czwartek, 8 września 2016

Województwo krakowskie(II Rzeczpospolita)

Województwo II Rzeczypospolitej utworzone ustawą 23 grudnia 1920(zaczęło funkcjonować 1 września 1921)ze stolicą w Krakowie.Innymi głównymi miastami województwa były Tarnów,Nowy Sącz,Jaworzno,Oświęcim,Chrzanów,Bochnia i Jasło.W wyniku reformy administracyjnej kraju 1 kwietnia 1932 r.zlikwidowano 5 uprzednio istniejących powiatów woj.krakowskiego:grybowski,makowski,oświęcimski,pilzneński i wielicki.Liczbę powiatów ustalono na 18(17 ziemskich i 1 grodzki).Na terenie województwa były 54 miasta.1 listopada 1938 r.do województwa krakowskiego(pow.nowotarski)przyłączono fragmenty Spiszu i Orawy o powierzchni 180 km².Po napaści Niemiec i aneksji zachodniej części województwa do Rzeszy(powiaty bialski,żywiecki i większa część pow.chrzanowskiego i wadowickiego),w ramach Generalnego Gubernatorstwa powstał dystrykt krakowski,w którym działała administracja podziemna.
Podział administracyjny
Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r.w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa.Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r.w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą,dane ze spisu powszechnego z 1921 r.
Powiat Pow.km² Mieszk.
Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo krakowskie
bialski 635 139.100 Biała 22.891
bocheński 877 113.800 Bochnia 12.274
brzeski 849 102.200 Brzesko 3.672
chrzanowski 722 138.100 Chrzanów 17.833
dąbrowski 650 66.700 Dąbrowa 6.017
dębicki(od 1937 r.) 1141 110.900 Dębica 9.276
gorlicki 1082 104.800 Gorlice 6.730
grybowski(do 1932 r.) 585 51.932 Grybów 3.311
jasielski 1055 116.100 Jasło 10.112
krakowski 884 187.500 Kraków 219.300
Kraków miasto 48 219.300 Kraków 219.300
limanowski 944 87.300 Limanowa 2.542
makowski(od 1924 do 1932 r.) 823 67.378 Maków 4.111
mielecki 901 77.500 Mielec 7.057
myślenicki 988 102.700 Myślenice 6.277
nowosądecki 1572 183.900 Nowy Sącz 30.278
nowotarski 2069 131.800 Nowy Targ 10.700
oświęcimski(do 1932 r.) 314

