna
• Jerzy Michał Wołodyjowski
• Jan Onufry Zagłoba
• Hetman Janusz Radziwiłł
• Bogusław Radziwiłł

Bohaterowie drugoplanowi
fikcyjni:

• Anusia Borzobohata-Krasieńska
• Józwa Butrym
• Kiemlicz i jego synowie:Kosma i Damian
• Roch Kowalski
• pułkownik Kuklinowski
• wachmistrz Soroka
• Jan Sakowicz starosta oszmiański
• Jan Skrzetuski
• Stanisław Skrzetuski
• panna Franciszka Kulwiecówna
• miecznik rosieński Tomasz Billewicz
• Jaromir Kokosiński
• Ranicki herbu Suchekomnaty
• Rekuć-Leliwa herbu Leliwa
• Uhlik
• Kulwiec-Hippocentaurus
• Zend
• Harasimowicz
• Hassling-Ketling of Elgin
• Rzędzian
• Michał Stankiewicz
• Oskierko

historyczni:

• Janusz Radziwiłł
• Bogusław Radziwiłł
• Jan Kazimierz
• księżna Gryzelda Wiśniowiecka
• Karol X Gustaw
• Augustyn Kordecki
• Jerzy Sebastian Lubomirski
• Jan Sobiepan Zamoyski
• Andrzej Grudziński
• Krzysztof Opaliński
• Hieronim Radziejowski
• Arvid Wittenberg
• Weyhard Wrzeszczowicz
• Stefan Czarniecki
• gen.Burchard Miller
• Paweł Jan Sapieha
• Michał Kazimierz Radziwiłł
• szlachta zaściankowa z okolic Upity na Żmudzi:Butrymi,Gościewicze,Domaszewicze

Treść
Zaręczony z Oleńką Billewiczówną chorąży Andrzej Kmicic opowiada się początkowo po stronie Radziwiłłów potężnego rodu magnackiego wspierającego Szwedów w ich najeździe na Rzeczpospolitą.Uznany przez szlachtę i narzeczoną za zdrajcę,postanawia się zrehabilitować.Pod przybranym nazwiskiem Babinicz bierze udział w obronie Jasnej Góry,własną piersią osłania króla Jana Kazimierza przed wrogami i bohatersko walczy z nieprzyjacielem do zakończenia wojny.
Wizja Sienkiewiczowska a rzeczywistość
Opierając się na opisie oblężenia Jasnej Góry pióra ojca Augustyna Kordeckiego(Nowa Gigantomachia 1658 r.)Sienkiewicz celowo pominął niektóre fakty sprzeczne z jego wizją pisania dla pokrzepienia serc,inne natomiast uwypuklił,nadając im znaczenie,które nie miało nic wspólnego z prawdziwym biegiem wydarzeń.Należy jednak pamiętać,że pisał powieść a nie monografię historiograficzną.Bezsprzecznym faktem historycznym jest,że twierdza jasnogórska była jednym z najsilniej ufortyfikowanych obiektów warownych I Rzeczypospolitej.Strategiczne także było jej położenie flankowała Polskę od strony cesarskiego Śląska,skąd miała nadejść odsiecz sił Jana Kazimierza.Szwedzi rzeczywiście bezskutecznie ponawiali szturmy twierdzy.Gdy wojska szwedzkie zaprzestały oblężenia,nastąpił zwrot w dziejach potopu szwedzkiego wierne Janowi Kazimierzowi oddziały na wieść o udanej obronie Jasnej Góry zawiązały konfederację tyszowiecką,a od strony Śląska uderzyły wojska polskie.Fakty historyczne podporządkowane są nadrzędnej idei ukazanej w"Potopie",którą jest„pokrzepienie serc”.Wyjście z kryzysu i zwycięstwo dokonują się przede wszystkim na polu walki.Dostosowanie faktów do celu powieści wymagało wyostrzenia niektórych i zmniejszenia znaczenia innych.Przejaskrawiony zostaje na przykład obraz klęski i rozbicia kraju w przededniu ataku Szwedów na kraj.Chodziło o efekt artystyczny uwydatnienie beznadziei,w której znalazła się Polska.Podobnie wyostrzony został obraz zdrady Polaków i powszechnego poddania się Szwedom.W przypadku poddania się Litwy Szwedom brakowało dokładnych źródeł historycznych,dlatego też w dużej części opis ten jest zmyśleniem i kreacją Sienkiewicza.W powieści Gosiewski nie podpisał ugody kiejdańskiej,w rzeczywistości na akcie widnieje jego podpis.Przyjęcie aktu kiejdańskiego było negocjowane,nie mogło więc stanowić tak wielkiego zaskoczenia jak opisywane w powieści.Wiadomo też,że wojsko nie zbuntowało się przeciwko Radziwiłłowi w trakcie uczty,ale znacznie później w połowie września.Dla uwydatnienia wymowy dzieła zniekształcone zostały także motywy,które kierowały podpisaniem ugody przez Janusza Radziwiłła.W powieści kieruje nim przede wszystkim pycha i dążenie do zostania królem.W rzeczywistości na tę decyzję wpływały także okoliczności zewnętrzne,które zmuszały go do poszukiwania drogi wyjścia z trudnej sytuacji,czyli jednoczesnego zagrożenia ze strony Rosji(8 sierpnia 1655 roku zajęła Wilno) i Szwecji(10 sierpnia 1655 roku opanowała Dyneburg).W chwili podpisania ugody w Kiejdanach(1655-10-20),Warszawa(1655-09-08) i Kraków(1655-10-17)były już w rękach Szwedów.
Ekranizacja
Powieść zekranizował w 1974 roku Jerzy Hoffman.