Robert Stiller

Robert Reuven Stiller(ur.25 stycznia 1928 w Warszawie)polski tłumacz,pisarz i językoznawca.

Życiorys
Urodził się w rodzinie polskich Żydów.Dzieciństwo spędził na Białorusi,okupację w Warszawie.Należał do AK.W 1947 roku odszedł od katolicyzmu,w którym był wychowany.Wstąpił do PPS.Pracował etatowo w wojsku.W 1952 roku ukończył polonistykę,studiował slawistykę,dziennikarstwo,indologię oraz nordystykę w Reykjawicku.Oprócz tłumaczeń jest autorem kilku książek i esejów o charakterze językoznawczym oraz sztuk teatralnych,oraz współzałożycielem żydowskiej gminy reformowanej i propagatorem odrodzenia judaizmu reformowanego w Polsce.W latach 60 i 70 publikował pod pseudonimami(Tomasz Harasiuk,Jerzy Szperak,Józef Salmanowicz),był m.in.autorem książki"Semantyka zbrodni o propagandzie w sprawie zbrodni katyńskiej".Był autorem wiersza pt."Serce generała",opiewającego Karola Świerczewskiego.Na przełomie lat lat 80 i lat 90 XX wieku na łamach czasopisma„Mój Świat”opublikował krótką serię artykułów o tematyce ezoterycznej.Wspólnie z filozofem i tłumaczem Jerzym Prokopiukiem był też współredaktorem pisma„Gnosis”.W 2005 roku kandydował do Sejmu z ramienia Platformy Janusza Korwin-Mikkego.W różnym stopniu zna ponad 30 języków,w tym:angielski,niemiecki,francuski,rosyjski,czeski,malajski,górnołużycki,dolnołużycki,ukraiński,białoruski,łacinę,niderlandzki,islandzki,szwedzki,hiszpański,jidysz,hebrajski,grekę,sanskryt i parę języków polinezyjskich.Żoną Roberta Stillera jest piosenkarka Nina Stiller.
Wybrane przekłady

• Tolkien
  
  • Potwory i krytycy oraz inne eseje(Kraków,2010 r.)
• Vladimir Nabokov
  
  • Lolita(Warszawa,1991 r.)
  • Blady ogień(Warszawa,1994 r.)
• Anthony Burgess
  
  • Człowiek z Nazaretu
  • Mechaniczna pomarańcza.Wersja R(S.l.1990 r.)Powieść tę Stiller przełożył w dwóch wariantach,wykorzystując fakt,że oryginalny język bohaterów był gwarą angielską z licznymi wtrętami wywodzącymi się m.in.z rosyjskiego polski przekład powstał analogicznie w wersjach z wtrętami pochodzącymi z angielskiego oraz rosyjskiego. Stiller zapowiadał trzeci wariant przekładu powieści,wersję N germanizowaną,która miała się ukazać pod tytułem"Sprężynowa pomarańcza"
    
  • Nakręcana pomarańcza(wersja A książki A Clockwork Orange)
  • Rok 1985(wspólnie ze Zbigniewem Batką)
  • Rozpustne nasienie(Kraków,2004 r.)
• Lewis Carroll
  
  • Alicja po drugiej stronie lustra
  • Przygody Alicji w Krainie Czarów(Warszawa,1999 r.)
  • Wyprawa na Żmirłacza(Warszawa,2005 r.)
  • Żabrołaki
• Ian Fleming
  
  • Sam chciałeś te karty,czyli Casino Royale(wspólnie z Agnieszką Sylwanowicz;1990 r.)
  • Żyj i pozwól umrzeć(2008 r.)
  • Moonraker(2008 r.)
  • Diamenty są wieczne(2008 r.)
  • Pozdrowienia z Rosji(2008 r.)
  • Dr No(2008 r.)
  • Goldfinger(2008 r.)
  • Tylko dla twoich oczu(2008 r.)
  • Operacja Piorun(2008 r.)
  • Szpieg,który mnie kochał(jako Moja miłość to agent,2008 r.)
  • W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości(1994,2008 r.)
  • Żyje się tylko dwa razy(jako Żyjesz tylko dwa razy,2003,2008 r.)
• Frank Norris
  
  • Ocean przyjdzie po Ciebie(Poznań,1960 r.)
• Esther Vilar
  
  • Na dziewczęcej skórze(Kraków,2008 r.)
  • Matematyka Niny Gluckstein(Katowice,1998 r.)
• Bertolt Brecht
  