Oświęcim 11.949
pilzneński(do 1932 r.) 573 47.355 Pilzno 3.671
podgórski(do 1923 r.) 221 39.937 Podgórze 24.676
ropczycki(do 1937 r.) 1141 110.700 Ropczyce 3.382
spisko-orawski(do 1925 r.) 583 22.684 Nowy Targ 8.071
tarnowski 881 142.400
Tarnów 45.235
wadowicki 1109 145.100
Wadowice 8.400
wielicki(do 1932 r.) 458 68.084
Wieliczka 9.872
żywiecki 1153 130.900 Żywiec 6.571
Ludność
W 1921 roku w województwie mieszkało 1992810 osób. 
Podział ludności według narodowości:
  • Polacy 1853654(93,0%)
  • Żydzi 76861(3,9%)
  • Ukraińcy 49896(2,5%)
  • Niemcy 9295(0,47%)
Podział ludności ze względu na wyznanie:
  • rzymskokatolickie 1779889(89,3%)
  • mojżeszowe 152926(7,7%)
  • greckokatolickie 52864(2,7%)
  • ewangelickie 5708(0,3%)
Wojewodowie krakowscy w II Rzeczypospolitej
  • Kazimierz Gałecki 1 września 1921-19 grudnia 1923
  • Władysław Kowalikowski 8 marca 1924-7 czerwca 1926(p.o.wojewody od 16 listopada 1923)
  • Ludwik Darowski 1 lipca 1926-31 grudnia 1928
  • Mikołaj Kwaśniewski 1 stycznia 1929-25 czerwca 1935
  • Władysław Raczkiewicz 10 sierpnia 1935-13 października 1935
  • Kazimierz Świtalski 3 grudnia 1935-20 kwietnia 1936
  • Michał Gnoiński 22 kwietnia 1936-8 września 1937
  • Józef Tymiński 9 września 1937-wrzesień 1939
  • Jan Jakóbiec okręgowy delegat rządu w Krakowie
Miasta i miasteczka 
Synteza
W latach międzywojennych istniały trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim miasto,miasteczko i osada miejska.Na terenie woj.krakowskiego występowały dwie formy(miasta i miasteczka).Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie.Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości(a więc typu jednostki administracyjnej),co nie znaczyło automatycznie,że"miasto administracyjne"faktycznie posiadało prawa miejskie.Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw.kryterium administracyjne,jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia.Mimo,że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała,wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta(np.Krynica,Krzeszowice,Szczakowa i Zakopane)były wręcz wsiami.Odwrotnie wiele miasteczek a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka a nawet prawa miejskie(np.Osiek czy Lanckorona)były gminami wiejskimi(chodzi tu o gminy jednostkowe sprzed komasacji w gminy zbiorowe w 1934 roku).Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast(a więc nie wpływają na liczbę miast województwa),co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka(poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).Wreszcie,niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto pisany wielką literą mimo braku praw miejskich(np.Narajów Miasto).Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości(choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego)aby odróżnić ją od innej(topograficznie wiejskiej)miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy(np.Narajów-Wieś).
Miasta prawne galicyjskie(województwa krakowskie,lwowskie,stanisławowskie i tarnopolskie)należały do trzech kategorii:
  • miasta o własnym statucie
    • do kategorii tej należały tylko Lwów i Kraków
  • miasta rządzące się ustawą z 13 marca 1889 roku
    • miasta należące do tej kategorii posiadały wszystkie przywileje miast(prawa miejskie),z wyjątkiem miasteczka Buczacz
  • miasta rządzące się ustawą z 3 lipca 1896 roku
    • miasta należące do tej największej kategorii posiadały najczęściej przywileje a)miasteczek,rzadziej b)miast a czasem wyjątkowo(7 miejscowości)niektóre były c)wsiami
13 lipca 1933 roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego,stanowiąca znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000 w drodze rozporządzeń Rady Ministrów,a większych miast w drodze ustawodawczej.Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy(czyli do lipca 1934 r.)przez co miasta i miasteczka rządzące się ustawą z 1896 roku i liczące powyżej 3000 mieszkańców zostały automatycznie podniesione do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku.Tak więc 31 miast/miasteczek rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w 1933 roku mniej niż 3000 mieszkańców,a także 8(9)gmin miejskich będących wsiami(niezależnie od liczby ludności)zostałyby według nowego prawa przekształcone w gminy wiejskie.Jednakże indywidualnymi rozporządzeniami za miasta uznano 20 mniejszych miast oraz wszystkie wsie stanowiące gminy miejskie.Równocześnie do rzędu miast podniesiono także trzy dotychczasowe gminy wiejskie.Na mocy ustawy z 1933 r.łącznie 12 miejscowości(w tym jedna wieś)utraciło status gmin miejskich.W poniższej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka województwa krakowskiego obu typów z podziałem na charakter prawny(rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje(prawa miejskie/miasteczka)wraz z uwzględnieniem ustawy,którą miasta się rządziły.W późniejszych latach część najmniejszych miast status miejski utraciła;w wykazie oznaczono(►)miasta,które w 1937 roku były już wsiami.
Wykaz
Stan ludności:na 30 września 1921 roku(niezależnie od statusu jednostki w 1921 roku) 
Główne źródło:Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej Tom XII Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński,Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,Warszawa 1925 r. 
Źródła uzupełniające:Dzienniki Ustaw,przedstawione w przypisach
Miejscowość Charakter prawny Ustawa Przywileje Powiat Okręg sądowy Liczba mieszk.
Alwernia Gmina wiejska Miasteczko chrzanowski Krzeszowice 421
Andrychów Miasto 1896 r. Miasteczko wadowicki Andrychów 4171
Biała Miasto 1889 r. Miasto bialski Biała 7746
Biecz Miasto 1896 r. Miasto gorlicki Biecz 3673
Bobowa Gmina wiejska Miasteczko grybowski Ciężkowice 1422
Bochnia Miasto 1889 r. Miasto bocheński Bochnia 11014
Brzesko Miasto 1896 r. Miasteczko brzeski Brzesko 3144
Brzostek Miasto(►) 1896 r. Miasto pilzneński Brzostek 1303 r.
Chrzanów Miasto 1896 r. Miasteczko chrzanowski Chrzanów 11392
Ciężkowice Miasto(►) 1896 r. Miasto grybowski Ciężkowice 1934
Czarny Dunajec Gmina wiejska(►) Wieś nowotarski Czarny Dunajec 2399
Czchów Gmina wiejska Miasteczko brzeski Brzesko 1541
Dąbrowa Miasto 1896 r. Miasteczko dąbrowski Dąbrowa 2660
Dębica Miasto 1896 r. Miasto ropczycki Dębica 3922
Dębowiec Gmina wiejska Miasteczko jasielski Jasło 1357
Dobczyce Miasto 1896 r. Miasto wielicki Dobczyce 2920
Gorlice Miasto 1889 r. Miasto gorlicki Gorlice 5611

