czwartek, 8 października 2015

Zakopane

Miasto w województwie małopolskim,siedziba powiatu tatrzańskiego.Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr,dużym ośrodkiem sportów zimowych,od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski.W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego(od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).W latach 1977–1994 miejscowość była siedzibą Gminy Tatrzańskiej.Według danych z 31 grudnia 2010  r.miasto miało 26737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.
Położenie
Miasto położone jest u stóp Tatr,w Rowie Podtatrzańskim(Kotlina Zakopiańska),nad kilkoma potokami,których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca.Jest najwyżej położonym miastem Polski.W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr(z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy 2301 m n.p.m.)Pomijając tereny TPN,miasto leży na wysokości 750–1126 m n.p.m.Centralny punkt Zakopanego skrzyżowanie ul.Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m.Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki,a na południu nad miastem góruje Giewont.Według danych z roku 2005 Zakopane ma obszar 84,35 km²,w tym:użytki rolne:31%,użytki leśne:57%Miasto stanowi 17,89% powierzchni powiatu.Sąsiednie gminy:Bukowina Tatrzańska,Kościelisko,Poronin.Gmina sąsiaduje ze Słowacją.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego.
Dzielnice Zakopanego
  • Centrum
  • Kasprusie
  • Skibówki
  • Krzeptówki
  • Mraźnica
  • Buńdówki
  • Spadowiec
  • Bogówka
  • Bystre
  • Jaszczurówka
  • Antałówka
  • Olcza
  • Toporowa Cyrhla
  • Gubałówka
  • Harenda
  • Kuźnice
  • Bilinówka
  • Chłabówka
Demografia
Dane z 31 grudnia 2014:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 27556 100 14767 53,6 12789 46,4
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)327,0 175,3 151,8
Warunki naturalne
Klimat
Średnia temperatura i opady dla Kasprowego Wierchu
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordowo wysokie temperatury[°C]6 4 8 11 17 24 21 22 22 13 9 7 24
Średnie maksymalne temperatury[°C]-7 -7 -4 -2 4 8 11 10 7 3 -2 -4 2
Średnie minimalne temperatury[°C]-11 -12 -8 -6 -1 4 5 5 2 -1 -6 -8 -3
Rekordowo niskie temperatury[°C]-28 -30 -23 -17 -13 -5 -2 -3 -8 -11 -19 -22 -30
Opady[mm]116.8 78.7 78.7 116.8 137.2 208.3 205.7 162.6 83.8 9 6.5 83.8 106.7 1468,1
Średnia liczba dni deszczowych 13.2 9.8 8.8 12.5 11.8 13.9 13.4 11.2 8.1 8.6 9 13.3 133,6
Historia
Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich.Pierwszy(zaginiony)przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 r.który to przywilej został zatwierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 r.(znanym tylko z odpisów nie zachował się oryginał).W 1676 r.wieś liczyła 43 mieszkańców(wraz z Olczą i Poroninem).Pierwotnie osada należała do króla,później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego.W 1824 r.Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów.W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza(w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji).Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w.kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński.W 1876 r.Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską.W 1886 r.zostało uznane za uzdrowisko.W 1889 r.Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców.W tymże też roku kupił je na licytacji(wraz z dużą częścią Tatr)hrabia Władysław Zamoyski"mąż opatrznościowy"Tatr polskich,który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego.Według austriackiego spisu ludności z 1900 r.w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów(gemeinde i gutsgebiete)mieszkało 5768 osób(gęstość zaludnienia 88,9 os./km²),z czego 5531(95,9%)było katolikami a 234(4,1%)wyznawcami judaizmu.W 1933 r.Zakopane uzyskało prawa miejskie.W czasie II wojny światowej Zakopane stało się punktem przerzutowym na Węgry.W piwnicach hotelu"Palace"mieścił się areszt Gestapo.Ze względu na okrutne tortury stosowane w czasie przesłuchań miejsce to zostało nazwane Katownią Podhala.Na początku marca 1940 w wilii"Pan Tadeusz"przy Drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i Gestapo,na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskiemu podziemiu i wymieniono się informacjami.