  • Postylla domowa i inne wiersze(Warszawa,1988 r.)
  • Rekin zęby ma na wierzchu
• Mitologie świata
  
  • Beowulf.Epos bohaterski(Kraków,2010 r.)
  • Gilgamesz.Epos starożytnego dwurzecza(Warszawa,1980 r.)(parafraza i kompilacja na podstawie różnojęzycznych przekładów,głównie ros.)
  • Krymhilda.Opowieść rycerska o Nibelungach według średniowiecznego eposu(Warszawa,1974 r.)nie jest wiernym przekładem Pieśni o Nibelungach,a kompilacją dostępnych kompletnych niemieckich wersji opowieści Nibelungenlied i jej wariantów zawartych w Eddach(starszej i młodszej,tzw.prozaicznej)oraz innych utworach
• Antologie
  
  • Antologia literatury malajskiej
  • Strofy o zwierzętach.Antologia(Warszawa,1982 r.)
  • Wiersze o miłości. Antologia kontrowersyjna(Warszawa,1990 r.)
    
    • kolejna wydanie jako:
    • Wiersze o miłości.Antologia kontrowersyjna.Także z piosenkami(Katowice,cop.2011 r.)

Przekłady Stillera(np.prozy Burgessa)wyróżniają dołączone do wydań artykuły na temat stosowanego przez autora języka,neologizmów,gwary,a także warsztatu tłumacza.
Twórczość własna

• Baśnie
  
  • "Chomik"baśń o chomikach
  • "Klatin brat Klatona"Baśnie indonezyjskie dla dorosłych.Pierwsza opowieść malajska i dalszych pięćdziesiąt osiem(Kraków,1964 r.)
  • "Małpa i jej małżonek"baśnie malajskie
  • "Narzeczony z morza"baśnie skandynawskie(zawiera opowieści z Zardzewiałego miecza w nieco złagodzonej formie i kilka nowych historii,na uwagę zasługuje wybitna oprawa graficzna Andrzeja Strumiłły)
  • "Niewinny Tygrys"baśnie indonezyjskie
  • "Skamieniały Statek"Baśnie malajskie(Warszawa,1988 r.)
  • "Zardzewiały miecz"baśnie skandynawskie
• Eseistyka i felietonistyka
  
  • Lemie!po co umarłeś? Kraków,2006 r.)obszerne komentarze na temat twórczości Stanisława Lema
  • Pokaż język!czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 111 innych językach(Kraków,2001 r.)zbiór felietonów
  • Pokaż język!czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 222 innych językach T.2(Kraków,2013 r.)
  • Semantyka zbrodni.Nota katyńska z 25 kwietnia 1943 i sowiecki sposób myślenia(Kraków,2007 r.)obszerna,logiczno-językowa analiza noty protestacyjnej wystosowanej przez rząd ZSRR w związku z odkryciem masowych grobów polskich oficerów w Katyniu(pod pseudonimem Tomasz Harasiuk)
  • Żydowskie Abecadło twórców literatury polskiej,czyli Od A do Żet z prawa na lewo(Kraków,2011 r.)
• Poezja
  
  • Listy do kochanki
  • Pierwszy raz w życiu.Wiersze 1945-1950(Warszawa,1999 r.)
  • Poetyka pierwszej dziewiątki(Katowice,2009 r.)
  • Z czarnowłosych gwiazd(Warszawa,2002 r.)

Kontrowersje
Według dokumentów IPN,o czym napisała Joanna Siedlecka,autorka książki"Kryptonim„Liryka”".Bezpieka wobec literatów(wydanej w 2009 r.)Robert Stiller od roku 1955 do roku 1981 był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa pod pseudonimami Kryspin,Stanisław Wisłocki,Literat i Tras,zostawił 20 tomów donosów.Rozpracowywał m.in.Związek Literatów,którego był członkiem od 1949 roku,środowisko miesięcznika„Kultura” i czasopisma„Zapis”.Stiller stwierdził,że te informacje są nieprawdziwe,a dokumenty SB sfałszowane i zapowiedział wytoczenie pisarce procesu(jednak do grudnia 2014 r.żaden proces się nie odbył).
Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski(2003 r.)
• Medal„Zasłużony Kulturze Gloria Artis”