Grybów Miasto 1896 r. Miasto grybowski Grybów 2931

Jasło Miasto 1889 r. Miasto jasielski Jasło 10391
Jaworzno Miasto 1896 r. Miasteczko chrzanowski Jaworzno 15932
Jodłowa Gmina wiejska Miasteczko pilzneński Brzostek 3878
Jordanów Miasto 1896 r. Miasto myślenicki Jordanów 1486
Kalwaria Zebrzydowska Miasto 1896 r. Miasteczko wadowicki Kalwaria 1692
Kęty Miasto 1896 r. Miasto bialski Kęty 5751

Kołaczyce Gmina wiejska Miasteczko jasielski Jasło 1348
Kraków Miasto Statut Miasto miasto Kraków Kraków 183706
Krościenko Gmina wiejska Miasteczko nowotarski Krościenko 1849
Krynica-Zdrój Miasto 1896 r. Wieś nowosądecki Muszyna 2341
Krzeszowice Gmina wiejska Wieś chrzanowski Krzeszowice 2399

Lanckorona Gmina wiejska(►) Miasto wadowicki Kalwarja 1001
Limanowa Miasto 1896 r. Miasteczko limanowski Limanowa 2143
Lipnica Murowana Gmina wiejska Miasteczko bocheński Wiśnicz 757
Maków Miasto 1896 r. Miasteczko myślenicki Maków 3226
Mielec Miasto 1896 r. Miasteczko mielecki Mielec 5599
Milówka Gmina wiejska Miasteczko żywiecki Milówka 2585
Muszyna Miasto 1896 r. Miasteczko nowosądecki Muszyna 2516
Myślenice Miasto 1896 r. Miasto myślenicki Myślenice 3134
Niepołomice Miasto 1896 r. Miasteczko bocheński Niepołomice 4071
Nowy Sącz Miasto 1889 r. Miasto nowosądecki Nowy Sącz 26280
Nowy Targ Miasto 1896 r. Miasto nowotarski Nowy Targ 8071
Osiek Gmina wiejska Miasto jasielski Żmigród 813
Oświęcim Miasto 1896 r. Miasto oświęcimski Oświęcim 12187

Pilzno Miasto 1896 r. Miasto pilzneński Pilzno 3546

Piwniczna Miasto 1896 r. Miasteczko nowosądecki Stary Sącz 3632

Przecław Gmina wiejska Miasteczko mielecki Mielec 816

Radomyśl Wielki Miasto 1896 r. Miasteczko mielecki Mielec 2468

Ropczyce Miasto 1896 r. Miasto ropczycki Ropczyce 3002
Ryglice Gmina wiejska Miasteczko tarnowski Tuchów 1256
Rzochów Gmina wiejska Miasteczko mielecki Mielec 546

Sędziszów Miasto 1896 r. Miasteczko ropczycki Ropczyce 1935

Skawina Miasto 1896 r. Miasto podgórski Skawina 2444

Stary Sącz Miasto 1896 r. Miasteczko nowosądecki Stary Sącz 4770

Sucha Miasto 1896 r. Miasteczko żywiecki Sucha 5151

Szczakowa Miasto 1896 r. Wieś chrzanowski Jaworzno 3723

Szczucin Gmina wiejska Miasteczko dąbrowski Dąbrowa 1358

Tarnów Miasto 1889 r. Miasto tarnowski Tarnów 35347

Trzebinia M-ko Gmina wiejska Miasteczko chrzanowski Chrzanów 1317

Tuchów Miasto 1896 r. Miasteczko tarnowski Tuchów 2443

Tylicz Gmina wiejska Miasteczko nowosądecki Muszyna 1255

Tymbark Gmina wiejska Miasteczko limanowski Limanowa 735

Uście Ruskie Gmina wiejska Miasteczko gorlicki Gorlice 870

Uście Solne Miasto(►) 1896 r. Miasteczko bocheński Bochnia 1346

Wadowice Miasto 1889 r. Miasto wadowicki Wadowice 6862

Wieliczka Miasto 1889 r. Miasto wielicki Wieliczka 7235

Wielopole Gmina wiejska Miasteczko ropczycki Ropczyce 1005

Wilamowice Miasto 1896 r. Miasteczko bialski Kęty 1774

Wiśnicz Nowy Miasto(►) 1896 r. Miasteczko bocheński Wiśnicz 2691

Wojnicz Miasto(►) 1896 r. Miasteczko brzeski Wojnicz 1910

Zakliczyn Gmina wiejska Miasteczko brzeski Zakliczyn 1167

Zakopane Miasto 1896 r. Wieś nowotarski Nowy Targ 8808

Zator Miasto 1896 r. Miasto oświęcimski Zator 1995

Zbyszyce Gmina wiejska Miasteczko nowosądecki Nowy Sącz 469
Żabno Miasto 1896 r. Miasteczko dąbrowski Żabno 1228

Żmigród Gmina wiejska Miasteczko jasielski Żmigród 1959

Żywiec Miasto 1896 r. Miasto żywiecki Żywiec 5320
Autor: o

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)