I Proletariat

Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat lub Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat pierwsza polska partia robotnicza opierająca się na założeniach marksizmu(w historiografii PRL zwana również„I Proletariatem”lub„Wielkim Proletariatem”)funkcjonująca w kraju od 1882 do 1886 r.Jej pięciu działaczy zostało straconych przez władze carskie.
Historia
Partia powstała w sierpniu 1882 roku w Warszawie.Jej założycielem był powracający w grudniu 1881 r.z Genewy Ludwik Waryński oraz działacze lokalnych kółek Henryk Dulęba i Kazimierz Puchewicz.Waryński rozpoczął dyskusje w środowiskach robotników i studentów m.in.ze Stanisławem Krusińskim.W kwietniu 1882 r.Waryński i Puchewicz wydali pierwszą niepodpisaną odezwę wspierającą strajk robotników w Warsztatach Naprawczych Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.Waryńskiego wspierał emisariusz petersburskiej grupy młodzieży polskiej Stanisław Kunicki.Organizacja w lipcu i sierpniu 1882 r. przygotowała swój pierwszy program jako„Odezwa Komitetu Robotniczego Partii Socjalno-Rewolucyjnej«Proletariat»”.Podstawą organizacji były 6-10-osobowe kółka podporządkowane Komitetowi Robotniczemu.W grudniu 1882 r.organizację opuścił Kazimierz Puchewicz,który powołał w następnym roku Partię Robotniczą Solidarność,która ograniczała swoje działania wyłącznie do spraw ekonomicznych,odrzucając żądania polityczne.W styczniu 1883 r.w Wilnie odbył się pierwszy Zjazd partii.W skład tymczasowego kierownictwa powołano wówczas:Ludwika Waryńskiego,Tadeusza Rechniewskiego,Edmunda Płoskiego,Henryka Dulębę,Aleksandrę Jentysówną,Stanisława Kunickiego i Aleksandra Dębskiego.W marcu 1883 r.odbył się drugi zjazd w Warszawie,gdzie najprawdopodobniej przyjęto nazwę„Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat”,którą sygnowano pisma partyjne.jednak w odezwach posługiwano się również nazwami„Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat”,lub„Socjalno-Rewolucyjna Partia”.Władza w partii należała do Komitetu Robotniczego lub zamiennie Komitetu Centralnego,które były ciałami wieloosobowymi,a decyzje podejmowano demokratycznie.Wobec sytuacji politycznej i częstych aresztowań skład Komitetu Centralnego zmieniał się czterokrotnie.We wrześniu 1883 r.aresztowano Ludwika Waryńskiego,Aleksandrę Jentysównę i Edmunda Płoskiego.W styczniu 1884 r.zostali aresztowani Tadeusz Rechniewski,jego żona Witolda i Henryk Dulęba.Wobec zaistniałej sytuacji Stanisław Kunicki i Aleksander Dębski przyjęli do współpracy Ludwika Janowicza,Hilarego Gostkiewicza i Zofię Płaskowicką-Dziankowską.Bliskimi współpracownikami byli Bronisław Sławiński i Feliks Kon.15 września 1883 ukazał się pierwszy numer pisma„Proletariat”.W połowie 1883 r.do Krakowa musiała zbiec Maria Zofia Onufrowicz-Płoska,która została tam w grudniu aresztowana i przekazana władzom carskim.W lipcu 1884 r.aresztowano Stanisława Kunickiego,w późniejszym czasie pozostałych członków Komitetu.Nowe kierownictwo skupiło się wokół Marii Bohuszewiczówny,byli to:Konstanty Strzemiński,Rozalia Felsenhardt,Józef Razumiejczyk a bliską współpracownicą była Julia Razumiejczyk.Grupa ta pracowała do września 1885 r.kiedy nastąpiły masowe aresztowania.Ostatni skład Komitetu Centralnego tworzyli Marian Stefan Ulrych,Wincenty Buksznis,Michał Żynda,Władysław Wisłocki,Teofil Bronikowski i Bronisława Waligórska.Grupę tę aresztowano w lipcu 1886 r.po nieudanym zamachu na prowokatora Piotra Pińskiego.W sierpniu 1885 r.rozpoczął się w Warszawie proces 29„proletariatczyków”,wybranych spośród 190 aresztowanych.W grudniu ogłoszono wyrok skazujący sześciu z nich na karę śmierci,osiemnastu na 16 lat katorgi,dwóch na 8 lat katorgi,zaś dwóch na osiedlenie na Syberii.Po odwołaniach karę śmierci utrzymano dla Piotra Bardowskiego,Jana Pietrusińskiego,Stanisława Kunickiego i Michała Ossowskiego.Wyrok wykonano 28 stycznia 1886,na stokach Cytadeli Warszawskiej.Józef Szmaus i Mikołaj Lury zostali skazani na 20 lat katorgi(wskutek odwołania od kary śmierci).Na 16 lat katorgi skazano:Teoflia Błocha,Ludwika Janowicza,Ludwika Waryńskiego i Mieczysława Mańkowskiego.Partia istniała w kraju do 1886 roku,lecz najbardziej aktywna była przez pierwsze kilkanaście miesięcy,gdyż aresztowania najbardziej znanych działaczy w latach 1883–1884(Waryńskiego,Aleksandry Jentysówny,Tadeusza Rechniewskiego,Henryka Dulęby)znacznie zahamowały rozwój partii.Partia przetrwała na emigracji,skąd emisariusze rozpoczęli kontynuację jako Polska Socjalno-Rewolucyjna Partia„Proletariat”w 1888 roku.Jako formy walki przewidywano strajki,manifestacje oraz terror.Partia opowiadała się za internacjonalizmem i sprzeciwiała dążeniom niepodległościowym.Najważniejszym zadaniem była dla partii walka klas:wyzyskiwanych(robotników)z wyzyskującymi(kapitalistami),ale w programie partii była również:likwidacja własności prywatnej,bezpłatna oświata,równość społeczna.Partia wydawała własne czasopisma:w kraju:„Proletariat”,zaś na emigracji:„Walka Klas” i „Przedświt”(redaktor Stanisław Mendelson).Program był próbą zastosowania marksizmu w warunkach polskich:rewolucja w interesie klasy robotniczej,hasło„proletariusze wszystkich krajów łączcie się”(internacjonalizm proletariacki),poprawa sytuacji bytowej,brak kwestii niepodległości,brak kwestii agrarnej.