Kultura i sztuka
Znaczenie dla kultury polskiej
Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym,odwiedzanym(lub zamieszkanym)przez takie sławne postacie polskiej kultury jak:Henryk Sienkiewicz,Władysław Orkan,Stanisław Witkiewicz,Stefan Żeromski,Kazimierz Przerwa-Tetmajer,Jan Kasprowicz,Mieczysław Karłowicz,Karol Szymanowski,Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni.Stanisław Witkiewicz(ojciec)jest autorem tzw.stylu zakopiańskiego(zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim)w budownictwie.Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa.W 1873 r.zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie,którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach,badanie ich,ułatwienie turystyki,ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju.Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński,ks.Józef Stolarczyk,Walery Eljasz-Radzikowski i inni.Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie,organizację poczty i telegrafu,budowę Dworca Tatrzańskiego.Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego(1909 r.)Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski.Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem.Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości,ale już w 1892 r.Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów.Powołany w 1900 r.Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego,a od 1904 r.sezonowego zespołu zawodowego.W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska,Antonina Hoffman,Irena i Ludwik Solscy i inni.W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny.Z działalnością Związku Przyjaciół Zakopanego związana jest także budowa pomnika Tytusa Chałubińskiego i powstanie pierwszych stowarzyszeń sportowych.Do najsławniejszych zabytków zaliczane są:barokowy drewniany kościółek obok Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku;góralska zabudowa drewniana;budowle w stylu zakopiańskim;wille(np.Koliba,Pod Jedlami,Atma i inne).
Muzea i galerie sztuki
  • Muzeum Tatrzańskie im.dra Tytusa Chałubińskiego
  • Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego
  • Muzeum Kornela Makuszyńskiego
  • Muzeum Jana Kasprowicza w willi„Harenda”
  • Muzeum Karola Szymanowskiego w willi"Atma"
  • Galeria Antoniego Rząsy
  • Galeria Ryszarda Orskiego
  • Galeria Władysława Hasiora
  • Galeria„Pegaz”,działająca przy Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki(KMPiK)w latach 1963–1977
  • Miejska Galeria Sztuki
  • Muzeum Walki i Męczeństwa
Media lokalne
Gazety
  • Tygodnik Podhalański
  • Gazeta Krakowska lokalne wydanie
  • Tatry(czasopismo)kwartalnik TPN
Radio
  • Radio Eska Małopolska 106,8 MHz
  • Radio Plus Podhale 107,9 MHz
  • Radio Alex 105,2 MHz
  • Twoje Radio Zakopane(sieć Radio AM)1485 kHz
  • Radio Kraków 100,0 MHz
Turystyka i sport
Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich.Wielokrotnie odbywał się także Puchar Świata w kombinacji norweskiej.W mieście tym trzykrotnie odbywały się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym:w latach 1929,1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 r.W 1974 roku na trasie K Nosalu odbył się Puchar Świata w narciarstwie alpejskim w slalomie.Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 r.(przegrana z Oslo),Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2013 r.(przegrana z Val di Fiemme),Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2015 r.(przegrana z Falun) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2017 r.(przegrana z Lahti).Miasto starało się też(bezskutecznie)o organizację w 2006 r.Zimowych Igrzysk Olimpijskich(wygrał Turyn).W latach 2013–2014 czynione były starania o organizację Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 r.wraz z Krakowem oraz ośrodkiem narciarskim Jasna Niskie Tatry na Słowacji.
  • Mistrzostwa Świata rozegrane w Zakopanem
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 1929 r.
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Alpejskim 1939 r.
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 1939 r.
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 1962 r.
  • Mistrzostwa Świata w Biathlonie 1969 r.
  • Mistrzostwa Świata Juniorów w Narciarstwie Klasycznym 2008 r.
  • Mistrzostwa Świata Juniorów w Łyżwiarstwie Szybkim 2009 r.
  • Mistrzostwa Europy rozegrane w Zakopanem
  • Mistrzostwa Europy w Biathlonie 2000 r.
  • Uniwersjady rozegrane w Zakopanem
  • Zimowa Uniwersjada 1993 r.
  • Zimowa Uniwersjada 2001 r.
Liczne sanatoria i domy wypoczynkowe oraz duża baza noclegowa czynią z Zakopanego miejscowość atrakcyjną dla turystów.Główną atrakcją turystyczną są Tatry.
Inne to:
  • kolejka linowo-terenowa na Gubałówkę
  • kolejka linowa na Kasprowy Wierch
  • kolej linowo-krzesełkowa na Butorowy Wierch
  • skocznia narciarska Wielka Krokiew
  • Teatr im.Stanisława Ignacego Witkiewicza
  • liczne festiwale i imprezy folklorystyczne(Jesień Tatrzańska i Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich)
Piłka nożna
W Zakopanem działa klub piłkarski KS Zakopane.Powstał w 2007 r.w wyniku fuzji ZKP Zakopane i Jutrzenki Zakopane.Obecnie gra w rozgrywkach IV ligi małopolskiej.Swoje spotkania rozgrywa na obiekcie przy ul.Orkana 6.Od sezonu 2015/2016 reaktywowany został Zakopiański Klub Piłkarski Zakopane.ZKP Zakopane obecnie gra w rozgrywkach podhalańskiej klasy C.
Szlaki turystyczne
Zakopane jest punktem wyjściowym dla następujących pieszych szlaków turystycznych w Tatry i Pogórze Spisko-Gubałowskie:
  • szlak turystyczny czarny Droga pod Reglami:Zakopane-Murowanica Wielka Krokiew Dolina Białego(wylot)Dolina Strążyska(wylot)Dolina Małej Łąki(wylot)Kiry(Dolina Kościeliska wylot)
  • szlak turystyczny zielony Zakopane-Murowanica Nosal Nosalowa Przełęcz Kuźnice Myślenickie Turnie Kasprowy Wierch
  • szlak turystyczny żółty Zakopane-Kuźnice Dolina Jaworzynka Przełęcz między Kopami
  • szlak turystyczny niebieski Zakopane-Kuźnice Boczań Przełęcz między Kopami Schronisko PTTK„Murowaniec”na Hali Gąsienicowej Czarny Staw Gąsienicowy Zawrat Dolina Pięciu Stawów Polskich Schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich Świstowa Czuba Wolarnia nad Kępą Schronisko PTTK nad Morskim Okiem
  • szlak turystyczny niebieski Zakopane-Kuźnice Hotel górski PTTK Kalatówki(opcjonalnie)Schronisko PTTK na Hali Kondratowej Kondracka Przełęcz Giewont
  • szlak turystyczny żółty Zakopane-Kuźnice Klasztor Albertynek na Kalatówkach
  • szlak turystyczny zielony Zakopane-Jaszczurówka Dolina Olczyska Wielki Kopieniec(opcjonalnie)Zakopane-Toporowa Cyrhla
  • szlak turystyczny czerwony Zakopane-Toporowa Cyrhla Dolina Suchej Wody Rówień Waksmundzka Dolina Waksmundzka Droga Oswalda Balzera,stąd:
  • Palenica Białczańska
  • Wodogrzmoty Mickiewicza Dolina Rybiego Potoku Schronisko PTTK nad Morskim Okiem Czarny Staw Rysy
  • szlak turystyczny żółty Zakopane-Pod Skocznią Dolina Białego Ścieżka nad Reglami
  • szlak turystyczny czerwony Zakopane-Buńdówki Dolina Strążyska Dolina Grzybowiecka Grzybowiec Wyżnia Kondracka Przełęcz pod Giewontem
  • szlak turystyczny zielony Zakopane-Krzeptówki Dolina za Bramką
  • szlak turystyczny niebieski Zakopane Butorowy Wierch Gubałówka
  • szlak turystyczny żółty Zakopane okolice źródeł potoku Szymoszków
  • szlak turystyczny czarny Zakopane Dom Turysty PTTK Gubałówka Mietłówka Płazówka Witów Przysłop Witowski Magura Witowska
  • szlak turystyczny niebieski Zakopane Nowe Bystre
  • szlak turystyczny zielony Zakopane-Ciągłówka Furmanów Ząb Szaflary
  • szlak turystyczny żółty Zakopane-Antałówka Zakopane-Harenda Furmanów Gubałówka
Wspólnoty wyznaniowe
  • Buddyzm
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
  • Kościoły protestanckie
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego zbór w Zakopanem
  • Kościół Zielonoświątkowy zbór
  • Kościół rzymskokatolicki 10 parafii i 2 klasztory
  • Kościół Najświętszej Rodziny
  • Kościół Rektoralny Matki Bożej Nieustającej Pomocy na Górce
  • Stary Kościółek Matki Bożej Częstochowskiej
  • Sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem na Olczy
  • Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej
  • Kościół Świętego Krzyża w Zakopanem
  • Kościół Świętego Antoniego na Bystrem
  • Kościół św.Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie
  • Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce
  • Kaplica Matki Boskiej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach
  • Kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy na Gubałówce
  • Klasztor Albertynek na Kalatówkach
  • Klasztor Albertynów na Śpiącej Górze
  • Klasztor Bonifratrów na Krzeptówkach pw.św.Augustyna
  • Klasztor Karmelitanek Bosych przy ul.Kościelnej
  • Klasztor Urszulanek na Jaszczurówce
  • Prawosławie
  • W dniu 7 stycznia(25 grudnia według starego stylu)w rzymskokatolickim kościele Matki Bożej Częstochowskiej(„starym kościółku”)przy ulicy Kościeliskiej odprawiane jest bożonarodzeniowe nabożeństwo prawosławne
  • Świadkowie Jehowy
  • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa)
Komunikacja
Pociągi dojeżdżają do stacji Zakopane.Komunikację autobusową zapewnia szereg przewoźników zarówno w ramach regularnych,całorocznych linii,jak i okresowych,uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych.Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi zapewniana jest przez regularne linie prywatnych przewoźników.Po mieście kursują linie przewoźników prywatnych(tzw.busy),których przystanek początkowy znajduje się pod barem FIS koło ronda przy dworcach kolejowym i autobusowym.Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości,początków szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego oraz obiektów turystycznych(np.wyciągów i tras narciarskich)m.in.do wylotów dolin:Chochołowskiej,Kościeliskiej,Małej Łąki,Strążyskiej,Białego,do Kuźnic dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch,tras narciarskich pod Nosalem,Jaszczurówki,Toporowej Cyrhli,Brzezin,Zazadniej,Wierchporońca,na Głodówkę,do granicy na Łysej Polanie,Palenicy Białczańskiej(droga do Doliny Roztoki i Morskiego Oka),do Bukowiny Tatrzańskiej,Poronina,Białego Dunajca,Małego Cichego,Murzasichla,Olczy,na Szymoszkową Polanę,do dolnej stacji wyciągu na Butorowy Wierch,do Kościeliska i Witowa).Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób,z możliwością zabrania bagażu(plecaka),a zimą nart.Niektóre z nich przystosowane są do transportu osób niepełnosprawnych.W 2014 r.przy ul.Kamieniec przy Szpitalu Powiatowym im.dr.Tytusa Chałubińskiego oddano do użytku lądowisko dla śmigłowców sanitarnych LPR i TOPR.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
  • Bansko,Bułgaria
  • Bariloche,Argentyna
  • Bavel,Holandia
  • Polonezköy,Turcja
  • Poprad,Słowacja(od 25 czerwca 1993)
  • Saint-Dié-des-Vosges,Francja(od 14 lipca 1990)
  • Siegen,Niemcy(od 21 kwietnia 1989)
  • Sopot, Polska(od 20 marca 1993)
  • Stryj,Ukraina(od 6 czerwca 2004)
  • Vysoke Tatry,Słowacja(od 5 września 2003)

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz